Mở rộng thủ tục hải quan điện tử một năm nhìn lại

An Thông 

Nhằm thực hiện cải cách phát triển hiện đại hóa hải quan giai đoạn 2008-2010 theo Quyết định 456 của Bộ trưỏng Bộ Tài chính, Ngành Hải quan đã chính thức mở rộng thí điểm thủ tục hải quan điện tử (TTHQĐT) từ ngày 15/12/2009. Sau một năm thực hiện nhìn lại, bức tranh toàn cảnh TTHQĐT đã đạt được những kết quả đáng khích lệ.

Về công tác chỉ đạo và điều hành thực hiện

Quá trình triển khai thí điểm TTHQĐT tại 02 Chi cục điện tử tại Cục hải quan Hải Phòng và Hồ Chí Minh từ 2005-2009 nhận thấy mặc dù bước đầu đã đạt được những thành công nhất định nhưng khó mở rộng và tạo sức lan tỏa, vì vậy Tổng cục Hải quan đã chủ động báo cáo Bộ Tài chính trình Thủ tướng Chính phủ cho phép thay đổi chủ trương chuyển đổi từ mô hình thí điểm hẹp tại một Chi cục HQ điện tử (chỉ thực hiện TTHQ điện tử) sang áp dụng mô hình các Chi cục Hải quan thực hiện song song 2 phương thức điện tử và thủ công tại 13 Cục Hải quan tỉnh, thành phố trọng điểm với phạm vi toàn quốc.

Để triển khai chủ trương về mô hình thực hiện, Ngành Hải quan đã trình Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính ban hành Quyết định 103/2009/QĐ-TTg, Thông tư 222/2009/TT-BTC để làm cơ sở pháp lý triển khai. Đồng thời Ngành Hải quan đã ban hành các kế hoạch để triển khai mở rộng thủ tục hải quan điện tử trên phạm vi 13 Cục Hải quan tỉnh, thành phố trọng điểm trong năm 2010; chỉ đạo các Cục hải quan tỉnh, thành phố thành lập bộ máy chỉ đạo, phân công cán bộ, xây dựng các quy chế phối hợp giữa các đơn vị, tổ chức triển khai TTHQĐT theo đúng kế hoạch được phê duyệt. Ngoài ra, Ngành Hải quan thường xuyên theo dõi, đôn đốc, kiểm tra tiến độ, yêu cầu thực hiện TTHQĐT tại các Chi cục; tổng hợp báo cáo, xử lý các vướng mắc phát sinh trong quá trình thực hiện, thường xuyên tổ chức một số hội nghị chuyên đề để bàn hướng tháo gỡ các khó khăn vướng mắc trong quá trình thực hiện.

Về công tác xây dựng các quy trình và hướng dẫn nghiệp vụ

Để triển khai cụ thể, ngành Hải quan đã ban hành các quy trình hướng dẫn như: Quyết định 2396/QĐ-TCHQ hướng dẫn về quy trình thủ tục hải quan điện tử đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu; Quyết định số 1608/QĐ-TCHQ hướng dẫn quy trình thủ tục hải quan ưu đãi đối với Công ty TNHH Intel Products Việt Nam; Quyết định số 2294/QĐ-TCHQ ngày 11/9/2010 hướng dẫn quy trình phúc tập hồ sơ hải quan thực hiện thủ tục hải quan điện tử.

Trong lĩnh vực quản lý rủi ro, đã ban hành văn bản hướng dẫn triển khai hoạt động quản lý rủi ro đối với thông quan hàng hoá xuất nhập khẩu nói chung và hướng dẫn riêng đối với các Chi cục hải quan thực hiện thông quan điện tử.Thành lập các đơn vị chuyên trách (Phòng Quản lý rủi ro) nhằm đẩy mạnh công tác quản lý rủi ro, tập trung đáp ứng triển khai thông quan điện tử.

Về công nghệ thông tin

Để đáp ứng triển khai trên phạm vi rộng của 13 Cục hải quan với 70 Chi cục, ngành Hải quan đã trang bị máy móc công nghệ thông tin cho các Cục hải quan tỉnh, thành phố. Nâng cấp phần mềm thủ tục hải quan điện tử đáp ứng yêu cầu triển khai các loại hình mới (gia công, sản xuất xuất khẩu, chế xuất…). Xây dựng và triển khai phần mềm giám sát, nối mạng tới các điểm giám sát để phục vụ việc việc xác nhận tờ khai điện tử qua các cửa khẩu giám sát.

Chủ động phối hợp chặt chẽ với các Công ty tin học cung cấp phần mềm đầu cuối cho doanh nghiệp trong việc xác định các yêu cầu nghiệp vụ, công nghệ thông tin để đảm bảo sự thống nhất trong triển khai TTHQĐT.

Về công tác đào tạo, tập huấn và tuyên truyền

Tổ chức nhiều khóa đào tạo, tập huấn hướng dẫn về quy trình nghiệp vụ, quản lý rủi ro, sử dụng hệ thống công nghệ thông tin cho các cán bộ của các Cục hải quan tỉnh, thành phố thực hiện TTHQĐT. Phối hợp vớiPhòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam VCCI để tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo về thủ tục hải quan điện tử cho các doanh nghiệp tại các khu vực. Các Cục Hải quan cũng đã chủ động tổ chức nhiều khóa đào tạo cho các doanh nghiệp tham gia TTHQĐT tại địa bàn cũng như xây dựng và phát hành tài liệu, sách tuyên truyền về TTHQĐT.

Chủ động phối hợp với các phương tiện thông tin đại chúng để viết bài, đăng tin phản ánh về các hoạt động thủ tục hải quan điện tử, góp phần nâng cao nhận thức và sự đồng tình ủng hộ của xã hội với các chủ trương này.

* Những thành tựu kết quả đạt được

Thứ nhất, Việc chuyển đổi mô hình thực hiện TTHQ điện tử từ một Chi cục HQ điện tử sang mô hình các Chi cục HQ đồng thời thực hiện 2 phương thức TTHQ điện tử và TTHQ truyền thống là một quyết định đúng đắn, đã tạo sức lan tỏa lớn, phù hợp với thực tiễn và trình độ phát triển hiện tại của Hải quan Việt Nam, nâng cao tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm của các Cục hải quan tỉnh, thành phố; tạo tiền đề quan trọng cho việc phát triển ở giai đoạn sau; mở ra cho cộng đồng doanh nghiệp khắp cả nước cơ hội và khả năng tham gia thực hiện TTHQ điện tử rất lớn, mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp và góp phần thúc đẩy cải cách hành chính hiện đại hóa hải quan theo đề án 30 của Chính phủ.

Thứ hai, qua 01 năm thực hiện mô hình mới đã đạt được những bước phát triển đáng kể về quy mô cũng như chất lượng:

13 Cục hải quan với số lượng là 70 Chi cục đã triển khai, tăng gấp 35 lần so với năm 2009. Trong đó có 08/13 Cục hải quan đã triển khai thủ tục hải quan điện tử tại 100% các Chi cục, có 11/13 Cục đạt trên 70% các Chi cục.

Số lượng loại hình thực hiện: 03 loại hình chính (kinh doanh, gia công, sản xuất xuất khẩu) và 06 loại hình khác (chế xuất ưu tiên, tạm nhập tái xuất, XNK dự án đầu tư, XNK tại chỗ, XNK trả lại, chuyển cửa khẩu).

Số lượng các doanh nghiệp tham gia thực hiện thủ tục hải quan điện tử: 2,493 doanh nghiệp, gấp 6,2 lần so với năm 2009 (số DN tham gia TTHQĐT năm 2009 là 403 DN); chiếm khoảng 4,74 % số lượng doanh nghiệp thực hiện thủ tục hải quan trên địa bàn (tổng số DN trên 13 Cục: 52.579).

Số lượng tờ khai qua TTHQĐT đạt 254.248 tờ khai, gấp 13,76 lần so với năm 2009 (số tờ khai qua TTHQĐT năm 2009 là 18.472 TK).

Kim ngạch xuất nhập khẩu qua TTHQĐT đạt 27.926,65 triệu USD, gấp 14,27 lần so với năm 2009 (kim ngạch XNK qua TTHQĐT năm 2009 là 1.957 triệu USD), Số thu thuế qua TTHQĐT đạt 41.595 tỷ VNĐ. Các Cục Hải quan Quảng Ngãi, Quảng Ninh, Bà Rịa-Vũng Tàu có tỷ lệ kim ngạch XNK qua TTHQĐT cao, đạt trên 70% so với toàn Cục. Số thu thuế qua TTHQĐT đạt 41.595 tỷ VNĐ.

Thời gian thông quan trung bình: luồng xanh từ 3-15 phút; luồng vàng từ 10-60 phút; luồng đỏ phụ thuộc thời gian kiểm tra thực tế hàng hóa.

Thứ ba, triển khai TTHQĐT trong năm 2010 đã cơ bản đạt được mục tiêu và yêu cầu đặt ra là từng bước cải cách hoạt động nghiệp vụ theo hướng phù hợp với chuẩn mực của hải quan hiện đại trong khu vực và thế giới; chuyển đổi từ TTHQ thủ công sang TTHQ điện tử. Thủ tục hải quan điện tử đã góp phần đơn giản hóa thủ tục, hồ sơ hải quan. Tờ khai hải quan điện tử được chấp nhận và có căn cứ pháp lý để thông quan hàng hóa. Đối với lô hàng luồng xanh doanh nghiệp chỉ phải khai tờ khai điện tử. Thời gian thông quan giảm, tỷ lệ luồng xanh tăng, giảm việc tiếp xúc trực tiếp giữa doanh nghiệp và công chức hải quan trong khâu thông quan. Xây dựng cơ sở pháp lý phù hợp với giai đoạn thí điểm trên cơ sở của Quyết định 103 bao gồm : Thông tư 222, các Quyết định hướng dẫn cụ thể các quy trình TTHQĐT do Tổng cục Hải quan ban hành, các văn bản hướng dẫn và xử lý vướng mắc phát sinh trong quá trình thực hiện.

 Đã nội luật hóa và áp dụng 31 chuẩn mực quốc tế vào Thông tư 222 và các quy trình hướng dẫn; Các khâu khai, tiếp nhận, kiểm tra hồ sơ điện tử, ra quyết định, phản hồi cho doanh nghiệp đã bước đầu được tự động hóa và thực hiện trên cơ sở dữ liệu điện tử; phù hợp với phương thức mà hải quan các nước tiên tiến trong khu vực đang áp dụng; 

Thứ tư, Việc triển khai mở rộng TTHQĐT đã mang lại lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp, đáp ứng các yêu cầu về cải cách thủ tục hành chính theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ; thời gian thông quan đối với các lô hàng thực hiện TTHQĐT giảm đáng kể so với thủ tục thông thường và khai từ xa; danh mục các chứng từ trong bộ hồ sơ hải quan điện tử giảm đáng kể so với thủ tục hải quan truyền thống; các doanh nghiệp tham gia TTHQĐT đã được tạo các điều kiện thuận lợi khi thực hiện TTHQĐT, được hỗ trợ giải quyết, tháo gỡ các khó khăn vướng mắc kịp thời. Qua điều tra, lấy ý kiến của các Cục hải quan tỉnh, thành phố hầu hết các doanh nghiệp đồng tình, ủng hộ chủ trương mở rộng TTHQĐT và đánh giá cao phương thức này.

Mặc dù còn một số nguyên nhân tồn tại nhưng với sự quyết tâm từ Chính phủ, các Bộ ngành và sự đồng hành của cộng đồng doanh nghiệp thì việc ngành hải quan triển khai chính thức TTHQĐT sẽ là xu thế tất yếu trong thời giantới.

Hướng tới mô hình thuế điện tử

Thuế là một ngành quan trọng đối với bất kỳ quốc gia nào bởi cơ quan này là nơi thực hiện việc thu nguồn ngân sách cho đất nước. Chính vì vậy, trong bối cảnh hiện đại hóa, thuế sẽ là một trong những ngành cần phải ưu tiên để xây dựng mô hình thuế điện tử, hướng tới tích hợp vào mô hình Chính phủ điện tử chung của đất nước.

Là cơ quan trực thuộc Bộ Tài chính, ngoài cơ quan Tổng cục Thuế, ngành thuế hiện nay có các cục thuế tại 64 tỉnh, thành phố và các chi cục tại 656 quận, huyện trong cả nước. Hiện nay, cơ sở hạ tầng kỹ thuật của ngành đã được trang bị hệ thống máy chủ tại từng cấp cùng với hạ tầng truyền thông của ngành tài chính.

Trong xu hướng tiến tới Chính phủ điện tử, việc xây dựng một hệ thống thuế điện tử được xem là một việc vô cùng quan trọng và cấp thiết. Đó sẽ là một hệ thống thông tin về thuế phục vụ nội bộ và cung cấp dịch vụ cho các tổ chức, cá nhân bên ngoài ngành thuế. Các dịch vụ điện tử thuế sẽ bao gồm: cung cấp thông tin tham khảo, đối thoại hỏi đáp trực tiếp, đăng ký thuế, nộp tờ khai và kê khai, nộp thuế. Với tầm quan trọng trên, để hướng tới mô hình Chính phủ điện tử, thuế điện tử sẽ phải trở thành một thành phần trong Chính phủ điện tử ở Việt Nam.

Tuy nhiên, việc phát triển mô hình Chính phủ điện tử ở Việt Nam lại đang gặp rất nhiều khó khăn và vướng mắc. Các cơ quan Nhà nước mạnh ai nấy xây dựng các website theo nhu cầu của mình mà chưa có sự kết nối cũng như chưa có cơ quan đầu mối. Do đó, các thông tin, dịch vụ điện tử cũng chưa thực sự phát huy được sức mạnh tổng hợp. Trong khi đó, Việt Nam lại đang còn thiếu một hành lang pháp lý cho các giao dịch điện tử.

Theo Phó giám đốc Trung tâm Tin học-Thống kê (Tổng cục Thuế), ngành thuế cần thiết phải xây dựng một lộ trình triển khai thuế điện tử trong đó bắt đầu bằng hệ thống nghiệp vụ. Trong giai đoạn đầu của lộ trình, thuế điện tử sẽ bắt đầu bằng các công việc đơn giản như tuyên truyền, phổ biến chính sách, chế độ thuế hiện hành; hướng dẫn các thủ tục về thuế như đăng ký thuế, kê khai, nộp thuế, quyết toán thuế...; giải đáp các vấn đề thường gặp trong lĩnh vực thuế và cung cấp các thông tin tham khảo về mã số thuế.

Trong giai đoạn tiếp theo, sẽ tiến tới việc cung cấp các dịch vụ trả lời về chính sách, chế độ thuế trực tiếp qua mạng Internet, dịch vụ nhận bảng kê hóa đơn điện tử, dịch vụ đăng ký thuế điện tử, dịch vụ kê khai thuế điện tử, dịch vụ nộp thuế qua mạng Internet và cuối cùng là quản lý thu thuế đối với các giao dịch thương mại điện tử.

Về tổ chức, trong quá trình tiến tới thuế điện tử, ngành này sẽ hình thành bộ máy tổ chức hỗ trợ người nộp thuế từ trung ương tới địa phương, quy định về chức năng nhiệm vụ, quy trình hoạt động. Người nộp thuế cũng sẽ được hỗ trợ thông qua nhiều hình thức khác nhau, qua hình thức thuế điện tử và thông qua việc đa dạng hóa môi trường hoạt động, tăng cường áp dụng công nghệ thông tin và viễn thông.

Để triển khai được mô hình này, ngành thuế cũng đòi hỏi phải có một cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin và viễn thông gồm một hệ thống ứng dụng thống nhất toàn ngành, đảm bảo cập nhật thông tin kịp thời chính xác; nối mạng Internet với tốc độ và dung lượng cao; hệ thống thiết bị, phần mềm an toàn, bảo mật và ổn định. Ngoài ra, cũng cần phải có một đội ngũ cán bộ tin học đủ về số lượng và năng lực, đảm bảo vận hành, duy trì, bảo trì hệ thống ứng dụng.

Mô hình trên dự kiến sẽ được triển khai theo 2 giai đoạn. Trong giai đoạn triển khai thí điểm, mô hình này sẽ được triển khai tại một số cơ quan thuế, triển khai một số dịch vụ trực tuyến và xây dựng giải pháp đóng gói triển khai. Tiếp theo, mô hình này sẽ được triển khai rộng với việc xây dựng mô hình ứng dụng xử lý tập trung tại các cục thuế tỉnh, thành phố và tổng cục thuế dựa trên hạ tầng truyền thông. Sau đó, ngành này sẽ triển khai hệ thống ứng dụng tại tất cả các cơ quan thuế trong cả nước.

Để thực hiện thành công mô hình thuế điện tử, Phó giám đốc Trung tâm tin học-thống kê Nguyễn Minh Ngọc cho rằng: trước hết cần phải có sự chỉ đạo thống nhất của Chính phủ và hình thành một Portal của Chính phủ. Ngoài ra, cũng cần có sự gắn kết nội dung các dịch vụ điện tử của các ngành, đơn vị; thiết lập giao dịch điện tử giữa các quốc gia, khu vưc trên thế giới và hoàn thiện khung pháp lý về giao dịch điện tử của Việt Nam.

Riêng đối với ngành thuế, cần thiết phải cải cách công tác quản lý hành chính, tin học hóa các quy trình nghiệp vụ quản lý thuế, cung cấp các dịch vụ giao dịch điện tử với doanh nghiệp và với các cơ quan khác đồng thời tham gia đề xuất xây dựng khung pháp lý về trao đổi thông tin, giao dịch điện tử trên Internet.

Về vấn đề pháp lý đối với thuế điện tử, cần có quy định người nộp thuế phải cung cấp thông tin dạng điện tử (số hóa) và có quy định về sử dụng thông tin điện tử của các cơ quan có liên quan tới thuế. Đối với giao dịch điện tử nói chung, cần phải có hệ thống xác thực sử dụng và có môi trường thuận tiện, an toàn và đa dạng.

Theo định hướng của ngành thuế, trong khi chưa có khung pháp lý về giao dịch điện tử của Việt Nam, ngành này sẽ phát triển dịch vụ cung cấp thông tin một chiều cho người nộp thuế và người dân, thí điểm các dịch vụ trực tuyến về nộp tờ khai và nộp bảng kê hóa đơn, phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật và xây dựng đội ngũ cán bộ kỹ thuật vững mạnh.

Khi đã có khung pháp lý về giao dịch điện tử, ngành thuế sẽ phát triển các dịch vụ trao đổi thông tin hai chiều giữa cơ quan thuế và người nộp thuế, triển khai rộng các dịch vụ trực tuyến về nộp tờ khai, bản kê hóa đơn.

Bên cạnh đó, ngành này cũng sẽ phối hợp với Bộ Kế hoạch và Đầu tư, ngân hàng, kho bạc, hải quan... cải tiến phương pháp đăng ký thuế, nộp thuế qua hệ thống máy tính nối mạng đồng thời tiếp tục nâng cấp cơ sở hạ tầng và xây dựng đội ngũ kỹ thuật.

Năm 2011 thí điểm nộp thuế điện tử tại Hà Nội, TP HCM

Nguồn tin từ Tổng cục Thuế cho biết, trong năm 2011, ngành thuế sẽ phối hợp với Kho bạc Nhà nước và một số ngân hàng triển khai thí điểm dịch vụ nộp thuế điện tử tại Hà Nội và TP HCM.

Tính đến cuối tháng 12/2010, ngành thuế đã mở rộng hệ thống khai thuế qua mạng trên địa bàn 19 tỉnh, thành phố với 7.272 doanh nghiệp đã thực hiện. Gần 90.000 hồ sơ khai thuế điện tử đã được gửi cho cơ quan thuế thay cho hồ sơ giấy.

Trong số 19 tỉnh, thành phố, ngoài 4 địa phương là Hà Nội, TP HCM, Đà Nẵng, Bà Rịa-Vũng Tàu đã triển khai thí điểm từ năm 2009, còn có 15 tỉnh, thành phố bắt đầu triển khai trong năm 2010. Tuy nhiên, trong số các địa bàn đã triển khai, Hà Nội vẫn chiếm tới 65% tổng số doanh nghiệp trên cả nước đã thực hiện khai thuế điện tử, với 4.728 đơn vị.

Theo kế hoạch, trong năm 2011, Tổng cục Thuế sẽ mở rộng thêm hệ thống khai thuế qua mạng cho 22 địa phương, nâng số lượng tỉnh, thành phố triển khai hệ thống khai thuế qua mạng lên 41 tỉnh thành. Bên cạnh đó, ngành thuế cũng sẽ phối hợp với Kho bạc Nhà nước và một số ngân hàng triển khai thí điểm dịch vụ nộp thuế điện tử trên địa bàn Hà Nội và TP HCM.

Dự kiến, năm 2015, ngành thuế sẽ triển khai dịch vụ khai thuế điện tử cho tất cả 63 tỉnh, thành phố trong cả nước, nâng tổng số doanh nghiệp thực hiện khai thuế qua mạng đạt hơn 300.000 đơn vị