KHỞI NGHĨA HƯƠNG KHÊ (1885-1896) 

* Lãnh đạo: phan đình phùng và Cao Thắng 

* Căn cứ: Hương Khê, mottj huyện miền núi phía tây tỉnh Hà Tĩnh 

* Địa bàn hoạt động: gồm 4 tỉnh Bắc trung kì Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình. 

* hoạt động chủ yếu: 2 giai đoạn 

- giai đoạn 1885-1888: giai đoạn chuẩn bị lực lượng, xây dựng cơ sở chiến đấu của nghĩa quân, chuẩn bị lương thực. Được Phan Đình Phùng giao nhiệm vụ, Cao Thắng đã tích chực chiêu tập binh sĩ, trang bị, huấn luyện và xây dựng căn cứ thuộc vùng rừng núi ở 4 tỉnh Bắc Trung kì. Ông cùng các thợ rèn nghiên cứu chế tạo thành công súng trường theo mẫu của Pháp 

- giai đoạn 1888-1896: bước vào giai đoạn chiến đấu quyết liệt 

+ sau 1 thời gian ra Bắc, Phan đình phùng trở về Hà Tĩnh lãnh đâọ trực tiếp cuộc khởi nghĩa cùng Cao Thằng 

+Từ đầu năm 1889, nghĩa quân đẩy mạnh hoạt động và liên tục mở các cuộc tập kich, đầy lui nhiều cuộc hành quân càn quét của địch. Nhiều trận đánh nổi tiếng diễn ra: trận tấn công đồn Trường Lưu (5-1890), trận tập kích xã Hà Tĩnh (8-1892) giải phóng 700 tù chính trị... 

* kết quả 

-từ cuối 1893, lực lượng nghĩa quân bị hao mòn, Cao Tháng bị trúng đạn và hi sinh trong trận tấn công đồn Nu ở Thanh chương. Đây là 1 tổn thất lớn của nghĩa quân 

- trước sức mạnh áp đảo của giạc, nghĩa quân vẫn kiên trì chiến đấu. ngày 17-10-1894 giành được thắng lợi trong trận phục kích địch ở núi Vụ Quang, hàng chục tên giặc đã bị tiêu diệt 

-Trong 1 trận đánh ác liệt Phan Đình Phùng bị thương nặng và hi sinh vào ngày 28-12-1895 

-sang năm 1896 những thủ lĩnh cuối cùng của cuộc khởi nghĩa lần lượt rơi vào tay Pháp 

- là cuộc khởi nghĩa Hương Khê sau hơn 10 năm tồn tại đến đầy là kết thúc 

* ý nghĩa: đây là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất cho phong trào Cần Vương chống Pháp cuối thế kỉ XIX 

+ cuộc khởi nghĩa kéo dài hơn 10 ănm 

+địa bàn rộng 

+căn cứ nghĩa quân cũng rộng lớn, ở khắp các vùng núi 4 tỉnh Bắc Trung kì. Ngoài căn cứ chính ở Hương Khê còn nhiều căn cứ ở nơi khác 

+chuần bị tương đối chu đáo: chế tạo được súng trường, tích trữ lương thảo, đào đấp công sự liên hoàn... 

+đánh nhiều trận đánh nổi tiếng 

- cuộc khởi nghĩa bị thất bại bởi nhiều nguyên nhân, trong đó có những hạn chế về đường lối, phương pháp tổ chức và lãnh đạo

nhận xét: Khởi nghĩa Hương Khê là đỉnh cao nhất của phong trào Cần vương cuối thế kỷ 19, kéo dài suốt 10 năm, có quy mô rộng lớn, có tổ chức tương đối chặt chẽ, lập được nhiều chiến công và gây cho quân Pháp tổn thất nặng nề. Cuộc khởi nghĩa đã huy động đến mức cao độ sự ủng hộ và tiềm năng to lớn của nhân dân (người Kinh và người Thượng, của cả đồng bằng và miền núi). Về quân sự, nghĩa quân đã biết sử dụng những phương thức tác chiến linh hoạt, chủ động, sáng tạo trong quá trình chuẩn bị lực lượng cũng như khi giao chiến với đối phương. Khởi nghĩa Hương Khê thất bại do nhiều nguyên nhân, chủ yếu là do nghĩa quân chưa biết liên kết, tập hợp lực lượng, phát triển thành phong trào toàn quốc. Đó cũng chính là những hạn chế của thời đại, của bộ phận lãnh đạo phong trào Cần vương nói chung[17].