"Khói" – Nó sẽ chẳng có lien quan gì nếu bạn từng lớn lên ở chốn phồn hoa, đô thị. Và nó sẽ chẳng có chút thú vị gì nếu bạn là một đứa trẻ thôn quê đã quên mất đi cái thứ gọi là "khói".

Mùi khói và thời gian cũng phai mau cớ sao chiều nay giữa lòng thành phố, chợt nghe tim mình đã khóc thầm và nhớ nhung đến lạ thường. Nhớ gì đó gọi là sương khói bếp quê. Là một người ưa hoài niệm, nhiều lúc tôi ngẩn ngơ, tự hào về những cái đẹp chốn thôn quê mà không phải ai cũng trải qua và hiểu được giá trị của nó. Tôi sinh ra ở một làng chài nhỏ bé ở dải đất nắng gió ven biển miền Trung. Ở một nơi nhà cửa san sát, con người chan hòa yêu thương nhau dù quanh năm quen với việc làm lụng vất vả.

Hình ảnh "khói" xuất hiện trong tôi là những ngày còn thơ bé, khi cuộc sống ở làng quê tôi chưa phát triển như bây giờ, nhưng cũng đỡ được phần nào so với thời ba mẹ tôi còn nhỏ. "khói" làm tôi nhớ về đến hình ảnh mệ nội (bà nội) hồi tôi lên bảy, lên tám. Ngày đó, tôi thường hay bày trò nhất trong đám trẻ trong xóm, thường bị mệ tôi la mắng, biết không làm tôi sợ, nên mệ thường dọa mach chú hay mẹ tôi, nhưng nếu lần đó mà tôi vẫn tỏ ra thái độ không nghe lời thì kết quả thế nào thì các bạn cũng biết. Những trận đòn của mẹ tôi càng mạnh mẽ hơn, có lẽ tôi hay bị ám ảnh đến cả cuộc đời. Nhưng tôi sẽ kể rõ hơn khi khác, bây giờ quay lại chủ đề của câu chuyện. Ngày xưa, ở thôn quê mỗi nhà có một cái bếp củ hay bếp than chứ không có những chiếc bếp ga hay bếp điện như thời nay.

Để tôi tả đôi chút về cái bếp của mệ tôi. Nó được đặt trong cái nhà lều nhỏ, được chia ra hai gian nhỏ, một gian được mệ tôi nuôi những con gà, gian còn lại là nơi nấu ăn kiêm luôn cái kho. Nền nhà thì chỗ đất chỗ đá vôi. Nhà cũng được xây bằng đá vôi, kiểu và hình thức của dân Cảnh Dương xưa. Cái gian bếp của mệ tôi chất đầy củi, củi được mệ tôi đi nhặt ở đê kè, hay cành cây khô, ở xưởng đóng thuyền,một số mua ở những người bán rong hay được có những người quý mệ tôi nên họ cho. Chúng được chặt ra thành những mảng nhỏ và chất gọn gang ở một xó bếp.

Thuở ấy, trong đầu óc ngây thơ của lũ trẻ tụi tôi, cái bếp kia chẳng có gì đẹp đẽ, có chăng được nhớ đến khi bụng đói cồn cào mà trên tay lúc đó là một củ khoai, củ sắn hay một miếng cơm cháy còn xót lại sau bữa trưa. Còn thời gian còn lại chắc đang lêu lổng nơi khu nhà hoang bên cạnh nhà.

Tản sáng, lúc sự yên tĩnh chưa được đánh thức, nội tôi đã nhóm lửa cho bếp hồng, khói bắt đầu len lói khắp ngả, đó là khói của thanh củi khô đang cháy, khói của ấm nước chè tỏa hương thơm phức, khói của nồi cám heo đặc kẹo cho đàn lợn đang tuổi vỗ béo..vv. Màn đêm dần thắp sang bởi sự đánh thức của làn khói kia, gà cũng lên giọng gọi chào ông mặt trời. Làn khói ơi ! xin đừng làm cay đôi mắt nội tôi ngày ấy và của tôi như lúc bây giờ.

Ngày ấy, tôi cũng thỉnh thoảng dậy sớm cùng nội, lý do đơn giản bởi làn khói kia đánh thức, tôi nghĩ lại khi ngồi trước đống lửa hồng rừn rực cháy, với những suy nghĩ ngây thơ đã lạc về đâu lúc này, có thể nó đang tìm tôi khi kỉ niệm ùa về. Có thể chính cái bếp nhỏ đó đã cho tôi ngửi hết mọi thứ dân dã : mùi cơm chín, mùi của nồi cám heo, mùi món cá kho, mùi mỡ heo. Có nhiều người, trong đó có cả tôi, đã từng đứng trước làn khói bếp nghi ngút và tự phong cho mình làm ông bụt có phép màu như trong chuyện cổ tích trước sự than phục của vài thằng bạn. Cũng từ nơi đó, khuông mặt chúng tôi lấm len đầy nhọ nồi, trông không khác gì Bao Công xử án. Mỗi lần tắm cho tôi, mẹ cũng đánh cho vài cái bên mông.

Quê nhà tôi ngày ấy phủ trong làn khói của sương sớm hay chiều xuống, nơi tôi cảm nhận lúc đó chắc là túp lều nhà nội tôi, rộng hơn một chút là cái xóm nhỏ của thôn Đông Tỉnh. Những ngày đông về, trước cái lạnh tê tái ấy sẽ đỡ phần nào nếu gia đình nào có nồi bếp lửa hồng, hay ngồi đó nhấm nháp bắp xạo nướng (bắp ngô) hay món cá trích nướng thì ngon hết chỗ chê. Không chỉ có những ngày đông giá rét, mà còn những ngày hè có nhiều nắng, nắng vàng nhẹ của ngày mới xuyên qua khe cửa nhà bếp, chỉ chờ cơn gió khẽ thổi là khói hòa quyện vào đó để vi vu, lênh đênh cùng vạt nắng mai, cuốn trôi những ngày bé thơ của tôi đi mãi, xa mãi. Ừ ! đơn giản chỉ là khói thôi, nhớ đến hình ảnh "bếp – khói" vào những ngày tết, ta hồi tưởng nồi bánh chưng sôi sùn sụt, có cả mùi xôi chín, mùi giò heo luộc.. Chỉ cần ngồi trước đống lửa trông thôi cũng đủ hồi hộp, xao xuyến đến lạ thường...Đứng ở một nơi xa, vô tình thấy làn khói phương xa trôi dạt, có người vui kẻ buồn. Vui vì chờ cái ngày lễ tết, những đứa con tha thương háo hức cho bữa cơm đoàn tụ. Có buồn vì những lý do nên không thể về nhà xem người thân có khỏe mạnh không ? có vội vàng cho những ngày giáp tết không?..vv..

Không chỉ là những lúc bình minh đến, khi hoàng hôn trầm mình lại, ngay cả không gian chạng vạng, tôi vẫn thấy bếp nhà nội vẫn đang đỏ lửa, nhắc nhở tôi không quên những thứ đơn sơ, đã gắn bó..Tôi thấy ba tôi, gia đình nhỏ của tôi đang cười nói rôm rả trong mâm cơm ngày tết. Chỉ thế thôi mà sao thân quen đến vậy !

Bếp lửa thôn quê là biểu tượng cho sự ấm no, hạnh phúc. Khi rời xa quê nhà, tôi vẫn luôn vô thức nhớ về nó. Ở thành phố phồn hoa, tất nập quanh đây: bếp ga, nồi cơm điện, bếp điện,..vv..đã thay thế bếp củi mất rồi. Tôi thầm nghĩ bếp lửa như nhắc chúng ta về những phong tục, tập quán, là cội nguồn, là truyền thống. Mỗi khi tết về, mọi người ở Cảnh Dương luôn háo hức cái đêm giao thừa – khoảng khắc giao thời giữa năm cũ và năm mới, và một đống lửa trại được đốt lên để thể hiện sự may mắn, niềm vui cho năm mới chuẩn bị đến, và sự quyến luyến năm cũ sắp qua đi. Những ngọn lửa được chúng tôi đem về sau tiếng chuông ở đền thờ tổ, đem ngọn lửa về thắp sáng bàn thờ, bếp than, bếp củi..mang sự may mắn, ấm no cho gia đình trong dịp năm mới. Đã chín cái tết tôi thay ba tôi, đem ngọn lửa may mắn về nhà.

Ôi ! Tuổi thơ, những buổi chiều của năm cũ, có ba và mẹ, cả tôi nữa cũng đang háo hức chuẩn bị cho lễ tết. Tôi thấy tôi ngày ấy với những giấc mơ vuông tròn.

Nhà thơ Phan Ngọc Hải đã viết :

...Mai mỏi cánh !
Chim vọng về chốn cũ,

Tìm bình yên..nhen nhói bếp quê nhà !

Nơi coi giữ cả một trời thơ ấu

Thuở chiều êm

Cháu ngủ rụng vai bà.

Hay của nhà thơ Nguyễn Hồng :

Lang thang lọn khói bếp quê

Sớm mai lan tỏa bên lề mái tranh

Hòa cùng sương sớm long lanh

Mơ giăng đồng trũng, lúa xanh bùn ngầu

Thoảng hương gạo tấm thơm lâu

Nhẹ lan hoa bưởi quấn ngâu vườn nhà

Hăng hăng ngái đất phù sa

Béo mùi cá rán, dưa cà giòn tan

Tuổi thơ tha thẩn quanh làng

Chiều thôn trâu thúc, mõ vang cuối làng

Sung già rụng tõm, bèo tan

Lửng lơ vương khói tre làng cong lưng

Nội nghèo gồng gánh bán bưng

Nhớ giành giề cháy thơm lừng cháu yêu

Cay cay khói bếp buổi chiều

Mẹ ngồi lửa hắt lieu xiêu bong buồn

Mặt trời xế tắt hoàng hôn

Gù gù..gà mẹ gọi gà con về chuồng

Bếp nghèo bên khói dạ tuôn

Mà lòng ấm áp tình thương quê nhà

Nhắn ai dẫu có đi xa

Đồng quê khói bếp vườn nhà đừng quên..

Dù cuộc sống hiện tại đã làm phai mờ những hình ảnh xưa – hình ảnh "khói-bếp" nhưng trong mỗi người trong chúng ta đôi lúc nghĩ về những ngày thơ bé đầy thiếu thốn đã qua. Thèm lắm, một lần trở về với túp lều, cái bếp củi cũ, tha hồ hít căng làn khói ngày ấy, bên nội trông nồi nước chè mỗi sáng sớm, lấm leo quần áo, mặt mũi của nhọ nồi. Đứng ở góc nào đó, lặng nhìn ngắm làn khói lam chiều nhè nhẹ bay qua khung trời tuổi thơ, để yêu thêm những cái bình dị, mộc mạc một thời, mà biết đâu tìm lại..

Đêm nay thật dài, có một bài hát vang lên đâu đó nơi cái xóm trọ nhỏ, trong cái sự yên tĩnh bao trùm: "Cho tôi tìm lại một ngày ấu thơ..Ngày ấy, ngày ấy đâu rồi..! Chắc cũng có một cô cậu sinh viên đang nhớ quê, nhớ mùi khói bếp, nên thao thức như tôi lúc này chăng ?

..Nhớ gì đó-một chút mùi hương khói bếp quê nhà !.