MỌI NGƯỜI SINH RA ĐỀU BÌNH ĐẲNG, NẾU CÓ KHÁC BIỆT LÀ DO HỌC VẤN

   Người ta thường nói: " Trời không tạo ra người đứng trên người và cũng không tạo ra người đứng dưới người". Kể từ khi tạo hoá làm ra con người thì tất cả sinh ra đều bình đẳng, mọi người đều có tư cách, địa vị như nhau, không phân biệt giàu sang, hèn kém.

   Loài người - chúa tể của muôn vật - bằng hoạt động trí óc và hoạt động chân tay mà biến mọi thứ có trên thế gian thành vật có ích cho bản thân mình. Nhờ thế mà thoả mãn được nhu cầu ăn, mặc, ở, sống tự do theo ý muốn và không làm phiền cản trở cuộc sống yên ổn của đồng loại. Con người có thể sống yên ổn, vui vẻ trên thế gian. Đó là ý trời, là niềm hy vọng của Trời đối với con người.

   Vậy mà nhìn rộng khắp xã hội, cuộc sống con người luôn có những khoảng cách một trời một vực. Đó là khoảng cách giữa người thông minh và kẻ đần độn; giữa người giàu và người nghèo; giữa tầng lớp quý tộc và tầng lớp hạ đẳng.

   Như thế là tại sao ? Nguyên nhân thực ra rất rõ ràng.Cuốn sách dạy tu thân Thực ngữ giáo có câu: " Kẻ vô học là người không có tri thức. kẻ vô tri thức là người ngu dốt". Câu nói trên cũng có thể hiểu: sự khác nhau giữa người thông minh và kẻ đần độn là ở chỗ có học hay không mà thôi.

   Trên thế gian có cả việc khó lẫn việc dễ. Người làm việc khó được coi trọng hơn. Người làm việc dễ thường có địa vị thấp, bị coi thường. Công việc cần sự khổ nhọc về tinh thần được xem là việc khó, còn lao động chân tay là việc dễ. Vì thế học giả, quan chức chính phủ, giám đốc các công ty lớn, chủ trang trại sử dụng nhiều nhân côn... là những người có địa vị cao, quan trọng. Một khi đã là những người có địa vị, quan trọng thì đương nhiên gia đình họ cũng giàu sang sung túc đến mức tầng lớp hạ đẳng nằm mơ cũng không được. Tuy vậy, nếu suy nghĩ kỹ lưỡng gốc rễ của vấn đề thì chỉ có một nguyên nhân. Đó chẳng qua là có chịu khó học hay không thôi, chứ có người nào mà được Trời phú cho đâu. Ngạn ngữ có câu: "Trời không ban cho con người phú quý. Chính con người tạo ra giàu sang phú quý". Có nghĩa là Trời nhìn vào kết quả hoạt động, lao động của con người để ban thưởng.

   Như tôi đề cập: ở con người vốn dĩ không có sự chênh lệch về sang hèn, giàu nghèo. Vì thế, có thể nói rằng: người chịu khó học, hiểu biết nhiều sẽ trở thành người quan trọng, sống sung túc, người vô học sẽ trở thành con người thấp kém, nghèo khổ.

                                           HỌC NHỮNG MÔN THIẾT THỰC CHO CUỘC SỐNG

   Học vấn là gì ? Đó không phải là học cốt chỉ để hiểu câu khó, chữ khó; càng không phải là việc học chỉ để giải thích văn cổ, vịnh, đọc thơ. Học như vậy là không có ích gì cho cuộc sống cả.

   Đọc các tác phẩm văn học cũng là để động viên an ủi lòng người, như thế chẳng phải là môn học có ích cho cuộc sống đó sao ? Nhưng tôi không nghĩ rằng văn học quan trọng đến mức phải thờ phụng nó" như các thầy dạy Hán văn, Cổ văn thường nhấn mạnh. Trong cuộc sống, tôi hầu như không thấy thầy dạy Hán văn nào có tài sản đáng kể, cũng như các thương gia giỏi thơ phú vừa thành công trong kinh doanh lại càng hiếm.

   Với lối học như hiện nay chỉ tăng thêm lo lắng cho các bậc phụ huynh, nhà nông, ... những người hết lòng chăm lo cho việc học tập của con cái: " Chúng nó cứ học theo kiểu này, chắc có ngày tán gia bại sản mất". Vì lối học này không thực tế, không thể áp dụng kết quả học tập vào thực tiễn cuộc sống.

   Vậy thì giờ đây, chúng ta học cái gì và học như thế nào? Trước hết phải học những môn cần thiết cho cuộc sống hằng ngày. Ví dụ: Phải thuộc lòng bảng bốn mươi chữ cái Kana; học cách soạn thảo thư từ, ghi chép trương mục kế toán, sử dụng thành thạo bàn tính; nhớ cách cân, đo, đong, đếm; tiếp đến là phải học môn như Địa lý để biết được phong thổ Nhật Bản và các nước trên địa cầu; vật lý là môn học giúp ta phân biệt được các tính chất của mọi tinh thể trong thiên nhiên, qua đó tìm ra tác dụng của nó; học sử đây là môn học giúp ta hiểu biết cặn kẻ mọi sự kiện ghi trên niên biểu lịch sử, qua đó chúng ta có thể nghiên cứu quá khứ, hiện tại của mọi quốc gia;  học kinh tế là môn giải đáp cho chúng ta mọi vấn đề liên quan đến việc chi tiêu trong mỗi gia đình cũng như nền kinh tế tài chính của cả quốc gia; học môn đạo đức, môn này giúp chúng ta hiểu về hành vi, hành động của bản thân, hiểu cách cư xử giữa người với người.

   Để học các môn này, cần thiết phải đọc tất cả các sách của châu Âu đã được dịch ra tiếng Nhật. Đối với các bạn trẻ có khả năng thì tôi khuyên nên đọc sách nguyên bản bằng tiếng Anh, Pháp, Đức. Khi học phải nắm được nội dung chủ yếu của môn học, trên cơ sở đó phải hiểu được bản chất cơ bản của mọi sự vật. Học được như vậy mới có ích cho cuộc sống. Đó chính là thực học mà ai cũng phải học, là học vấn mà hết thảy mọi người đều phải tự trang bị. Chính việc tự trang bị kiến thức này mà từng cá nhân trên cơ sở làm trọn chức trách của mình, sẽ điều hành quản lý tốt gia nghiệp được giao, ... Cá nhân có độc lập thì gia đình mời độc lập.

                                           TỰ DO KHÔNG CHỈ LÀ BIẾT CÓ TÔI, CHO RIÊNG TÔI

   Biết đúng vị trí, chỗ đứng của mình là rất quan trọng. Kể từ khi sinh ra, con người không phải chịu sự can thiệp của bất cứ ai. Nam cũng như nữ đều có quyền tự do sinh sống. Đúng là con người có quyền tự do, nhưng lúc nào cũng khăng khăng đòi phải được làm theo ý mình muốn của riêng mình mà không biết rõ vị trí của mình thì sẽ trở nên chỉ biết có mình, cho riêng mình. Như thế là mình làm hỏng mình.

   Dựa trên đạo lý Trời đã định, vị trí của mỗi người là ở chỗ: biết trọng tình người, không làm phiền hay cản trở người khác, biết bảo vệ quyền tự do bản thân.   

   Tự do bản thân không phải là muốn làm gì thì làm, không có nghĩa là làm phiền hoặc cản trở người khác. Ví dụ, như có người nói:" Tiền tôi, tôi thích uống rượu thì tôi uống, thích mua "hoa" tôi mua. Đó là quyền tự do của tôi, chứ động chạm gì tới ai". Suy nghĩ như vậy là sai. Ham mê tửu sắc làm ảnh hưởng tới người khác, lại lôi kéo bạn bè, làm hại nền giáo dục xã hội. Cứ cho là tiền tôi tôi xài, nhưng không vì thế mà có thể bỏ qua những hành vi gây hại cho xã hội.

   Tự do và độc lập khôn chỉ liên quan đến bản thần mà đó còn là vấn đề quốc gia nữa. Nhật Bản nước ta là một quốc đảo nhỏ nằm ở phía Đông châu Á, cách xa lục địa, lâu nay không giao thương với ngoại quốc, bế quan toả cảng, tự cung tự cấp. Mãi đến thời Gia Vĩnh (1848-1854, khi hạm đội Mỹ kéo tới gây lại áp lực, Nhật Bản mới bắt đầu mở cửa giao thương với nươc ngoài. Thế mà ngay cả khi đã mở cửa, trong nước vẫn chưa hết tranh cãi ồn ào xung quanh việc tiếp tục đóng hay mở cửa, tiếp tục lên án người ngoại quốc là lũ man di mọi rợ... Những cuộc tranh cãi như vậy thật là vô bổ, có khác nào " Ếch ngồi đáy giếng coi Trời bằng vung".

   Thử nghĩ mà xem, chẳng phải là người Nhật chúng ta cũng như người dân các nước phương Tây cùng ở trên một quả đất, hưởng chung ánh mặt trời, ánh trăng, thở cùng một không khí, hưởng một đại dương và đều là con người đó cả sao. Chúng ta thừa sản vật thì chia bớt lại cho người ta, người ta thừa sản vật thì chia bớt lại cho mình, cùng học hỏi lẫn nhau, không ai tự cao tự đại, không làm hổ thẹn. Dân Nhật ta cũng như dân họ đều cùng mong phát triển, cùng mong hạnh phúc đó sao ?

   Chúng ta phải tận tâm làm hết sức mình trong quan hệ quốc tế sao cho đúng ý Trời, hợp long người. Nếu đúng đạo ý thì cần phải chuộc lỗi với người Phi châu cũng phải làm. Còn để bảo vệ lập trường chính trị nghĩa là dù pháo hạm Anh hay Mỹ, chúng ta cũng không sợ. Khi quốc gia chịu nỗi nhục mất nước thì mọi người dân Nhật, không trừ một ai, đều sẵn sàng, xả thân để sẵn sàng bảo vệ thanh danh Tổ quốc. Như vậy, đất nước tự do, quốc gia mới độc lập.

   Thế nhưng trên thế gian này, vẫn có quốc gia tự phong cho mình là trung tâm của vũ trụ. Họ nghĩ là ngoài đất nước họ ra không có đất nước nào tồn tại cả. Hễ cứ nhìn thấy người ngoại quốc là họ miệt thị như loài thú hoang, gọi họ là man di mọi rợ. Kết cục là quốc gia đó tự chuốc lấy sự căm ghét các nước khác. Đó là một kiểu" chỉ biết tôi" ở tầm quốc gia, đó là cách ngoại giao không biết mình biết người, không nắm rõ ý nghĩa của sự " Tự do".

              HỌC ĐỂ NÓI LÊN CHÍNH KIẾN VÀ THỰC HIỆN ĐẦY ĐỦ BỔN PHẬN ĐỐI VỚI ĐẤT NƯỚC

   Kể từ khi thiết lập chế độ dân chủ, nền chính trị Nhật Bản đã có những thay đổi mạnh mẽ. Về đối ngoại, chính phủ đã bang giao với ngoại quốc trên cơ sở công pháp quốc tế. Về đối nội, chính phủ đã mang lại tinh thần " tự do, độc lập" cho dân chúng. Người dân chúng ta được phép mang đầy đủ họ và tên; được phép cưỡi ngựa ... Đó là sự thay đổi to lớn kể từ thuở lập quốc, tạo cơ sở cho bình đẳng về địa vị giữa các thành phần Võ sĩ ( Samurai), Nông, Công, Thương trong xã hội.

   Chế độ đẳng cấp - địa vị của một người được quy định trước khi họ sinh ra đã hoàn toàn bị xoá bỏ. Từ nay trở đị địa vị xã hội cá nhân sẽ được quyết định tuỳ theo năng lực theo tài năng, phẩm cách vai trò của mỗi người. Quan chức chính quyền được bổ nhiệm theo tài năng và nhân cách và là người thực thi luật pháp cho chúng ta. Chúng ta kính trọng họ theo lẽ đó, chứ không phải kính trọng theo chức vụ và thành phần xuất thân của họ. Chúng ta chỉ tuân theo Luật pháp mà họ đang thừa hành.

   Dưới thời chính quyền phong kiến Mạc phủ, người dân chúng ta luôn phải khiếp sợ, né tránh, cúi rạp mình trước các Tướng quân. Ngay cả lũ ngựa của các Tướng quân cũng làm chúng ta hoảng sợ không dám đi chung đường với chúng; bầy chim cắt dùng nhử mồi khi các Tướng quân đi săn bắn, cũng làm chúng ta khiếp đảm, phải cúi lạy, phải phủ phục cho đến khi lũ chim bay khuất mới ngẩng đầu lên đi tiếp. Người ta đã buộc chúng ta phải quen, sợ những thứ được coi là luật lệ, tập quán hà khắc ấy. Giờ đây nghĩ lại ai ai cũng cảm thấy kinh tởm.

   Những thứ luật lệ tập quán đặt ra một cách vô cớ đó, không phải là luật pháp hay quốc pháp để chúng ta tuân thủ. Chúng chỉ là những thứ đã cướp đi quyền tự do của chúng ta. Chúng là những thứ được đặt ra để gieo giắc nỗi sợ hãi trong chúng ta trước uy quyền của chế độ phong kiến Mạc phủ và nhằm để che đậy bản chất lộng hành,  không minh bạch của chính chế độ đó.

   Giờ đây, toàn bộ cái chế độ và luật lệ ngu xuẩn ấy đã bị xoá bỏ. Vì thế, không lẽ gì chúng ta cứ phải sợ bóng sợ vía các cấp chính quyền đó mãi. Nếu có gì bất mãn với chính quyền hiện tại, chúng ta phải kháng nghị, tranh luận một cách đường đường chính chính. Tại sao chúng ta chỉ dám nói xấu, kêu ca sau lưng họ mà không dám chỉ mặt vạch tên. Những kháng nghị lòng dân, đúng đạo Trời, dù có phải đổi cả tình mạng chúng ta cũng phải tranh đấu. Đây là bổn phận của mỗi người dân chúng ta phải thực hiện với đất nước.

                                       HỌC ĐỂ HIỂU " TRÁCH NHIỆM" CỦA BẢN THÂN

   Như tôi đã nói ở trên " độc lập, tự do" dựa trên đạo lý của Trời trở thành nguyên tắc trong mỗi người cũng như cả quốc gia chúng ta. Nếu như có kẻ gây phương hại đến nguyên tắc này thì dù có phải có biến cả thế giới thành kẻ thù, chúng ta cũng không sợ, huống hồ chúng ta lại sợ một số quan chức chính phủ. Giờ đây, chúng ta đã xác lập được tinh thần cơ bản: mọi người dân đều bình đẳng vì thế chúng ta hãy yên tâm phát huy hết mọi khả năng sức lực và trí tuệ. Mỗi người đều có bổn phận, do đó phải tự vun đắp tài năng, rèn luyện nhân cách sao cho xứng đáng với bổn phận. Để làm được điều này, ai ai cũng phải học chữ, học ngôn ngữ. Có chữ, biết ngôn ngữ sẽ lý giải được mọi đạo lý của sự vật.

   Nói đến đây chắc các bạn sẽ hiểu giúp tôi rằng: học vấn là vấn đề cấp thiết đến nhường nào. Hiện nay, tằng lớp thường dân đã sánh vai ngang hàng với tằng lớp Samurai, cho nên con đường được lựa chọn vào các chức vụ trong chính quyền cũng mở ra cho chúng ta nếu chúng ta có tài. Chúng ta phải tự giác trước bổn phận của bản thân, không chạy theo những hành động rồ dại và phải cẩn trọng.

   Tôi chắc không ai thương hại hơn là những người vô tri thức, những người không hiểu lẽ phải, và cũng không ai khó giao tiếp hơn những người ấy. Vì không có tri thức, không có năng lực tự thức tỉnh nên họ căm ghét oán hận những người giàu có chính đáng, đôi khi tập hợp bầu đoàn đi đánh cướp. Bản thân họ được luật pháp bảo vệ, nhưng hễ cứ cảm thấy bất lợi cho mình thì họ thản nhiên vi phạm, ngang nhiên phá luật. Lại có không ít người, có chút ít tài sản, tiền bạc thì chỉ lo tích trữ, cất giấu, không bao giờ suy nghĩ đầu tư cho con cháu học hành. Vì thế, con cháu họ chỉ biết ăn chơi, lêu lổng, dốt nát và cứ thế tiêu pha tàn phá tài sản của ông cha mình.

   Đối với những người này, không thể mang đạo lý ra để giảng dạy mà chỉ có cách là dùng vũ lực đe doạ chứ không có cách nào khác. Ám chỉ điều này, người phương Tây có câu tục ngữ:" Dân ngu tự chuốc lấy chính sách bạo tàn". Người dân tử tế nghiêm túc thì chính phủ cũng buộc phải tử tế nghiêm túc. Nước Nhật chúng ta có dân mà trên dân thì có chính phủ. Phẩm cách của dân rơi vào vòng ngu tối, vô học thì luật pháp của chính phủ cũng trở nên hà khắc, tiếp thu văn minh thì không có cách nào khác, chính phủ cũng sẽ phải quảng đại và nhân đạo.

   Luật nước hà khắc hay quảng đại hoàn toàn tuỳ thuộc vào thái độ, phẩm cách của nhân dân. Có người dân nào lại mong chế độ chính trị tàn bạo ? Có người dân nào lại mong đất nước kém phát triển ? Có người dân nào lại mong muốn nươc mình bị ngoại bang khánh kiệt ? Không và không thể có. Đó là tình con người trong mỗi chúng ta. Nếu như ai cũng một lòng báo đáp cho Tổ quốc, nơi mình sinh thành thì chúng ta không bao giờ phải lo nghĩ đến tương lai, đến tiền đồ của Nhật Bản, Mục đích của chúng ta chỉ có một: giữ gìn nền hoà bình cho đất nước.

   Do vậy, điều quan trọn hơn bất kỳ điều gì khác là mỗi người chúng ta ai ai cũng phải học hành, mở mang tri thức, mài giũa tài năng, nhân cách sao cho xứng với bổn phận của mình. Ngược lại, chính phủ phải có trách nhiệm soạn thảo và thông báo đến mọi người dân những chính sách dễ hiểu. Mục tiêu duy nhất của chính phủ là phải mang lại cuộc sống ấm no và yên bình cho dân.

   Những lời về học vấn mà tôi khuyên nhủ các bạn cũng chỉ nhằm tới điều này. Nhân dịp khai trường " Keio Nghĩa thục" tại quê nhà tôi, huyên Nakatsu, tỉnh Oita, tôi chấp bút viết chương này đưa cho bạn bè, đông hương xem. Nhiều bạn hữu, sau khi đọc xong, nói với tôi rằng: bài viết này không chỉ cho bạn bè, đồng hương tham khảo mà nên gửi tới bạn đọc gần xa nữa, như vậy sẽ có hiệu quả hơn, nên tôi đã in thành nhiều bản để các bạn cùng đọc.

                                                                                                      Tháng hai năm Minh Trị thứ năm ( năm 1871)