HẦU

Bài giảng Giải phẫu học

Chủ biên: TS. Trịnh Xuân Đàn

Hầu(pharynx) làngã tư gặp nhau của đường tiêu hoá và đường hô hấp, khôngkhítừmũiqua hầuđểvàothanhquản,thứcăntừmiệngquahầuvào thựcquản.

1. HÌNH THỂ NGOÀI VÀ LIÊN QUAN

Làmột ốngđượccấutạo bởicânvàcơkéodàitừ nềnsọtớingangmức đốtsốngcổVI,dàiđộ15cm,ởtrênrộngđộ5cm,ởdưới hẹp dầnđổvàothực quản (rộng2cm).

1.1. Hình thể ngoài

Hầu giống nhưmột cái phễu, có miệngởtrên mởra trước thông với hốc mũi,với ổmiệng,vớithanhquản.Đáyở dướiđổvàothựcquản,ởcáchcung răng lợi15cm.

1.2.Liên quan

-Mặtsauhầuliênquanvới6đấtsốngcổ(CI  đếnCVI)quakhoangsau hầu,trongkhoangnàychứanhiều tổchức mỡ; cáctổchức bạchhuyếtnênkhi bị viêmnhiễmgây áp xe sau hầu (có thể gây tắc đường thở ở trẻ em).

-Haimặtbênliênquanvới2bómạchthầnkinhcảnh,trênsuốtdọc chiềucaocủa hầu vàởngangvới thanh quảncònliênquanvới thuỳbên của tuyến giáp.

-Đầutrênhầudínhvàonềnsọ,từgaibướm bênnàysanggaibướm bên kia,ởgiữavàocủhầu,ởhaibênthìchạydọctheovòinhĩtừgaibướmtới cánh trong củachânbướm.

          -Đầudướitiếpvớithựcquản,ngangmứcsụnnhẫnởtrước,đốtsốngcổ

Vi ở sauvà cách cung răng lợi15cm.

2. HÌNH THỂ TRONG

Mặt trước hầu thông với hốc mũi, với ổmiệng, với thanh quản nên chia hầu làm3 phần.

2.1. Tỵ hầu hay mũihầu (nasopharynx)

Kể từ nền sọ tới ngang mức vòm miệng và có 6 thành:

- Thành trước thông với mũi bởi 2lỗ mũi sau.

-Thànhtrênlàvòmhầunằmbêndướithânxươngbướmvàmỏmnền củaxương chẩm, dưới niêm mạccủathànhnàycótuyếnhạnhnhânhầu,khi tuyến bị viêm ta gọi là sưng VA (vegetations adenoides).

-Thànhsaulàphầnniêmmạctrảitừgiữaphầnnềnxươngchẩmđến cung trướcđất đội (CI).

- Ở2thànhbêncótuyến hạnhnhânvòivàgiữa tuyếncólỗ vòitai (Eustache) thông hầu với tai giữa. Tácdụng của vòi tai là giữcho áplựctrong hòm taicânbằng với áplực không khí môi trường bên ngoài. Khi vòi tai bị viêmlấp thì tăng áp lực trong hòmtai dẫn đến ù tai và nghe không rõ.

-Thànhdướithôngvớikhẩu hầucólưỡigàngăncáchmànhầu.Bình thườnglưỡigà nằm rủ xuống,cònkhinuốt thì nó nằm ngang ngăncáchkhẩu hầuvớityhầu,khôngchothức ăn trào ngược lên mũi.

2.2. Khẩuhầu hay miệng hầu (oropharynx)

Khẩu hầucòngọilàphầnmiệng hầu, nằmdướikhẩucáimềm saumiệng và 1/3 sau lưỡi.

Phíatrước qua eo họngthôngvới ổmiệng.Eo họnggiới hạnbêntrênlà lưỡigàkhẩucáivàbờtựdocủakhẩucáimềm,bênngoàilàcungkhẩucái lưỡi và tuyến hạchnhânkhẩu cái, bên dưới là lưng lưỡiở vùng rãnh tận cùng.

Phía sau với các đốt sốngC I,II,III.

1.Hạnhnhânhầu

2.Đốtsốngcổ I

3.Hạnhnhânlưỡi

4.Nắpthanhquản

5.Đấtsốngcổ VI

6.Sụnnhân

7.Sụngiáp

8.Thanhhầu

9.Xươngmóng

10.Khẩuhầu

11.Lưỡi

12.Lưỡigà

13.LỗvòiEustache

14.Hố mũi

15.Xoangbướm

16.Xoangtrán

Hình4.56.Thiết đồ cắt đứngdọcquahầu

Haibênkhẩuhầucó2tuyến hạnh nhân khẩucáinằm kẹp giữahainếp niêmmạcgọilàhốhạchnhân.Phíatrướclànếpcungkhẩucáilưỡivàphía sau là cung khẩu cái hầu.

Phía trên thông vớityhầu.

Phía dưới thông vớithanhhầu.

2.3. Thanhhầu(laryngopharynx)

Là phầndưới cùng, rộngở trên và hẹp ởdưới.

- Thành sau kéo dài từ đất sống CIVđến đốt sống CVI.

-Thànhtrước nằmngaysauthanhquản.Giữa là nắpthanhmôn,lỗthanh quản. Bên ngoài thanh quảnlàngáchhìnhlê vàsụn giáp. Ngách hình lê được giớihạnbêntronglànếpphễunắpthanhmôn,sụnphễuvàsụnnhẫn,bên ngoài là màng giáp móng và sụn giáp.

          -Thànhbênlàphầnniêm mạcđượcnâng đỡbởixươngmóngvàmặt trong cua sụngiáp.

          - Trên thông với khẩuhầu.

          - Dướivớithựcquản.

Khi thở, hầu không đượcnânglênvàthanhquảncũng ởthấp, nắp thanh quảnmở,cònkhinuốt hầuvàthanhquảnđượckéolên, nắpthanhquảnnằm sau đáylưỡi bị đẩy xuốngvà đónglại.Thứcănbắt buộcqua hầuxuốngthực quan.

2.4. Vòngbạch huyếtcủa hầu (vòng bạchhuyết Waldayer)

Ởdướilớpniêmmạchầurảiráccórấtnhiềutổchứcbạchhuyết,nhưng ởmộtsốnơinótậptrungthànhtừng đámlớngọilàtuyếnhạnh nhân bạch huyết và xếpthànhmộtvòngkínbaogồm: 1tuyếnhạnh nhân hầu -2 tuyến hạnhnhânvòi-2tuyến hạnhnhânkhẩucái-1tuyếnhạnhnhânlưỡi nằm vây quanhcửa hầugọilàvòngbạch huyếtquanhhầu(vòngWaldayer).Vòngnày cótácdụngnhưmộthàngràobảovệcơthểchốngsựxâmnhậpcủavitrùng từbênngoàivào,nhưngkhivòngnàybịviêm,điềutrịkhôngtốt sẽtrởthành mộtổlưutrúcủavitrùng,từđótấncôngvàocácbộphậnkháccủacơthể như viêm phổi,viêmtai,viêmruột,thấpkhớpv.v..chonênhầucần được bảovệ tốt.

3. CẤU TẠO CỦAHẦU

Có 4 lớp từtrong ra ngoài:

3.1. Lớp niêm mạc

Lótởmặttronghầuvàliêntiếpvớilớpniêm mạccủamũi,miệng,thanh quản,thực quảnvàtaigiữa. Dưới niêm mạcrảiráccónhiều tổchức bạch huyết.

3.2. Cân hầu trong (fascia pharyngo basilaris)

Cândàyvàchắcởtrên,mỏngởdưới,đầutrênbámvàonềnsọ.Phía trướcbámvàocácxương(cánhtrongcủa chân bướm, xương hàm dưới,sừng lớnxươngmóng,bờbênsụngiápvàsụnnhẫn)vàcácdâychằngnốicác xươngvàsụnvớinhau.

1.Vòitai

2.Cơnângmànhầu

3.Cơvòihầu

4.Cơkhíthầutrên

5.Cơkhẩucái hầu

6.Cơtrâmhầu

7.TKthanhquảntrên

8.Thựcquản

9.Cơkhíthầudưới

10.Cơkhíthầugiữa

11.Cơtrâmhầu

12.Cơtrâmmóng

13.Cơhaibụng

14.Đườngđanhầu

3. LỚP CƠ

Hình4.57.Cáccơ của hầu (nhìn từ phía sau)

Có 2 loại cơ

3.1. Cơ khíthầu

Có3cơ(trên,giữa,dưới)3cơ nàyởtrên đềubám vàophíasaubờtrước củacân hầutrongrồitoảrasauđanchéovớicơbên đối diệntrên đường giữa sau hợp thành lòng máng phủ ởmặt ngoài cân hầu trong. Ba cơ khít hầu trên xếpchồnglênnhaugiống nhưngườitalợpngóingượcvàcótácdụnglàm hẹp đườngkínhcủa hầu lại để đón thức ăn từ miệngxuống thựcquản.

Có nhiềucấutrúc điquacáckhegiữacáccơkhít hầu:thầnkinhquặt ngượcthanhquảnvà độngmạchthanhquản dưới, đi vào hầuquakhegiữa cơ khít hầuvàthực quản. Nhánhtrongthầnkinhthanhquảntrênvàmạchmáu giáp trên qua khe giữa cơkhíthầudưới và giữa.Cơtrâmhầu vàthầnkinhhầu, quakhegiữa cơ khít hầu giữa và cơ khít hầu trên.

3.2. Cơmởhầu

Có 2 cơ:

-Cơtrâmhầu:từmỏmtrâmtheocáccơkhít hầutớibám vàocânhầu trong và sụn thanh thiệt.

          - Cơ vòi hầu:từ vòi tai đến thành hầu.

3.3. Mạc hầungoài

Bao phủphía ngoài củacáccơkhíthầu và

được coi như 1phần của bao tạng.

3.4. Lớp niêm mạc

Ở trong cùng, có nhiều tuyếnhầu.

4. MẠCHTHẦN KINH

4.1. Độngmạch

Nuôidưỡng cho hầu là độngmạch hầu lên (nhánh củađộng mạchcảnhngoài), động mạchchân bướm khẩucái(nhánhcủa động mạch hàm).

4.2. Tĩnhmạch

1. Độngmạch hầu lên

2. Độngmạch giáp trên

3. Độngmạch cảnh chung

4. Độngmạch giáp dưới

Hình 4.58. Mạch máu của hậu

Từđám rối tĩnh mạch quanh hầu đổ vào tĩnh mạch cảnh trong.

4.3. Bạchhuyết

Cácmạchbạchhuyếtcủahầuđổvàohạchsauhầuvàchuỗihạchcảnh trong.

4.4. Thầnkinh

Chiphốivậnđộngvàcảmgiácchohầuđềudođámrốihầugồmcác nhánh của dây IX và dây X các hạch giao cảmcổ tạo thành.