Toát yếu Kinh Trung Bộ

Ni sư Thích Nữ Trí Hải tóm tắt & chú giải

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 71

Tam Minh

I. TOÁT YẾU

Tevijjavacchagotta Sutta - To Vacchagotta on the Threefold True Knowledge.

The Buddha denies possessing complete knowledge of everything at all times and defines the threefold knowledge he does posses.

Giảng cho Vachchagotta về ba minh.

Phật phủ nhận có toàn tri về mọi sự vào mọi lúc, và định nghĩa ba minh mà Ngài chứng.

II. TÓM TẮT

Vacchagotta [1] hỏi Phật, có phải sa môn Gotama là bậc nhất thiết trí [2] khi đi, đứng, ngủ và thức, tri kiến nơi Ngài tồn tại liên tục [3].

Phật dạy ai nói vậy là đã vu khống Ngài với điều không thực. Phải nói sa môn Gotama có ba minh. Nếu muốn, Ngài có thể nhớ lại nhiều đời quá khứ với đại cương và chi tiết. Nếu muốn Ngài có thể thấy bằng thiên nhãn thuần tịnh siêu nhân, sự sống chết chúng sinh tùy theo nghiệp. Và với sự đoạn diệt các lậu hoặc, ngay hiện tại Ngài chứng trú vô lậu tâm giải thoát, tuệ giải thoát.

Phật trả lời các câu hỏi của du sĩ: Trong số những người tại gia chưa đoạn trừ kiết sử tại gia [4], không người nào đoạn tận khổ đau sau khi chết; nhưng rất nhiều người được sinh lên trời. Không có tà mạn ngoại đạo nào khi thân hoại mạng chung có thể diệt tận khổ đau; và dù Phật nhớ đến 91 kiếp Ngài cũng không biết một tà mạn ngoại đạo nào chết được sanh thiên, trừ một vị, vị này thuyết về nghiệp và tác dụng của nghiệp [5].

Khi nghe vậy Vacchagotta bạch Phật: Nếu vậy thì ngoại đạo quả là trống rỗng ngay cả vấn đề sinh lên trời.

Phật xác nhận đúng như thế.

III. CHÚ GIẢI

1. Kinh này và 2 kinh kế tiếp dường như trình bày sự tiến hóa của Vacchagotta theo thứ tự thời gian. Kinh Tương Ưng Bộ có cả một chương thuật lại những đàm luận ngắn giữa Phật và vị này.

2. Theo luận giải, mặc dù câu này có một phần có giá trị, đức Phật vẫn bác bỏ toàn bộ vì cái phần vô giá trị của nó. Cái phần có giá trị trong câu nói ấy là xác nhận rằng Phật là toàn tri, thấy biết tất cả. Phần hơi quá đáng là xác nhận rằng tri kiến ấy luôn luôn hiện hữu nơi Ngài một cách liên tục. Theo truyền thống Thượng Tọa Bộ, Phật là toàn tri với ý nghĩa rằng tất cả những gì có thể biết. Ngài có khả năng biết được. Tuy nhiên Ngài không thể đồng lúc biết tất cả mọi sự, mà phải tác ý đến điều gì Ngài muốn biết. Trong kinh 90, Phật dạy rằng có thể biết và thấy tất cả mặc dù không thể cùng một lúc, và trong kinh Tăng Chi IV, Ngài công bố biết được tất cả những gì có thể thấy, nghe, và nhận thức, mà theo truyền thống Thượng Tọa Bộ, điều này được hiểu là xác nhận về toàn tri.

3. Ðây là loại toàn tri mà vị thầy Ni kiền tử tự cho mình có được, theo kinh 14.

4. Kết sử tại gia có nghĩa là sự ràng buộc đối với các vật dụng của một gia chủ như đất, đồ trang sức, tài sản, ngũ cốc... Luận nói, mặc dù kinh này có đề cập vài người cư sĩ đắc quả A La Hán, nhưng khi ở đạo lộ A La Hán, họ đã phá hủy tất cả ràng buộc với các vật thế gian và như vậy hoặc họ xuất gia làm tỳ kheo, hoặc từ trần ngay sau khi chứng đắc. Vấn đề A la hán cư sĩ được bàn trong Kinh Milinda Vấn Đạo (Milinda Panha), câu 142, "Về cư sĩ A la hán".

5. Vì ông này tin hiệu quả của nghiệp, nên ông không thể theo thuyết định mệnh chính thống của giáo phái ông, một giáo phái phủ nhận hiệu quả của nghiệp và những hành động cố ý trong việc thay đổi số phận con người. Theo kinh sớ, vị này đời trước là một bồ tát.

IV. PHÁP SỐ

Hai giải thoát; Ba minh.

V. KỆ TỤNG

Vacchagotta hỏi

- Con nghe người ta nói

Tôn giả Gotama

Là bậc nhất thiết trí

Khi đi đứng ngủ thức

Tri kiến Ngài liên tục

Lời này có đúng thực

Ðể nói về Như Lai?

Phật dạy ai nói vậy

Là đã vu không Ngài

Và xuyên tạc Như Lai

Với một điều không thực

Muốn nói về Như Lai

Một cách chân chính nhất

Thì phải nói rằng Ngài

Là bậc có ba minh.

Bằng trí túc mạng minh

Nếu muốn, Ngài có thể

Nhớ nhiều đời quá khứ

Ðại cương và chi tiết.

Nếu muốn, Ngài có thể

Dùng thiên nhãn thuần tịnh

Thấy sống chết chúng sinh

Tùy theo nghiệp của chúng,

Và với sự đoạn diệt

Tất cả các lậu hoặc

Ngài hiện chứng vô lậu

Tâm và tuệ giải thoát.

Phật trả lời du sĩ

Những người chưa đoạn trừ

Các kiết sử tại gia

Chết không tận diệt khổ

Nhưng có rất nhiều người

Còn kết sử tại gia

Vẫn được sinh thiên giới

Trừ tà mạn ngoại đạo

Vì với trí thanh tịnh

Nhớ về chín mốt kiếp

Phật chỉ thấy một vị

Mạng chung sinh thiên giới

Vị này thuyết về nghiệp

Và tác dụng của nghiệp.

Khi nghe nói như vậy

Vacchagotta bạch:

- Nếu vậy thì ngoại đạo

Quả thực là trống rỗng

Cho đến cả vấn đề

Thác sinh lên thiên giới.

-ooOoo

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 72

Aggivacchagotta

I. TOÁT YẾU

Aggivacchagotta Sutta - To Vacchagotta on Fire.

The Buddha explains to a wanderer why he does not hold any speculative views. With the smile of an extinguished fire he tries to indicatethe destiny of the liberated being.

Giảng cho Vachchagotta về ngọn lửa.

Phật giảng cho một du sĩ tại sao Ngài không giữ một quan điểm tư duy nào. Với ví dụ ngọn lửa, Ngài cố nói ra số phận của người đã giải thoát.

II. TÓM TẮT

Du sĩ ngoại đạo Vacchagotta đến hỏi Phật: Thế giới là thường trú hay vô thường? Thế giới là hữu biên hay vô biên? Thân và mạng là một hay khác [1]? Sau khi chết Như Lai có tồn tại hay không tồn tại? Hay vừa tồn tại vừa không tồn tại, hay không tồn tại cũng không tồn tại [2]?

Ðức Phật phủ nhận tất cả, cho đấy là rừng tà kiến, kiến trói buộc, đưa đến tranh chấp hí luận, không đưa đến ly tham, an tịnh, giác ngộ, Niết bàn. Vì thấy sự nguy hại của quan điểm nên Phật không chấp nhận chúng [3]. Tất cả tà kiến đã được Như Lai đoạn trừ. Nhưng đây là điều Như Lai đã thấy: đây là sắc, tập khởi của sắc, đoạn diệt của sắc. Ðối với thọ, tưởng, hành, thức, cũng vậy. Với sự đoạn diệt, xả ly mọi ảo tưởng về ngã, ngã sở, mạn tùy miên, Như Lai hoàn toàn giải thoát không chấp thủ.

Khi ấy Vacchagotta hỏi một vị giải thoát như vậy sinh về đâu? Phật đáp sinh không áp dụng cho vị ấy.

Vacchagotta lại hỏi Phật có phải vị ấy không sinh? Phật trả lời: không sinh cũng không áp dụng [4]. Ðối với hai mệnh đề sau, vừa có vừa không, và không có cũng không không, cũng vậy.

Vacchagotta đâm ra hoang mang mờ mịt, nói rằng một số tin tưởng do các cuộc đàm thoại trước đây mang lại đã biến mất nơi ông. Phật dạy thật khó cho Vacchagotta để hiểu được điều này, khi ông thuộc về ngoại đạo, vì pháp này thật sâu kín khó thấy, tế nhị, chỉ bậc trí hiểu nổi.

Phật hỏi Vacchagotta, khi ngọn lửa đang cháy, ông có thể biết nó đang cháy, biết nhân và duyên của nó. Nhưng khi nó tắt, ông có thể biết ngọn lửa ấy đã đi về phương hướng nào hay không? Vacchagotta trả lời không, vì ngọn lửa đã tắt do hết nhiên liệu.

Phật dạy: Cũng vậy, do sắc pháp [5] mà người ta nhận biết Như Lai, nhưng sắc pháp ấy được Như Lai đoạn diệt làm cho không thể sinh khởi trong tương lai. Như Lai đã giải thoát khỏi sắc pháp, cho nên có sinh, không sinh, vừa có vừa không, không có không không, đều không áp dụng được. Với thọ, tưởng, hành, thức nơi Như Lai cũng vậy, đều đã được cắt đứt tận gốc rễ không thể sinh khởi trong tương lai, nên bốn trường hợp trên đây không áp dụng [6].

Du sĩ ngoại đạo nghe xong ca tụng Phật dùng nhiều phương tiện trình bày chính pháp, và xin quy y.

III. CHÚ GIẢI

1. Quan điểm cho rằng mạng và thân là một là thuyết duy vật, vì thân mạng vào thân xác. Quan điểm cho rằng mạng khác thân là một thường kiến, chấp trường tồn, xem mạng hay linh hồn là một nguyên lý tâm linh trường cửu có thể hiện hữu độc lập với thân xác.

2. Quan điểm cho rằng Như Lai hiện hữu sau khi chết là một kiểu thường kiến, xem Như Lai có một bản ngã đạt đến giải thoát vĩnh viễn sau khi thân xác chết. Quan điểm cho rằng Như Lai không hiện hữu sau khi chết cũng nhận Như Lai có một bản ngã, nhưng bản ngã này bị hủy diệt khi thân xác chết. Quan điểm thứ 3 tổng hợp 2 quan điểm này, bị Phật bác bỏ vì cả 2 thành phần đều bao hàm tà kiến. Quan điểm thứ tư có vẻ đầy hoài nghi, cố chối bỏ cả 2 trường hợp trên, hoặc cố tránh giữ một lập trường nhất định.

3. Trong Pàli ở đây có sự chơi chữ giữa Ditthi gatta, có nghĩa là quan điểm trừu tượng mà Như Lai đã gạt bỏ và Dittha, nghĩa là những gì được thấy bằng tri kiến trực tiếp của Như Lai, nghĩa là sự sinh và diệt của 5 uẩn.

4. Luận nói "không sinh trở lại" có nghĩa vị A la hán không còn trải qua một đời sống mới. Nhưng nếu Vacchagotta nghe lời này, ông ta sẽ hiểu lầm là đoạn diệt, nên Phật phủ nhận.

5. Luận nói đây là sắc pháp qua đó người ta mô tả Như Lai là một tự ngã có sắc pháp. Luận thêm sắc pháp đã được từ bỏ nhờ sự từ bỏ những kiết sử liên hệ đến nó, nên nó không thể nào trở lại trong tương lai.

6. Ðoạn này cần liên hệ đến ví dụ về ngọn lửa tắt. Cũng như không thể nói ngọn lửa tắt đã đi về hướng nào. Như Lai cũng vậy khi đạt đến Niết bàn tối hậu, không thể được mô tả theo 4 trường hợp trên kia, "có, không, vừa có vừa không, vừa không có vừa không không."

IV. PHÁP SỐ

Bốn vấn đề bất thuyết: về thời gian, không gian của thế giới, về thân mạng, về Như Lai. Bốn cú.

V. KỆ TỤNG

Một du sĩ ngoại đạo

Tên Vacchagotta

Đi đến hỏi Thế tôn

Thế giới thường, vô thường?

Thế giới hữu, vô biên?

Thân, mạng một hay khác?

Như Lai sau khi chết

Có tồn tại hay không

Hay vừa còn vừa mất

Hay không mất không còn?

Phật phủ nhận tất cả

Cho là rừng tà kiến

"Kiến trói buộc con người

Gây tranh chấp hí luận

Không đưa đến ly tham

Giác ngộ và Niết bàn

Vì thấy sự nguy hại

Của các loại quan điểm

Nên Phật không chấp nhận

Bất cứ quan điểm nào.

Như Lai đã đoạn trừ

Tất cả các tà kiến

Nhưng Ngài đã thấy được:

Sắc và tập khởi sắc

Sự đoạn diệt của sắc

Và con đường đoạn diệt

Với thọ, tưởng, hành, thức

Cũng thấy biết như vậy.

Xả ly mọi ảo tưởng

Về ngã và ngã sở

Cùng với mạn tùy miên

Ngài giải thoát chấp thủ."

Vacchagotta hỏi

- Vị giải thoát như vậy

Sẽ tái sinh về đâu?

"Sinh hay là không sinh

Hoặc vừa có vừa không,

Không có cũng không không

Ðều không thể áp dụng

Với người đã giải thoát.

Như ngọn lửa đang cháy,

Ta thấy được nhân duyên

Nhưng khi nó đã tắt

Biết nó đi đằng nào?

Như ngọn lửa đang cháy,

Ta thấy được nhân duyên

Nhưng khi nó đã tắt

Biết nó đi đằng nào?

Như lửa hết nhiên liệu

Sắc pháp nơi Như Lai

Ðược hoàn toàn đoạn diệt

Không sinh khởi tương lai

Như Lai đã giải thoát

Sắc thọ tưởng hành thức

Nên có sinh, không sinh

Ðều không áp dụng được."

Du sĩ ca tụng Phật

Khéo trình bày chính pháp

Và ông xin Thế tôn

Nhận ông làm đệ tử.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 73

Ðại kinh Vacchagotta

I. TOÁT YẾU

Mahàvacchagotta Sutta - The Greater discourse to Vacchagotta.

The story of the wanderer Vacchagotta's full conversion to the Dhamma, his going forth, and his attainment of arahantship.

Bài kinh dài giảng cho Vachchagotta.

Câu chuyện về du sĩ Vacchagotta hoàn toàn quay về Pháp, việc ông xuất gia và đắc quả a la hán.

II. TÓM TẮT

Vacchagotta đến xin Phật giảng vắn tắt về các thiện và bất thiện pháp. Phật giảng tham, sân, si là bất thiện; vô tham, vô sân, vô si là thiện.

Bất thiện là 10 pháp: sát sinh, lấy của không cho, tà hạnh về dục, nói láo, hai lưỡi, ác khẩu, nói phù phiếm, xan tham, giận dữ, tà kiến. Thiện là không mười pháp này.

Lại nữa, khi Ái được một tỳ kheo đoạn trừ tận gốc không cho sinh khởi trong tương lai, tỳ kheo ấy thành bậc A la hán đã đạt lý tưởng giải thoát.

Vacchagotta hỏi Phật có tỳ kheo đệ tử nào đã đạt đến quả ấy không [1]. Phật trả lời có rất nhiều tỳ kheo, tỳ kheo ni đạt đến quả ấy; rất nhiều nam nữ cư sĩ đã đoạn 5 hạ phần kiết sử sống phạm hạnh [2]; nhiều nam nữ cư sĩ hưởng thụ vật dục nhưng chấp nhận giáo huấn, đã đoạn nghi hoặc, chứng vô sở úy [3], không nương tựa kẻ khác, sống trong thánh giáo của bậc Đạo sư.

Vacchagotta xác nhận nền giáo lý của Phật lợi lạc cho tất cả các hạng người, và xin xuất gia theo Phật. Phật dạy ai từ ngoại đạo muốn xuất gia phải qua bốn tháng thử thách. Vacchagotta chấp nhận dù phải qua bốn năm thử thách. Nửa tháng sau khi thọ đại giới, ông đến xin Phật dạy pháp gì cao hơn bậc hữu học [4]. Phật dạy ông tu tịnh chỉ và tuệ quán, căn bản [5] để đắc các thắng trí.

Sau một thời gian sống độc cư tinh tấn, Vacchagotta đạt đến mục đích của đời phạm hạnh, tự biết sinh đã tận, phạm hạnh đã thành, việc cần làm đã làm xong, sau đời này không còn đời nào khác. Ông gửi lời này đến Phật khi có một nhóm tỳ kheo đi yết kiến Ngài: "Thế tôn đã được con hầu hạ, Thiện thệ đã được con hầu hạ [6]."

III. CHÚ GIẢI

1. Câu này và câu sau ám chỉ quả A la hán mà Vacchagotta nghĩ chỉ có Phật chứng được.

2. Câu này ám chỉ quả Bất hoàn. Mặc dù đời sống thế tục, vị ấy nhất thiết tuân giữ phạm hạnh vì đã tận trừ kiết sử tham dục.

3. Câu này ám chỉ bậc Dự Lưu và Nhất Lai, các vị này vẫn còn có thể tham đắm dục lạc nếu sống đời tại gia.

4. Theo Luận giải, vị này đã đạt đến quả vị Bất Hoàn và đến Phật để hỏi về sự tu tập tuệ quán để chứng quả A la hán. Tuy nhiên Phật thấy ông có đủ điều kiện để đắc thắng trí, nên Ngài dạy ông tịnh chỉ để phát sinh 5 loại thắng trí thế gian và tuệ quán để đắc quả A La Hán quả.

5. Xứ hay căn bản thích hợp là thiền thứ tư để đắc 5 thắng trí và tuệ để đắc quả A La Hán.

6. Thế tôn đã được con hầu hạ, Thiện thệ đã được con hầu hạ. Ðây là một cách gián tiếp tin cho Phật biết ông đã đắc quả A La Hán. Các tỳ kheo không hiểu điều này nên Phật đã giải thích ý nghĩa cho họ.

IV. PHÁP SỐ

Ba minh, Ba độc, bốn chúng đệ tử, 10 bất thiện, 10 thiện.

V. KỆ TỤNG

Thể theo lời yêu cầu

Của Vacchagotta

Phật giảng dạy vắn tắt

Về thiện và bất thiện

Tham sân si bất thiện

Thiện, không tham sân si

Bất thiện gồm 10 pháp:

Sát sinh và trộm cắp

Tà hạnh trong các dục

Nói láo và hai lưỡi

Ác khẩu, nói phù phiếm,

Xan tham, sân, tà kiến.

Thiện là mười ngược lại

Và khi đoạn tận ái

Không cho sinh trở lại

Thì thành A la hán.

Du sĩ lại hỏi Phật

Về tu hành đắc quả

Phật dạy nhiều tỳ kheo

Chứng quả A la hán,

Tỳ kheo ni cũng vậy

Và vô số nam nữ

Ðoạn 5 hạ kết sử

Chứng Nhất lai, bất hoàn.

Du sĩ xin xuất gia

Và được thọ đại giới

Sống độc cư tinh tấn

Chứng A la hán quả.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 74

Trường trảo

I. TOÁT YẾU

Dìghanakha Sutta - To Dìghanakha.

The Buddha counters the disclaimers of a sceptic and teaches him the way to liberation through the contemplation of feelings.

Giảng cho Trường trảo.

Phật bác bỏ những lời tuyên bố của một kẻ theo chủ thuyết hoài nghi và dạy con đường giải thoát do quán cảm thọ.

II. TÓM TẮT

Du sĩ Trường trảo [1] đến Phật, tuyên bố lý thuyết của ông là, tất cả đều không làm ông thích thú [2]. Phật hỏi lại, có phải tất cả là bao hàm luôn quan điểm này của ông. Du sĩ vẫn một mực khẳng định ông không thích thú bất cứ gì [3]. Phật dạy, đa số nói như vậy, nhưng về sau vẫn chấp thủ một quan điểm. Chỉ có một số ít sau khi thấy mâu thuẫn nội tại trong quan điểm mình, liền từ bỏ tất cả quan điểm [4].

Phật phân tích: Một số người tuyên bố: tất cả đều làm tôi thích thú. Một số người tuyên bố: tất cả đều không làm tôi thích thú. Một số người nói: một phần làm tôi thích, một phần làm tôi không thích [5]. Quan điểm đầu gần với tham dục, trói buộc, chấp thủ. Quan điểm 2 gần với không tham dục, không trói buộc, không chấp thủ.

Khi nghe vậy, Trường Trảo cho rằng Phật tán dương quan điểm mình. Nhưng Phật bình tĩnh tiếp tục phân tích: Ai chủ trương: một phần làm tôi thích, một phần làm tôi không thích, thì các phần làm họ thích là gần với tham dục, trói buộc, chấp thủ; phần làm họ không thích là gần với không tham dục, không trói buộc, không chấp thủ.

Người trí nhận thức rằng, nếu nói lên bất kỳ một quan điểm nào trong ba quan điểm trên [6], và cho đấy là sự thật, ngoài ra đều sai, thì sẽ chống lại hai hạng người chủ trương hai quan điểm kia. Tóm lại, có kiến chấp là có đối nghịch, đối nghịch đưa đến tranh luận, tranh luận đưa đến chống đối, chống đối đưa đến bực mình. Thấy thế, vị này hủy bỏ những tri kiến ấy.

Phật dạy Trường Trảo [7]: Thân này là sắc pháp do bốn đại tạo thành, do cha mẹ sinh, nhờ thực phẩm duy trì; nó vô thường, phân tán, hoại diệt. Khi quán sát thân này vô thường, khổ, như bệnh, như cục bướu, như mũi tên, như điều bất hạnh, như bệnh chướng, như kẻ địch, như phá hoại, là không, vô ngã, thì tham dục đối với thân, sự ái luyến, phục tùng thân được trừ diệt.

Có ba thọ là lạc, khổ và bất khổ bất lạc, cả ba đều vô thường, hữu vi, duyên sinh; nên thánh đệ tử yểm ly cả ba thọ, do yểm ly, vị ấy ly tham, do ly tham, vị ấy được giải thoát. Với tâm giải thoát, tỳ kheo không nói thuận theo ai, không tranh chấp với ai, chỉ sử dụng danh từ thế gian nhưng không chấp thủ danh từ [8].

Nghe xong, tôn giả Xá lợi Phất không còn chấp thủ, giải thoát lậu hoặc [9], thành A la hán. Trường Trảo được mắt pháp thanh tịnh, dứt sạch hoài nghi, được tự tín không y cứ nơi người khác. Ông xin Phật nhận ông làm cư sĩ, từ nay đến mạng chung ông trọn đời quy ngưỡng.

III. CHÚ GIẢI

1. Phạm chí Trường Trảo là cháu của tôn giả Xá Lợi Phất. Vào lúc ông đến nơi Phật, tôn giả Xá Lợi Phất chỉ mới xuất gia làm tỳ kheo 2 tuần, và đang còn là một bậc Dự Lưu.

2. Theo luận giải, Trường Trảo là một người theo đoạn diệt luận, chấp đoạn diệt luận, và giải thích lời này là: "Không có một kiểu tái sinh nào tôi có thể chấp nhận được." Tuy nhiên bản kinh này không đưa ra một bằng cứ cụ thể nào hỗ trợ cho lối giải thích này. Có lẽ đúng hơn, lời nói của Trường Trảo "không gì làm tôi chấp nhận được" là cốt để đặc biệt ám chỉ các quan điểm triết học khác, và như thế chứng tỏ Trường Trảo là một người hoài nghi triệt để thuộc loại mà kinh 76 đã mô tả một cách trào phúng là "lý luận trườn uốn như con lươn." Lời của ông ta như vậy cũng như sự bác bỏ toàn diện tất cả quan điểm triết học.

3. Sự trao đổi này theo các bản luận sớ, cần được hiểu như sau: Phật cho rằng, với câu hỏi của ông ta, Trường Trảo Phạm Chí có một mâu thuẫn nội tại. Vì ông không thể bài bác mọi sự mà không bác luôn cả quan điểm của ông, và điều này sẽ kéo theo lập trường ngược lại, nghĩa là ông có chấp nhận một điều. Tuy nhiên, mặc dù Phạm Chí Trường Trảo nhận ra ẩn ý của câu hỏi Phật đặt ra, ông vẫn tiếp tục nhấn mạnh quan điểm của ông rằng không có gì làm ông chấp nhận được.

4. Theo luận, câu đầu ám chỉ những người lúc đầu có 1 quan điểm chấp thường hoặc chấp đoạn, rồi sau theo những quan điểm hơi đổi khác về những kiến chấp ấy. Câu thứ 2 ám chỉ những người từ bỏ kiến chấp căn bản của mình nhưng sau đó không theo một quan điểm nào khác. Nhưng nếu Trường Trảo là một người hoài nghi triệt để, như có vẻ thế, thì lời của Phật có thể được hiểu là hiển thị một sự bất ổn nội tại trong lập trường của người hoài nghi: về phương diện tâm lý, thật không dễ chịu gì để ở mãi trong bóng tối hoài nghi. Như vậy phần đông những nhà hoài nghi, trong khi tuyên bố mình bác bỏ tất cả quan điểm, vẫn lén lút theo một quan điểm nhất định nào đó, trong khi một số ít từ bỏ hoài nghi luận của mình để tìm một con đường đưa đến tri kiến.

5. Luận nói 3 quan điểm này là thường kiến, đoạn kiến và một phần thường một phần đoạn. Thường kiến thì gần với tham ái, chấp thủ vì nó xác nhận và thích thú hiện hữu dưới bất cứ hình thức tinh vi nào; Ðoạn kiến thì gần với vô tham, vô chấp vì mặc dù quan niệm sai lầm về tự ngã, đoạn kiến cũng đưa đến sự chán chường hiện hữu. Nếu quan điểm thứ hai được hiểu là hoài nghi luận tuyệt đối, thì nó cũng có thể được xem là gần với vô tham, vì nó biểu lộ sự vỡ mộng đối với hiện hữu, với một nền tảng lý thuyết, và như vậy tiêu biểu một bước tiến dò dẫm, mặc dù sai lầm, về hướng ly dục.

6. Theo luận giải, giáo lý này cốt để chỉ cho Trường Trảo thấy nguy hiểm trong quan điểm của ông và do đó khuyến khích ông từ bỏ nó.

7. Ở điểm này, Trường Trảo đã từ bỏ đoạn kiến. Bây giờ Phật bắt đầu dạy cho ông ta thiền quán. Trước hết quán vô thường của sắc pháp hay thân xác, rồi quán vô thường của các tâm pháp dưới đề mục cảm thọ.

8. Luận trích một câu kệ nói rằng một vị A La Hán có thể sử dụng danh từ tôi và của tôi nhưng không có kiêu mạn nổi lên, cũng không lầm chúng ám chỉ một tự ngã. Xem thêm Trường Bộ Kinh 9 trong đó Phật nói về những lời phát biểu có sử dụng danh từ tôi: "Ðây chỉ là những tên gọi, thành ngữ, những lối nói, những cách chỉ định thường dùng trong thế gian, mà đức Như Lai sử dụng nhưng không lầm về chúng."

9. Theo Luận, sau khi tư duy về bài pháp Phật giảng cho người cháu, tôn giả Xá Lợi Phất phát triển tuệ quán, đắc A La Hán quả. Trường Trảo đắc quả Dự Lưu.

IV. PHÁP SỐ

Ba thọ, ba loại kiến chấp - thích tất cả, không thích gì, một phần thích một phần không.

V. KỆ TỤNG

Du sĩ tên Trường Trảo

Tuyên bố lý thuyết ông

Là tất cả những gì

Ông đều không thích thú

Phật bèn hỏi lại ông

"Có phải rằng tất cả

Là bao hàm trong đó

Quan điểm này của ông"

Du sĩ vẫn khẳng định

Không thích bất cứ gì.

"Phần đông đều nói vậy

Nhưng vẫn có chấp thủ

Chỉ một số ít người

Thấy mâu thuẫn nội tại

Trong quan điểm của mình

Nên bỏ luôn quan điểm

Một số người tuyên bố

Tất cả tôi thích thú

Một số người tuyên bố

Tất cả tôi không thích

Một số người lại nói

Một phần thích, phần không

Quan điểm đầu gần tham

Gần trói buộc, chấp thủ

Người chủ trương không thích

Thì gần với không tham

Không trói buộc, không chấp."

Trường Trảo nghe, khoái chí

Cho rằng Phật đồng ý

Với quan điểm của ông

Nhưng Phật cứ bình tĩnh

Phân tích tiếp vấn đề:

"Ai một phần thích thú

Còn một phần không thích

Thì cái phần thích thú

Là gần với tham dục,

Với trói buộc, chấp thủ;

Phần không thích, ly tham

Gần với không tham dục,

Không trói buộc, chấp thủ.

Người trí cần nhận thức

Nếu nói lên bất kỳ

Một trong ba quan điểm

Sẽ chống hai hạng người.

Kiến chấp là đối nghịch,

Ðối nghịch sinh tranh luận

Tranh luận sinh chống đối,

Chống đối sinh bực mình.

Khi thấy được như vậy

Từ bỏ mọi tri kiến

Nhưng đây là sự thật

Như Lai đã liễu tri:

Thân này gồm bốn đại

Do cha mẹ sinh ra,

Nhờ thực phẩm duy trì;

Nó vô thường, phân tán.

Khi quán sát thân này

Là vô thường, đau khổ,

Như bệnh, như cục bướu,

Mũi tên, điều bất hạnh,

Như tai ương, kẻ địch,

Là trống không, vô ngã

Thì sự ái luyến thân

Ðược hoàn toàn trừ diệt.

Có ba thọ: lạc, khổ

Và bất khổ bất lạc,

Cả ba đều vô thường

Hữu vi, do duyên sinh.

Thánh đệ tử yểm ly

Tất cả ba loại thọ,

Do yểm ly, ly tham,

Do ly tham, giải thoát.

Với tâm đã giải thoát,

Không nói thuận theo ai,

Không tranh chấp với ai,

Không chấp thủ danh từ."

Nghe xong, Xá lợi Phất

Giải thoát hết chấp thủ,

Thành lậu tận la hán

Trường Trảo chứng Dự Lưu.

Ông xin Phật nhận ông

Làm đệ tử cư sĩ,

Từ nay đến mạng chung

Ông trọn đời quy ngưỡng.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 75

Magandiya

I. TOÁT YẾU

Magandiya Sutta - To Magandiya

The Buddha meets the hedonist philosopher Magandiya and points out to him the dangers in sensual pleasures, the benefits of renunciation, and the meaning of Nibbàna.

Giảng cho Magandiya.

Phật gặp người theo thuyết hưởng lạc tên Magandiya và chỉ cho ông ta thấy những nguy hiểm trong năm dục, lợi ích của xuất ly và ý nghĩa của Niết Bàn.

II. TÓM TẮT

Phật đến nghỉ trong nhà lửa của một Bà la môn, và buổi sáng đắp y cầm bát đi khất thực. Du sĩ Magandiya đến nhà Bà la môn trông thấy thảm cỏ dành cho Phật, bảo Bà la môn rằng thật là môt sự bất hạnh khi ông thấy thảm cỏ của Gotama một vị phá hoại sự sống (1). Bà la môn bảo du sĩ hãy thận trọng trong lời nói, vì tôn giả Gotama được nhiều trí tôn trọng, là người đã tu theo thánh đạo. Magandiya bảo dù có mặt tôn giả Gotama bây giờ, ông cũng sẽ nói vậy, vì thánh điển của ông đã truyền lại như thế.

Phật đang ngồi trong rừng, với thiên nhĩ thanh tịnh, nghe được câu chuyện ấy bèn trở về nhà lửa của Bà la môn, Ngài hỏi có phải du sĩ Magandiya đã nói về thảm cỏ này không. Bà la môn hoảng kinh bạch Phật đó là điều ông sắp nói, không ngờ Phật đã biết. Khi ấy Magandiya xuất hiện.

Phật hỏi Magandiya có phải vì Ngài chủ trương hộ trì năm giác quan nên ông cho là Ngài phá hoại sự sống. Du sĩ xác nhận, và đưa thánh điển của mình ra làm chứng.

Phật hỏi ông, nếu một người sau khi thụ hưởng chán chê năm dục lạc, thấy rỏ sự nguy hiểm trong đó, và xuất ly các sắc, thanh, hương, vị, xúc, sống với nội tâm an tịnh, với khát ái được đoạn trừ. Về một người như vậy ông có ý kiến gì không? Du sĩ nói không. Phật dạy khi còn tại gia Ngài hưởng thụ đầy đủ năm dục (2), nhưng sau một thời gian thấy rõ vị ngọt, sự nguy hiểm của chúng, Ngài đã đoạn tận dục ái, trừ diệt sự nóng bức của dục, an trú với khát ái được đoạn trừ, với nội tâm an tịnh. Khi thấy các chúng sanh khác chưa xả ly năm dục, đang bị dục thiêu đốt, Ngài không ao ước được như họ. Vì Ngài đã nếm được hỉ lạc của thiền định ly dục, ly bất thiện pháp, siêu quá hỉ lạc cỏi trời (3) nên Ngài không còn ao ước cái gì thấp kém.

Phật đưa ra hai ví dụ về dục lạc so với thiền lạc.

Ví dụ 1: Một người sinh lên cỏi trời 33, được chúng thiên nữ hầu hạ, thọ hưởng các thiên dục một cách sung mãn. Khi trông thấy người đời thọ hưởng năm dục, vị trời kia có khao khát trở lui về các dục của loài người không? Du sĩ nói không, vì dục cỏi trời vô cùng vi diệu hơn cỏi người. Phật dạy cũng vậy khi còn tại gia Ngài đã hưởng thụ năm dục một cách sung mãn; nhưng về sau khi đã chứng trú hỉ lạc thiền định, Ngài không còn ham thích dục lạc thấp kém.

Ví dụ 2: Người bệnh cùi với thân thể lở lói dùng ngón tay cào rách miệng các vết thương cho chảy máu và đốt mình trên hố than hừng; trong lúc ấy người cùi cảm thấy khoái trá (4) vì dịu cơn ngứa. Nhưng một người lành mạnh hay một người cùi đã hết bệnh, khi nhìn thấy cảnh tượng máu me và lửa nóng ấy, có ao ước được như người cùi kia không? Du sĩ đáp không, người khỏi bệnh hay người không bệnh sẽ xem cảnh ấy là đáng sợ. Phật dạy người đã ly dục, ly bất thiện pháp, trú trong hỉ lạc thiền định nhìn năm dục cũng vậy, xem nó là khổ não nóng bức. Chỉ vì chúng sanh chưa đoạn trừ tham ái, bị ái dục thiêu đốt, nên có ảo tưởng lạc thọ trong năm dục.

Một người còn hưởng thụ đầy đủ năm dục, chưa trừ diệt sự nóng bức của dục vọng thì không thể an trú với khác ái đã được đoạn trừ, với nội tâm an tịnh. Khi ấy Phật thốt lên bài kệ đã phổ biến trong quần chúng (5):

Không bệnh, lợi tối thắng

Niết bàn, lạc tối thắng

Bát chánh là độc đạo

An ổn là bất tử.

Du sĩ xác nhận ông cũng đã được nghe các tôn sư của ông truyền lại bài kệ ấy. Phật hỏi ông thế nào là không bệnh, thế nào là Niết bàn. Du sĩ trả lời rằng tôi nay không có bệnh tật gì, được an lạc (6). Phật dạy ví như người mù bị gạt về màu sắc, du sĩ cũng bị gạt về vô bệnh và Niết bàn. Vì thân này chính là bệnh, là cục bướu, là mũi tên, là điều bất hạnh. Khi đã biết gì là không bệnh, ông có thể thấy Niết bàn. Khi pháp nhãn khởi lên, lòng tham đối với năm thủ uẩn được đoạn trừ, ông có thể thấy trong một thời gian dài đã bị tâm này lừa gạt, khiến ông chấp thủ vào sắc, thọ, tưởng, hành, thức (7). Do chấp thủ nên có hữu, do có hữu sinh, do sinh có già chết. Đó là tập khởi của toàn bộ khổ uẩn.

Khi ấy du sĩ xin Phật thuyết pháp cho ông để hết mù. Phật dạy ông hãy thân cận các vị chân nhân để được nghe diệu pháp. Nhờ nghe pháp ông sẽ sống đúng với chánh pháp. Nhờ sống đúng chánh pháp ông sẽ tự chứng biết thân này là bệnh, cục bướu, mũi tên, sẽ biết những pháp này (8) được trừ diệt không có dư tàn. Do chấp thủ được trừ diệt nên già chết diệt. Như vậy là đoạn diệt toàn bộ khổ uẩn.

Du sĩ Magandiya tán thán Phật, xin quy y và xuất gia thọ đại giới. Phật dạy ai trước kia là ngoại đạo muốn xuất gia phải qua bốn tháng biệt trú. Du sĩ tình nguyện biệt trú bốn năm. Sau khi thọ đại giới không bao lâu, ông chứng được mục đích tối cao mà con cháu các lương gia khi từ bỏ gia đình sống không gia đình hướng đến: Sinh đã tận, phạm hạnh đã thành, những gì nên làm đã làm, sau đời này không còn đời nào khác.

III. CHÚ GIẢI

(1) Bhùnahuno, kẻ phá hoại sự sống. Luận giải thích du sĩ có quan điểm rằng sự "trưởng thành" cần phải được thực hiện qua 6 giác quan, bằng cách kinh nghiệm bất cứ cảnh vật nào ta chưa từng kinh nghiệm trước kia, không bám vào các đối tượng đã quen thuộc. Quan điểm này có vẻ gần với thái độ người ta hiện nay, cho rằng hạnh phúc tối thượng chính là nồng độ và sự đa dạng của kinh nghiệm, bởi thế cần theo đuổi kinh nghiệm không hạn chế.

(2) Phụ thân của Ngài, Đức Vua đã cung cấp cho Ngài 3 cung điện và nhiều phụ nữ vây quanh với hy vọng giữ Ngài lại trong đời sống thế tục, làm cho Ngài lãng quên ý tưởng xuất gia.

(3) Theo Luận, điều này được nói để ám chỉ sự đắc quả A la hán căn cứ trên tứ thiền.

(4) Từ ngữ này ám chỉ "điên đảo tưởng" thấy khổ cho là vui. Luận nói dục lạc là đau khổ vì chúng gợi lên những ô nhiễm và vì chúng đem lại quả khổ trong tương lai.

(5) Toàn bài kệ đã được Chư Phật quá khứ tụng đọc giữa bốn hội chúng. Quần chúng học thuộc xem như một bài kệ liên hệ đến điềm lành. Sau khi Đức Phật cuối cùng qua đời, bài kệ này lan truyền trong các du sĩ, nhưng họ chỉ có thể nhớ được hai câu đầu.

(6) Magandiya rõ ràng đã hiểu câu này phù hợp với tà kiến thứ 58 trong Kinh Phạm Võng: "Khi tự ngã này được cung cấp 5 dục trưởng dưởng, hoan lạc trong đó, vào lúc ấy tự ngã đạt đến Niết bàn tối thượng trong hiện tại, ngay ở đây". (Trường Bộ kinh I).

(7) Từ ngữ này ngụ ý vị ấy bám víu sắc, thọ, ... được lầm tưởng là tôi, của tôi và tự ngã của tôi. Khi khởi lên tri kiến đắc quả Dự lưu thì kiến chấp về ngã được đoạn trừ, và vị ấy hiểu rằng 5 uẩn chỉ là những hiện tượng trống rỗng vô ngã.

(8) Những pháp này ám chỉ năm uẩn.

IV. PHÁP SỐ LIÊN HỆ

5 dục, 5 căn, 12 nhân duyên.

V. KỆ TỤNG

Phật nghỉ trong nhà lửa

Của một Bà la môn

Vào buổi sáng đắp y

Cầm bát đi khất thực.

Du sĩ Magandiya

Khi trông thấy thảm cỏ

Dành cho Đức Thế Tôn

Đã phẫn nộ bất mãn.

Ông nói với chủ nhà:

- Thật là một bất hạnh

Khi trông thấy thảm cỏ

Kẻ phá hoại sự sống.

Phật ngồi thiền trong rừng

Với thiên nhĩ thanh tịnh

Nghe được bèn trở về

Nhà lửa Bà la môn

Ngài hỏi: "Có phải chăng

Lúc Như Lai vắng mặt

Đã khởi lên câu chuyện

Về cái thảm cỏ nầy?"

Rồi Phật hỏi du sĩ

"Phải chăng ông ám chỉ

Hộ trì năm giác quan

Là phá hoại sự sống?"

-Thưa Cồ Đàm chính phải

Đấy là lời truyền dạy

Của các bậc tôn sư

Trong giáo phái của tôi.

"Ta xưa kia hưởng dục,

Thấy dục lạc hiểm nguy

Ta đoạn tận dục ái

An trú tâm tịch tịnh.

Khi thấy các chúng sinh

Đang bị dục thiêu đốt,

Ta không ước như họ

Trở về hưởng dục lạc

Vì Ta đã nếm được

Vị ngọt của thiền lạc

Ly dục, ly bất thiện

Hơn hỉ lạc chư thiên.

Như người sinh lên trời

Thọ hưởng các thiên dục

Thì không còn khát khao

Trở lui về nhân dục.

Lại như kẻ bệnh cùi

Cào rách các vết thương

Hơ trên hố than hừng

Để cảm thấy dễ chịu.

Nhưng với người không bệnh

Sẽ không có ước muốn

Cào quấu và hơ lửa

Lại xem là đáng sợ.

Cũng vậy người ly dục

Trú hỉ lạc thiền định

Xem dục lạc ở đời

Là nóng bức khổ não

Bị ái dục thiêu đốt

Chúng sanh có ảo tưởng

Năm dục là an vui".

Rồi Phật thốt lời kệ:

"Không bệnh, lợi tối thắng

Niết bàn, lạc tối thắng

Bát chánh là độc đạo

An ổn và bất tử".

Các tôn sư của con

Cũng truyền tụng kệ này

Thế nào là không bệnh,

Thế nào là Niết bàn?

Con nay không bệnh tật

Hoàn toàn được an ổn.

"Ông đã bị lừa gạt

Về vô bệnh, Niết bàn

Vì thân chính là bệnh,

Là cục bướu, mũi tên,

Khi pháp nhãn khởi lên,

Hết tham năm thủ uẩn

Như người mù sáng mắt

Khi ấy ông sẽ thấy

Thế nào là vô bệnh,

Thế nào là Niết bàn

Ông sẽ thấy lâu nay

Bị tâm mình lừa gạt,

Khiến ông chấp thủ sắc,

Và thọ, tưởng, hành, thức.

Do chấp thủ có hữu,

Do hữu có sinh ra

Do sinh có già chết

Là tập khởi của khổ".

Du sĩ Magandiya

Đảnh lễ cầu xin Phật:

-Xin Thế tôn thuyết pháp

Cho con hết bệnh mù.

"Hãy thân cận chân nhân

Để được nghe diệu pháp

Nhờ nghe được chính pháp

Ông sẽ sống đúng pháp

Khi đã sống đúng pháp

Ông sẽ tự chứng biết

Thân là bệnh, cục bướu

Sự chấp thân trừ diệt

Do thủ diệt, hữu diệt,

Do hữu diệt, sinh diệt,

Sinh diệt, già chết diệt

Đây là đoạn diệt khổ".

Du sĩ Magandiya

Xuất gia thọ đại giới

Đạt mục đích tối cao

Thành vị A la hán.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 76

Sandaka

I. TOÁT YẾU

Sandaka Sutta - To Sandaka.

The Venerable Ànanda teaches a group of wanderers four ways that negate the living of the holy life and four kinds of holy life without consolation. Then he explains the holy life that is truly fruitful.

Giảng cho Sandaka.

Tôn giả A nan giảng dạy cho một nhóm du sĩ bốn đường lối phủ nhận đời sống phạm hạnh - phi phạm hạnh trú - và 4 loại đời sống phạm hạnh bất an "bất an phạm hạnh." Rồi Ngài giảng thế nào là đời sống phạm hạnh thực sự có hiệu quả.

II. TÓM TẮT

Các du sĩ đang tụ họp lớn tiếng bàn luận nhiều vấn đề phù phiếm [1] thì tôn giả A Nan đến. Họ im lặng để xin tôn giả thuyết pháp thoại của Phật cho nghe.

Tôn giả A Nan nói Thế tôn đã tuyên thuyết bốn pháp phi phạm hạnh trú và bốn pháp bất an phạm hạnh mà người trí không theo và nếu theo, sẽ không đạt đến thiện pháp [2]:

1. Có đạo sư chủ trương rằng không có bố thí, không có lễ hy sinh, không có tế tự, không có quả dị thục của các nghiệp thiện ác, không đời này, đời sau, không mẹ, không cha, không có chúng sinh hóa sinh, trên đời không có sa môn tu hành chứng đắc và công bố về đời này đời sau. Một người gồm bốn đại [3] khi chết trở về với bốn đại; kẻ ngu cũng như người trí chết là hết. Người trí suy nghĩ, nếu vị tôn sư này nói đúng thì ta không cần ở lại tu tập, vì có tu hành cũng như không [4]. Ðây là phi phạm hạnh trú thứ nhất. (Thuyết vô hành)

2. Lại có đạo sư có quan điểm như sau: tự làm hay sai bảo chém giết, trộm cắp, dâm dục, đều không có tội. Bố thí, nói thật cũng không tạo nên công đức gì. Ðối với thuyết này, người có trí cũng nghĩ như trên, không theo đạo sư ấy. Ðây là phi phạm hạnh trú thứ hai. (Thuyết vô nhân quả)

3. Có đạo sư chủ trương: không do nhân duyên gì, hữu tình bị nhiễm ô, cũng không do nhân duyên gì hữu tình được thanh tịnh. Tất cả đều bị định mệnh chi phối, hưởng thọ khổ lạc y theo sáu sinh loài. Người có trí khi nghe vậy sẽ nghĩ, đạo sư này nếu nói đúng, thì ta không cần ở lại để tu tập. Ðây là phi phạm hạnh thứ ba. (Thuyết định mệnh)

4. Có đạo sư có lý thuyết như sau: Có bảy thân [5] thường trú, bất động, không ảnh hưởng đến nhau: địa, thủy, hỏa, phong, khổ, lạc và nạn. Ở đây không có người giết hay người bị giết, khi người nào dùng gươm chặt đầu một người nào, cây gươm chỉ rơi vào bảy thân ấy. Sau một thời gian dài, kẻ ngu người trí sau khi luân hồi sẽ trừ tận khổ đau [6], như cuộn chỉ được tung ra sẽ kéo dài đến một mức nào đó thì chấm dứt. (Thuyết luân hồi tịnh hóa). Phật dạy, người trí không thể sống theo bốn phi phi phạm hạnh trú này, nếu sống theo cũng không thể thành đạt chánh lý.

Kế đến tôn giả trình bày về bốn bất an phạm hạnh:

1. Có bậc đạo sư tự xem đã chứng được toàn tri, dù khi đi đứng ngủ thức, tri kiến ấy vẫn liên tục không gián đoạn [7]. Nhưng vị ấy có khi vào một nhà trống không nhận được đồ ăn khất thực, hoặc bị chó cắn, gặp voi dữ, người dữ; và vị ấy phải hỏi tên người, địa danh. Khi ai hỏi đã nói toàn tri tại sao lại thế, vị ấy trả lời sự việc phải xảy ra như vậy nên đã xảy ra như vậy. Người có trí khi nghe lời ngụy biện của vị tôn sư này, sẽ thấy bất an nếu sống phạm hạnh với ông ta, nên bỏ đi.

2. Có vị tôn sư xem truyền thuyết là chân thật; nhưng có phần nhớ đúng, có phần nhớ sai, nên khi vầy khi khác. Ðây là bất an phạm hạnh trú thứ hai.

3. Có vị tôn sư giỏi suy luận biện bác, thuyết pháp theo ý mình. Nhưng có phần khéo lý luận, có phần không khéo, khi vầy khi khác.

4. Có vị đạo sư đần độn ngu si, khi được hỏi vấn đề gì thì dùng lý luận trườn uốn như con lươn [8]. Ðấy là bốn kiểu tu hành bất an mà người trí không sống theo, nếu sống theo cũng không đạt chí thiện.

Như Lai xuất hiện ở đời, sau khi chứng ngộ với thượng trí, đã tuyên thuyết những gì Ngài thân chứng, dạy hạnh hoàn toàn đầy đủ thanh tịnh. Người theo Phật sau khi từ bỏ 5 triền cái, chứng trú thiền thứ nhất cho đến thiền thứ tư, thành vị A la hán. Vị ấy không thể phạm vào 5 điều [9]: sát, đạo, dâm, vọng, và tàng trữ vật thực để hưởng dụng [10]. Một vị đã chứng lậu tận chỉ khi suy tư về vấn đề này [11], mới biết rằng các lậu hoặc đã được ta đoạn tận, chứ tri kiến ấy không an trú liên tục khi vị ấy đi đứng ngủ thức.

Khi ấy Sandaka hỏi trong giáo pháp này có được bao nhiêu vị đã giải thoát [12]; và Phật trả lời có vô số người đã thành bậc lãnh đạo tối thắng như vậy.

Du sĩ Sandaka nói thật là vi diệu, trong giáo pháp của Phật không có khen mình chê người, nhưng cả phần lý thuyết lẫn thực hành đã sản sinh nhiều vị lãnh đạo tối thắng như vậy, trong khi tà mạn ngoại đạo chuyên tự tán hủy tha, lại chỉ có ba vị lãnh đạo là Nanda Vaccha, Kisa Sankicca và Makkhali Gosala [13] . Ông cùng đồ chúng của ông xin xuất gia theo Phật.

III. CHÚ GIẢI

1. Tiracchànakathà có khi dịch "câu chuyện thú vật." Tiracchàna có nghĩa đen là đi ngang, và mặc dù có nghĩa súc sinh hay bàng sinh, theo kinh sớ, ở đây ám chỉ cuộc nói chuyện đi ngang hoặc đi thẳng góc với con đường đưa lên cõi trời hay đưa đến giải thoát.

2. Bốn phi phạm hạnh trú là những giáo lý trên nguyên tắc, phủ nhận viễn ảnh đạt đến kết quả tối hậu của sự tu tập. Như kinh này hiển thị, những người chủ trương các thuyết này - ngược lại với nguyên tắc của chính họ - vẫn tuân giữ phạm hạnh và thực hành các khổ hạnh. Bốn bất an phạm hạnh không phá hủy nguyên tắc sống phạm hạnh, nhưng cũng không đưa ra viễn ảnh kết quả tối hậu của kỷ luật tâm linh.

3. Ðoạn kinh kế tiếp nói rõ những chủ trương duy vật của quan điểm chấp không đã nêu trong kinh 60. Kinh Sa Môn Quả cho rằng quan điểm này là của Ajita Kesakambalin (Trường II).

4. Lập trường ở đây dường như là, dù người ta không sống đời phạm hạnh, cuối cùng cũng sẽ gặt hái những quả báo như người có sống phạm hạnh, như phần còn lại của đoạn kinh sẽ nói rõ.

5. Trong kinh Sa Môn Quả, quan điểm này được gán cho Pakudhakaccàyana (Trường II). Tuy nhiên trong kinh ấy, đoạn phân loại chi tiết, cho đến "người ngu và kẻ trí, cả 2 sẽ chấm dứt đau khổ" thì liên hệ đến thuyết vô nhân, và đặt ngay sau lập thuyết vô nhân đề ra trong kinh này. Toàn thể quan điểm được gán cho Makkhali Gosala. Vì rõ ràng có sự liên hệ giữa hai thuyết, và vì cả 2 tiêu biểu phong trào Ajìvaka do Makkhali Gosala lãnh đạo, dường như rằng sự bao hàm hệ thống phân loại này trong lý thuyết về 7 thân, là do một sai lầm trong giáo lý truyền khẩu. Bản kinh chính xác có lẽ là bản kinh được duy trì trong Trường Bộ kinh. Về Luận giải hệ thống phân loại này, xem Bodhi, kinh Sa Môn Quả.

6. Lời này xác nhận lại quan điểm định mệnh về giải thoát đã được công bố ở trên.

7. Ðây là lời công bố của đạo sư Ni kiền tử trong Trung Bộ Kinh 14, và ở kinh Tăng Chi 9, Ni kiền tử và Phú Lan Na Ca Diếp cũng công bố như vậy. Sự kiện rằng ông ta làm những phán đoán sai và phải đặt câu hỏi, chứng minh ngược lại lời công bố toàn tri của ông.

8. Lập trường này được gọi là "trườn uốn như con lươn" (Amaràvikkhepa) bởi vì lý thuyết này rong duỗi chỗ này chỗ khác như một con lươn luồn vô luồn ra trong nước, không thể nào bắt được nó. Trong kinh Sa Môn Quả, lập trường này được gán cho Sanjaya Blatthi Putta (Trường II). Rất có thể rằng những nhà lý luận "như con lươn" này là một hạng hoài nghi triệt để, không tin toàn bộ viễn ảnh tri kiến về các vấn đề tối hậu.

9. Theo Trường 29, có 4 việc khác bậc A la hán không thể làm, đó là: vị ấy không thể làm một tà nghiệp đạo do tham sân si sợ.

10. Kinh sớ: vị ấy không còn chất chứa lương thực và những vật dụng khả lạc khác để hưởng thụ.

11. Ðoạn này dịch theo bản in PTS.

12. Niyyàtàro, Nanamoli dịch là hướng đạo, Horner dịch là Ðại đạo sư. Rõ ràng cả 2 đều theo tự điển nói danh từ này liên hệ đến chữ niyyàmaka, hoa tiêu. Nhưng niyyata do động từ niyyàti có nghĩa là đạt đến giải thoát tối hậu, do đó ở đây dịch là người đã giải thoát.

13. Về 3 bậc thầy của Àjìvaka, xem Trung 36. Theo kinh sớ, câu putamatàya puttà, "những đứa con chết của bà mẹ" có nghĩa "Ông ta nghĩ, những người theo Ajìvaka đã chết; mẹ của chúng có những đứa con đã chết."

IV. PHÁP SỐ

Ba minh, 4 phi phạm hạnh, 4 bất an phạm hạnh, 4 thiền; 7 thân - địa thủy hỏa phong khổ lạc mạn.

V. KỆ TỤNG

Du sĩ đang tụ họp

Bàn những chuyện phù phiếm

Thấy tôn giả A Nan

Bèn xin nghe pháp Phật

Thế tôn đã tuyên thuyết

Bốn phi phạm hạnh trú

Bốn bất an phạm hạnh

Người trí không sống theo

Có đạo sư chủ trương

Không bố thí, tế tự,

Không có quả dị thục

Của các nghiệp thiện ác

Không có đời này, sau,

Không mẹ cũng không cha

Không có sự hóa sinh

Không tu hành chứng đắc

Con người gồm bốn đại

Chết trở về bốn đại

Kẻ ngu như người trí

Chết là xong một đời.

Người trí nên suy nghĩ,

Nếu tôn sư này nói đúng

Thì không cần theo ông

Vì tu cũng như không.

Có đạo sư lập thuyết:

Sát sinh, trộm cắp, dâm

Tự làm, bảo người làm

Ðều không có tội báo.

Bố thí hay nói thật

Cũng không công đức gì.

Người trí nghĩ như trên

Không theo đạo sư ấy.

Có đạo sư chủ trương:

Hữu tình nhiễm hay tịnh

Do định mệnh chi phối

Không do nhân duyên gì.

Tất cả hưởng khổ lạc

Y theo sáu sinh loài.

Nếu thầy này nói đúng

Cũng không cần theo tu

Có đạo sư lại nói

Có bảy thân thường trú

Gồm địa thủy hỏa phong

Khổ, lạc, mạn là bảy

Bảy thân không tương quan

Không người giết, bị giết

Khi dùng gươm chém chặt

Gươm rơi vào bảy thân

Sau một thời gian dài

Kẻ ngu như người trí

Sẽ trừ tận khổ đau

Như cuộn chỉ kéo hết.

Người trí không sống theo

Bốn phi phạm hạnh này

Và nếu có sống theo

Không thành đạt chánh lý.

Bốn bất an phạm hạnh:

Có thầy xưng toàn tri

Dù đi đứng ngủ thức

Tri kiến ấy liên tục.

Dù tuyên bố như vậy

Vị ấy đi khất thực

Nhè đi vào nhà trống

Bị chó cắn, voi rượt

Lại nhiều lúc phải hỏi

Tên người và địa danh.

Có ai hỏi toàn tri

Sao lại phải như thế,

Thì vị ấy trả lời

Sự việc phải như vậy

Có kẻ bị chó cắn...

Nên đã xảy ra vậy.

Nghe lời ngụy biện ấy

Người trí thấy bất an

Nếu sống đời phạm hạnh

Dưới vị tôn sư này.

Có vị trọng truyền thuyết

Xưa truyền lại đều chân

Trí nhớ có đúng sai,

Nên khi vầy khi khác.

Có thầy giỏi biện bác

Thuyết pháp theo ý mình

Nhưng có phần khéo biện

Cũng có phần không khéo

Lại có thầy liệt tuệ

Khi được hỏi điều khó

Lại tránh né trả lời

Lý luận kiểu con lươn

Ðây bốn lối tu hành

Là bất an phạm hạnh

Người trí không sống theo

Theo cũng không ích lợi

Như Lai hiện ra đời

Chứng ngộ với thượng trí

Tuyên thuyết pháp nhân chứng

Dạy phạm hạnh đầy đủ

Dạy bỏ 5 triền cái

Chứng trú thiền thứ nhất

Cho đến thiền thứ tư

Thành lậu tận la hán.

Vị này không thể phạm

Sát, đạo, dâm, vọng ngữ

Cùng vật thực tàng trữ

Ðể hưởng dụng cho mình.

Một vị chứng lậu tận

Khi tác ý mới biết

Tri kiến không liên tục

Dù đi đứng ngủ thức.

Sandaka lại hỏi

Trong giáo pháp Như Lai

Bao nhiêu vị lậu tận

Phật dạy có rất nhiều.

Du sĩ Sandaka

Tán thán Phật pháp tăng

Rồi cùng đồ chúng ông

Xin xuất gia theo Phật.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 77

Mahàsakuludàyi

I. TOÁT YẾU

Mahàsakuludàyi Sutta - The Greater discourse to Sakuludàyi.

The Buddha teaches a group of wanderers the reasons why his disciples venerate him and look to him for guidance.

Bài giảng dài cho Sakuludayi.

Phật dạy cho một nhóm du sĩ những lý do vì sao các đệ tử Ngài tôn trọng Ngài và sống dưới sự hướng dẫn của Ngài.

II. TÓM TẮT

Phật đi đến tu viện các du sĩ do Sakuladayi cầm đầu. Sakuludayi chào đón Phật và bạch Phật, trong khi các đạo sư nổi tiếng của ngoại đạo như Makkhali Gosala, Ni kiền tử... được quần chúng tôn sùng, họ lại không được các đệ tử của họ tôn trọng, sống nương tựa. Mỗi khi thuyết pháp, họ bị các đệ tử tranh lời, kích bác, mạ lị. Ngược lại, sa môn Gotama được quần chúng tôn sùng, lại được các đệ tử cung kính tôn trọng. Mỗi khi Ngài thuyết pháp giữa hội chúng hàng trăm người, thì không có một tiếng ho giữa các đệ tử. Ðại chúng sống nhiệt tình kỳ vọng nơi Phật, ngay cả những đệ tử hoàn tục vì cãi lộn với bạn đồng tu, vẫn tán thán bậc Đạo sư, tán thán Pháp và Tăng, chỉ tự trách mình thiếu phước không thể sống phạm hạnh cho đến trọn đời. Như vậy sa môn Gotama được đệ tử cung kính sống nương tựa.

Và theo Ưu đà di sở dĩ như vậy là nhờ Ngài có 5 đức và tán thán năm đức:

1. Ăn ít;

2. Biết đủ với bất cứ loại y phục nào;

3. Biết đủ với bất cứ món ăn khất thực nào;

4. Biết đủ với bất cứ loại sàng tọa nào;

5. Ngài sống viễn ly.

Phật dạy không phải do 5 điều ấy mà các đệ tử cung kính Ngài, vì có nhiều đệ tử của Ngài còn khổ hạnh hơn Ngài gấp bội, xuất sắc hơn Ngài về 5 phương diện ấy. Nhưng chính do 5 pháp sau đây khiến họ cung kính nương tựa vào Như Lai. Ðó là:

1. Ngài đã thành tựu Giới uẩn tối thượng, các đệ tử thán phục Ngài về tăng thượng giới;

2. Tri kiến vi diệu nhờ đó Như Lai thuyết pháp với thắng trí, có nhân duyên, có thần thông lực.

3. Ngài thành tựu trí tuệ tối thượng, biết trước các đường lối lý luận [1] trong tương lai nên các đệ tử của Ngài không bao giờ gián đoạn một cuộc đàm thoại đang diễn tiến;

4. Ngài khéo trả lời cho đệ tử khi họ đắm chìm trong đau khổ. Ngài làm cho tâm họ thỏa mãn với pháp tứ diệu đế;

5. Ngài thuyết giảng con đường tu hành gồm có: 4 niệm xứ [2], 4 chánh cần, 4 thần túc, 5 căn, 5 lực, bảy giác chi, thánh đạo tám ngành, nhờ an trú các pháp này mà đệ tử chứng ngộ thắng trí [3].

Ngài dạy 8 giải thoát [4], 8 thắng xứ [5], quán nội sắc thấy ngoại sắc có hạn lượng, và do nhiếp thắng chúng, vị ấy thấy biết, đây là thắng xứ thứ nhất [6]. Quán nội sắc thấy ngoại sắc vô hạn và nhiếp thắng chúng, vị ấy thấy biết, là thắng xứ thứ hai. Không quán nội sắc, thấy ngoại sắc có hạn lượng là thắng xứ thứ ba [7]; thấy ngoại sắc vô hạn lượng và nhiếp thắng, là thắng xứ thứ tư. Bốn thắng xứ kế tiếp là do quán vô sắc nội tâm, thấy các ngoại sắc thuần tịnh màu xanh, vàng, đỏ, trắng và sau khi nhiếp thắng chúng, vị ấy thấy biết.

Ngài giảng dạy cách tu tập 10 biến xứ [8], 4 thiền. Ly dục ly bất thiện pháp, vị tỳ kheo chứng trú thiền thứ nhất có tầm có tứ, với hỉ lạc do ly dục sinh [9]... cho đến thiền thứ tư không khổ không lạc, xả niệm thanh tịnh.

Ngài giảng dạy đệ tử tuệ tri [10] thân này là sắc pháp do duyên sinh; trong thân ấy thức nương tựa và bị trói buộc như sợi dây xâu qua những viên ngọc.

Ngài thuyết giảng về con đường tu hành để hóa hiện một thân ý sinh, để đắc các thắng trí như biến hình, thiên nhĩ, thiên nhãn, túc mạng, tha tâm, và lậu tận. Ðây là những pháp làm cho đệ tử cung kính tôn trọng và sống nương tựa Ngài.

III. CHÚ GIẢI

1. Nanamoli dịch "hậu quả của một lời xác nhận." Dường như có nghĩa rằng Phật hiểu rõ tất cả những ẩn ý của giáo lý Ngài cũng như của học thuyết khác. Câu này cũng có thể ngụ ý rằng trong những kinh như Phạm Võng, Phật đã đưa ra một lời phê bình có thể áp dụng cho bất cứ lý thuyết nào có thể khởi lên trong tương lai, về các tư tưởng triết học tôn giáo.

2. Ðược giải thích đầy đủ trong kinh số 10. Bảy nhóm thiện pháp đầu tiên là 37 bồ đề phần pháp.

3. Luận giải thích là sự đắc quả A la hán. Ðây có lẽ là ý nghĩa duy nhất của danh từ ba-la-mật khi nó xuất hiện trong 4 Nikayà. Trong văn học Thượng tọa bộ về sau, khởi đầu với Buddhaghosa, danh từ này bắt đầu có ý nghĩa những đức tính toàn hảo mà một bồ tát phải hoàn tất trải qua nhiều đời kiếp để thành Phật. Trong ý nghĩa ấy nó tương đương với danh từ ba-la-mật của văn học đại thừa, mặc dù con số những đức tính kể ra có phần khác nhau.

4. Luận giải thích giải thoát ở đây có nghĩa sự giải phóng hoàn toàn (nhưng tạm thời) của tâm thức khỏi những pháp đối lập và sự giải phóng hoàn toàn nhưng tạm thời của nó do thích thú với đối tượng. Sự giải thoát đầu là đắc Tứ Thiền có sự dụng một biến xứ xuất phát từ một vật có màu sắc trên cơ thể của mình; thứ hai là sự đắc các thiền do sử dụng một biến xứ từ một đối tượng bên ngoài; thứ ba có thể hiểu là sự đắc thiền nhờ một biến xứ thuần tịnh, có màu sắc rất đẹp, hoặc nhờ 4 phạm trú. Những giải thoát còn lại là những định chứng vô sắc và định diệt tận.

5. Theo Kinh sớ, những pháp này gọi là Thắng xứ vì chúng vượt lên trên các pháp đối nghịch và các đối tượng, nhờ áp dụng phương pháp đối trị thích hợp và nhờ khởi lên tri kiến.

6. Theo kinh sớ, thiền giả làm công việc chuẩn bị với một hình tướng nội tại - ví dụ màu xanh của con mắt cho biến xứ màu xanh, da cho biến xứ màu vàng, máu cho biến xứ màu đỏ, răng cho biến xứ trắng - nhưng khi định tướng xuất hiện thì ở ngoài. Sự "vượt qua các hình tướng" là sự đắc định đồng lúc với tướng khởi lên. Nghĩ rằng tôi biết, tôi thấy là một chướng ngại khởi lên sau khi vị ấy xuất định chứng chứ không phải khi đắc định. Thắng xứ thứ 2 chỉ khác thắng xứ đầu do sự trải rộng tướng từ hữu hạn thành vô hạn.

7. Kinh sớ: thắng xứ thứ 2 và thứ 4 bao hàm công việc chuẩn bị được làm trên một tướng bên ngoài và sự khởi lên tướng ở bên ngoài. Thắng xứ thứ 5 cho đến thứ 8 khác với thứ 3 và thứ 4 về sự thuần tịnh thù thắng và ánh sáng của những màu sắc.

8. Biến xứ là một đối tượng thiền quán phát xuất từ một vật làm bằng tứ đại dùng làm cơ sở để đắc "tướng" ở bên trong. Ví dụ một cái đĩa làm bằng đất sét có thể dùng làm đối tượng để thực hành pháp tu biến xứ đất, một bát nước dùng để tu tập biến xứ nước. Các biến xứ được giải thích chi tiết trong Thanh tịnh đạo 4 và 5. Tuy nhiên biến xứ hư không ở đấy được giới hạn vào không gian hữu hạn, và biến xứ thức được thay bằng biến xứ ánh sáng.

9. Những ví dụ về thiền cũng xuất hiện trong kinh 39, như các thí dụ về 3 loại trí sau cùng.

10. Các đoạn mô tả 8 thắng trí theo kinh Sa Môn Quả, là những kết quả thù thắng của hạnh sa môn.

IV. PHÁP SỐ

2 giải thoát, 3 lậu hoặc, 4 đại, 4 thiền, 4 niệm xứ, 4 chánh cần, 4 thần túc. Năm căn, 5 lực, 5 pháp do đó các đệ tử tôn trọng Phật. Năm pháp do đó ngoại đạo tán thán Phật: ăn ít, biết đủ về hành, mặc, ở, sống viễn ly. 6 thần thông. 7 giác chi. Tám giải thoát, tám thắng xứ, 8 thánh đạo. 10 biến xứ, 37 pháp trợ đạo.

V. KỆ TỤNG

Phật đến thăm tu viện

Của Sakuludayi

Du sĩ chào đón Phật

Và khởi sự luận đàm

Du sĩ bạch Thế tôn

- Các đạo sư nổi tiếng

Ðược quần chúng tôn sùng

Không được đệ tử nể

Mỗi khi họ thuyết pháp

Các đệ tử tranh lời

Kích bác và mạ lị

Chẳng ra thể thống gì.

Sa môn Gotama

Ðược quần chúng tôn sùng

Ðược đệ tử tôn trọng

Thật là điều hy hữu.

Mỗi khi Ngài thuyết pháp

Giữa hội chúng hàng trăm

Không có một tiếng ho

Giữa những người nghe pháp.

Chúng đệ tử của Phật

Sống nương tựa vào Ngài

Họ nhiệt tình kỳ vọng

Nơi đức Phật Thế tôn.

Ngay cả người hoàn tục

Vẫn tán thán Tam bảo.

Chỉ tự trách thiếu phước

Không tu đến trọn đời

Theo Ưu đà di nghĩ

Do Ngài có 5 đức

Nên đệ tử tôn trọng

Và sống nương tựa Ngài:

Ngài hành hạnh ăn ít

Và ngợi khen ăn ít;

Biết đủ về y phục

Và ca ngợi biết đủ;

Về món ăn khất thực

Và chỗ nằm cũng vậy

Và Ngài sống viễn ly

Ðây là năm hạnh đức

"Nếu do 5 điều ấy

Thì có nhiều đệ tử

Còn khổ hạnh gấp mấy

Sẽ không tôn trọng ta

Nhưng này Ưu đà di

Chính 5 pháp sau đây

Khiến họ sống nương tựa

Và tôn kính Như Lai

Thành tựu thánh giới uẩn;

Có Tri kiến vi diệu

Thuyết pháp với thắng trí

Lợi ích cho người nghe;

Ðạt trí tuệ tối thượng

Nên các đệ tử Ngài

Không bao giờ gián đoạn

Cuộc đàm thoại diễn tiến;

Khéo trả lời đệ tử

Bị đắm chìm đau khổ

Làm tâm họ thỏa mãn

Với pháp 4 diệu đế;

Giảng dạy con đường tu

4 niệm xứ, 4 cần

5 căn và 5 lực

7 giác chi, 8 chánh

Dạy tu 8 giải thoát

Và tu 8 thắng xứ,

10 biến xứ, 4 thiền

Dạy tuệ tri thân xác

Là sắc do duyên sinh

Trong đây thức nương tựa

Và đang bị trói buộc

Như dây xuyên hạt ngọc."

Ngài thuyết giảng đường tu

Ðể hiện thân ý sinh,

Ðể đắc các thắng trí

Như biến hình, thiên nhĩ

Như túc mạng, tha tâm

Cho đến đắc lậu tận;

Khiến đệ tử tôn trọng

Và sống nương tựa Ngài.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 78

Samanamandika

I. TOÁT YẾU

Samanamandikà Sutta.

The Buddha explains how a man is "one who has attained to the supreme attainment.".

[Phật giải thích làm thế nào một người được gọi là đã đạt đến sự chứng đắc tối thượng.]

II. TÓM TẮT

Thợ mộc Ngũ Phần đệ tử Phật đi đến du sĩ Uggahamana đang ở cùng 30 du sĩ trong giảng đường Ekasalaka [1] do Mallika xây để tranh luận. Du sĩ cho rằng thành tựu 4 pháp sẽ là bậc sa môn tối thượng: không làm ác về thân, lời, ý, không sống bằng nghề ác. Nghe xong thợ mộc trở về bạch Phật. Phật bác chủ trương ấy, vì nếu vậy thì một đứa trẻ sơ sinh vô trí là đã thành đạt thiện tối thắng, vì nó không thể làm ác được về thần lời ý và cũng không có nghề ác. Vậy theo Phật 4 pháp ấy không làm nên bậc sa môn tối thượng.

Phật dạy một người thành tựu 10 pháp sẽ là một bậc sa môn tối thượng, nhưng trước hết cần phải biết [2] thế nào là bất thiện giới, nó từ đâu sinh ra, sự diệt trừ bất thiện không có dư tàn và con đường thực hành để trừ diệt. Về thiện giới cũng vậy. Cũng vậy về thiện tư duy và bất thiện tư duy.

Bất thiện giới là thân khẩu ý nghiệp bất thiện và nếp sống ác. Sự sinh khởi của chúng là do tâm. Vì tâm có tham sân si, nên có các bất thiện giới sinh ra. Do đoạn trừ thân ác hành, tu tập thân thiện hành, đoạn trừ khẩu ác hành tu tập khẩu thiện hành, đoạn trừ ý ác hành tu tập ý thiện hành, đoạn trừ nếp sống ác, tu tập nếp sống chân chính [3] mà những bất thiện giới được trừ diệt không có dư tàn. Con đường trừ diệt bất thiện giới là khởi lên ý muốn, quyết tâm làm cho các ác bất thiện pháp chưa sinh không sinh khởi, đã sinh được trừ diệt; các thiện pháp chưa sinh nay được sinh, và các thiện pháp đã sinh được tăng trưởng đi đến viên mãn. Ðây là sự thực hành đưa đến sự diệt trừ các bất thiện giới [4].

Thiện giới là thân khẩu ý nghiệp thiện, nếp sống thanh tịnh. Sự sinh khởi của chúng là do tâm không tham, không sân, không si. Thiện giới được trừ diệt không có dư tàn [5] là khi vị tỳ kheo có giới hạnh nhưng không chấp trước giới và như thật tuệ tri tâm giải thoát, tuệ giải thoát. Con đường đưa đến trừ diệt các thiện giới [6] cũng như trên, là bốn chánh cần.

Bất thiện tư duy là tư duy dục, sân, hại. Sự sinh khởi của chúng là do: dục tưởng, sân tưởng, hại tưởng. Sự trừ diệt của chúng khi vị tỳ kheo ly dục, ly bất thiện pháp, chứng trú thiền thứ nhất. Ở đây những bất thiện tư duy được trừ diệt không dư tàn [7]. Con đường đưa đến trừ diệt bất thiện tư duy [8] là bốn chánh cần như trên.

Thiện tư duy là tư duy ly dục, vô sân, bất hại; sinh khởi từ ly dục tưởng, vô sân tưởng, bất hại tưởng. Sự diệt trừ thiện tư duy [9] là khi vị tỳ kheo diệt tầm và tứ chứng và trú thiền thứ hai, một trạng thái hỷ lạc do định sanh không tầm không tứ. Con đường thực hành để diệt trừ thiện tư duy [10] là bốn chánh cần như trên. Và 10 pháp sau đây làm thành bậc sa môn tối thượng, đó là vô học [11] chánh tri kiến, chánh tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định, chánh trí, và chánh giải thoát.

III. CHÚ GIẢI

1. Vườn này do Mạt Lợi phu nhân xây, có nhiều hoa và cây trái xinh đẹp. Lúc đầu chỉ có một giảng đường lớn nên có tên Ekasalaka, nhưng về sau xây thêm nhiều phòng lớn. Nhiều đoàn bà la môn và du sĩ tụ họp ở đấy để trình bày và thảo luận những lý thuyết của họ.

2. Trước hết Phật hiển thị quả A la hán vô học gồm 10 thành tựu, kế đến Ngài đưa ra một chương trình có thể áp dụng cho bậc hữu học. Ở đây giới luật dịch là "tập hành", đôi khi có ý nghĩa rộng rãi hơn chữ đức hạnh.

3. Theo Kinh sớ, đây là quả Dự lưu, vì ở điểm này giới biệt giải thoát được hoàn tất (và với một cư sĩ tại gia thì đấy là 5 giới). Kinh sớ cũng giải thích những đoạn văn sau đó bằng cách nói đến các đạo và quả siêu thế. Mặc dù kinh không nói rõ những sự chứng đắc này, sự giải thích của kinh sớ có lẽ đúng nhờ từ ngữ "chấm dứt không dư tàn", vì chỉ khi đạt đến các đạo quả mới hoàn toàn chấm dứt những ô nhiễm. Quan điểm của kinh sớ càng được củng cố nhờ hình ảnh vị A la hán như tột đỉnh của toàn kinh.

4. Cho đến đạo lộ Dự Lưu, vị ấy được gọi là tu tập để chấm dứt các bất thiện giới; khi đắc quả Dự lưu, bất thiện giới được xem là đã chấm dứt.

5. Ðoạn này hiển thị A la hán vẫn còn duy trì các thiện hành nhưng không đồng hóa mình với đạo đức xem là tôi và của tôi. Vì những thói quen đạo đức của ông không còn phát sinh nghiệp nên chúng không còn được gọi là thiện.

6. Cho đến A la hán đạo, gọi là tu tập để chấm dứt các thiện giới, khi đắc quả A la hán, thiện giới được chấm dứt.

7. Ðây ám chỉ Sơ thiền thuộc quả Bất hoàn. Bất hoàn đạo tận trừ tham dục và ác ý, nên không còn sinh khởi trong tương lai 3 loại tư duy bất thiện là dục sân và hại.

8. Cho đến đạo lộ Bất hoàn, vị ấy được nói là đang tu tập để chấm dứt bất thiện tư duy; khi đắc quả Bất hoàn, bất thiện tư duy được xem là đã chấm dứt.

9. Theo Kinh sớ, thiện tư duy trừ diệt không dư tàn là ám chỉ nhị thiền thuộc quả A la hán.

10. Kinh sớ nói: cho đến đạo lộ A la hán vị ấy được nói là đang tu tập để chấm dứt thiện tư duy; khi đắc A la hán quả, thiện tư duy chấm dứt. Những ý định tốt lành của A la hán không được gọi là "thiện" (vì không mong chờ quả báo.)

11. Xem kinh 65.

IV. PHÁP SỐ

3 nghiệp, 10 pháp thành đạt thiện tối thắng theo Phật tức 10 thánh đạo, 4 đế.

V. KỆ TỤNG

Thợ mộc tên Ngũ Phần

Ðệ tử đức Thế tôn

Ðến du sĩ ngoại đạo

Nghe vị này chủ trương:

Thành tựu 4 pháp này

Là sa môn tối thượng:

Không thân lời ý ác

Không sống bằng nghề ác.

Thợ mộc về bạch Phật

Phật bác chủ trương ấy

Vì nếu vậy trẻ thơ

Cũng đạt thiện tối thắng.

Theo giáo lý Phật dạy

Ðạt đến thiện tối thắng

Là thành tựu 10 pháp

Thuộc vô học la hán

Nhưng trước cần rõ biết

Bất thiện giới sinh, diệt

Và con đường thực hành

Tận diệt bất thiện giới.

Với thiện giới cũng vậy

Thiện, bất thiện tư duy

Cần biết sự sinh, diệt

Và cách tận trừ chúng.

Bất thiện giới nghĩa là

Ác nghiệp thân, khẩu, ý

Và niếp sống không lành

Chúng do tâm sinh ra.

Vì tâm tham sân si

Nên bất thiện giới sinh

Ðoạn trừ các ác này

Thì bất thiện giới diệt

Tu tập các thiện hành

Về thân lời và ý

Lại sống đời trong sạch

Ác diệt không dư tàn.

Cách diệt bất thiện giới

Là khởi tâm quyết định

Không sinh ác chưa sinh

Diệt trừ ác đã khởi.

Các thiện pháp chưa sinh

Thì làm cho sinh khởi

Các thiện pháp đã sinh

Tăng trưởng đến viên thành.

Thiện giới là thiện hành

Về thân lời và ý,

Cùng nếp sống thanh tịnh

Do không tham sân si.

Thiện giới được trừ diệt

Nơi vị A la hán

Cách trừ diệt thiện giới

Như trên, bốn chánh cần.

Những tư duy bất thiện

Là dục, sân, hại niệm

Sinh ra từ dục tưởng

Sân tưởng và hại tưởng.

Bất thiện tư duy diệt

Khi ly dục chứng thiền

Con đường đoạn diệt nó

Bốn chánh cần như trên.

Thiện tư duy ly dục

Vô sân và bất hại

Do ly dục tưởng sinh

Vô sân, bất hại tưởng.

Thiện tư duy trừ diệt

Khi diệt tầm và tứ

Chứng trú thiền thứ hai

Với định sanh hỷ lạc

Con đường diệt thiện tư

Như trên, bốn chánh cần

Ðạt 10 pháp vô học

Thành sa môn tối thượng.

Vô học chánh tri kiến

Chánh tư duy, chánh ngữ

Nghiệp, mạng, và tinh tấn

Niệm, định, trí, giải thoát.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 79

Tiểu Kinh Thiện Sinh Ưu đà di

I. TOÁT YẾU

Cùlasakuludàyi Sutta - The Shorter discourse to Sakuludàyi.

The Buddha examines the doctrine of a wandering ascetic, using the smile of "the most beautiful girl in the country" to expose the folly of his claims.

Bài kinh ngắn giảng cho Sakuludàyi.

Phật xét lý thuyết của một du sĩ khổ hạnh, dùng ví dụ người con gái đẹp nhất nước để nêu rõ tính điên rồ của những gì ông tuyên bố.

II. TÓM TẮT

Phật đến trú xứ của du sĩ Sakuludayi. Ưu đà di bạch Phật: "Thuở xưa có một vị tự xưng biết tất cả, tri kiến tồn tại liên tục, dù khi đi đứng thức ngủ, nhưng khi được con hỏi về quá khứ lại tránh né, trả lời lạc đề và tỏ phẫn nộ bất mãn." Phật hỏi ông, vị ấy là ai, du sĩ trả lời là Ni Kiền Tử.

Phật bảo Ưu đa di: "Ai nhớ đến các đời sống quá khứ, biết được sự sống chết của chúng sinh tùy theo nghiệp thì có thể nói chuyện với Ngài về những vấn đề ấy. Nhưng hãy gác chuyện ấy lại, ta sẽ thuyết pháp cho ông: Cái này có mặt thì cái kia có mặt, do cái này sinh nên cái kia sinh. Cái này không có mặt nên cái kia không có mặt; cái này diệt nên cái kia diệt [1]."

Ưu đa di nói: "Ngay đời hiện tại con còn không nhớ đại cương và chi tiết, làm sao mà nhớ được các đời quá khứ, biết được sống chết của chúng sinh. Nay Thế Tôn lại nói cái này có mặt với không có mặt... con càng thêm mù tịt. Tuy vậy con có thể trả lời câu hỏi về bậc đạo sư của mình."

Phật hỏi bậc đạo sư của ông dạy gì. Ưu đa di đáp: "Sắc này là tối thượng."

Phật hỏi sắc tối thượng là sắc gì? Ưu đa di đáp: "Khi không có sắc nào khác thù thắng hơn, thì sắc ấy là tối thượng."

Phật dạy: "Lời ấy cũng như nói tôi luyến ái một cô gái đẹp, nhưng khi hỏi cô ấy tên gì, dòng họ, tầm vóc, màu da ra sao, ở đâu, đều trả lời không biết."

Ưu đa di lấy ví dụ sắc ấy như một viên lưu ly bảo châu trong suốt, với sắc như vậy, tự ngã là vô bệnh sau khi chết [2]. Khi ấy Phật hỏi ông, ánh sáng của viên lưu ly ấy với lửa đom đóm trong đêm đen, quang sắc nào vi diệu hơn. Ưu đa di trả lời, con đom đóm có quang sắc vi diệu hơn.

Kế tiếp, Phật lần lượt đưa ra ánh sáng ngọn đèn, đống lửa lớn, ngôi sao mai lúc bình minh, mặt trăng rằm khi đứng bóng, mặt trời khi đứng bóng. Ưu đa di trả lời mặt trời lúc đứng bóng là sáng nhất trong các quang sắc ấy.

Phật dạy: Ngài biết rất nhiều chư thiên còn sáng hơn cả mặt trời, nhưng Ngài không bảo không có quang sắc nào khác vi diệu hơn. Còn ông, ông lại bảo một quang sắc thấp kém hơn con sâu đom đóm là quang sắc tối thượng. Và ông lại không chỉ rõ ràng quang sắc ấy.

Kế tiếp Phật hỏi Ưu đa di có một thế giới toàn vui hay không, và có đạo lộ nào đưa đến thế giới ấy? Ưu đà di trả lời là có, theo lời dạy đạo sư mình. Con đường đưa đến thế giới ấy là: từ bỏ sát sinh, trộm cắp, tà dâm, nói láo, và sống theo một loại khổ hạnh. Ấy là đạo lộ đưa đến chứng đắc thế giới toàn vui.

Phật hỏi trong khi thực hành những điều ấy, tự ngã là toàn vui hay cả vui lẫn khổ. Ưu đa di trả lời có vui có khổ.

Khi ấy Phật hỏi lại, như vậy phải chăng đạo lộ ấy chứng đắc một thế giới toàn vui, là còn có vui khổ xen lẫn? Ưu đa di thừa nhận chủ trương của các bậc đạo sư mình không hợp lý; và hỏi Phật có một thế giới toàn vui hay không, và có một đạo lộ hợp lý đưa đến chứng đắc thế giới ấy hay không.

Phật dạy có, và đạo lộ hợp lý ấy là ly dục ly bất thiện pháp, chứng trú thiền thứ nhất cho đến thiền thứ ba. Ưu đa di hỏi sự chứng đắc ấy có phải đã là thế giới toàn vui không. Phật dạy chưa phải, đấy chỉ là đạo lộ hợp lý đưa đến chứng đắc thế giới toàn vui.

Khi ấy hội chúng du sĩ lớn tiếng nói họ không biết đến cái gì cao hơn thiền thứ ba này [3]; và hỏi phải đến mức như thế nào mới gọi là chứng đắc thế giới toàn vui. Phật dạy cho đến khi chứng trú thiền thứ 4, nói chuyện được với chư thiên [4] sinh vào thế giới ấy, mới gọi là chứng đắc thế giới toàn vui.

Ưu đa di hỏi có phải vì mục đích ấy mà các tỳ kheo sống phạm hạnh. Phật dạy không phải chỉ vì vậy, mà còn vì muốn chứng đắc các pháp cao thượng hơn như túc mạng trí, sinh tử trí, lậu tận trí, như thật biết khổ, tập, diệt, đạo; tâm giải thoát khỏi dục lậu, hữu lậu, vô minh lậu. Vì muốn chứng đắc những pháp này, các tỳ kheo sống phạm hạnh dưới sự hướng dẫn của Phật.

Ưu đa di ca tụng Phật và xin quy y. Ông xin xuất gia thọ đại giới nhưng bị các đệ tử đi theo ông phản đối, nói ông đã là bậc đạo sư, nay trở thành đệ tử thì cũng như ghè nước tốt bị thủng lỗ chảy nước. Như vậy chính đồ chúng du sĩ đã là một chướng ngại khiến Ưu đa di không được sống phạm hạnh dưới Thế Tôn [5].

III. CHÚ GIẢI

1. Xem chú thích kinh 38 về duyên khởi.

2. Vô bệnh, arogo thông thường có nghĩa là khỏe mạnh, nhưng ở đây nên hiểu là trường cửu. Theo kinh sớ, ông ta ám chỉ tái sinh vào cõi trời Thiểu Quang thiên, cảnh giới của thiền thứ 3 mà ông đã nghe đến nhưng chưa thực chứng. Quan điểm này rơi vào loại quan điểm được mô tả trong kinh 102.

3. Những dịch giả trước đây đều bối rối về động từ anassàma. Nanamoli dịch: chúng ta không từ bỏ giáo lý của thầy ta vì lý do này. Horner dịch: chúng ta đã nghe từ những bậc thầy của chúng ta. Nhưng động từ này là quá khứ của động từ nassati, ngôi thứ nhất số nhiều có nghĩa là hủy diệt, tiêu mất. Hình thức này cũng xuất hiện trong kinh 27. Theo kinh sớ, họ biết trong quá khứ, các thiền giả thường chuẩn bị bằng pháp quán biến xứ để đắc thiền thứ 3 và tái sinh vào Thiểu Quang thiên. Nhưng theo thời gian, thiền giả không còn hiểu việc chuẩn bị với biến xứ, nên không thể chứng tam thiền. Các du sĩ chỉ biết có hiện hữu một thế giới hoàn toàn hạnh phúc và cần 5 đức để được sinh đến đấy. Họ không biết đến thế giới nào an lạc hơn cõi thiền thứ 3, và không biết thực hành pháp nào hơn 5 đức ấy.

4. Theo kinh sớ, sau khi đắc thiền thứ tư, vị ấy vận thần thông đi đến cõi trời Thiểu quang thiên và nói chuyện với chư thiên tại đấy.

5. Theo kinh sớ, trong một tiền kiếp, lúc làm tỳ kheo dưới thời Phật Ca Diếp, vị ấy đã thuyết phục cho một tỳ kheo bạn hoàn tục để được y bát của vị này. Do nghiệp chướng ấy, trong đời này vị ấy không được xuất gia với Phật Thích Ca. Nhưng Phật giảng cho ông 2 bài kinh dài để tạo điều kiện cho ông chứng đạo về sau. Dưới triều vua A Dục ông đắc quả A la hán, đấy là trưởng lão Assaputta, người thực hành tâm từ đến chỗ viên mãn.

IV. PHÁP SỐ

3 bảo, 3 lậu, 3 minh, 3 thọ, 4 thiền, 10 bất thiện, 10 thiện.

V. KỆ TỤNG

Phật đến nơi du sĩ

Sakuludayi

Hỏi thầy ông dạy gì

Ðáp: - Sắc này tối thượng

Phật hỏi là sắc gì?

- Khi có một loại sắc

Không sắc đẹp nào hơn

Thì sắc ấy tối thượng.

"Nói vậy có khác gì

Nói yêu cô gái đẹp

Nhưng không biết mặt mày

Vóc dáng và màu da"

- Như lưu ly bảo châu

Tự ngã sau khi chết

Ðẹp đẽ và vô bệnh

Sắc ấy cũng như vậy.

"Ánh sáng lưu ly ấy

Với đom đóm trong đêm

Quang sắc nào sáng hơn?"

- Con đom đóm sáng hơn.

"Ðom đóm sánh ánh đèn

Ánh đèn sánh lửa lớn

Ánh lửa sánh sao mai

Sao mai sánh trăng rằm

Ánh trăng sánh mặt trời

Giữa lúc trưa đứng bóng

Mặt trời là sáng nhất

Trong các quang sắc này

Ta biết nhiều chư thiên

Sáng hơn cả mặt trời

Nhưng ta không có nói

Không quang sắc nào hơn

Còn ông lại cho rằng

Một quang sắc thấp kém

Thua ánh sâu đom đóm

Là quang sắc tối thượng."

Kế tiếp Phật hỏi ông

"Có chăng cõi toàn vui

Và có đạo lộ nào

Ðưa đến thế giới ấy?"

- Có thế giới như vậy

Ðạo lộ là từ bỏ

Sát, đạo, dâm, nói láo

Và thực hành khổ hạnh.

Phật hỏi khi thực hành

Con đường đưa đến đấy

Tự ngã là toàn vui

Hay khổ vui xen lẫn?

- Thưa có vui có khổ.

"Vậy phải chăng đạo lộ

Ðể chứng cõi toàn vui

Là khổ vui xen lẫn?"

Ưu đa di thừa nhận

Thuyết của đạo sư mình

Có chỗ không hợp lý

Rồi xin Phật chỉ dạy.

Phật dạy: "Quả thực có

Một thế giới toàn vui

Và đạo lộ hợp lý

Chứng đắc thế giới này:

Ly dục ly bất thiện

Chứng trú thiền thứ nhất

Cho đến thiền thứ ba

Chỉ còn thuần lạc thọ.

Nhưng đây mới chỉ là

Một đạo lộ hợp lý

Ðưa đến sự chứng đắc

Một thế giới toàn vui."

- Vậy phải đến mức nào

Mới gọi là toàn vui?

"Phải đến thiền thứ 4

Cùng chư thiên trò chuyện."

- Có phải đây mục đích

Tỳ kheo tu phạm hạnh?

"Không phải chỉ vì vậy,

Mà vị chuyện cao hơn.

Như chứng túc mạng trí

Sinh tử trí, lậu tận

Như thật biết khổ, tập

Và diệt, đạo - bốn đề

Ðạt đến tâm giải thoát

Khỏi dục, hữu, vô minh

Mong chứng các pháp này

Tỳ kheo tu phạm hạnh"

Ưu đa di hoan hỉ

Khen Phật, xin quy y

Xin xuất gia thọ giới

Nhưng đồ chúng phản đối

Nói rằng đã làm thầy

Nay trở thành đệ tử

Như ghè nước lủng lỗ

Còn ra thể thống gì.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 80

Vekhanassa

I. TOÁT YẾU

Vekhanassa Sutta - To Vekhanassa.

A discourse partly similar to the preceding one, with an additional section on sensual pleasure.

Giảng cho Vekhanassa.

Một bài kinh có phần tương tự kinh trước, thêm đoạn nói về dục lạc.

II. TÓM TẮT

Du sĩ Vekhanassa đi đến Phật, sau khi chào hỏi [1], ông thốt lên lời cảm hứng: Sắc này là tối thượng. Phật hỏi, và cuộc đối đáp cũng y như kinh trước về quang sắc của ngọc lưu ly so sánh với ánh sáng của các chư thiên mà quang sắc còn sáng hơn mặt trời mặt trăng. Kế tiếp Phật dạy về 5 dục trưởng dưỡng [2]: các sắc, thanh, hương, vị, xúc, dễ chịu, hấp dẫn. Do dục có dục lạc; do lạc có tối thượng lạc: lạc như vậy được gọi là tối thượng [3].

Câu này làm cho Vekhanassa hoan hỷ, nhưng Phật dạy khó cho ông có thể hiểu được về dục, dục lạc hay dục tối thượng lạc. Vì ông thuộc mục đích khác, tu tập khác, đạo sư khác. Chỉ có bậc A la hán đã giải thoát mới biết được 3 điều ấy.

Khi nghe nói vậy, du sĩ Vekhanassa phẫn nộ mắng nhiếc: Sa môn Gô ta ma sẽ bị đọa lạc. Rồi ông nói thêm: Có người không biết quá khứ vị lai lại tự cho đã biết và tuyên bố sanh đã tận, phạm hạnh đã thành, thì đấy chỉ là lời dối trá.

Phật xác nhận ông nói đúng [4], nhưng hãy gác qua chuyện ấy, người có trí không hư ngụy hãy đến nghe pháp và thực hành theo, thì không bao lâu sẽ tự chứng biết mình đã giải thoát khỏi vô minh trói buộc. Như đứa trẻ bị trói bằng năm sợi dây trói [5], khi nó trưởng thành, các sợi dây trói rơi rụng, nó tự biết đã giải thoát.

Du sĩ Vekhanassa xin Phật nhận ông làm đệ tử.

III. CHÚ GIẢI

1. Theo kinh, ông này là thầy của Sakuludayi.

2. Mặc dù là một du sĩ, ông rất đam mê dục lạc. Phật giảng kinh này để làm cho ông nhận ra sự quan tâm sâu đậm của ông đối với các dục; và như vậy kinh này sẽ lợi lạc cho ông.

3. Trong nguyên ngữ Pali, câu này mang hình thức một ẩn ngữ. Luận giải thích rằng lạc thù thắng hơn dục lạc chính là niết bàn.

4. Phật bỏ qua lời nói móc của du sĩ, mà xác nhận ai chưa chứng tự cho đã chứng thì quả là nói láo.

5. Ám chỉ sự trói buộc của ngũ dục. Người còn bị chúng trói buộc thì cũng như đứa trẻ chưa trưởng thành.

IV. PHÁP SỐ

5 dục tăng trưởng, 3 pháp về dục (dục, dục lạc, dục tối thượng lạc).

V. KỆ TỤNG

Du sĩ Vekhanassa

Ði đến thăm Thế tôn

Chào hỏi rồi thốt lên

Sắc này là tối thượng

Phật đưa ra hình ảnh

Từ quang sắc đom đóm

Ðến quang sắc chư thiên

Chói chang hơn mặt trời

Có gì là tối thượng

Ánh sáng ngọc lưu ly

Khi nó còn kém xa

Một con sâu đom đóm.

Rồi Ngài dạy 5 dục

Sắc, thanh, hương, vị, xúc

Dễ chịu và hấp dẫn

Từ dục có dục lạc.

Chính từ dục lạc này

Có dục tối thượng lạc.

Du sĩ rất hoan hỷ

Khen Phật khéo trình bày.

Phật dạy khó cho ông

Ðể hiểu được về dục

Dục lạc, tối thượng lạc

Vì ông theo đường khác.

Chỉ bậc A la hán

Hiểu thấu 3 điều này.

Du sĩ giận mắng nhiếc

Sa môn sẽ bị đọa

Có người không biết gì

Về quá khứ vị lai

Lại dối xưng đã biết

Sanh tận, phạm hạnh thành.

Ai chưa chứng nói chứng

Ðấy là lời hư ngụy.

Nhưng người trí không dối

Hãy đến nghe, thực hành

Ðể tự mình chứng biết

Ðã thoát khỏi trói buộc

Sự trói buộc chính thức

Là si ám vô minh.

Như đứa trẻ bị buộc

Bằng năm sợi dây trói

Khi nó đã trưởng thành

Tự biết mình giải thoát.

Du sĩ Vekhanassa

Nghe những lời Phật giảng

Nguyện cho đến mạng chung

Xin trọn đời quy ngưỡng.

-ooOoo-

Toát yếu Kinh Trung Bộ

Ni sư Thích Nữ Trí Hải tóm tắt & chú giải

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 81

Ghatikara

I. TOÁT YẾU

Ghatìkàra Sutta - Ghatìkàra the Potter.

The Buddha recounts the story of the chief lay supporter of the past Buddha Kassapa.

Thợ gốm Ghatìkàra.

Phật thuật câu chuyện về người cư sĩ ngoại hộ chính thức của Phật Ca Diếp thời quá khứ.

II. TÓM TẮT

Ðang du hành ở Kosala, Phật mỉm cười nhớ lại đây là nơi phồn thịnh vào thời Phật Ca Diếp. Lúc ấy, Ngài là một thanh niên quý tộc tên Jotipala [1] chơi thân với một người thợ gốm. Một hôm thợ gốm rủ Jotipala đi nghe pháp, Jotipala không đi nói có ích gì để yết kiến sa môn trọc đầu [2]. Sau nhiều lần năn nỉ không được, thợ gốm nắm đầu tóc của Jotipala mà kéo đi [3]. Ngạc nhiên vì thái độ phạm thượng của người thợ gốm, Jotipala tò mò đi theo. Sau thời pháp, Jotipala hỏi bạn sao không xuất gia, thợ gốm bảo còn phải nuôi cha mẹ già mù. Jotipala xin xuất gia theo Phật và được thọ đại giới [4].

Nghe tin Phật đã đến Ba la nại, vua Kiki thỉnh Phật về thọ trai. Khi Phật dùng cơm xong, vua mời Phật đến an cư mùa mưa tại Ba la nại để vua được cúng dường. Phật từ chối vì đã nhận sự cúng dường của thí chủ khác. Vua Kiki thất vọng buồn rầu hỏi Phật, ai là người ngoại hộ may mắn hơn vua như thế. Phật cho biết đó là thợ gốm, và kể ra những đức tính của thợ gốm cho vua nghe:

1. Không có phiền não như vua nếu bị từ chối.

2. Ðã quy y Tam bảo thọ trì năm giới.

3. Có lòng tin bất thối đối với Phật pháp, không còn hoài nghi về khổ, tập, diệt, đạo.

4. Ăn ngày một bữa, sống phạm hạnh, theo thiện pháp, từ bỏ vàng bạc, không đào cuốc đất đai.

5. Nuôi cha mẹ già mù với nghề nắn đồ gốm bằng đất lở nơi bờ đê, không mua bán [5] mà chỉ đổi lấy gạo.

6. Thợ gốm đã đắc quả Bất hoàn, sẽ hóa sinh và nhập Niết bàn không còn trở lui đời này.

Phật kể lại cho vua nghe chuyện một lần Ngài đã đến nhà thợ gốm, trút hết phần cơm của ông. Khi thợ gốm trở về nghe cơm của mình đã được Phật dùng, thợ gốm và cha mẹ hoan hỷ cho đến 7 ngày liền. Một lần khác Ngài sai đệ tử đến trút hết mái tranh về sửa am thất. Khi về biết chuyện, thợ gốm vui mừng suốt nửa tháng, và trong ba tháng mùa mưa ấy, cái chòi của người thợ gốm không bị mưa dột, nắng chói mặc dù không còn mái tranh. Nghe xong vua cho chở nhiều xe thực phẩm đến tặng thợ gốm [6].

Phật dạy Jotipala chính là tiền thân của Ngài.

III. CHÚ GIẢI

1. Ở đoạn cuối kinh này, Phật cho biết Jotipàla thời ấy chính là Ngài. Trong kinh Tiểu bộ, vị trời Thợ Gốm đến thăm Phật và nhắc lại tình bạn cũ với Ngài.

2. Ðây có vẻ là một từ ngữ bôi bác mà các gia chủ bà la môn thường dùng để ám chỉ các vị xuất gia trọn đời, trái ngược với lý tưởng của họ là nối dõi tông đường.

3. Ở Ðông phương, một người thuộc giai cấp dưới mà sờ đầu người thuộc giai cấp trên là điều tối kỵ. Kinh sớ giải thích, thợ gốm sẵn sàng đánh liều vi phạm quy luật để làm cho thanh niên Jotipala phải đến gặp Phật.

4. Theo kinh sớ, bồ tát xuất gia theo Phật giữ giới thanh tịnh, học giáo lý, thực hành thiền định và tu tập tuệ quán cho đến khi đạt được trí thuận thứ, anulomanàna. Nhưng họ không nỗ lực đạt đến đạo và quả, vì làm vậy thì sự nghiệp bồ tát của họ sẽ chấm dứt.

5. Một người còn tại gia như thợ gốm mà giữ giới như vậy thì không khác gì một tỳ kheo. Theo kinh sớ, thợ gốm không bán sản phẩm mà chỉ trao đổi với láng giềng.

6. Theo kinh sớ, do thiểu dục thợ gốm đã từ chối. Anh nhận ra rằng sở dĩ vua gởi thực phẩm đến vì đã nghe Phật ca tụng đức hạnh của mình, nhưng anh nghĩ: ta không cần thực phẩm này. Với những gì ta kiếm được bằng công việc của mình, ta cũng đủ nuôi cha mẹ và cúng dường.

IV. PHÁP SỐ

3 ngôi báu, 4 sự thật, 5 giới tại gia.

V. KỆ TỤNG

Tại xứ Kosala

Trong khi đang du hành

Phật mỉm cười nhớ lại

Nơi này xưa phồn vinh

Vào thời Phật Ca Diếp

Một thanh niên quý tộc

Tên Jotipala

Kết giao cùng thợ gốm.

Thợ gốm là phật tử

Nên rủ bạn đi chùa

Nhưng thanh niên từ chối

Ích chi gặp trọc đầu

Sau nhiều lần năn nỉ

Thanh niên không chịu đi

Thợ gốm nắm tóc bạn

Buộc phải cùng theo đi.

Thái độ chưa từng có

Của người bạn nghèo hèn

Khiến thanh niên quý tộc

Tò mò đi thử xem.

Sau khi nghe thuyết pháp

Chàng thanh niên hỏi bạn

Sao anh không xuất gia

Nuôi cha mẹ mù già.

Thanh niên xin xuất gia

Và được thọ đại giới.

Phật đến Ba la nại

Vua thỉnh Phật thọ trai

Vua mời Phật an cư

Ở thành Ba la nại

Ðể vua được cúng dường

Phật Ca Diếp từ chối

Vì Ngài có thí chủ

Vua buồn rầu thất vọng

Muốn biết thí chủ nào

Ðược may mắn hơn vua

Phật nói về thợ gốm

Và đức tính của ông:

Không phiền não như vua

Nếu bị Ngài từ chối.

Thọ trì năm cấm giới

Có lòng tin bất thối

Ðối với Phật Pháp Tăng

Hết hoài nghi về Pháp

Thợ gốm ăn một bữa

Sống đúng theo chính pháp

Từ bỏ vàng và bạc,

Không đào cuốc đất đai.

Với nghề nắn đồ gốm

Bằng đất lở bờ đê

Thợ gốm đổi lấy gạo

Nuôi cha mẹ già mù

Thợ gốm đắc Bất hoàn

Khi chết sẽ hóa sinh

Tại đấy nhập Niết bàn

Một đi không trở lại.

Phật Ca Diếp lại kể

Có lần đến khất thực

Ngài lấy hết phần cơm

Ðể dành cho thợ gốm

Khi thợ gốm trở về

Nghe Phật đến lấy cơm

Thợ gốm và cha mẹ

Bảy ngày vui dầm dề

Ngài lại sai đệ tử

Ðến chòi của thợ gốm

Rút hết mái tranh che

Ðể về sửa am thất

Khi trở về biết chuyện,

Thợ gốm vui dào dạt

Ròng rã hai tuần liền

Tâm ông tràn hỉ lạc.

Suốt ba tháng mùa mưa

Cái chòi ông trú ngụ

Không mưa dột, nắng hanh

Mặc dù không còn tranh.

Vua Ki ki nghe qua

Cho chở nhiều thực phẩm

Ðến nơi nhà thợ gốm

Tặng phẩm của nhà vua.

Và Phật bảo A nan

Thanh niên quý tộc kia

Bạn của người thợ gốm

Chính là tiền thân Ngài.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 82

Ratthapala

I. TOÁT YẾU

Ratthapàla Sutta - On Ratthapàla.

The story of a young man who goes forth into homelessness against the wishes of his parents and later returns to visit them.

Về Ratthapàla.

Chuyện về một thanh niên cưỡng lại ước muốn của cha mẹ mà đi tu, và sau trở về thăm cha mẹ.

II. TÓM TẮT

Khi Phật đến thuyết pháp tại thị trấn Thullakotthita, thanh niên con nhà giàu nên Ratthapàla xin cha mẹ theo Phật xuất gia. Cha mẹ không cho, Ratthapàla bèn tuyệt thực gần chết nên cha mẹ buộc lòng cho phép. Ratthapàla được xuất gia, thọ đại giới [1]. Chẳng bao lâu ông chứng quả A la hán [2]. Sau khi chứng quả, tôn giả Ratthapàla xin Phật về nhà thăm cha mẹ.

Khi về đến làng cũ, Ratthapàla tuần tự khất thực đến nhà cha mẹ. Người cha không nhận ra nên mắng nhiếc xua đuổi, nghĩ chính những người này đã khiến con mình bỏ nhà ra đi. Khi tôn giả bỏ đi, trông thấy người tớ gái đem cháo thiu [3] đi đổ, ông bảo hãy trút vào bát của mình. Nữ tỳ đến gần để trút cháo, nhận ra tiểu chủ bèn vào báo tin. Ông bà chạy ra, bảo: "Ồ con, có chứ [4] ... sao ngồi đấy ăn cháo thiu mà không đi vào nhà của con?" Tôn giả nói ông không có nhà, ông có đến khất thực song chỉ nhận được những lời mắng nhiếc. Rồi ông nhận lời cha mẹ hôm sau đến dùng cơm.

Người cha sửa soạn đón tôn giả, cho chất vàng bạc của cải thành đống, lấy màn che lại; và bảo các bà vợ cũ của tôn giả trang sức lộng lẫy để đón tiếp. Khi tôn giả vào nhà, ông chỉ đống vàng mà khuyên tôn giả hãy hoàn tục tu tại gia, làm phước bố thí. Tôn giả khuyên hãy đổ tất cả xuống sông, vì đấy là nguồn gốc của sầu bi khổ não cho gia chủ. Kế đến, các bà vợ đi ra ôm chân tôn giả mà hỏi có phải vì mê thiên nữ nên đi tu để được lên đấy. Tôn giả bảo thưa bà chị, không phải vì mục đích sanh thiên mà bần tăng xuất gia tu phạm hạnh. Khi ấy các bà vợ cũ lăn lóc nói chồng bây giờ lại gọi mình bằng bà chị. Tôn giả bảo gia chủ muốn bố thí đồ ăn thì hãy dọn ra, chớ có phiền nhiễu ngài. Người cha mời tôn giả ăn.

Ăn xong tôn giả đọc một bài kệ nói đến tính dơ uế, khổ, vô thường của thân xác nhưng lại được tô điểm [5] để lừa bịp kẻ ngu. Rồi ngài đi vào rừng của vua để nghỉ trưa. Vua Koravya nghe tôn giả [6] trở về bèn cho thắng cỗ xe đến thăm. Khi gặp tôn giả, vua hỏi người đời vì bốn sự suy vong mà đi tu, là lão suy, bệnh suy, tài suy, thân suy. Nay tôn giả không có bốn cái suy ấy thì cớ gì xuất gia. Tôn giả đáp vì bốn điểm thuyết giáo của đức Thế tôn:

1. Thế giới vô thường, đi đến hủy diệt [7],

2. Vô hộ vô chủ [8],

3. Vô sở hữu [9],

4. Luôn luôn thiếu thốn khát khao [10].

Vua rất hoan hỉ với lời giải thích của tôn giả.

III. CHÚ GIẢI

1. Phật công bố vị này là bậc nhất trong những vị xuất gia với lòng tin, vì ông đã sẵn sàng liều chết để được cha mẹ cho phép đi tu. Có những vần thơ của ông trong Trưởng lão kệ 769-93.

2. Mặc dù kinh nói "Chẳng bao lâu" nhưng theo Kinh sớ, Lại Tra Hòa La phải mất 12 năm mới đắc quả A la hán. Ðiều này có vẻ đúng khi ta xét sự kiện rằng thân phụ không nhận ra ông khi ông vừa trở về.

3. àbhidosikam kummàsam, Nanamoli dịch kummàsam là bánh mì, nhưng ở đây rõ ràng nó có chỉ một thức ăn thuộc chất lỏng. Theo Kinh sớ, thức ăn này làm bằng lúa mạch.

4. Người cha muốn nói: Này con thân yêu, chúng ta có tài sản, không phải là những kẻ bần cùng; vậy mà con lại ngồi ăn cháo thiu tại đây một nơi như thế này. Tuy nhiên vì quá đau buồn ông ta không thể nói hết câu.

5. Bài kệ rõ ràng ám chỉ những bà vợ cũ trang sức xinh đẹp để dụ tôn giả hoàn tục. Một điều lạ là trước khi ông xuất gia, kinh không nói gì đến những bà vợ.

6. Kinh sớ: Nhắc đến tôn giả, vua thường ca tụng ngài với đình thần rằng, thanh niên ấy đã làm việc khó làm, là từ bỏ một tài sản lớn mà ra đi, không ngoái lui cũng không nhìn hai bên.

7. upanìyati loko addhuvo. Kinh sớ: Thế giới bị cuốn phăng về hướng già chết.

8. attàno loko anabhissaro. Kinh sớ: không ai có thể cho nó một chỗ trú hay an ủi nó với một chỗ ẩn nấp. Lời này dĩ nhiên không phủ nhận một chỗ nương tựa thoát khỏi thế tục, tức là cái mà diệu pháp đem lại.

9. assako loko sabbam pahàya gamanìyam. Không có gì của mình, phải từ bỏ tất cả để đi tới.

10. uno loko atitto tanhàdàso.

IV. PHÁP SỐ

4 sự suy vong: thân suy, tài suy, lão suy, bệnh suy;

4 điểm thuyết giáo: vô thường, vô ngã, khổ và không.

Năm dục tăng trưởng.

V. KỆ TỤNG

Thanh niên con nhà giàu

Tên Ratthapàla

Xin theo Phật xuất gia

Cha mẹ không cho phép.

Chàng thanh niên tuyệt thực

Với ý định thiết tha

Sẽ chết hoặc xuất gia

Cha mẹ đành đồng ý.

Xuất gia thọ đại giới

Chẳng bao lâu chứng quả

Thành vị A la hán

Ông xin về thăm nhà.

Khi trở về làng cũ

Tuần tự đi khất thực

Ông đến nhà cha mẹ

Người cha không nhận ra

Bị mắng nhiếc xua đuổi

Tôn giả bèn bỏ đi

Lại gặp người nữ tì

Ðem cháo thiu đi đổ.

Hãy trút bỏ cháo ấy

Vào bát của bần tăng

Khi nữ tỳ tiến lại

Liền nhận ra chủ nhân.

Nghe nữ tỳ hô hoán

Ông bà vội chạy ra

- Ồ con, nhà con đấy

Tại sao không vào nhà?

"Bần tăng không nhà cửa

Có đến để xin ăn

Nhưng không được đồ ăn

Chỉ được lời nguyền rủa."

Cha mẹ mời tôn giả

Hôm sau đến dùng cơm

Và trở vào chuẩn bị

Dụ con về cố hương.

Ông chất vàng thành đống

Che khuất sau tấm màn

Và bảo các con dâu

Trang sức để đón chàng.

Khi tôn giả vào nhà

Người cha khuyên hoàn tục

- Tất cả tài sản này

Tha hồ con làm phúc

"Nếu gia chủ cho tôi

Hãy đổ xuống sống Hằng

Vì đấy là nguồn gốc

Của sầu khổ đau thương"

Các bà vợ bước ra

Khóc ôm chân tôn giả

- Phải chăng vì thiên nữ

Mà chàng bỏ đi tu.

"Thưa này các bà chị

Bần tăng đi xuất gia

Không phải vì mục đích

Ðược tái sinh thiên giới."

Các bà vợ lăn khóc

- Ối giời, làng nước ơi

Chồng chúng ta dở hơi

Gọi chúng ta bằng chị.

Tôn giả thưa cha mẹ:

"Thưa gia chủ nếu muốn

Hãy bố thí đồ ăn

Chớ phiền nhiễu bần tăng."

Sau khi đã ăn xong

Tôn giả đọc bài kệ

Nói thực chất thân xác

Bất tịnh, khổ, vô thường

Dù điểm phấn tô son

Chỉ kẻ ngu sa lưới.

Rồi ngài đi vào rừng

Vừa khi vua đi tới.

Vua đến gặp tôn giả

Và nói: - Người ở đời

Thường từ bỏ thế tục

Vì bốn sự suy vong:

Có người vì già yếu

Có kẻ lắm bệnh tật

Người vì hết tiền bạc

Kẻ vì mất người thân.

Lão, bệnh, tài, thân suy

Cả bốn thứ suy vong

Nơi tôn giả đều không

Cớ gì bỏ thế tục?

"Tôi từ bỏ thế tục

Vì bốn điểm thuyết giáo

Của đấng đại đạo sư

Mà tôi thấy chân thực.

Một, thế gian vô thường

Hai, vô hộ vô chủ

Ba là vô sở hữu,

Bốn thiếu thốn khát khao

Thân này là vô thường

Ðang đi đến hủy diệt

Khi thấy biết như vậy

Từ bỏ không vấn vương

Khi thân bị bệnh khổ

Có tài sản, huyết thống

Cũng không bớt đớn đau:

Thân vô hộ vô chủ.

Dù tiền của dẫy đầy

Chết đâu mang theo được

Ra đi bàn tay trắng

Vô sở hữu, thân này.

Người ở địa vị nào

Cũng nô lệ tham ái

Luôn thiếu thốn khát khao

Vì lòng tham không đáy.

Thực chứng lời Phật dạy

Thấy nguy dục tăng trưởng

Tôi xuất gia tu hành

Hạnh sa môn tối thượng."

Nghe bốn điểm thuyết giáo

Của bậc thầy trời, người

Ðược tôn giả triển khai

Vua vô cùng hoan hỉ.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 83

Makhàdeva

I. TOÁT YẾU

Makhàdeva Sutta - King Makhàdeva.

The story of an ancient lineage of kings and how their virtuous tradition was broken due to negligence.

Vua Makhàdeva.

Chuyện về một dòng vua ngày xưa, truyền thống tu hành của họ đã do phóng dật mà bị gián đoạn như thế nào.

II. TÓM TẮT

Khi đến Mithila [1], Phật kể lại cho A nan xưa kia đây là lãnh thổ của vua Makhadeva [2]. Vua trị vì đúng pháp, sống an lập trong chính pháp [3], giữ trai giới vào các ngày bố tát [4]. Sau nhiều trăm ngàn năm, vua dặn thợ cạo khi thấy tóc bạc xuất hiện trên đầu [5] thì báo cho vua biết. Vua nhường ngôi cho con để xuất gia, dặn con trai phải trị vì đúng pháp, và khi thấy tóc bạc xuất hiện, nên biết đó là thiên sứ [6] báo hiệu sắp lên trời để hưởng thiên lạc. Khi ấy hãy trao lại ngai vàng cho con để xuất gia tu tập bốn phạm trú, mạng chung sinh lên Phạm thiên giới. Truyền thống này trải qua nhiều đời không gián đoạn cho đến đời vua Nemi.

Vua này, sau khi được chư thiên cõi trời 33 mời cỡi thiên xa theo Matàli đi thăm hai con đường [7] quả báo thiện ác, trở về cũng trao ngai vàng và dặn lại con trai, rồi xuất gia tu tập bốn phạm trú. Sau khi chết vua được sinh vào cõi Phạm thiên như các vua đời trước mình. Nhưng con của vua Nemi không theo lời vua cha dặn, đã cắt đứt truyền thống tốt đẹp ấy.

Phật dạy, vua Makhadeva thời ấy chính là Như lai bây giờ. Ngài đã lập truyền thống ấy, nhưng nó không đưa đến yểm ly, ly tham, đoạn diệt, tịch tịnh, thượng trí, giác ngộ, niết bàn.

Bây giờ Ngài thiết lập một truyền thống tốt đẹp hơn, đưa đến yểm ly, giác ngộ, niết bàn, ấy là thánh đạo tám ngành: chánh tri kiến cho đến chánh định. Phật dạy các tỳ kheo hãy tiếp tục duy trì, chớ làm cho mình trở thành người tối hậu [8], nghĩa là người làm đứt đoạn truyền thống ấy.

III. CHÚ GIẢI

1. Xem truyện Bản Sinh số 9 và 54. Vua Makhàdeva và vua Mithila đều là tiền thân của Phật Thích Ca.

2. Rừng này trước kia do Makhàdeva trồng nên vẫn còn mang tên ông.

3. Luận: Vị ấy được an lập trong 10 thiện hành.

4. Lễ Bố tát là ngày trai giới của xứ Ấn độ xưa, về sau Phật giáo cũng áp dụng.

5. Theo vũ trụ quan Phật giáo, thọ mạng con người thay đổi từ tối thiểu là 10 năm cho đến 10.000 năm. Makhàdeva sống vào thời mà con người có thọ mạng dài nhất.

6. Về các thiên sứ, hay những điềm báo già bệnh chết, xem kinh 130.

7. Màtali dẫn ông đi qua các địa ngục, rồi quay lui đưa ông đến các cõi trời.

8. Kinh sớ: Sự thực hành diệu pháp bị phá hủy bởi một tỳ kheo có giới khi vị ấy nghĩ mình không thể đắc quả A la hán, và do đó không nỗ lực. Sự thực hành ấy đang được tiếp tục bởi bậc hữu học, và đã được tiếp tục bởi vị A la hán.

IV. PHÁP SỐ

4 phạm trú, thánh đạo 8 ngành, 10 thiện nghiệp.

V. KỆ TỤNG

Khi đến Mithila,

Phật bảo thầy A nan

Xưa đây là lãnh thổ

Vua Ma-kha-de-va.

Vua trị vì đúng pháp

Sống đúng theo chánh pháp

Trai giới ngày bố tát

Sống lâu nhiều ngàn năm

Vua dặn người thợ cạo

Khi nào thấy trên đầu

Tóc bạc đã xuất hiện

Hãy báo cho vua biết.

Khi tóc bạc xuất hiện

Vua nhường ngôi cho con

Xuất gia tu phạm trú

Dặn trị vì đúng pháp.

Và hãy làm như cha

Khi tóc bắt đầu bạc

Nên biết là thiên sứ

Báo về hưởng thiên lạc.

Hãy trao lại ngai vàng

Và xuất gia tu tập

Chớ để truyền thống này

Gián đoạn do phóng dật.

Trải qua nhiều đời vua

Truyền thống ấy tiếp tục

Ðến đời vua Nemi

Cũng làm như vua trước.

Ông trao lại ngai vàng

Và dặn dò con trai

Rồi xuất gia tu tập

Chết sinh Phạm thiên giới.

Nhưng con vua Nemi

Không theo lời cha dặn

Dứt truyền thống tốt đẹp

Sống phóng dật đến cùng.

Và Phật bảo A nan:

Vua Makhadeva

Chính là tiền thân ta

Thiết lập truyền thống ấy.

Dù nó rất tốt đẹp

Không đưa đến yểm ly

Ly tham và đoạn diệt

Ðến giác ngộ niết bàn.

Nay ta lập truyền thống

Vô vàn tốt đẹp hơn

Là thánh đạo tám ngành

Ðến ly tham, giác ngộ.

Hãy tiếp tục duy trì

Chớ thành người tối hậu,

Nghĩa là người đoạn dứt

Truyền thống tối thượng này.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 84

Madhura

I. TOÁT YẾU

Madhurà Sutta - At Madhurà.

The venerable Mahà Kaccàna examines the brahmin claim that brahmins are the highest caste.

Tại Madhurà.

Tôn giả Ðại Ca Chiên Diên xét lại lời công bố của bà la môn rằng chỉ có giai cấp của họ là tối thượng.

II. TÓM TẮT

Vua xứ Madhura đi đến tôn giả Ca Chiên Diên đang ở rừng Gundà [1] hỏi Ngài có ý kiến gì về chủ trương của các bà la môn: chỉ có bà la môn là dòng giống tối thượng, các dòng giống khác đều hạ liệt. Chỉ có bà la môn mới là con chính tông của Phạm thiên, sinh ra từ miệng Ngài. Tôn giả Ca Chiên Diên nói đấy chỉ là âm thanh suông không có giá trị gì, và đưa ra các lý do:

1. Người thuộc bất cứ giai cấp nào [2] khi có nhiều tài sản, đều có thể thuê mướn người thuộc ba giai cấp kia hầu hạ.

2. Người thuộc cả 4 giai cấp nếu phạm vào mười bất thiện đều bị đọa không phân biệt: đồng đẳng trong sự thọ lãnh ác báo.

3. Người thuộc cả bốn giai cấp đều sinh thiên giới nếu thực hành mười lành, từ bỏ mười ác: đồng đẳng trong sự thọ hưởng quả báo của nghiệp lành.

4. Trên đời, bất cứ người thuộc giai cấp nào phạm tội đều bị phạt: bình đẳng trước pháp luật.

5. Bất cứ người thuộc giai cấp nào khi xuất gia nghiêm trì giới luật, đều được cung kính lễ bái và đều được gọi là sa môn không phân biệt giai cấp thế tục: bình đẳng trên phương diện giải thoát.

Vua Madhura hoan hỷ với lời giải thích của tôn giả và xin quy y, nhưng tôn giả bảo vua hãy quy y Phật, mặc dù lúc ấy Phật đã nhập niết bàn.

III. CHÚ GIẢI

1. Tôn giả Ca Chiên Diên được Phật xem là xuất sắc trong sự triển khai ý nghĩa một lời pháp vắn tắt. Kinh số 133 và 138 cũng do ngài diễn lời Phật dạy.

2. Từ đoạn kinh này, ta thấy mặc dù còn nặng tính phân biệt, hệ thống giai cấp ở Ấn lúc bấy giờ cũng còn khá linh động hơn hệ thống thế cấp được triển khai về sau.

IV. PHÁP SỐ

3 nghiệp, 4 giai cấp hay chủng tánh theo Bà la môn giáo. 4 vật dụng (ăn, mặc, ở, bệnh), 10 ác nghiệp, 10 thiện nghiệp.

V. KỆ TỤNG

Vua xứ Madhura

Bạch ngài Ca Chiên Diên

- Những người bà la môn

Xem dòng khác hạ liệt.

Chỉ có bà la môn

Mới thực là cao thượng

Con chính thống của trời

Sinh ra từ miệng Ngài.

Tôn giả nghĩ thế nào?

"Ðấy là âm thanh suông

Không chút nào giá trị

Vì những lý do sau:

Người thuộc giai cấp nào

Khi có nhiều tài sản,

Ðều có thể thuê mướn

Kẻ hầu từ mọi dòng.

Người thuộc mọi giai cấp

Ðều phải bị đọa lạc

Khi phạm mười bất thiện:

Ðồng đẳng thọ ác báo.

Người thuộc giai cấp nào

Cũng được sinh thiên giới

Nếu bỏ ác làm lành:

Ðồng đẳng hưởng quả vui.

Người thuộc giai cấp nào

Bất kể thấp hay cao

Phạm tội đều bị phạt:

Bình đẳng trước pháp luật

Người thuộc mọi giai cấp

Khi từ bỏ gia đình

Xuất gia trì giới luật

Ðều được người kính lễ

Ðều được gọi sa môn

Không kể dòng quý tiện

Như trăm sông về biển:

Bình đẳng trong giải thoát."

Vua vô cùng hoan hỷ

Với lời giải thích này

Xin quy y tôn giả

"Vua hãy quy y Phật."

- Phật bây giờ ở đâu

"Ngài đã nhập niết bàn"

- Con xin quy y Phật

Ðang an trú niết bàn.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 85

Bồ đề vương tử

I. TOÁT YẾU

Bodhiràjakumàra Sutta - To Prince Bodhi.

The Buddha counters the claim that pleasure is to gained through pain with an account of his own quest for enlightenment.

Nói cho vương tử Bồ đề.

Phật bác lời tuyên bố rằng lạc có được nhờ khổ, bằng cách kể lại cuộc tầm cầu giác ngộ của chính Ngài.

II. TÓM TẮT

Ðể khánh thành tòa nhà mới, Bồ đề vương tử [1] thỉnh Phật thọ trai. Ông trải một cuộn vải mới, thỉnh Phật dẫm lên cho ông được phước. Phật im lặng [2]. Khi vương tử thưa đến lần thứ ba, Phật nhìn tôn giả A nan. Tôn giả thưa vương tử hãy dẹp tấm vải, vì đức Thế tôn nghĩ đến những thế hệ mai sau [3]. Sau bữa ăn, Vương tử bạch Phật ông nghĩ rằng lạc có được là nhờ khổ [4].

Phật dạy lúc xưa khi mới xuất gia, Ngài cũng tưởng thế, nên đã theo hai vị thầy tu khổ hạnh, một người chứng Vô sở hữu xứ, một người chứng Phi tưởng phi phi tưởng xứ. Ngài nhanh chóng đạt đến các định chứng này, được thầy mời ở lại cùng lãnh đạo. Nhưng Ngài đã ra đi để tìm cái tối thượng. Khi đến bên sông Ni liên thiền Ngài dừng lại tìm một địa điểm khả ái để ngồi thiền.

Một ví dụ khởi lên cho Ngài lúc ấy là, khúc gỗ khi còn ngâm trong nước hoặc vừa vớt lên khỏi nước, dù cọ xát cũng không thể bén lửa. Cũng vậy người không xả ly dục ái, thì dù thình lình cảm thọ khổ khốc liệt, cũng không thể chứng đắc.

Ngược lại, một khúc gỗ đã khô nhựa, đặt trên đất khô thì có thể bén lửa dễ dàng. Như người xả ly ái dục, nếu thình lình cảm thọ khổ hay không cảm thọ khổ, cũng có thể chứng đắc hỷ lạc thiền định.

Bởi vậy sau khi từ bỏ khổ hạnh như đã từ bỏ dục lạc trước đấy, Ngài ngồi thiền và đắc đạo. Sau khi đắc đạo, Ngài nghĩ pháp này sâu kín vi diệu, thật khó cho thế gian đang chìm đắm trong dục lạc có thể hiểu thấu. Bởi thế Ngài định nhập niết bàn. Do Phạm thiên cầu thỉnh, Ngài ra thuyết pháp, đầu tiên giảng cho 5 đệ tử về bốn đế, thánh đạo tám ngành. Nghe xong 5 vị đắc lậu tận thành A la hán.

Bồ đề vương tử hỏi Phật thời gian cần thiết để tu đắc đạo. Phật hỏi lại Vương tử, nếu một người muốn học cỡi voi mà không có lòng tin, nhiều bệnh, gian trá, biếng nhác, u mê đần độn, thì có thể học được không? Vương tử trả lời chỉ cần có một trong năm thói ấy cũng không thể học, huống hồ đủ cả năm. Phật dạy cũng vậy vị tỳ kheo muốn tu chứng phải có 5 tinh cần chi:

1. Tin Phật;

2. Có sức khỏe, ít bệnh;

3. Trung thực không gian trá;

4. Siêng năng từ bỏ các bất thiện và tu tập thiện pháp;

5. Có trí tuệ và sự sinh diệt của các pháp.

Vị ấy có thể đắc lậu tận trong bảy năm. Cũng có thể là sáu, năm, bốn, ba, hai, một năm, cho đến bảy tháng, sáu, năm, bốn, ba, hai, một, nửa tháng, cho đến bảy đêm ngày. Lại có thể có người được giảng dạy buổi sáng thì buổi chiều đã chứng đắc.

Khi nghe vậy Bồ đề vương tử thốt lên "Ôi thật là Phật, Ôi thật là Pháp, Ôi thật là khéo thuyết." Thanh niên hầu cận vương tử hỏi sao ông không xin quy y. Vương tử Bồ đề nói khi ông còn trong bụng mẹ, mẫu thân đã đến xin Phật quy y cho bào thai. Lần thứ hai ông được người vú ẵm đến Thế Tôn để xin quy y. Và nay là lần thứ ba, đối trước Phật, ông xin quy y, xin Thế Tôn nhận ông làm cư sĩ, từ nay cho đến mạng chung ông trọn đời quy ngưỡng.

III. CHÚ GIẢI

1. Bồ đề vương tử là con trai vua Udena xứ Kosambi; mẹ ông là con gái vua Candappajjota xứ Avantì. Một phần kinh này cũng được tìm thấy trong luật tạng, duyên khởi chế ra giới luật nói trong ghi chú sau.

2. Theo kinh sớ, vương tử Bồ đề không con, mong muốn có một con trai. Ông nghe nói cúng Phật thì có thể thỏa mãn ước nguyện, nên trải một tấm vải trắng và nguyện: nếu Phật dẫm lên tấm vãi, ta sẽ có con trai. Nếu Phật không dẫm lên tấm vải, ta sẽ không có con. Phật biết do ác nghiệp quá khứ, ông sẽ suốt đời không con, nên Ngài không bước lên trên tấm vải. Nhân đấy Ngài chế học giới cấm tỳ kheo dẫm lên vải trắng. Về sau Ngài chế lại giới luật này, cho phép tỳ kheo dẫm lên vải khi cần chúc lành cho gia chủ.

3. Theo kinh sớ, tôn giả A Nan nói lời này vì nghĩ: trong tương lai người ta sẽ xem việc kính tăng như một đường lối để thỏa mãn các mong cầu thế tục của họ; và họ sẽ mất niềm tin ở tăng già nếu cung kính mà không được thành công như ý muốn.

4. Ðây là giáo điều căn bản của Ni kiền tử, như trong kinh 14.

IV. PHÁP SỐ

3 thọ, 4 đến, 4 thiền, 4 không, 5 tinh cần chi: lòng tin, ít bệnh, chân thật, siêng năng, có trí. Thánh đạo 8 ngành.

V. KỆ TỤNG

Nhân Bồ đề vương tử

Khánh thành tòa lâu đài

Ông mời Phật thọ trai

Lót đường bằng vải mới

- Thỉnh Phật dẫm lên vải

Cho ông được phúc lành

Nhưng Ngài đứng lặng thinh

Không bước lên tấm vải

A nan thưa vương tử

- Hãy cuộn tấm vải này

Thế Tôn không dẫm nó

Vì thương tưởng hậu lai

Sau khi Phật thọ trai

Do vương tử cúng dường

Ông đến bên bạch Phật:

- Có khổ mới được vui.

Phật dạy: Lúc xưa kia

Như Lai cũng tưởng vậy

Nên đã tu khổ hạnh

Chứng Vô sở hữu xứ

Rồi chứng Phi phi tưởng

Ngang hàng hai bậc thầy

Nhưng Ngài lại ra đi

Ðể tìm cái tối thượng

Gặp địa điểm khả ái

Bên bờ sông Ni liên

Ngài khởi sự ngồi thiền

Từ bỏ tu khổ hạnh

Một ví dụ khởi lên:

Khúc gỗ còn ngâm nước

Hoặc vừa mới vớt lên

Không thể nào bén lửa

Cũng thế kẻ tu hành

Nếu chưa xa lìa dục

Dù có cảm thọ khổ

Ðạo quả cũng không thành.

Như khúc gỗ khô nhựa

Sẽ bén lửa dễ dàng

Người xả ly ái dục

Ðắc đạo không khó khăn.

Theo con đường Trung đạo

Tránh xa hai cực đoan

Ngài chứng đắc thiền lạc

Do ly dục phát sinh.

Khi đã thành đạo quả

Ngài thấy người đắm say

Trong 5 thứ dục lạc

Khó hiểu được pháp này.

Nói pháp không ai hiểu

Chỉ luống công nhọc sức

Với ý nghĩ như vậy

Phật toan nhập niết bàn

Phạm thiên cầu thỉnh Phật

Chuyển tứ đế pháp luân

Năm người nghe chứng quả

Ðược pháp nhãn ly trần.

Bồ đề vương tử hỏi

- Người muốn học pháp Ngài

Cần thời gian bao lâu

Ðể tu hành đắc đạo?

Phật hỏi lại Vương tử:

"Như ông huấn luyện nài

Nếu một người theo học

Mà không tin tưởng thầy

Lại có nhiều bệnh tật

Gian trá và biếng nhác

Thêm u mê đần độn

Thì có học được không?"

- Thưa không, bạch Thế tôn

Dù chỉ có một thói

Cũng không thể học hỏi

Huống hồ đủ cả năm.

"Cũng vậy, vị tỳ kheo

Nếu không đủ năm đức

Là năm tinh cần chi

Thì không thể chứng đắc

Trước hết là lòng tin

Sức khỏe và chân thật

Siêng năng với thiện pháp

Có trí về sinh diệt.

Ðủ năm đức tính ấy

Bảy năm tu viên thành

Có thể thời gian tu

Chỉ gồm trong bảy tháng

Có người tu nửa tháng

Hoặc chỉ bảy ngày đêm

Và lại cũng có em

Sáng nghe chiều đã chứng.

Vương tử thốt lên lời

- Ôi thật là đức Phật

Ôi, Pháp thật khéo giảng.

Con xin quy y Ngài.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 86

Angulimala

I. TOÁT YẾU

Angulimàla Sutta - On Angulimàla.

The story of how the Buddha subdued the notorious criminal Angulimàla and led him to the attainment of arahanship.

Về Chuỗi Ngón Tay.

Kể chuyện Phật hàng phục Chuỗi ngón tay, tên tội phạm nổi tiếng, và đưa ông ta đến chứng đắc A la hán quả.

II. TÓM TẮT

Trong lãnh thổ vua Ba tư nặc, có kẻ cướp giết người tên Chuỗi ngón tay, vì ông đeo một xâu chuỗi làm bằng ngón tay người [1]. Một hôm Phật đi trên con đường gặp Chuỗi ngón tay, mặc dù nhiều người can ngăn. Chuỗi ngón tay chạy theo bảo Ngài đứng lại, Ngài bảo: "Ta đã vĩnh viễn đứng lại, chỉ có ngươi chưa đứng, vì ngươi không thể tự kềm chế mình." Nghe lời ấy ông liền được cảm hóa, biết Phật đã vì ông mà vào rừng [2], và xin xuất gia. Phật dạy: "Lại đây, tỳ kheo [3]."

Sau khi xuất gia Chuỗi ngón tay tu khổ hạnh ăn ngày một bữa, tinh cần tinh tấn. Vua Ba tư nặc một hôm đến viếng Phật với nét mặt lo âu vì chưa giết được tên cướp giết người nổi tiếng. Khi biết Chuỗi ngón tay đã xuất gia theo Phật, vua vô cùng thán phục Phật vì đã nhiếp phục một người mà với khí giới và binh lính, vua đã không nhiếp phục được.

Tôn giả Chuỗi ngón tay đi khất thực gặp một sản phụ đẻ khó đang lăn lộn giữa đường. Quá thương tâm, tôn giả trở về bạch Phật: "Bạch Thế Tôn, thật đau khổ thay các chúng sinh."

Phật bảo ông hãy đến gần sản phụ mà nói: "Từ khi cha mẹ sinh ra, tôi chưa hề cố ý giết hại mạng sống của chúng sinh, mong rằng với sự thật này, bà chị sinh nở an toàn." Tôn giả bạch Phật, nếu nói như vậy thì thật là cố ý nói láo, vì ông đã cố giết hại mạng sống rất nhiều chúng sinh rồi.

Phật dạy: Vậy ông hãy nói: "Từ khi được thánh sanh tôi chưa hề cố ý giết hại mạng sống ..." Tôn giả vâng lời, đến bên người sản phụ và nói: "Thưa chị, từ khi được thánh sanh tôi chưa hề cố ý giết hại mạng sống, mong với sự thật này chị sinh nở được an toàn [4]." Và quả nhiên, người sản phụ liền sinh nở được an toàn.

Tôn giả sống một mình, viễn ly, nhiệt tâm, không phóng dật, không bao lâu tự thân chứng đắc và an trú ngay hiện tại, mục đích của phạm hạnh. Vị ấy biết sanh đã tận phạm hạnh đã thành, những gì nên làm đã làm, không còn trở lui đời này nữa. Tôn giả thành một bậc A la hán. Một hôm, vào thành khất thực, tôn giả bị nhiều người ném đất, đá, sỏi, gậy gộc lên mình, lỗ đầu máu chảy, bát vỡ y rách. Tôn giả trở về bên Phật. Phật an ủi ông hãy kham nhẫn, vì ông đang gặt hái trong hiện tại, quả báo của nghiệp mà đáng lẽ ông phải chịu địa ngục nhiều trăm năm, nhiều ngàn năm [5].

Trong khi sống độc cư tôn giả cảm thọ được giải thoát lạc và nói lên bài kệ [6]:

Ai trước phóng dật sau không phóng dật

Sáng chói đời này như trăng thoát mây

Ai làm ác nghiệp, nhờ thiện ngăn lại

Sáng chói đời này như trăng thoát mây...

Ta tên Vô hại, trước ta sát hại [7]

Nay được chính danh, vì chẳng hại ai

Ta làm ác nghiệp đáng đọa cõi dữ

Quả trả xong rồi, không nợ ta ăn [8].

III. CHÚ GIẢI

1. Chuỗi ngón tay là con trai của bà la môn Bhaggava, một cận thần của vua Ba Tư Nặc, xứ Câu Tát La. Ông có tên là Vô Não nghĩa là người không làm hại. Ông học với một vị thầy ở thành phố Takkasila, trở thành một học trò được thầy yêu chuộng. Các bạn bè do ganh tị, đã thưa với vị thầy rằng Vô Não ngoại tình với vợ thầy. Vị thầy cố hại Vô Não bằng cách ra lệnh cho ông đem về cho mình một ngàn ngón tay phải của người bị giết để làm lễ mãn khóa. Vô Não đến khu rừng Jàlini, tấn công những người đi đường, cắt mỗi người một ngón tay xâu thành chuỗi đeo cổ. Kinh này mở đầu vào lúc ông ta đã giết gần đủ ngàn người chỉ thiếu một, và quyết định sẽ giết người mình sắp gặp. Phật biết Vô Não sắp giết mẹ, và quán ông đủ duyên để chứng quả A La Hán, nên Ngài đã xen vào trước khi bà mẹ đến.

2. Theo Kinh sớ, Vô Não nhận ra vị Tỳ kheo trước mặt ông chính là Phật, và Ngài đã đến khu rừng cốt để cải hóa ông.

3. Theo Kinh sớ, do công đức nhiều đời trước, Vô Não được y bát do thần lực Phật biến hóa, vừa khi Ngài thốt lên: "Lại đây, Tỳ kheo."

4. Ngay cả ngày nay, câu này cũng thường được các tỳ kheo tụng đọc như một thần chú hộ mạng cho các sản phụ gần đến kỳ sinh nở.

5. Kinh sớ nói một hành vi cố ý, hay nghiệp, có thể đem lại ba loại quả báo: hiện báo hay quả báo được cảm thọ ngay hiện tại, trong đời sống mà hành vi ấy được làm; sinh báo là quả báo cảm thọ trong hiện hữu kế tiếp; và hậu báo là quả báo được cảm thọ trong bất cứ đời sống nào về sau, khi dòng sinh tử còn tiếp tục. Vì đã đắc quả A la hán, Chuỗi Ngón Tay giải thoát hai loại quả báo sau, nhưng không thoát khỏi quả báo đầu, vì A la Hán cũng phải chịu những quả báo của ác nghiệp trong đời hiện tại sau khi chứng quả.

6. Những bài kệ tiếp theo cũng xuất hiện trong kinh Pháp cú. Những bài kệ của Chuỗi Ngón Tay được tìm thấy trong Trưởng Lão Kệ 866-91.

7. Mặc dù Kinh sớ Trung Bộ nói Chuỗi Ngón Tay có tên là Vô Não, Luận Trưởng Lão Kệ lại nói ông vốn tên là Não Hại.

8. Trong khi tỳ kheo trì giới mà chưa chứng quả A La Hán ăn đồ khất thực như thừa hưởng gia tài của Phật, vị A La Hán ăn không nợ nần, vì đã tự làm cho mình hoàn toàn xứng đáng nhận của cúng dường. Xem Thanh tịnh đạo 1.

IV. PHÁP SỐ

4 sự cúng dường, 10 thiện nghiệp.

V. KỆ TỤNG

Xứ vua Ba tư nặc

Có kẻ cướp giết người

Mệnh danh Chuỗi ngón tay

Vì đeo xâu chuỗi ấy

Phật đi trên con đường

Ðến sào huyệt tên cướp

Nhiều người theo can Ngài

Phật ung dung tiến bước.

Tên cướp đuổi theo Ngài

Nhưng chạy hết tốc lực

Không đuổi kịp, cướp hô:

- Sa môn kia, đứng lại.

Phật ôn tồn dạy bảo:

"Ta đã đứng từ lâu

Chỉ có ngươi chưa dừng

Vì không tự kềm chế."

Năng lực đấng từ bi

Cảm hóa ngay tên cướp

Ăng gu li ma la

Xin theo Phật xuất gia.

"Lại đây, hỡi tỳ kheo"

Phật vừa thốt nên lời

Y bát liền đầy đủ

Do thần lực biến ra.

Sau khi được xuất gia

Chuỗi ngón tay khổ hạnh

Ăn một bữa, tinh cần

Trong giáo pháp bậc thánh.

Quốc vương Ba tư nặc

Một hôm viếng Thế tôn

Với nét mặt lo buồn

Chưa trừ được tên cướp

Khi biết Chuỗi ngón tay

Ðã xuất gia đầu Phật

Vua vô cùng thán phục

Ðức nhiếp hóa của Ngài.

Tỳ kheo Chuỗi ngón tay

Khất thực thấy sản phụ

Lăn lộn ở bên đường

Tôn giả kêu khổ thay

Và lui về bạch Phật:

- Khổ thay các chúng sinh.

"Này ngươi Chuỗi ngón tay

Hãy đến gần sản phụ

Hãy thốt lên lời này:

"Từ khi cha mẹ sinh

Tôi chưa hề cố ý

Hại mạng sống chúng sinh

Mong nhờ sự thật này

Sẽ làm cho bà chị

An toàn khi sinh nở."

Chuỗi ngón tay buồn bã:

- Nếu con nói lời ấy

Thành nói láo cố tình

Vì con đã cố giết

Rất nhiều mạng chúng sinh.

Thế thì này tỳ kheo

Ông hãy nói lời rằng:

- Từ khi được thánh sanh

Tôi chưa hề cố giết

Tôn giả vâng lời Phật

Ðến bảo người sản phụ

"Từ khi được thánh sanh

Tôi chưa hề cố giết.

Mong với sự thật này

Chị an toàn sinh nở."

Và tức thì quả nhiên

Sản phụ sinh được liền.

Tôn giả sống một mình

Viễn ly không phóng dật

Không bao lâu chứng đắc

Mục đích đời tu hành.

Vị ấy biết sanh tận

Phạm hạnh đã viên thành

Việc nên làm đã làm

Không còn đời nào khác.

Một hôm đi khất thực

Tôn giả bị hành hung

Bát vỡ y rách nát

Thân tàn về bên Phật.

"Tỳ kheo hãy kham nhẫn

Ðược gặt ngay hiện báo

Thay vì sa địa ngục

Nhiều trăm năm, ngàn năm."

Tôn giả sống viễn ly

Cảm thọ giải thoát lạc

Và cảm hứng nên lời

Ghi trong Trưởng lão kệ:

Ai trước từng phóng dật

Sau không còn phóng dật

Sáng chói trên đời này

Như trăng thoát mây che.

Ai đã làm ác nghiệp

Nhờ thiện hành ngăn lại

Sáng chói trên đời này

Như trăng thoát mây che...

Ta tuy tên Vô hại,

Nhưng đã từng sát hại

Nay mới được chính danh

Vì chẳng còn hại ai

Xưa ta làm ác nghiệp

Ðáng bị đọa cõi dữ

Quả báo trả xong rồi

Nay không nợ, ta ăn.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 87

Ái Sanh

I. TOÁT YẾU

Piyajàtika Sutta - Born from Those who are dear.

Why the Buddha teaches that sorrow and grief arise from those who are dear.

Do người thân mà phát sinh.

Vì sao Phật dạy sầu ưu khởi lên từ những người thân ái.

II. TÓM TẮT

Một gia chủ có con chết, đau khổ không còn muốn làm gì, đi khắp nơi mà than khóc. "Con ở đâu, đứa con một của ta đâu?" Ông đi đến Phật kể lể như trên. Phật dạy: "Sầu bi khổ ưu do Ái sinh, hiện hữu từ nơi Ái."

Gia chủ nói ngược lại, hỷ lạc từ Ái sinh, hiện hữu từ nơi Ái. Ông bất mãn bỏ đi, gặp một nhóm người đang chơi cờ bạc, ông thuật lại lời Phật dạy: Sầu bi khổ não do Ái sinh (yêu là khổ). Những người đánh bạc đồng ý với ông rằng trái lại, yêu là vui.

Câu chuyện ấy truyền đến nội cung. Vua Ba tư nặc gọi hoàng hậu, nói lại cho bà nghe lời Phật dạy "yêu là đau khổ." Hoàng hậu nói Phật đã dạy thì tất nhiên là đúng. Vua Ba tư nặc bất mãn bảo, chính vì bà quá hâm mộ Gotama nên cái gì Sa môn nói, hoàng hậu cũng cho là phải.

Hoàng hậu sai người hầu đến yết kiến Phật để hỏi lại cho chắc có phải Ngài đã dạy như vậy không. Phật dạy đúng như thế. Xưa nay có nhiều người đã than khóc người thân chết: con trai con gái khóc cha mẹ, cha mẹ khóc con trai con gái, vợ khóc chồng, chồng khóc vợ, anh chị khóc em trai em gái, em trai em gái khóc anh chị... Vì quá thương mà phát điên cuồng, tâm tư bấn loạn, họ đi từ ngã tư đường này qua ngã tư đường khác và nói: "Có ai thấy cha tôi không, thấy mẹ tôi không, thấy vợ, chồng, con trai, con gái, anh, chị, em... của tôi không." Do vậy nên biết, sầu bi khổ ưu não từ ái mà sinh ra. Xưa có người phụ nữ có chồng bị bà con ép gả cho người khác. Người chồng đã chặt bà làm đôi rồi tự tử, nói: Hai chúng ta sẽ gặp nhau trong đời sau. Do vậy nên biết sầu bi khổ ưu não do Ái sinh.

Nghe những lời ấy, Mạt lợi phu nhân đi đến vua Ba tư nặc, hỏi: "Vua có thương công chúa Vajirì không, có thương hoàng hậu Vasabha, tướng quân Vidùdabha [1], có thương chính bà và dân chúng Kàsi, Kosala không." Vua nói có, hoàng hậu lại hỏi: "Nếu có sự biến dịch [2] đổi thay gì xảy đến cho những người ấy, vua có buồn khổ không?" Vua đáp đương nhiên là có. Phu nhân bảo, chính vì thế mà Phật dạy sầu bi khổ ưu não do Ái sinh.

Sau khi nghe hoàng hậu trình bày, vua Ba tư nặc đứng dậy sửa y phục, bảo phu nhân đưa cho vua nước phép [3] rồi hướng về Phật mà đảnh lễ.

III. CHÚ GIẢI

1. Vidudabha là con trai của vua về sau đã lật đổ vua. Kàsi và Câu Tát La là các lãnh thổ vua trị vì.

2. Từ ngữ này thường dùng để chỉ bệnh nặng và chết.

3. Theo kinh sớ, ông ta dùng nước này để rửa tay chân và súc miệng trước khi chào Phật.

IV. PHÁP SỐ

Không có.

V. KỆ TỤNG

Một người vì con chết

Nỗi đau buồn không vơi

Ði khắp nơi than khóc

Con của ta đâu rồi.

Ông đến Phật thổ lộ

Phật dạy nên hiểu rõ:

"Sầu khổ do Ái sinh,

hiện hữu từ nơi Ái."

- Sa môn nói ngược đời

Có yêu mới thật vui

Hỷ lạc từ Ái sinh

Do Ái, có hỷ lạc

Ðến bọn người đánh bạc

Ông được họ tán đồng

"Thương yêu là hỉ lạc"

Chuyện truyền vào nội cung.

Quốc vương Ba tư nặc

Bảo Mạt lợi phu nhân

Phật dạy "yêu là khổ"

Bà nghĩ có đúng không

- Phật đã dạy điều nào

Tất nhiên điều ấy đúng

- Cái gì Cồ đàm nói

Ðệ tử cũng hùa theo.

Phu nhân sai người hầu

Ði đến yết kiến Phật

Phật giải thích thế nào

Nhớ kỹ về thuật lại.

"Sầu khổ do Ái sinh

Hiện hữu từ nơi Ái

Không ái, không lo sầu

Ðúng lời Ngài đã dạy.

Xưa nay đã lắm kẻ

Vì yêu nên khổ sầu

Nào con khóc cha mẹ

Nào chồng vợ khóc nhau

Vì yêu, chúng phát cuồng

Lang thang khắp nẻo đường

Với tâm tư bấn loạn

Mong tìm thấy người thương.

Vì quá đỗi yêu nhau

Có người chồng giết vợ

Rồi chính chàng tự tử

Hẹn tái ngộ kiếp sau."

Phu nhân nghe lời ấy

Liền đến hỏi vua rằng:

- Công chúa và thái tử

Vua thương nhiều, phải chăng

Nếu người vua yêu mến

Bỗng dưng gặp tai biến

Vua cảm thấy thế nào?

- Ta sẽ rất sầu đau.

- Chính bởi vì lẽ ấy

Nên Phật mới dạy rằng

Sầu bi khổ ưu não

Là do Ái phát sinh.

Nghe phu nhân nói xong

Nhà vua chỉnh y phục

Hướng về nơi Phật ngự

Ðảnh lễ đức Thế tôn.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 88

Bahitika

I. TOÁT YẾU

Bàhitika Sutta - The Cloak.

The venerable Ànanda answers King Pasenadi's questions on the Buddha's behaviour.

Cái áo choàng.

Tôn giả A nan trả lời những câu hỏi của vua Ba tư nặc về hạnh của Phật.

II. TÓM TẮT

Vua Ba tư nặc hỏi Anan, đức Thế tôn có bao giờ làm một thân hành có thể khiến người trí quở trách không [1]. Tôn giả đáp không. Về ngữ và ý hành cũng vậy.

Rồi vua hỏi thế nào là thân, ngữ, ý hành bị người trí quở trách. Tôn giả Anan trả lời, đó là những thân, ngữ, ý hành bất thiện. Bất thiện nghĩa là có tội, có hại, có khổ báo, đưa đến tự hại, hại người, hại cả hai, và làm cho bất thiện tăng trưởng, thiện pháp giảm thiểu [2].

Vua hỏi có phải Phật chỉ khen ngợi sự từ bỏ tất cả bất thiện. Tôn giả đáp, đức Như Lai đã từ bỏ tất cả bất thiện, và thành tựu những thiện pháp [3].

Vua hỏi thế nào là thân, khẩu, ý hành không bị người trí quở trách; và tôn giả đáp đó là thiện thân hành, thiện ngữ hành, và thiện ý hành. Và thiện nghĩa là không có tội, không có hại, có lạc báo.

Sau cuộc đàm luận, vua muốn cúng dường tôn giả voi ngựa, hoặc cả một khu làng ân tứ, nhưng biết Tôn giả không được phép nhận những thứ này, nên xin cúng dường một cuộn hàng ngoại [4], quà tặng của vua A xà thế, để may y. Tôn giả từ chối vì đã có đủ 3 y. Vua năn nỉ tôn giả nhận 3 y mới, rồi tặng ba y cũ cho các vị tỳ kheo khác. Như vậy sự bố thí sẽ được lan rộng, như cơn mưa lớn làm nước sông chảy tràn lên bờ.

Tôn giả về thuật lại với Phật. Phật dạy thật hạnh phúc thay cho vua Ba tư nặc đã được yết kiến và được cúng dường tôn giả Anan.

III. CHÚ GIẢI

1. Kinh sớ nói, vua hỏi câu này là ám chỉ trường hợp nữ du sĩ Tôn Ðà Lợi lúc ấy đang được truy tầm. Vì muốn bôi nhọ Phật, một số du sĩ khổ hạnh thuyết phục Tôn Ðà Lợi đến viếng vườn Kỳ Ðà vào ban đêm để cho người ta thấy mình trở về lúc bình minh, làm cho mọi người nghi ngờ. Sau một thời gian, họ sai người ám sát bà ấy và chôn xác gần vườn Kỳ Ðà. Khi người ta tìm thấy xác, họ lên án đức Phật. Một tuần sau sự vu cáo được tỏ rõ, khi những thám tử của vua tìm ra sự thật đằng sau vụ ám sát.

2. Nói ngắn gọn, đoạn này đưa ra năm tiêu chuẩn của nghiệp ác: nó là hành động thiếu lành mạnh và có hậu quả thiếu lành mạnh trên tâm thức; nó đáng quở trách vì bản chất xấu về phương diện đạo đức; nó đem lại khổ báo; nó có động lực bất thiện và đem lại những hậu quả tai hại lâu dài cho cả mình lẫn người. Thiện nghiệp thì ngược lại.

3. Câu trả lời của tôn giả A Nan vượt xa câu hỏi, vì Ngài cho thấy không những Phật tán dương sự từ bỏ tất cả bất thiện pháp, mà Ngài còn hành động phù hợp với lời nói của mình, nghĩa là đã từ bỏ tất cả bất thiện.

4. Kinh sớ giải thích nhan đề kinh này là một cái áo choàng được sản xuất ở nước khác.

IV. PHÁP SỐ

3 hành, 3 nghiệp, 3 y.

V. KỆ TỤNG

Quốc vương Ba tư nặc

Hỏi tôn giả Anan

- Phật có bao giờ làm

Thân hành đáng quở trách

Tôn giả đáp rằng: "không,

Cũng thế về ngữ, ý

Tất cả bất thiện hành

Phật đều đã từ bỏ."

- Thế nào là thân hành

Bị người trí quở trách?

"Những thân hành bất thiện

Cũng vậy, ngữ ý hành.

Bất thiện là có tội

Có hại, có khổ báo

Ðưa đến hại mình, người

Khiến ác tăng, thiện giảm.

- Phải chăng Phật chỉ khen

Sự từ bỏ bất thiện?

"Ngài từ bỏ bất thiện

Và thành tựu thiện pháp."

- Thế nào là hành vi

Người trí không quở trách?

"Ðó là thiện thân hành

Thiện ngữ, thiện ý hành.

- Thế nào gọi là thiện?

"Thiện là bất cứ gì

Không có tội, vô hại

Có quả báo an vui."

Vua cúng dường cho Ngài

Một cuộn hàng ngoại hóa

Nhưng tôn giả từ chối:

"Tôi đã đủ ba y."

- Xin hãy nhận hàng này

Ðể may ba y mới

Rồi tặng ba y cũ

Cho các vị cần dùng

Như vậy sự bố thí

Sẽ được lan khắp cùng.

Ví như khi mưa lớn

Nước tràn ngập bờ sông.

Phật khi biết câu chuyện

Ðã dạy: Hạnh phúc thay

Cho vua Ba tư nặc

Ðược cúng dường tôn giả.

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 89

Pháp trang nghiêm

I. TOÁT YẾU

Dhammacetiya Sutta - Monuments to the Dhamma.

King Pasenadi offers ten reasons why he shows such deep veneration to the Buddha.

Ðiện thờ Chính pháp.

Vua Ba tư nặc đưa ra mười lý do ông bày tỏ lòng kính mộ sâu xa đối với Phật.

II. TÓM TẮT

Trong lúc dạo chơi vườn ngự, trông thấy những gốc cây khả ái, mát mẻ thích hợp để ngồi thiền, vua Ba tư nặc nhớ đến Phật. Ðược người cận vệ Kàràyana [1] cho biết Phật ở cách không xa, chỉ chừng 3 do tuần [2], vua bèn sai thắng cỗ xe đi yết kiến Thế Tôn.

Ðến nơi vua đi bộ, cởi bỏ binh khí và vành khăn bịt đầu trao cho người cận vệ để vào yết kiến Phật. Người cận vệ nghĩ, chắc vua muốn mật bàn chuyện gì đây, nên để ta ở lại [3]. Khi được gặp Phật, vua đảnh lễ, sờ chân Ngài và tự xưng tên. Phật hỏi do đâu mà vua có cử chỉ hạ mình tột bực như vậy. Vua kể những lý do sau đây:

1. Tỳ kheo sống phạm hạnh trọn đời không như các sa môn bà la môn ngoại đạo chỉ tu một thời gian rồi trở về hưởng dục. Do đấy vua nghĩ: Pháp được Thế Tôn khéo giảng, chư tăng đệ tử khéo hành trì.

2. Trong tất cả các gia đình đoàn thể hội chúng, đều có tranh chấp [4], cãi lộn. Trái lại chúng tỳ kheo của Phật sống hòa thuận, không cãi lộn, nhìn nhau với cặp mắt ái kính.

3. Các sa môn bà la môn ngoại đạo có vẻ bạc nhược, da xấu, gầy mòn khốn khổ, dường như họ không được hoan hỷ trong đời sống phạm hạnh hoặc có những ác hành được dấu kín. Khi vua hỏi họ tại sao có vẻ bạc nhược thì họ trả lời chúng tôi bị bệnh gia truyền. Ngược lại đệ tử Phật luôn luôn vui vẻ, các căn tịch tịnh.

4. Tuy làm vua, mỗi khi phát biểu ông vẫn thường bị các cận thần ngắt lời. Còn khi Thế Tôn thuyết pháp [5], không ai dám ho. Vua nghĩ không có một đồ chúng nào khéo được huấn luyện như vậy.

5. Nhiều học giả có trí sắp đặt câu hỏi sắc bén [6] để chất vấn Phật nhưng khi đến nơi Ngài, họ đều được Ngài cảm hóa thành đệ tử.

6. Cũng vậy, Phật cảm hóa được nhiều bà la môn có trí.

7. Cảm hóa được các gia chủ có trí.

8. Cảm hóa được cá sa môn có trí.

9. Vua có hai quan giữ ngựa [7] ăn lộc vua, sống nhờ vua, nhưng không kính vua bằng kính Phật. Một hôm nhân lúc hành quân cùng ở với vua trong một ngôi nhà chật, trước khi nằm xuống ngủ họ trở chân nơi vua, hướng đầu về phía mà họ biết Phật đang ngự. Vua nghĩ, thật sự phải có một cái gì tuyệt diệu trong giáo lý này nên các đệ tử mới có thái độ như thế.

10. Phật cùng thuộc dòng dõi chiến sĩ, cùng quê hương, cùng tuổi 80 như vua [8], nên ông sẵn sàng hạ mình tột bực để biểu lộ tình thân ái. Trình bày xong những lý do trên, vua đứng dậy đảnh lễ, thân bên hữu hướng về Ngài rồi ra đi [9].

Sau khi vua đi khỏi, Phật gọi các tỳ kheo và dạy: hãy thọ trì các pháp trang nghiêm [10] các pháp này liên hệ đến mục tiêu, và là căn bản của phạm hạnh.

III. CHÚ GIẢI

1. Kàràyana là tổng tư lệnh quân đội vua Ba Tư Nặc. Ông là cháu của người tộc trưởng Mallas. Người tộc trưởng này trước kia là bạn vua Ba Tư Nặc, bị vua xử tử cùng với 32 người con trai vì đã âm mưu với đình thần thối nát. Kàràyana cũng âm mưu với thái tử con vua Ba Tư Nặc để giúp thái tử đoạt ngôi cha.

2. Ba do tuần tương đương khoảng 20 dặm Anh.

3. Kinh sớ nói ông ta nghĩ rằng: "Trước đây, sau khi bí mật hỏi ý kiến sa môn Cồ Ðàm, vua đã bắt ông chú của ta cùng với 32 con trai của chú. Có lẽ lần này vua sẽ bắt ta." Ấn tín vua ban cho ông bao gồm cái quạt, lọng, và đôi hài. Ông vội vàng trở về kinh cùng với ấn tín ấy để phong vương cho thái tử.

4. Trong kinh Trung bộ 13, những tranh chấp này được nói là khởi lên do dục.

5. Như trong kinh 77.

6. Như trong kinh 27.

7. Isidatta và Puràna. Khi họ chết, đức Phật công bố cả hai đều chứng quả Bất hoàn. Xem Tăng chi 6.

8. Lời này cho thấy kinh này được thuyết vào năm cuối cùng trong đời đức Phật.

9. Khi vua Ba Tư Nặc trở về nơi địa điểm ông đã từ giã Kàràyana, thì chỉ còn người nữ tỳ kể lại tin tức. Vua vội vàng đến thành Vương xá để cầu viện cháu mình là vua A Xà Thế. Nhưng vì vua đến quá trễ nên cổng thành đã đóng. Kiệt sức vì cuộc hành trình, vua nằm nghỉ trong một cái nhà bên ngoài thành và chết trong đêm ấy.

10. Kinh sớ nói Dhammacetiya hay "điện thờ pháp" là danh từ biểu lộ sự tôn kính pháp. Mỗi khi biểu lộ sự tôn kính đối với một ngôi báu tức là cũng biểu lộ sự tôn kính cả 3 ngôi.

IV. PHÁP SỐ

10 lý do vua kính nể Phật.

V. KỆ TỤNG

Quốc vương Ba tư nặc

Ðang dạo chơi vườn ngự

Bỗng nhớ đến đức Phật

Khi nhìn những gốc cây.

Vua hỏi quan hầu cận:

- Này Ka-ra-ya-na

Thế tôn Chánh đẳng giác

Hiện trú tại nơi nào?

Tâu đại vương, không xa

Ở Mê la đum pa

Có thể đi đến đấy

Và về nội trong ngày.

Hãy thắng các cỗ xe

Ta muốn yết kiến Ngài.

Rồi vua với tùy tùng

Ðến nơi Phật lưu trú.

Ðến gần, vua bỏ kiếm

Bước nhẹ vào hương thất

Ðảnh lễ dưới chân Phật

Lấy tay sờ chân Ngài

Phật hỏi lý do nào

Khiến vua của cả nước

Lại hạ mình tột bực

Khi ở trước thân này.

- Như Lai chính đẳng giác

Pháp được Ngài khéo giảng

Chư tăng khéo hành trì

Do đây con kính lễ.

Tỳ kheo đệ tử Phật

Sống phạm hạnh trọn đời

Không như các ngoại đạo

Tu hành chỉ một thời.

Trong các hội chúng khác

Có tranh chấp xô xát

Tỳ kheo đệ tử Phật

Sống hòa thuận thương nhau.

Tu sĩ của ngoại đạo

Trông gầy mòn khốn khổ

Dường như không được vui

Có ác hành che giấu.

Ngược lại đệ tử Phật

Không có vẻ bạc nhược

Nét mặt luôn vui hòa

Với các căn tịch tịnh.

Mỗi khi vua phát biểu

Thường vẫn bị ngắt lời

Nhưng khi Phật thuyết pháp

Không kẻ nào dám ho.

Nhiều học giả có trí

Lúc đầu muốn bắt bí

Ðến chất vấn Thế tôn

Rốt cùng thành đệ tử.

Cũng vậy, các sa môn

Bà la môn, gia chủ

Khi yết kiến Thế tôn

Tất cả đều quy phục.

Có hai quan giữ ngựa

Ăn lộc, sống nhờ vua

Nhưng lại không kính vua

Cho bằng ngưỡng mộ Phật.

Một hôm lúc hành quân

Ở trong ngôi nhà chật

Họ trở chân nơi vua

Quay đầu về hướng Phật.

Thấy vậy vua ngẫm nghĩ

Pháp và luật Thế tôn

Có lẽ còn vi diệu

Vượt ân sủng vua ban.

Lại nữa, Phật với vua

Cùng quê, cùng đẳng cấp

Và cùng tuổi tám mươi

Nên tỏ tình thân ái.

Phật dạy các tỳ kheo

"Ðây là pháp trang nghiêm

Căn bản của phạm hạnh

Các ngươi nên thọ trì."

-ooOoo-

TRUNG BỘ KINH - BÀI KINH SỐ 90

Kannakatthala

I. TOÁT YẾU

Kannakatthala Sutta - At Kannakatthala.

King Pasenadi questions the Buddha on omnisscience, on cast distinctions, and on the gods.

Ở Kannakatthala.

Vua Ba tư nặc hỏi Phật về toàn tri, về phân biệt giai cấp, và về chư thiên.

II. TÓM TẮT

Vua Ba tư nặc đến viếng Phật, sau khi đảnh lễ Ngài, ông chuyển lời vấn an của hai chị em Somà và Sakulà [1]. Phật hỏi sao họ không nhờ người nào khác đưa tin mà phải phiền đến nhà vua. Vua thưa chính vì họ nghe vua sắp đi yết kiến Phật. Vua hỏi có phải Phật đã tuyên bố: Không một sa môn bà la môn nào toàn tri toàn kiến, chứng được tri kiến viên mãn [2]. Lời ấy có đúng của Phật không, hay là xuyên tạc. Phật dạy đó là lời xuyên tạc.

Lời Phật dạy là: Không có sa môn bà la môn nào có thể biết và thấy mọi sự trong cùng một lúc.

Vua lại hỏi có gì khác nhau giữa bốn giai cấp. Phật trả lời có giai cấp được tôn sùng, có giai cấp bị chà đạp.

Khi ấy vua xác minh rằng ông không hỏi về hiện tại, mà ông hỏi về tương lai [3]. Phật dạy có 5 tinh cần chi [4] là lòng tin, ít bệnh, siêng năng, thành thực, và trí tuệ về sinh diệt của các pháp. Ai đủ những yếu tố ấy thì đều có thể đoạn tận khổ, bất luận thuộc giai cấp nào. Như những ngọn lửa cháy bằng các nhiên liệu khác nhau thì vẫn là lửa, không có gì khác giữa ánh sáng và tác dụng của chúng.

Kế đến vua hỏi chư thiên có sinh trở lại trong cõi người hay không. Phật đáp chư thiên nào còn tâm não hại thì còn sinh trở lại, hết tâm não hại thì không còn sinh trở lại [5].

Khi ấy thái tử Vidudabha hỏi, chư thiên sinh trở lại có thể đánh đuổi chư thiên không sinh trở lại hay không. Tôn giả A nan thay Phật trả lời bằng cách hỏi lại: Vua có thể trục xuất người tu hành tại các lãnh thổ không thuộc quyền của vua hay không. Thái tử nói không.

Tôn giả nói chư thiên có não hại tâm còn không thể thấy được chư thiên không não hại, làm sao đánh đuổi được. Vua hoan hỷ với những câu trả lời ấy, và xin cáo từ.

III. CHÚ GIẢI

1. Hai chị em này là vợ của vua.

2. Không người nào có thể đồng lúc, trong một tâm duy nhất, biết tất cả mọi sự quá khứ hiện tại vị lai. Về vấn đề Nhất thiết trí mà truyền thống Thượng Tọa Bộ gán cho Phật, xem chú thích số 3 kinh 71.

3. Có nghĩa là ông ta không hỏi về địa vị xã hội mà về triển vọng tiến bộ tâm linh của họ.

4. Như trong kinh số 85.

5. Kinh sớ: câu trả lời này ngụ ý hạng chư thiên đầu là những bậc Bất Hoàn, hạng sau chưa chứng quả Bất Hoàn. Cũng vậy câu hỏi về các Phạm Thiên. Hai danh từ then chốt phân biệt hai hạng chư thiên là có não hại và không não hại, cũng có thể dịch là còn sân hận và hết sân hận. Kinh sớ chú thích hạng đầu chưa từ bỏ đoạn tận khổ ưu, hạng sau đã tận trừ ưu khổ. Vì cả hai cách hiểu đều có thể áp dụng cho những bậc Bất hoàn nên không khác gì nhau.

IV. PHÁP SỐ

4 giai cấp, 5 tinh cần chi.

V. KỆ TỤNG

Khi viếng thăm Thế tôn

Vua Ba tư nặc hỏi

Con có nghe lời đồn

Phải chăng Ngài đã nói:

Không một sa môn nào

Là toàn tri toàn kiến

Chứng tri kiến viên mãn?

- Ðó là lời xuyên tạc.

Lời Phật dạy như sau:

"Không có sa môn nào

Thấy biết hết mọi sự

Trong một lúc khởi tâm."

Lại hỏi bốn giai cấp

Có điểm gì khác nhau?

"Cấp dưới được tôn sùng

Cấp dưới bị chà đạp."

- Không nói về hiện tại

Con muốn biết tương lai.

"Năm tinh cần chi này

Làm nên bậc tối thượng:

Lòng tin và ít bệnh

Siêng năng và thành thực

Có trí về sinh diệt

Của tất cả các pháp.

Ai đủ năm pháp ấy

Ðều đoạn tận khổ đau

Bất luận giai cấp nào

Ở đây đều đồng đẳng.

Như những ngọn lửa cháy

Bằng nhiên liệu khác nhau

Bản chất lửa vẫn một

Là ánh sáng, hơi nóng."

- Chư thiên và Phạm thiên

Có sinh lại cõi này?

"Còn có tâm não hại

Thì còn sinh trở lại.

Chư thiên hết não hại

Thì không còn tái sinh."

- Chư thiên sinh trở lại

Có đuổi vị không sinh?

Tôn giả A nan nghĩ

Nãy giờ vua hỏi Phật

Nay con vua xen vào

Ta sẽ đáp ông ấy.

Ngài hỏi lại thái tử:

- Có những người tu hành

Ở ngoài lãnh thổ vua

Vua trục xuất được chăng?

Thái tử thưa không được

- Chư thiên còn não hại

Không thấy những vị kia

Làm sao đánh đuổi được.

Vua hỏi tên người đáp

Ðược biết Ananda

Vua hoan hỷ tán thán

Rồi đảnh lễ cáo từ.

-ooOoo-