gam,hop am,hoa am
Gam, hợp âm và vòng hòa âm
(Chú ý: bài viết giản lược và dùng từ ngữ đơn giản hết sức có thể để dành cho các bạn bắt đầu làm quen với đàn)
Gam, hợp âm và vòng hòa âm là những khái niệm rất phổ biến nếu bạn chơi nhạc, không chỉ đệm hát mà còn với nhạc cổ điển, nhạc nhẹ và hiện đại, tại sao thế?
Gam (âm giai, gamme, scale): là 1 chuỗi (sequence) các nốt nhạc đã được sắp xếp theo thứ tự. Mỗi bài hát, mỗi bản nhạc đều có 1 “giọng” (tone, sẽ nói rõ hơn trong phần duới) chủ đạo, các nốt nằm trong giai điệu của bài hát hay bản nhạc đó đều thuộc 1 gam nhất định (ở đây chưa đề cập đến các nốt không thuộc gam), khi đã xác định được gam đó (nhờ việc… bấm mò trên cần đàn) thì bạn có thể xác định được giọng của bài hát. Việc này rất quan trọng khi bạn muốn tìm hợp âm của 1 bài hát.
Hợp âm (chord): là 1 số nốt nhạc được kết hợp với nhau theo 1 quy tắc nhất định, thông thường là 3 đến 4 nốt. Quy tắc kết hợp các nốt này dựa trên khoảng cách tương đối giữa chúng.
Hợp âm có 2 loại: thuận và nghịch
Hợp âm thuận: tạo cảm giác hài hòa, thuận tai. Hợp âm thuận bao gồm
- Hợp âm trưởng: tạo cảm giác tươi sáng, vui, mạnh mẽ
- Hợp âm thứ: tọa cảm giác tối, buồn
Hợp âm nghịch: tạo giảm giác chói tai, bất ổn.
Ngoài hợp âm trưởng và thứ, tất cả các hợp âm khác đều thuộc hợp âm nghịch
Vòng hòa âm: hay đôi khi còn gọi là giọng của 1 bản nhạc, là 1 chuỗi các hợp âm kết hợp với nhau theo 1 quy tắc nhất định dựa trên khoảng cách tương đối và tính chất của chúng. Mỗi bài hát, bản nhạc có một bộ hòa âm, trong đó có 1 hợp âm là hợp âm chủ và được gọi là giọng của bài hát, bản nhạc đó.
GAM.
Như đã nói, gam là chuỗi các nốt nhạc được kết hợp với nhau 1 cách có quy luật. Vậy quy luật của chúng là gì.
Trước hết hãy nói sơ qua về “quãng”: 7 nốt căn bản mà chúng ta biết có thứ tự là Do Re Mi Fa Sol La Si, chuỗi nốt này có tính lặp đi lặp lại và thứ tự xuất hiện ko bao giờ thay đổi. Vậy hãy nói đơn giản: Do-Re là 1 quãng 2; Do-Mi, Re-Fa là các quãng 3, Fa-Si là 1 quãng 4, Re-Do là 1 quãng 7 .v.v.
Gam chia làm 2 loại: gam trưởng và gam thứ. Mỗi gam được thể hiện trên 1 quãng 8 và lấy nốt đầu tiên làm nốt chính. Sau đây là gam đơn giản và dễ nhớ nhất: Đô trưởng
Do Re Mi Fa Sol La Si Do
Nhắc lại về khoảng cách các nốt nhạc : hầu hết các nốt nhạc đều cách nhau 1 cung, có 2 trường hợp đặc biệt : Mi-Fa và Si-Do cách nhau nửa cung
Do Re Mi Fa Sol La Si Do
C D E F G A B C (kí hiệu)
1 1 ½ 1 1 1 ½
hay : 2 2 1 2 2 2 1 (mỗi đơn vị tương ứng với nửa cung)
Do ‘công thức cấu tạo’ của gam dựa trên khoảng cách tương đối giữa các nốt nhạc nên ta đã có được ‘công thức’ cho tất cả các gam trưởng : 2212221.
Hãy thử với gam Re trưởng:
Re Mi Fa# Sol La Si Do# Re
D E F# G A B C# D
2 2 1 2 2 2 1
và gam Sol trưởng :
Sol La Si Do Re Mi Fa# Sol
G A B C D E F# G
2 2 1 2 2 2 1
Suy ra : có chạy nốt từ Đồ đến Đố nhưng thứ tự là : Do Re Mi Fa# Sol La Si Do thì vẫn là gam Sol trưởng.
Để có được công thức của gam thứ, hãy bắt đầu với gam thứ căn bản và cũng dễ nhớ nhất : La thứ
La Si Do Re Mi Fa Sol La
A B C D E F G A
2 1 2 2 1 2 2
Vậy công thức là : 2122122.
Gam Mi thứ :
Mi Fa# Sol La Si Do Re Mi
E F# G A B C D E
2 1 2 2 1 2 2
Thử trở lại với gam Do thứ :
Do Re Mib Fa Sol Lab Sib Do
C D Eb F G Ab Bb C
2 1 2 2 1 2 2
Hãy thử chạy gam Do trưởng và Do thứ để cảm nhận sự thay đổi về tương tác giữa các nốt, từ đó cảm nhận tính chất, tình cảm giữa trưởng và thứ.
** Các gam “họ hàng” (related gammes)
Là các gam có cùng các nốt như nhau, dễ thấy Do trưởng và La thứ là 2 gam “họ hàng” vì không có nốt thăng giáng, hay Sol trưởng và Mi thứ vì cùng có Fa#, hoặc Re trưởng và Si thứ .v..v. Bởi vậy khi đã có được cái nốt giai điệu của một bản nhạc, vẫn chưa xác định được bản nhạc đó là giọng trưởng hay thứ mà cần dựa vào 1 số yếu tố khác, như tình cảm, hay nốt bắt đầu và kết thúc của giai điệu.
HỢP ÂM.
Hợp âm là 1 số nốt nhạc có quy tắc. Dựa theo tình cảm, hợp âm được chia thành 2 nhánh lớn: trưởng (major) và thứ (minor).
Các kí hiệu hợp âm:
- Hợp âm trưởng: kí hiệu bằng chữ cái tương ứng với nốt, vd: C: Do trưởng, A: La trưởng
- Hợp âm thứ: thêm chữ m (minor) vào sau kí hiệu nốt, vd: Am: La thứ, Em: Mi thứ
Cách hình thành hợp âm dễ hiểu nhất là bắt đầu từ gam. Quy tắc: Hợp âm bao gồm các nốt bậc I, III và V của gam. Vậy hãy thử xây dựng hợp âm Do trưởng từ gam Do trưởng
Do Re Mi Fa Sol La Si Do
C D E F G A B C
2 2 1 2 2 2 1
I II III IV V VI VII
Vậy hợp âm C bao gồm các nốt Do, Mi và Sol.
Gam Re trưởng:
Re Mi Fa# Sol La Si Do# Re
D E F# G A B C# D
2 2 1 2 2 2 1
Vậy hợp âm D gồm Re, Fa# và La
Gam Re thứ :
Re Mi Fa Sol La Sib Do Re
D E F G A Bb C D
2 1 2 2 1 2 2
ð hợp âm Dm gồm Re, Fa và La
Gam La thứ :
La Si Do Re Mi Fa Sol La
A B C D E F G A
2 1 2 2 1 2 2
hợp âm Am gồm La, Do, Mi
** Chú ý: vì tất cả các bậc trên 1 gam trưởng hay 1 gam thứ đều cách nhau những khoảng cách nhất định nên ta cũng có thể suy ra 1 công thức dễ nhớ về khoảng cách giữa các bậc trong hợp âm:
Trưởng: I III V
2 cung 1,5 cung
Thứ: I III V
1,5 cung 2 cung
** Các hợp âm họ hàng (related chords)
Là các hợp âm có cùng các nốt trong vòng gam. Như trên đã nói thì có các cặp hợp âm họ hàng là: C-Am, G-Em, D-Bm …
Và tất nhiên nhìn trên vòng gam có thể suy ra công thức dễ nhớ: từ nốt chính của hợp âm thứ tăng lên 1,5 cung sẽ là nốt chính của hợp âm trưởng họ hàng với nó.
Các bộ hợp âm họ hàng tiêu biểu và hay gặp nhất:
C-Am F-Dm
D-Bm G-Em
E-C#m A-F#m
** Một số hợp âm nghịch thông dụng:
- Hợp âm 7 (7th chord): bấm thêm bậc VII của chủ âm (lưu ý bậc 7 phải cách bậc I 1 cung). Vd: A7 bấm thêm Sol, G7 bấm thêm Fa, F7 bấm thêm Mi giáng.
Lưu ý: mỗi hợp âm trưởng và thứ đều có thể thành hợp âm 7 nhưng Cm7 thì đọc là Do 7 thứ, còn C7 thì chỉ đọc là Do 7 để tránh nhầm lẫn với hợp âm trưởng 7.
Hợp âm 7 không làm mất tính chất sáng tối của trưởng thứ mà làm tăng “màu mè” cho hợp âm.
- Hợp âm trưởng 7 (major 7th chord): Kí hiệu: 7M, hay còn gọi là hợp âm 7 tăng. Hợp âm 7M cũng bấm thêm bậc 7 nhưng bậc 7 này chỉ thấp hơn bậc I nửa cung. Vd: C7M bấm thêm Si, F7M bấm thêm Mi, A7M bấm thêm Sol# ...
- Hợp âm giảm: kí hiệu: dim (diminished), là hợp âm thứ có bậc 5 giáng. Vd: Adim hoặc Am/5-
- Hợp âm tăng: kí hiệu aug (augmented), là hợp âm trưởng có bậc 5 thăng. Vd: Caug hoặc C/5+
VÒNG HÒA ÂM
Nếu hợp âm được cấu tạo từ 1 số nốt theo 1 quy tắc thì vòng hòa âm bao gồm 1 số hợp âm theo 1 quy tắc.
Lại bắt đầu từ vòng gam, lấy ví dụ với vòng hòa âm C:
Do Re Mi Fa Sol La Si Do
C D E F G A B C
2 2 1 2 2 2 1
I II III IV V VI VII
Trong 1 vòng hòa âm trưởng, có 6 hợp âm thông dụng tương ứng với các bậc từ I đến VI, và hợp âm bậc I được gọi là giọng (key):
I, Do Mi Sol : C (tất nhiên)
II, Re Fa La : Dm
III, Mi Sol Si : Em
IV, Fa La Do : F
V, Sol Si Re : G
VI, La Do Mi : Am
Bậc VII : Si Re Fa : Bdim ít sử dụng hơn
Vòng G :
Sol La Si Do Re Mi Fa# Sol
G A B C D E F# G
2 2 1 2 2 2 1
I II III IV V VI VII
I, Sol Si Re: G
II, La Do Mi : Am
III, Si Re Fa#: Bm
IV, Do Mi Sol : C
V, Re Fa# La : D
VI, Mi Sol Si : Em
Dễ dàng nhận thấy trong giọng C có các cặp C-Am, F-Dm và G-Em, trong giọng G có G-Em, C-Am, D-Bm
Một cách dễ nhớ vòng hòa âm là dựa trên quy luật I IV V, có nghĩa trong gam trưởng thì có các bậc I, IV và V là các hợp âm trưởng, sau đó nhớ nốt các hợp âm thứ họ hàng với chúng.
Vòng C :
C F G
Am Dm Em
Vòng G:
G C D
Em Am Bm
nhưng hãy cẩn thận với vòng F vì vòng F gồm
F Bb C
và vòng B:
B E F#
Tuy nhiên quy luật I IV V áp dụng với giọng thứ thì cần có một chút điều chỉnh. Vd: giọng Am gồm các hợp âm thứ Am Dm Em và các hợp âm trưởng C F G
Nhưng ở đây cần chú ý 1 điểm: Khi bạn đã nắm được gam của giai điệu, nhưng bạn chưa xác định gam đó sắp xếp theo trưởng hay thứ nên bạn chưa xác định được bài hát có giọng trưởng hay giọng thứ họ hàng với nó. Vd như 1 giai điệu có các nốt do si la do re sol fa mi …. thì bài hát có thể là giọng C hoặc Am. Ngoài 2 cách đã nêu, có 1 cách nữa để xác định giọng: nếu đâu đó trong giai điệu bắt gặp bậc 7 của giọng thứ được thăng lên thì đó là giọng thứ, không thì là giọng trưởng. Trong trường hợp này, giọng thứ là Am và nếu bắt gặp nốt Sol# thì bản nhạc hoặc đoạn nhạc sẽ thuộc giọng Am.
(Nốt sol# được giải thích như sau: 2 loại gam trưởng thứ nêu trên là gam tự nhiên với công thức gam trưởng: 2212221 và gam thứ: 2122122, nhưng gam thứ tự nhiên lại ít được dùng, và ngoài ra ta còn có:
gam trưởng hòa âm (ít dùng): 2212131 – có bậcVI giáng
gam trưởng giai điệu (ít dùng): 2212122 – có bậc VI và VII giáng
gam thứ hòa âm (thường dùng): 2122131 – có bậc VII thăng
gam thứ giai điệu (ít dùng): 2122221 – có bậc VI và VII thăng)
Vì vậy hãy xem lại vòng gam La thứ với nốt Sol#:
La Si Do Re Mi Fa Sol# La
2 1 2 2 1 3 1
I II III IV V VI VII
I, La Do Mi: Am
IV, Re Fa La: Dm
V, Mi Sol# Si : E
Vậy vòng Am sẽ gồm :
Am Dm E
C F G
Tương tự vòng Em:
Em Am B
G C D
** Đôi điều về thủ pháp sử dụng hợp âm: 6 hợp âm trong 1 vòng nói trên, chỉ là những hợp âm có tần suất xuất hiện cao nhất, nếu dùng trong mục đích dò hợp âm 1 bài hát thì chỉ có tác dụng với những bài có cách phối âm đơn giản. Để có thế bắt ra chính xác hợp âm của 1 bài hát bất kì cần có thời gian trau dồi và cảm nhận nhiều hơn. Chúc các bạn thành công!
Bạn đang đọc truyện trên: AzTruyen.Top