3. NGUỒN GỐC HÌNH THÀNH TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH

3.1. Giá trị truyền thống dân tộc

Tư tưởng Hồ Chí Minh, trước hết bắt nguồn từ truyền thống của dân tộc, là sự kế thừa và phát triển các giá trị văn hoá dân tộc. Đó là các giá trị tiêu biểu như:

- Chủ nghĩa yêu nước và ý chí bất khuất đấu tranh để dựng nước và giữ nước đã hình thành cho dân tộc Việt Nam các giá trị truyền thống phong phú, bền vững. Đó là ý thức về chủ quyền quốc gia dân tộc, ý thức tự lực, tự cường, tinh thần yêu nước chống giặc ngoại xâm... Đây chính là những động lực mạnh mẽ của dân tộc.

- Tinh thần nhân nghĩa và truyền thống đoàn kết, tương thân, tương ái, tinh thần cố kết cộng đồng dân tộc; tinh thần thủy chung, khoan dung, độ lượng, thông minh, sáng tạo, cần cù, dũng cảm, quí trọng người hiền tài, luôn tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại để làm phong phú thêm tinh hoa văn hóa dân tộc

- Tinh thần lạc quan yêu đời, niềm tin vào chính mình, tin vào sự tất thắng của chân lý và chính nghĩa dù phải vượt qua muôn ngàn khó khăn, gian khổ để đi đến thắng lợi cuối cùng.

Chính nhờ tiếp thu truyền thống của dân tộc, trước hết là tinh thần yêu nước mà Hồ Chí Minh đã tìm thấy con đường cứu nước cho dân tộc: "Lúc đầu chính là chủ nghĩa yêu nước chứ chưa phải là chủ nghĩa cộng sản đã giúp tôi tin theo Lênin và đi theo Quốc tế III".

3.2. Tinh hoa văn hoá nhân loại:

3.2.1. Tiếp thu tư tưởng văn hóa phương Đông

Hồ Chí Minh đã tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại, vốn sống, vốn kinh nghiệm để làm giàu tri thức của mình và phục vụ cho cách mạng Việt Nam. Người đã tiếp thu và phát triển tư tưởng của Nho giáo, Phật giáo, và tư tưởng tiến bộ khác của văn hoá phương Đông.

- Về Nho giáo: Hồ Chí Minh đã khai thác những giá trị tích cực của nho giáo. Người nhận xét: Nho giáo nói chung và Khổng giáo nói riêng là khoa học về đạo đức và phép ứng xử, triết lý hành động, tư tưởng nhập thế, hành đạo giúp đời, là lý tưởng về một xã hội bình trị, một thế giới đại đồng. Đây là tư tưởng tiến bộ. Bên cạnh đó, Hồ Chí Minh cũng chỉ ra những hạn chế của Nho giáo, như: tư tưởng phân biệt đẳng cấp, trọng nam khinh nữ, đề cao lao động trí óc, coi thường lao động chân tay, coi thường thực nghiệp, doanh lợi.

- Về phật giáo: Hồ Chí Minh tiếp thu những yếu tố tích cực của phật giáo như: tư tưởng vị tha, từ bi, bác ái; tư tưởng bình đẳng, dân chủ chất phác chống lại mọi phân biệt đẳng cấp; đề cao nếp sống đạo đức, trong sạch, chăm làm điều thiện, coi trọng lao động, chống lười biếng. Phật giáo du nhập vào Việt Nam kết hợp với chủ nghĩa yêu nước sống gắn bó với nhân dân, với đất nước, tham gia vào cộng đồng chống kẻ thù chung của dân tộc. Nhưng bên cạnh đó Phật giáo còn một số điểm hạn chế như: thủ tiêu đấu tranh giai cấp, tư tưởng an phận.

- Hồ Chí Minh còn tiếp thu những tư tưởng triết học phương đông của Lão tử, Mặc tử, Tôn tử, Quản tử...

- Khi đã trở thành người Mác-xít, Hồ Chí Minh vẫn tìm hiểu tư tưởng dân chủ tiến bộ của Tôn Trung Sơn để làm phong phú thêm tư tưởng của mình và vận dụng sáng tạo vào điều kiện Việt Nam.

3.3.2. Tiếp thu tư tưởng văn hóa phương Tây

- Hồ Chí Minh chịu ảnh hưởng sâu rộng của nền văn hoá dân chủ và cách mạng phương Tây: trong 30 năm hoạt động ở nước ngoài chủ yếu là châu Âu nên Hồ Chí Minh chịu ảnh hưởng sâu rộng của nền văn hoá dân chủ và cách mạng phương Tây như: tư tưởng tự do, bình đẳng trong Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của Đại cách mạng Pháp 1791, Tuyên ngôn độc lập của nước Mỹ (1776). Người cũng tiếp thu tư tưởng của những nhà Khai sáng Pháp như: Voltaire, Rousso, Montesquieu...

- Hồ Chí Minh đã hình thành nên phong cách làm việc dân chủ, cách thực hiện dân chủ thông qua hoạt động thực tiễn ở phương Tây: Người tham gia hội họp, sinh hoạt trong các tổ chức chính trị, viết báo, viết kịch, viết sách phê phán chế độ phong kiến và chủ nghĩa thực dân ngay trên chính quê hương của nó.

- Với thiên chúa giáo: Hồ Chí Minh quan niệm: Tôn giáo là văn hoá. Người đã tiếp nhận những điểm tích cực của Thiên chúa giáo và đánh giá cao lòng nhân ái, đức hy sinh của chúa Jesu.

Hồ Chí Minh trên hành trình tìm kiếm con đường cách mạng đã tiếp thu chắt lọc những gì tinh túy trong tư tưởng văn hoá Đông - Tây. Từ đó, Người đã vận dụng một cách phù hợp, tạo cho mình một phong cách riêng, một phương pháp tư duy biện chứng để tìm ra con đường, một lý luận cách mạng phù hợp với điều kiện Việt Nam.

3.3. Chủ nghĩa Mác - Lênin là cơ sở thế giới quan và phương pháp luận của tư tưởng Hồ Chí Minh:

- Chủ nghĩa Mác - Lênin là nguồn gốc lý luận trực tiếp quyết định bản chất cách mạng của tư tưởng Hồ Chí Minh. Đồng thời, chính tư tưởng của Người góp phần làm phong phú thêm Lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin trong thời đại đế quốc chủ nghĩa đối với một nước thuộc địa như Việt nam.

- Vai trò của chủ nghĩa Mác-Lênin thể hiện trong tư tưởng Hồ Chí Minh ở những nội dung sau: Quyết định bản chất thế giới quan khoa học của tư tưởng Hồ Chí Minh là phương pháp tư duy biện chứng trên quan điểm duy vật. Đồng thời, quyết định phương pháp hành động biện chứng của Hồ Chí Minh.

- Sự vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin ở Hồ Chí Minh nổi lên một số điểm đáng chú ý:

+ Thông qua thực tiễn cách mạng, Hồ Chí Minh đã tiếp thu chủ nghĩa Mác-Lênin như một lẽ tự nhiên "tất yếu khách quan và hợp với quy luật". Chủ nghĩa Mác-Lênin là bộ phận văn hoá đặc sắc nhất của nhân loại: tinh tuý nhất, cách mạng nhất, triệt để nhất và khoa học nhất

+ Hồ Chí Minh đến với chủ nghĩa Mác-Lênin là xuất phát từ nhu cầu tất yếu của cách mạng Việt Nam là tìm con đường giải phóng cho dân tộc, tự do cho đồng bào. Chủ nghĩa Mác-Lênin đã khắc phục được sự khủng hoảng về đường lối cách mạng của dân tộc, vạch ra con đường cứu nước đúng đắn - giải phóng dân tộc theo con đường cách mạng vô sản.

- Hồ Chí Minh vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin bằng tinh thần triết học phương Đông, không sách vở, không kinh viện, không tìm kết luận có sẵn mà tự tìm ra giải pháp riêng, cụ thể phù hợp với thực tiễn cách mạng Việt nam.

3.4. Nhân tố chủ quan thuộc về phẩm chất cá nhân của Hồ Chí Minh

- Hồ Chí Minh có tư duy độc lập, tự chủ và sáng tạo, có óc phê phán tinh tường và sáng suốt trong việc nghiên cứu, tìm hiểu các cuộc cách mạng lớn trên thế giới.

- Hồ Chí Minh có phẩm chất không ngừng học tập nhằm chiếm lĩnh tri thức, kinh nghiệm đấu tranh của các phong trào giải phóng dân tộc. Nhân cách, phẩm chất, tài năng và trí tuệ của Hồ Chí Minh đã giúp Người đến với chủ nghĩa Mác - Lênin và tiếp thu được các giá trị văn hoá nhân loại.

- Hồ Chí Minh có tâm hồn của một người yêu nước vĩ đại, một chiến sĩ cộng sản nhiệt thành cách mạng; một trái tim yêu thương nhân dân, thương người cùng khổ, sẵn sàng chịu đựng hy sinh vì độc lập của Tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân.

Hồ Chí Minh từ một người yêu nước ra đi tìm đường cứu nước tiếp thu Chủ nghĩa Mác-Lênin và trở thành người cộng sản, từ một người tìm đường Hồ Chí Minh đã trở thành người dẫn đường cho cả dân tộc đi theo.