Bạn từng thức dậy và lăn lóc trên giường ngủ và nghĩ hôm nay có nên đi học không. Kết quả là bạn ngủ tiếp.

Bạn từng quyết định sẽ hít đất 100 cái mỗi ngày, nhưng đến ngày thứ tư bạn cho phép mình không tập nữa mà đi xem buổi giao lưu của BIGBANG đến Việt Nam.

Bạn từng ki cóp từng đồng để hi vọng cho mình một khoản vốn sau khi ra trường, nhưng rồi nó cũng vơi đi vì nhiều chuyến du lịch cùng bạn bè trang lứa.

Có bao giờ bạn gặp những tình huống tương tự như vậy chưa, nhưng tôi từng là nạn nhân của hàng loạt trận chiến như thế mà mình là kẻ thua cuộc trước bản năng vốn có. Lần này đến lần khác tôi đinh ninh mình phải làm thế này, nhưng rồi cuối cùng vẫn bị cảm xúc qua mặt và dẫn tôi theo hướng mà ban đầu mình chẳng muốn. Tôi tự hỏi làm thế nào để chống lại con quỷ ẩn sâu trong đầu óc khiến tôi thiếu minh mẫn trong các quyết định của mình? Và tôi biết rằng cũng có nhiều người đang ở trong tình trạng này, tất cả chúng ta đều có những lúc sai lầm.

Đừng nản chí, hãy dõi theo tôi, rồi tôi sẽ nói cho bạn nghe về cách mà tôi tận hưởng thành quả của mình qua những nghiên cứu và thử nghiệm, nó sẽ giúp bạn kiểm soát được quãng đời tươi đẹp sắp tới. Bây giờ hãy thử kết nối những mãnh vụn không liên quan lại với nhau, tôi sẽ chỉ cho bạn cách để rút ra công thức của chúng.

QUY LUẬT LƯỢNG CHẤT

Tôi chắc rằng bạn sẽ cười khuấy lên khi ai đó nói rằng mình đã học Triết học một cách nghiêm túc, nhưng điều đó không sao cả, kể cả bạn chê cười thì tôi vẫn vui vì nó cung cấp cho tôi một đầu mối quan trọng trong hành trình đi tìm lí do cho chiến thắng: Quy luật lượng chất. Với định nghĩa hơi hàn lâm rằng:

"Lượng tích lũy đến một mức độ nhất định thì chất sẽ thay đổi theo".

Hãy tưởng tượng bạn có một thùng nước rỗng có thể tích 5L, giờ hãy đổ 3L nước vào và nhìn thử, nó chưa đầy, bạn đổ thêm 1,95L nữa và nó vẫn chưa đầy, nhưng nó sẽ đầy nếu bạn đổ thêm vào 0.5 lít nữa, lúc này bạn gọi nó là cái thùng đầy nước chứ không còn là thùng rỗng trống trơn như ban đầu. Đơn giản quá phải không, bây giờ chúng ta bắt đầu liên hệ đến thực tế - Để lấp đầy một cái "thùng" TOEIC 700 bạn cần "đổ" vào nó khoảng 250 giờ học nghiêm túc, nếu chỉ mới đến 249 giờ thì thùng chưa đầy tức là bạn không bao giờ được 700 điểm. Với cùng lượng 250 giờ đó nhưng để đổ đầy một cái "thùng" IELTS thì không thể. Cho nên tùy thùng mà đổ sao cho đạt được cái mình mong muốn.

Lấy một ví dụ khác, bạn là một người tốt, nhưng bạn lại sống trong một môi trường đầy rẫy những xấu xa, mọi người xung quanh hàng ngày đều rót vào tai bạn những thứ trái với đạo đức, bạn tiếp xúc quá nhiều với thứ đồi trụy và dơ bẩn thì đến một thời điểm nhất định con người bạn sẽ biến chất giống như thế. Ngược lại, khi xung quanh bạn luôn là những người thành công, họ luôn nâng đỡ bạn, cho vào não bạn những điều tích cực của cuộc sống này, giúp cho bạn biết rằng hãy tránh khỏi thế giới đen tối xấu xa thì chắc chắn sau thời gian đủ dài, xác suất bạn là một người tốt và có ích cho xã hội sẽ rất cao.

CÁCH CHÚNG TA ĐƯA RA SỰ LỰA CHỌN

Con người có xu hướng lựa chọn quyết định dựa trên hai thứ: Cảm xúc và lý trí. Cảm xúc có hơi hướng quyết định theo bản năng "mình thích thì mình làm thôi", còn lí trí sẽ suy xét nhiều mặt trước khi đưa ra phán quyết.

Sáng sớm thức dậy, bạn băng khoăn giữa việc nằm một chút nữa hay dậy ngay để chuẩn bị đi học, kết quả của việc bạn cho mình nằm ngủ tiếp là do cảm xúc nói rằng:

"Nằm một chút cũng không sao, tối hôm trước mình đã ngủ trễ mà, 5 phút nữa chắc chắn mình sẽ thức dậy".

- Sau 5 phút:

" Vào trễ một chút thì cũng không sao, cô giáo sẽ điểm danh vào cuối giờ, cùng lắm là nhờ mấy đứa bạn điểm danh giúp, mọi chuyện sẽ ổn" - Bạn ngủ thêm một tí nữa.

Và cứ thế cứ thế ứng với mỗi tình huống, cảm xúc sẽ đưa ra lí do chiều theo bản năng vốn có của chúng ta. Kết cục thì cảm xúc thắng thế vì nó trông có lí hơn, nó đưa ra được lí do để bao biện, cảm xúc diễn tả mọi thứ xung quanh giống như thế giới này vận hành theo sự suy diễn của cảm xúc, nó giúp bạn an tâm hơn, chắc chắn hơn với quyết định đi theo nó, riêng lí trí thua cuộc khi hoàn toàn im hơi lặng tiếng, không một lời giải thích hay đưa ra lí do để chống lại cảm xúc tiêu cực trong hoàn cảnh đó. Sự thắng thua giữa cảm xúc và lí trí cũng chính là kết quả cho hành động tiếp theo của bạn - Nghe theo kẻ có lí hơn.

Còn một điều nữa...

HIỆU ỨNG ĐƯỢC - MẤT

Một trò chơi cá cược có quy định như sau: Nếu thắng bạn được 100$, nếu thua bạn mất 1000$. Bạn dám chơi không?

Tôi cá là chẳng ai dám chơi trò này, vì chẳng ai ngu lại đi tham gia vào trò may rủi khi biết việc thắng 1 ván sẽ chẳng thấm vào đâu so với việc bị thua 5 ván liên tiếp.

Đảo ngược lại bài toán: Nếu thắng bạn được 1000$ và thua chỉ mất 100$ thôi - "Không cần phải nói nhiều, dĩ nhiên là tôi sẽ chơi sát ván". Đó là câu trả lời của những người được tôi đưa ra bài toán ngược này, họ giải thích vì nếu thua liên tiếp 10 ván và thắng vào ván thứ 11 thì bạn huề cả làng và chẳng mất gì, nhưng nếu thắng liên tiếp 10 ván thì rõ ràng là lời to đấy. Vậy sự lựa chọn đó nói lên điều gì?

Chúng ta ghét cảm giác bị thua hơn là thích thắng.

Trong thực tế, bạn có thể lén lút đi trộm một viên kim cương to bằng ngón tay, nếu mọi việc trót lọt và không bị phát hiện, việc có một số tiền khổng lồ từ phi vụ sẽ cho bạn cơ hội hút xì gà Cuba và lặn biển ở Maldives, nghỉ ở resort 5 sao với một em người mẫu thân hình nảy lửa và lái trực thăng trở vào đất liền bất cứ khi nào bạn muốn, nghe trông quá là hấp dẫn đi chứ. Nhưng chắc chắn bạn sẽ khựng lại khi giả sử rằng mình bị bắt, bạn sẽ bị tống vào tù vĩnh viễn, bị ăn đập hàng ngày bởi mấy tên canh tù mọi rợ, vợ của bạn sẽ đi theo một tên đầu trọc nào đó và con bạn sẽ bị bắt làm công dịch để kiếm sống qua ngày, bà mẹ già của bạn sẽ bị xã hội khinh bỉ đến mức thắt cổ tự vẫn, còn ông bố khi nghe tin sẽ lên cơn đột quỵ mà chết, gia đình bạn tán gia bại sản,... Nghe xong bạn có muốn tiếp tục phi vụ không?

Nhưng không hẳn lúc nào cảm giác sợ thua cũng thua ước muốn chiến thắng.

Việc thắng hay thua tùy theo lí do mà bạn đưa ra hiệu quả đến đâu để khuyên bản thân nên tránh xa ước muốn ngược lại. Thước đo của hiệu quả chính là quy luật lượng chất. Bạn tích lũy càng nhiều lí do, và những lí do này càng chứa đựng nhiều cảm xúc thì đến một mức nhất định, bạn sẽ thắng tên đần phản diện đang gieo rắc những ý tưởng tồi tệ trong bạn. Và để tìm được cho mình nhiều lí do hiệu quả để không làm sai nữa, không còn cách nào khác đó là trải nghiệm, học hỏi nhiều kiến thức xã hội thông qua sách vở, internet, chúng sẽ giúp bạn có vốn sống dày hơn, nhìn nhận mọi thứ có chiều sâu hơn, từ đó những lí do - thứ vũ khí sắc bén chống lại sự tiêu cực cũng sẽ có hiệu quả hơn.

Chốt lại cuối cùng: Hãy tìm hiểu cách mà suy nghĩ của mình vận hành, học hỏi và trải nghiệm nhiều hơn, tìm cho mình nhiều lí do hiệu quả chống lại sự sai trái của bản thân, gieo vào nó những cảm xúc thật mạnh mẽ, đồng thời tìm nhiều lí do để mình phát triển theo hướng tích cực. Hoặc ngay bây giờ, bạn hãy lấy giấy bút ra và liệt kê tất cả những thói quen mà bạn muốn rèn luyện, liệt kê hết những thứ xấu xa đang quấy nhiễu bạn, sau đó nghĩ về những lí do phòng thủ hay tấn công tương ứng, lí do có thể hơi bất thường và vô lý, nhưng nó phải đủ mạnh để thức tỉnh bạn lúc sai trái. Khi có biến xảy ra, hãy lặp lại trong đầu những lí do này, nó sẽ là câu thần chú thuyết phục bản thân mình và tiêu diệt tên xấu xa đang ngự trị trong bạn, việc kỷ luật bản thân cũng sẽ trở nên dễ dàng hơn nếu bạn áp dụng nó vào việc kiểm soát cuộc sống và không còn phụ thuộc vào cảm xúc vô định.

Tôi đã từng kiểm tra nguyên lí này với liều cao hơn, tôi đã thử nhắm vào bản năng cũng như điểm yếu của đàn ông để thử xem thứ mà tôi tìm ra có thực sự hiệu quả hay không - sắc dục - tôi nhắn tin với gái gọi. Tôi chuẩn bị cho mình hàng tá lí do để phòng ngự cho sự trỗi dậy của bản năng như việc tôi có khả năng bị nhiễm HIV, gia đình chỉ có một mình tôi là con trai nên việc bị căn bệnh xã hội sẽ là dấu chấm hết cho cuộc đời này, bạn gái tôi sẽ rất đau khổ khi chuyện bị bại lộ, cô ấy sẽ chia tay tôi và đi rao với mọi người rằng tôi là một tên dơ bẩn, cuộc sống sinh viên thiếu thốn không đủ tiền ăn học, và một lần thử thì chắc chắn tôi sẽ có lần thứ hai,....

Tôi khuyên là bạn đừng tham gia thử thách giống tôi, vì nếu bạn không có sự chuẩn bị kỹ càng thì sẽ không cưỡng lại được cái cảm giác tim đập thình thịch, đầu óc bắt đầu nhũng ra và có những suy nghĩ không trong sáng khi ả đào nhắn rằng: "Anh đến khách sạn abc, đường xyz chờ em nhé, em sẽ phục vụ chu đáo". Thú thật là tôi đã suýt để thua trong cuộc chơi này, nhưng chính nhờ những lí do đã giúp tôi không phạm phải sai lầm ghê rợn đó. Tôi xóa tin nhắn ngay, không để cho cảm xúc len lõi sâu vào trong đầu nữa, tôi tìm công việc gì đó làm để quên đi lần trải nghiệm ấy. Nên nhớ quy luật lượng - chất, đừng đứng trong bóng tối quá lâu trước khi đã muộn.

Hiện tại tôi đang có có một giờ sinh học rất ổn định, tôi ngủ sớm và dậy sớm hơn, không còn như nằm chay ì trên giường lăn lóc như trước nữa. Tôi có thể học cả ngày không mệt mỏi, đến chiều tôi tập thể dục trong 30 phút để rèn luyện thân thể cũng như đầu óc minh mẫn hơn. Tối đến tôi tự học ngoại ngữ trong 2 giờ đồng hồ và việc này đã thành thói quen kéo dài cũng hơn một tháng nay - việc trước đây tôi chỉ cố gắng làm được trong chưa đầy một tuần trước khi bỏ cuộc. Tôi từ chối nhiều lời mời đi ăn uống hàng quán vô bổ mà sau này ngẫm lại nó chẳng ảnh hưởng gì thái quá cả. Tôi biết cách tập trung vào mục tiêu của mình và loại bỏ được những nhũng nhiêu làm mình chệch hướng. Tôi cảm giác được mình kiểm soát được cuộc sống của chính mình, không còn "Tựa đâu ngồi đó" như trước đây nữa.

LỜI SAU CUỐI

"Thế giới này không chỉ toàn ánh nắng và cầu vồng. Đó là một thế giới tàn khốc và bẩn thỉu, và tôi không quan tâm bạn mạnh mẽ đến mức nào, vì nó sẽ đánh gục bạn cho đến khi đầu gối bạn ngã khuỵu xuống, và bạn sẽ mãi trong tình cảnh khổ sở như vậy nếu bạn đầu hàng số phận. Bạn hay tôi hay bất cứ ai, không thể có những đòn đánh hóc búa như cuộc đời được, nhưng việc bạn ra đòn hiểm thế nào không quan trọng, điều quan trọng là bạn cứng rắn đến đâu để đỡ những cú đánh đó và tiếp tục đứng lên, bạn sẽ đỡ được bao nhiêu đòn để tiếp tục tiến về phía trước - đó là cách mà bạn chiến thắng" - Trích Why do we fall của Mateusz.

Nhớ nhé, hãy luôn chuẩn bị kỹ càng cho những sai lầm, rồi những điều tốt đẹp sẽ đến với bạn.

Tác Giả: Lê Trọng Ân, Sinh viên trường Đại Học Bách Khoa, ĐHQG TPHCM.