Lời Ðầu Sách

Giáo lý của đạo Phật, xưa nay được kết hợp và lưu giữ trong Tam tạng. Tam tạng là tạng kinh, tạng luật và tạng luận. Tạng kinh và tạng luật do chính kim khẩu đức Phật nói ra. Tạng luận là do đệ tử Phật, những vị đa văn, túc trí có thực tu, thực chứng, sáng tác, nhằm triển khai cái thâm nghĩa, huyền nghĩa, mật nghĩa vi diệu trong lời Phật dạy.

Toàn bộ giáo lý Phật có ba tạng như vậy, khiến cho có một nhóm người hiểu lầm rằng: Học luật là Giới học, học Kinh là Ðịnh học, học Luận là Tuệ học, tức là họ đem "Tam tạng" gắn cứng, cột ghì vào "Tam vô lậu học" cặp nào theo cặp ấy. Họ tưởng rằng đó là một "phát minh", "một trí tuệ mới". Sự thật, không phải như vậy. Người có thực nghiệm, thực chứng, qua sự thực tu hành người ta không dám nói như vậy đâu!

Quyển sách này có nhan đề: Duy Thức Học. Tác già là Ngài Vasubandhu (Trung Hoa) dịch là Thế Thân hoặc cũng có chỗ dịch là Thiên Thân.

Thế Thân truyện ký chép: Thế Thân ra đời sau Phật Niết bàn khoảng 900 năm (khoảng thế kỷ thứ ba) ở Bắc Thiên trúc. Thuở mới xuất gia, Ngài tu học theo giáo phái Hữu bộ Tiểu thừa. Thời gian này, Ngài sáng tác bộ Luận A Tỳ Ðạt Ma Câu Xá nổi tiếng, làm sáng danh cho phái Hữu bộ.

Thế Thân có người anh tên Vô Trước, anh em cùng xuất gia tu học. Nhưng người anh thì chuyên tu học Ðại thừa, thấm nhuần sâu sắc giáo nghĩa Ðại thừa. Trong những tháng ngày đàm đạo, dần dần Ngài Vô Trước chyển hoá được nhận thức của vị sư em. Thế Thân nhận thấy được chổ thậm thâm vi diệu, cao siêu cưú cánh của giáo lý liễu nghĩa Ðại thừa. Tương truyền rằng: Khi tiếp nhận nguồn giáo lý liễu nghĩa thượng thừa, vi diệu, Thế Thân, ăn năn về những năm tháng mình đã xiển dương giáo lý Tiểu thừa, Ngài có định cắt lưỡi tạ tội. Vô Trước Bồ tát nói: Lưỡi tự nó không có tội gì. Trước em dùng lưỡi và ngòi bút xiển dương giáo nghĩa Tiểu thừa, giờ đây em cũng dùng lưỡi và ngòi bút để xiển dương chánh giáo Ðại thừa là đủ rồi. Cắt lưỡi có đem lại lợI lạc cho ai. Từ đó, Ngài Thế Thân chyên sáng tác và truyền bá tư tưởng Ðại thừa qua các tác phẩm Duy Thức Học.

Các tác phẩm của Thế Thân Bồ tát thường được giảng dạy trong chương trình Phật học của các trường Phật học là:

Tiểu thừa: A Tỳ Ðạt Ma Câu Xá Luận

Ðại thừa: Duy Thức Nhị Thập Tụng

Duy Thức Tam Thập Tụng Luận

Ðại thừa Bách Pháp Luận

Và cũng tương truyền rằng: Hồi còn tu theo Hữu bộ Tiểu thừa, Ngài

sáng tác có đến 500 bộ luận. Sau khi hướng về Ðại thừa, Ngài cũng sáng tác đến cả 500 bộ luận nữa. Vì vậy, người đời tôn Ngài với danh hiệu "Thiên Bộ Luận Sư". Yếu luận. Duy Thức Học Yếu Luận. Do bỉ nhân tôi biên dịch. Soạn theo lối giáo án để triển khai, cho nên trong đây: Có phần phiên dịch, phần giải thích thuật ngữ, phần yếu luận để cho người đọc dễ hiểu, người học dễ nhớ rõ. Ðã gọi là "yếu luận" cho nên không luận rộng, không viết dài mà viết súc tích, thậm chí "đề cương"!

Mong những tấm lòng thông cảm, khi các vị có trong tay quyển "Duy Thức Học Yếu Luận" này.

Viết tại Thao Hối Am

Mùa Ðông, năm Kỷ Mão, tháng 10 năm 1999

Dẫn Nhập

Duy Thức Học, môn nghiên cứu tìm hiểu nguyên ủy của hiện tượng vạn pháp để xác lập một luận cứ, cho người tìm hiểu học và đọc có thể biết được. Duy Thức Học là phương tiện chỉ nam hướng dẫn phương pháp nhận thức về mặt cụ thể của vạn pháp và khái niệm tư duy bên mặt trừu tượng. Do vậy Duy Thức Học, còn gọi là Pháp Tướng Duy Thức Học, ý nghĩa đầy đủ rõ ràng hơn.

Trước đây hơn hai mươi năm, tôi đã soạn một số giáo trình để giảng dạy Duy Thức Học, cho tới năm nay, tôi có ân hận về việc viết lách, diễn đạt Duy Thức Học theo nhận thức, kiến giải mà hơn hai mươi năm trước mình đã làm. Tôi có thể sám hối như Luận chủ tổ sư Duy Thức Học, ThiênThân Bồ tát đã từng sám hối cách đây gần hai ngàn năm!

Thiên Thân Bồ tát tạo luận Duy Thức Học nhằm hỗ trợ cho nền giáo lý Vô ngã của đạo đức Phật được đậm nét hơn, sáng tỏ hơn, rõ ràng hơn và đến tột đỉnh cao: "Vô ngã là chân lý của vũ trụ, nhân sinh quan trong đạo Phật". Ðó là mục tiêu tìm hiểu, lý giải cho những ai muốn học, muốn tu theo tôn chỉ của Pháp Tướng Duy Thức Học.

Ðại Thừa Bách Pháp Luận, có thể nói đây là chìa khóa vàng để mở cửa vào tòa nhà Duy Thức Học mà tác giả bộ luận này vẫn là Thiên Thân Bồ Tát.

"Như Thế Tôn Ngôn: Nhất Thiết Pháp Vô Ngã"

Ðó là câu nhập đề trực khởi của Luận chủ có nghĩa là Luận chủ tạo ra luận Ðại Thừa Bách Pháp hoàn toàn căn cứ lời dạy của đức Phật mà triển khai. Triển khai luận Ðại Thừa Bách Pháp, triển khai hệ giáo lý Ðại thừa, triển khai tư tưởng Duy Thức Học, nhằm làm sáng tỏ chân lý Vô ngã trong nền giáo lý của đức Phật. Hiểu biết chân lý Vô ngã một cách đích thực bằng tư duy, bằng quán chiếu của mình thì với chân lý Vô thường, khổ,không và bất tịnh, học giả hay hành giả ấy sẽ lần lần chứng ngộ theo quá trình tiệm tiến trên bước đường học đạo và hành đạo của chính mình.

Ta hãy đọc tiếp:

Hỏi: "Tất cả pháp gồm có những gì?"

"Vô ngã là sao? Có mấy thứ?"

Ðáp: "Tất cả pháp tóm lược có 5 loại:

1. Tâm Pháp

2. Tâm Sở Hữu Pháp

3. Sắc Pháp

4. Tâm Bất Tương ng Hành Pháp

5. Vô Vi Pháp

Tâm Vương Ưu Việt Hơn Cả

Tâm Sở Hữu Tương ng Tâm Vương.

Sắc Pháp Là Sự Ánh Hiện Của Vương Sở Trên.

Bất Tương ng Do Ba Pháp Trên Mà Giả Lập.

Vô Vi Pháp Tương Ðãi Bốn Pháp Hữu Vi Mà Có Ra.

Ðọc nghiên cứu, phân tách tổng quát năm loại pháp trên đủ thấy tính

chất "Duyên sinh" và "Vô ngã" rồi, vì không có pháp nào có tính độc lập, tự sinh, tự tồn, bất biến, bất động. "Tất cả pháp vô ngã" nhưng bao quát mà tóm thu có hai thứ:

1. Nhơn Vô Ngã

2. Pháp Vô Ngã.

Ðó là khái quát nội dung bộ luận Ðại Thừa Bách Pháp nhằm xác lập

chân lý Vô ngã qua cái nhìn của Ðại thừa Duy Thức Học với vấn đề vũ trụ nhân sinh quan.

Giáo án nảy tôi viết cho trình độ Cao đẳng Phật học, ngắn gọn, súc tích. Nó đòi hỏi nhiều ở người triển khai hướng dẫn. Triển khai tốt, người nghe sẽ thu thập được nhiều kiến giải Phật học để làm cơ sở ban đầu cho những ai có ý muốn tham quan tường tận toà lâu đài Pháp Tướng Duy Thức Học đồ sộ xa xa phiá trước.

Nào! Chúng ta hãy chuẩn bị sẵn sàng, cầm chiếc chìa khóa lên tay đi...!iế tại Thao Hối AMùa Ðông, năm Kỷ Mão, tháng 10 năm 1999

Bài Thứ Nhất

Hỏi: Nếu Duy Thức Học có cơ sở vững chắc thì vấn đề "ngã" của Phật giáo và thế gian phải được hiểu như thế nào?

Bài Tụng Duy Thức Ðáp:

Do có Thuyết Về Ngã

Niệm Ngã Nảy Sinh

Tướng Ngã Duy Thức Biến

Thức Năng Biến Có Ba:

Rằng Dị Thục, Tư Lương

Và Liễu Biệt Cảnh Thức.

Giải Thích Thuật Ngữ:

Có thuyết: Tự mình tưởng tượng ra, hiểu theo cái hiểu của mình, không bằng cứ vào một học thuyết thực tiễn hay chân lý siêu tuyệt nào khác.

Ngã: Ðộc lập tự sinh độc lập, tự tồn, bất biến và bất động.

Pháp: Hiện tượng vật chất trước mắt ngàn sai muôn khác, mỗi mỗi có hình dáng lớn nhỏ, kích thước ngắn dài, qui mô cao thấp, màu sắc đa dạng, khiến cho người ta trông thấy nó là nó mà không lầm lẫn giữa vật này là vật nọ. Mỗi một dạng vật chất được gọi là một pháp.

"Nhậm trì tự tánh, quỉ sanh vật giải"

Ngoài vật chất ra chữ Pháp của nhà Phật còn bao hàm hết lãnh vực nhận thức khái niệm của ý như: vui buồn, thương ghét, thiện ác, trí tuệ, vô minh v.v...

Biến: Sự chuyển hóa liên tục trong quá trình tiến triển của vật chất cộng với thức tâm để hình thảnh một sự vật hiện tượng nào đó.

Năng biến: Phần chủ thể nhận thức, biểu hiện qua tám thức tâm vương, thông qua sự ức thuyết và tưởng tượng.

Dị thục: Tên gọi khác của A lại da, của Nhất thiết chủng, của đệ bát thức.

Tư Lương: Tên gọi của Mạt na hay đệ thất thức.

Liễu biệt cảnh: Tên gọi chung của sáu thức trước: Nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân và ý thức.

Yếu Luận

Diệt ngã, xả ngã là vấn đề cốt lõi trong kho tàng Phật giáo. Hiểu rõ, thực chứng rốt ráo chân lý vô ngã là thành tựu Bồ đề Niết bàn vô thượng (Bất kiến nhất pháp tức Như Lai ...)

Quán sát vũ trụ nhân sinh, đức Thế tôn dạy:

"Tất cả pháp vô ngã"

Nghĩa là toàn bộ "hữu tình chúng sinh" và "vô tình chúng sinh" đều vô ngã qua cái thấy của Phật nhãn. Nói cách khác, qua nhận thức của Phật loài động vật cũng như thực vật, khoáng vật đều không có tính tự ngã, tự sinh, tự tồn, tự độc lập, bất biến và bất động. Tuy nhiên, ở các kinh điển thỉnh thoảng đó đây đức Phật có lúc vẫn đề cập về ngã, nhân, chúng sinh và thọ giả tướng... Ðó là Như Lai vận dụng "thế giới tất đàn" trong tứ tất đàn, vận dụng "tục đế" trong "nhị đế" mở bày phương tiện trong cứu cánh đấy thôi! Cuối cùng Như Lai chỉ bày những giáo lý phương tiện chỉ là phương tiện, người Ðại thừa chủng tánh phải tu học giáo lý đệ nhất nghĩa, cứu cánh Ðại thừa.

Như Lai nói: ngã, nhân, chúng sinh, thọ giả tức không phải ngã, nhân, chúng sinh, thọ giả mà gọi là ngã, nhân, chúng sinh, thọ giả vậy thôi!

(Kinh Kim Cang Bát Nhã)

Ngã của thế gian do ức thuyết, do tưởng tượng, do mê tín dị đoan. Không ai chứng minh được cái gì là ngã.

Tóm lại, Phật giáo nói ngã, khi sử dụng phương tiện tùy thế tục vận dụng thế đế, để rồi cuối cùng chủ định ngã, khi con người có khả năng nhận thức chân lý vô ngã. Thế gian nói ngã chỉ vì ức thuyết, do tưởng tượng hoang đường, do si mê cuồng tín... "Vạn Pháp Duy Thức" chữ thức trong từ Duy thức phải hiểu là "Nhất thiết chủng" cũng gọi là "Tàng thức", cũng gọi là "Dị thục thức". Thức này chứa đựng hết thảy chủng tử hạt nhân của vạn vật hiện tượng, chứa đựng hết thảy khái niệm, nhận thức và tư duy của các loại hữu tình.

Hạt nhân của vạn vật hiện tượng tuy nhiều tựu trung gồm trong ba loại: khoáng vật, thực vật và động vật. Qua cái nhìn của nhà Phật học thì "Nhất thiết chủng thức" chức đựng bảy thứ có tánh chất phổ bíến là: Ðịa đại, Thủy đại, Hõa đại, Phong đại, Không đại, Kiến đại và Thức đại.

Từ những chất liệu hạt nhân đó, chuyển biến sinh hóa, tác động tương quan qua lại với nhau mà hình thành sự vật hiện tượng vạn pháp. Những hạt nhân trong Nhất thiết chủng thức biến chuyển sinh hóa từng sát na không ngừng theo tiến trình phát triển, tiến hóa để rồi thành sự vật, hiện tượng vạn pháp từ giản đơn dần dần đến phức tạp.

Sự tác động qua lại, sự kết hợp để hình thành một sự vật hiện tượng đó chính là quá trình Duy Thức Biến. Như thị như thị Biến của Duy Thức Học.

Hạt nhân của vạn pháp vẫn chưa phải là nguyên tố duy nhất khởi đàu để sinh ra vạn vật hiện tượng mà hạt nhân của vạn pháp phải tác động qua lại với nhau mới phát triển, mới tiến hóa hình thành vạn vật hiện tượng. Ðiều đó cắt nghĩa cho ta thấy rõ ràng sự biến hóa của Duy Thức và giáo lý Duyên Sinh của đạo Phật là chân lý hiển nhiên.

Hiện tượng vạn vật vô tri gọi là sở kiến, khái niệm nhận thức tư duy được gọi là năng biến. Năng biến, sở biến đều là sản phẩm cơ bản, sản phẩm hạt nhân hiện hữu một cách tự nhiên của Nhất thiết chủng thức. Sự hiện hữu này, Duy Thức Học gọi là "Bất khả tri"!

Năng biến có ba hình thái: Dị thục, Tư lương và Liễu biệt cảnh.

Dị thục thức: để cắt nghĩa rằng hiện tượng vạn pháp sinh ra không có pháp nào vượt ngoài chân lý nhân quả.

Tư lương thức: nhằm chỉ rõ ràng mỗi một hiện tượng duyên sinh khi sinh ra đều có quán tính tự nhiên duy trì và phát triển sự tồn sinh hầu kéo dài sự hiện hữu của chúng. Vì vậy, nó còn có tên: Ngã ái chấp tàng.

Liễu biệt cảnh thức: chứng minh rõ nét tánh chất khác nhau giữa năng biến và sở biến, chủ thể và đối tượng, phân biệt và sở phân biệt.

Nói rút lại:

- Năng biến thuộc bát thức tâm vương, một phần hạt nhân, duyên sinh ra loài động vật hữu tình.

- Sở biến thuộc vật chất những hạt nhân, duyên sinh ra khoáng vật, thực vật vô tình.

"Thị chư thức chuyển biến

Phân biệt sở phân biệt

Do thử bỉ giai vô

Cố nhất thiết Duy thức..."

Bài Thứ Hai

Hỏi: Ðã được nghe qua về ba món năng biến, vậy xin được biết món năng biến thứ nhất thế nào?

Bài Tụng Duy Thức Ðáp:

Thứ Nhất, A Lại Da

Dị Thục, Nhất Thiết Chủng

Không Thể Biết Chấp Thọ

Cảnh, Căn, Thường Cùng Xúc

Tác Ý, Thọ, Tưởng, Tư

Chỉ Tương ưng Xả Thọ

Tánh Vô Phú Vô Ký

Xúc, Tác Ý... Cũng Vậy

Hằng Chuyển Như Nước Thác

Quả A La Hớn Không Còn

Giải Thích Thuật Ngữ:

A lai da: Phạn âm dịch là Tàng. Tàng có nghĩa là nhà kho. A lại da ví cái kho vĩ đại, về không gian không biên giới, về thời gian tột ba đời; do đó nó có cái tên Tàng thức. Tàng có ba nghĩa, nếu nhìn qua ba phương diện đó là Năng tàng, Sở tàng và Ngã ái chấp tàng. Nhìn bên mặt công dụng chứa đựng của nhà kho, đó là nghĩa Năng tàng. Nhìn bên mặt các loại chủng tử bị chứa, đó là nghĩa Sở tàng. Nhìn bên mặt duy trì sức sống, sự sanh trưởng và phát triển của sự vật để hình thành, đó là nghĩa Ngã ái chấp tàng.

Dị thục: Có ba nghĩa:

1. Dị thời nhi thục

2. Dị biến nhi thục

3. Dị loại nhi thục

Chủng tử của vạn pháp duyên sinh và phát triển hình thành luôn luôn

theo luật nhân quả nhất định nghĩa là sự vật từ khi sinh đến lúc hình thành viên mãn một chỉnh thể phải trải qua thời gian, đó là nghĩa Dị thời. Từ khi sinh đến lúc hình thành viên mãn kết cuộc của chu kỳ nhân quả phải trải qua thay đổi liên tục, sự phủ định không ngừng, đó là nghĩa Dị biến. Từ khi sinh trong nhân đến khi hình thành ra quả, khác hẳn nhau, đó là nghĩa Dị loại.

Nhất thiết chủng: Tên khác của A lại da. Nhìn bên mặt chủng tử

Sở tàng. A lại da có tên Nhất thiết chủng.

Thọ: Sự tiếp nhận, lãnh thọ. Thọ có ba thứ:

1. Lạc thọ: Tiếp nhận vui.

2. Khổ thọ: Tiếp nhận khổ.

3. Xả thọ: Không thọ vui cũng như thọ khổ.

Vô ký: Tánh không thiện, không ác. Vô ký tánh có hai thứ:

1. Vô phú vô ký: Tánh vô ký này vốn trong sáng từ bản chất.

2. Hữu phú vô ký: Hiện tượng nhiễm ô không biểu lộ rõ rệt nhưng bản chất không hoàn toàn thanh tịnh.

Yếu Luận

Món năng biến thứ nhất có ba tên. Nhìn bên công năng chứa đựng bao hàm thì có tên A lại da. Nhìn bên chủng tử vạn pháp bị chứa, nó có tên Nhất thiết chủng. Nhìn bên mặt sinh khởi và phát triển của chủng tử vạn pháp nhất nhất đều phải theo một chu trình nhân quả, nên nó có tên là Dị thục.

Sự tích tập, giữ gìn và phát triển của Tàng thức không biết được. Con người chỉ có thể nghiên cứu, tìm hiểu... mà thôi. Các nhà đạo học, khoa học... cũng chỉ giải thích, cắt nghĩa theo kiến giải nhất định của chính mình, ngoại trừ đức Phật Thích Ca!

Năng biến thứ nhất, tánh vô phú vô ký, cho nên tất cả pháp "Sở tàng" trong A lại da vốn không có nhiễm ô.

Năm món tâm sở: Xúc, Tác ý, Thọ, Tưởng, Tư tương ứng với thức A lại da, cũng cùng tánh vô phú vô ký như vậy.

Ba thọ: Lạc thọ, Khổ thọ và Xả thọ. Thức A lại da thuộc Xả thọ.

A lại da thức vừa hằng vừa chuyển giống như dòng nước tuôn chảy liên tục của thác, xem như cố định nhưng chỉ là sự nối tiếp liên tục vi mật của những giọt nước tuôn nhanh. Vũ trụ vĩnh hằng, vật chất vĩnh hằng nhưng hằng trong chuyển; tuy chuyển mà chuyển trong hằng.

Chứng quả A la Hớn, cái tên A lại da thức được chuyển đổi. Quả vị A la Hớn là người xuất ly tam giới, là người hóa giải, diệt hết Kiến Tư hoặc trong tam giới. Do vậy, qua cái thấy biết của người A la Hớn, vạn pháp không còn là nguyên nhân gây ra ô nhiễm làm đau khổ cho ai. Nói cách khác, người A la Hớn đã thanh tịnh hóa được lục căn và lục cảnh ở cõi đời rồi!

Bài Thứ Ba

Hỏi: Ðã nói về thức năng biến thứ nhất rồi. Vậy thức năng biến thứ hai sự hiện hữu của nó ra sao?

Bài Tụng Duy Thức Ðáp:

Thức Năng Biến Thứ Hai

Tên Gọi Là Mạt Na

Từ A Lại Da... Ái A Lại Da

Tính Tướng Háo Suy Lường

Bốn Phiền Não Thường Chung

Là Ngã Si Ngã Kiến

Cùng Ngã Mạn Ngã Ái

Xúc, Tác Ý... Tương Ưng

Hữu Phú Vô Ký Tánh

Khắng Khít A Lại Da

A La Hớn, Diệt Ðịnh

Ðấng Xuất Thế Không Còn

Giải Thích Thuật Ngữ:

Mạt na: Trung Hoa dịch là ý căn, dựa trên tính "tư lương", tính "chấp ngã" để rồi sinh ngã si, ngã kiến, ngã mạn, ngã ái. Mạt na là cơ sở làm chỗ nương tựa để ý thức phát sinh phân biệt. Vì vậy, có tên "ý căn". Mạt na theo thứ tự có tên "đệ thất thức", tức là món năng biến thứ hai vậy.

Suy lường: Dịch chữ tư lương. Tính suy lường của "tư lương" khác với tính toán nghĩ ngợi của "tư duy" phân biệt. Suy lường của "tư lương" như sóng ngầm. Tính toán phân biệt của "tư duy" như sóng lượn ồ ạt lao xao trên mặt biển.

Si kiến mạn ái: Thức Mạt na do ngã, vì ngã và cho ngã mà hiện hữu. Ngoài ngã ra, Mạt na không có tích sự nào khác. Vì vậy, Mạt na bản chất vốn nhiễm ô rồi.

Hữu phú vô ký: "Hữu phú" nói lên tính nhiễm ô bản chất của thức Mạt na.

A la hớn: Dịch vô sinh, sát tặc, ứng cúng. Ðấy là quả vị của người đoạn trừ hết Kiến Tư hoặc trong nhân, là người xuất ly tam giới.

Diệt định: Nói đủ: Diệt Tận Ðịnh, người tu thiền định, diệt được sự phân biệt của tiền thức và ý niệm chấp ngã không còn.

Xuất thế đạo: Từ A La Hớn trở lên, cứu cánh là quả Vô Thượng Bồ Ðề.

Yếu Luận

Mạt na thức lả năng biến thứ hai trong ba món năng biến và là thức thứ bảy trong tám thức tâm vương. Mạt na, Phạn âm, Trung Hoa dịch ý căn. Nó là chỗ nương tựa, cơ sở của ý thức thứ sáu, phát triển tư duy phân biệt. Vì vậy, tính, tướng, bản chất của Mạt na là "Tư lương". Mạt na không có tính độc lập, tự sinh, tự khởi. Sự sinh khởi Mạt na hoản toàn hệ thuộc A lại da. Mạt na là "ngã ái chấp tàng" trong ba nghĩa tàng. Mạt na chấp lấy Kiến phần A lại da, bảo thủ tính chấp của mình khư khư theo "ức thuyết", không chuẩn đích, không căn cứ và hoàn toàn không chân lý. Kiến phần cũng như Tướng phần của A lại da đều là pháp hiện tượng duyên sinh: vũ trụ sơn hà, sum la vạn tượng... tất cả đều "vô ngã". Thế cho nên, ngã của Mạt na chấp chỉ là "ngã si", "ngã kiến", "ngã mạn", "ngã ái", không chân lý, không chút thực tiễn nào. Mạt na chấp ngã là sự vin chấp nội tại của A lại da: Ngã ái chấp tàng của A lại da vin chấp Kiến phần của A lại da để rồi "ức thuyết" thành "bản ngã" bởi chính mình. Vì vậy, bài tụng Duy thức:

"Từ A lại da... ái A lại da"

Nên biết, tám thức tâm vương đều giống nhau. Thức nào cũng có bốn phần. Ðó là: Kiến phần, Tướng phần, Tự chứng phần và Chứng tự chứng phần. Bốn phần này, ta mượn một tỷ dụ để có khái niệm: 1. Xem hoa; 2. Cành hoa; 3. Nhận định hoa; 4. Ðánh giá, giá trị hoa. Mỗi một thức khi phát khởi đều phải diễn biến theo một quá trình: Chủ thể nhận thức, đối tượng nhận thức, nhận thức đối tượng và đánh giá đối tượng ấy. Ta cũng có thể mượn tỷ dụ thứ hai: 1. Người viết đơn kiện; 2. Người bị kiện; 3. Quan toà xử lý kiện; 4. Viện kiểm soát tối cao (cơ sở luật pháp). Bốn phần liên hợp lại, tác dụng hỗ tương nhau để hoàn thành kết quả của một "Thức", khi thức đó sinh khởi.

Mạt na thức bản chất vốn nhiễm ô, tánh hữu phú vô ký nói lên sự nhiễm ô chấp ngã, là nguyên nhân sinh ra mọi thứ phiền não, mọi nỗi thống khổ cho con người trên cõi đời. Mạt na thức, tánh hữu phú vô ký điều này nói lên rằng mạt na thức nhiễm ô từ bản chất. Bốn phiền não thường chung cùng sinh khởi thì hiện tượng cũng chẳng trong sạch được.

Mạt na thức cũng như bát thức tâm vương đương nhiên đều có tương ứng với nhóm tâm sở biến hành: xúc, tác ý v.v... Ngoài ra còn một số...

Mạt na thức "tùy sở sinh sở hệ" có nghĩa là Mạt na khắng khít gắn bó chặt với A lại da. Không có A lại da, không tìm đâu cho có Mạt na được. Cũng như không có thủ tướng, không sao có "vệ sĩ" thủ tướng trên cõi đời.

Có ba hạng người do công phu tu chứng mà loại bỏ Mạt na thức. Một là người tu chứng đến quả A la hớn. Hai là người tu chứng Ðịnh Diệt Tận. Ba là Phật Thế Tôn.

"Ngã" cộng với "ngã sở hữu" là tiêu chuẩn, là thước, để đo, để đánh giá: tiến trình học đạo, hành đạo và chứng đạo của người đệ tử Phật, chân chính và không chân chính vậy.

Bài Thứ Tư

Hỏi: Thức năng biến thứ ba gồm có những gì?

Bài Tụng Duy Thức Ðáp:

Thức Năng Biến Thứ Ba

Có Sáu Thứ Sai Biệt

Tiếp Nhận Tốt Tiền Cảnh

Thiện, Bất Thiện Câu Phi

Những Tâm Sở Biến Hành

Biệt Cảnh, Thiện, Phiền Não

Tùy Phiền Não, Bất Ðịnh

Cả Ba Thọ Tương Ưng

Giải Thích Thuật Ngữ:

Sáu thức sai biệt:

1. Nhãn thức: Sự tiếp nhận phân biệt sắc cảnh của mắt

2. Nhĩ thức: Sự tiếp nhận phân biệt thanh cảnh của tai

3. Tỷ thức: Sự tiếp nhận phân biệt hương cảnh của mũi

4. Thiệt thức: Sự tiếp nhận phân biệt vị cảnh của lưỡi

5. Thân thức: Sự tiếp nhận phân biệt xúc cảnh của thân

6. Ý thức: Sự tiếp nhận phân biệt pháp cảnh của ý

Câu phi: Phi cả hai: Phi thiện, Phi ác. Vô ký. Câu phi là tánh vô ký.

Tâm sở: Tâm sở hữu pháp: Pháp sở hữu của Tâm vương.

Ba thọ: Lạc thọ, Khổ thọ, Xả thọ (Xem lại bài thứ hai).

Yếu luận

Năng biến thứ ba gồm sáu thức, gọi bằng một tên chung: Tiền lục thức.

Thức nương căn mà phát khởi, gá cảnh sinh phân biệt; vì vậy, căn, cảnh, thức không có lúc rời nhau.

Nhãn căn sinh nhãn thức phân biệt sắc cảnh.

Nhĩ căn sinh nhĩ thức phân biệt thanh cảnh.

Tỷ căn sinh tỷ thức phân biệt hương cảnh.

Thiệt căn sinh thiệt thức phân biệt vị cảnh.

Thân căn sinh thân thức phân biệt xúc cảnh.

Ý căn sinh ý thức phân biệt pháp cảnh.

Thức đứng trung gian giữa Căn và Cảnh. Sự liên hoàn giữa căn, cảnh, thức chi phối bao quát hết mọi vấn đề trong vũ trụ nhân sinh.

Các nhà Phật học thông thường, người ta gọi sự liên hoản của tam đầu chế này là: căn, trần, thức. Ở đây, bỉ nhân tôi không nói theo ngôn từ mà nhiều người trước đã dùng, nhằm lưu ý cho ngưởi học Phật: Rằng hiện tượng sum la trước mắt không hề có chất nhiễm ô, càng không hề làm đau khổ hay là nguyên nhân đau khổ cho ai. Qua cái thấy của nguời nhiễm nặng "vi rút" Ðại thừa; sự liên hoàn đó phải được nói: căn, cảnh, thức.

Ði sâu vào Duy thức học, để minh chứng tính duyên sinh, vô ngã, căn và thức còn nhiều lắm vấn đề phải... biết.

Y, phát, thuộc, trợ, như.

Ðó cũng là những yếu tố cấu tạo, duyên sinh ra thức.

"Nhãn thức cửu duyên sinh

Nhĩ thức duy tùng bát

Tỷ, thiệt, thân tam thất

Hậu tam, ngũ tam tứ".

Nhãn thức sinh cần chín điều kiện, thiếu một, nhãn thức không sinh khởi được. Ðó là:

Không, minh, căn, cảnh, tác ý, phân biệt, nhiễm tịnh, căn bản, chủng tử.

Nhĩ thức cần tám. Bỏ món minh.

Tỷ, thiệt, thân, ba thức này cần bảy. Bỏ không và minh.

Ý thức cần năm. Bỏ không, minh, phân biệt, nhiễm tịnh.

Mạt na cần ba. Bỏ không, minh, căn, cảnh, phân biệt, nhiễm tịnh.

A lại da cần bốn. Bỏ không, minh, căn, nhiễm tịnh, căn bản.

Tiền lục thức (năng biến thứ ba) đủ cả ba tánh: thiện, ác và vô ký, tương ứng hết năm mươi mốt tâm sở.

Tâm sở có sáu loại, gồm năm mươi mốt món:

- Biến hành : 5

- Biệt cảnh : 5

- Thiện : 11

- Phiền não căn bản : 6

- Tùy phiền não : 20

- Bất định : 4

Tóm lại, ngã tướng là pháp đối tượng sở biến. Bát thức tâm vương (ba món năng biến) là chủ thể năng biến.

Bát thức tâm vương tự ?biến" ra ngã tướng, tự đặt niềm tin, tự tôn thờ, thậm chí lạy lục, khấn khứa van xin, nguyện cầu với "ông" ngã tướng do trí tưởng tượng tạo ra không dựa vào chân lý.

Nghiên cứu ba món năng biến, thấy rõ sự tương quan tác động của tâm vương, tâm sở hữu pháp, sắc pháp, tâm bất tương ưng hành và vô vi pháp. Người ta đủ sức kết luận:

"Nhất thiết pháp vô ngã"

"Hiện tượng vạn pháp duyên sinh tồn tại khách quan".

Bài Thứ Năm

Hỏi: Ðã nêu tổng quát sáu loại Tâm sở tương ứng với năng biến thứ ba. Nay cần biết tánh sai biệt của chúng như thế nào?

Bài Tụng Duy Thức Ðáp:

Trước Hết Tâm Sở Biến Hành

Xúc, Tác Ý, Thọ, Tưởng, Tư

Kế Biệt Cảnh: Có Dục

Thắng Giải, Niệm, Ðịnh, Tuệ

Ðộc Lập Trước Cảnh Duyên

Thiện: Có Tín, Tàm, Quí

Vô Tham, Vô Sân, Vô Si

Cần An, Bất Phóng Dật

Hành Xả Và Bất Hại

Phiền Não: Có Tham, Sân

Si, Mạn, Nghi, Ác Kiến

Tùy Phiền Não: Là Phẩn

Hận, Phú, Não, Tật Xan,

Cuống Siểm Với Hại Kiêu,

Vô Tàm Và Vô Quí

Ðiệu Cử Với Hôn Trầm,

Bất Tín Cùng Giải Ðải

Phóng Dật Với Thất Niệm

Tán Loạn, Bất Chánh Tri

Bất Ðịnh: Có Hối, Miên

Tầm, Từ: Ðều Hai Mặt

Giải Thích Thuật Ngữ:

Tâm sở: Nói đủ Tâm sở hữu pháp. Pháp sở hữu của Tâm vương, có ba nghĩa:

1. Hằng y tâm khởi

2. Dữ tâm tương ứng.

3. Hệ thuộc ư tâm

Biến hành: Phổ biến khắp bốn lãnh vực, gọi là Biến tứ nhất thiết:

1. Nhất thiết thức

2. Nhất thiết thời

3. Nhất thiết điạ

4. Nhất thiết tánh

Biệt cảnh: Hoàn cảnh riêng biệt, môi trường độc lập: Khi một tâm sở sinh khởi, trong hoàn cảnh riêng biệt, các tâm sở còn lại không có tương quan.

Thiện: "Tăng ích". Ðem lại nhiều điều thuận lợi cho việc tu tâm dưỡng tánh. Tăng ích trong việc lợi mình, lợi người, lợi cho tất cả...

Phiền não: Phiền: Sự nóng nảy, bực tức, khiến tâm thô tháo, ấm ức, không an. Não: Sự buồn bực, sầu lo ray rứt, âm ỉ khôn nguôi. Phiền não có hai loại:

1. Căn bản phiền não: Phiền não gốc rễ, có sáu món.

2. Chi mạt phiền não: Phiền não nhánh lá chồi tược, có hai mươi món.

Bất định: Loại tâm sở bất định khi sinh khởi, phải xem xét kết quả rồi sau mới xác định tính chất thiện hay ác.

Năm tâm sở biến hành:

1. Xúc: Sự giao tiếp giữa chủ thể nhận thức và đối tượng nhận thức, giữa năng tri và sở tri.

2. Tác ý: Ðánh thức khởi tâm, dẫn tâm đến cảnh, ghi nhận vào tâm.

3. Thọ: Lãnh nạp. Lãnh nạp vui, khổ hoặc vô ký

4. Tưởng: Hồi tưởng nhớ cảnh đã qua, tưởng tượng cảnh chưa xảy đến; sau đó giả đặt danh ngôn.

5. Tư: Suy tư tính toán, khiến tâm hoạt động không ngừng...

Năm tâm sở biệt cảnh:

1. Dục: Mong muốn, hy vọng. Nếu hy vọng Lạc cảnh thì dục là chỗ dựa cho cần.

2. Thắng giải: Nhận định chắc chắn không gì lay chuyển.

3. Niệm: Nhớ nghĩ cảnh từng quen, đã gặp, ghi nhớ không sai, làm chỗ dựa cho định.

4. Ðịnh: Ðối cảnh sở quán, tâm chuyên chú không loạn, lảm chỗ dựa cho tuệ.

5. Tuệ: Chọn lựa cảnh sở quán đúng. Dứt khoát trong sự đoạn nghi.

Mười một món thiện:

1. Tín: Ðức tin: Ðối với thật, đức, năng khởi tâm ham mộ, với chân, thiện, mỹ hoan hỉ tiếp thu. Sâu sắc hơn: tín tự, tín tha, tín nhân, tín quả, tín sự, tín lý, để tâm cầu tiến. Ðối trị tâm bất tín.

2. Tàm: Tự biết xấu hổ khi làm việc sai quấy. Ðối trị tánh vô liêm sĩ.

3. Quí: Tự tôn nhân phẩm, khinh rẻ bạo ác bất lương, không làm tội lỗi.

4. Vô tham: Ðối với tài, sắc, danh, thực, .... là nhân khổ trong tam giới, không lưu luyến, không dính mắc... Ðối trị tâm tham.

5. Vô sân: Không giận dữ, bực tức. Dứt khổ nhân, khổ quả. Ðối trị sân nhuế.

6. Vô si: Ðối với chân như, vô minh: hiểu rõ, không mù mờ lẫn lộn. Bản thể, hiện tượng: nhận thức thấu triệt căn nguyên. Ðối trị tâm tánh ngu si, ám độn.

7. Cần: Siêng năng tận tụy. Bên mặt thuần thiện, cần tức là tinh tấn.

8. Kinh an: Nhẹ nhàng tâm tưởng, thư thái thần trí. Ðối trị hôn trầm.

9. Bất phóng dật: Thúc liễm thân, khẩu, ý trong sáng. Giảm ác, tăng thiện. Ðối trị phóng dật.

10. Hành xả: Thân, khẩu, ý tích cực trong việc hành thiện, lợi ích chúng sinh. Làm mà không chấp, không hy vọng nghĩa trả, ơn đền. Khác với xả của "xả thọ".

11. Bất hại: Không làm đau khổ hữu tình. Ðối trị tâm độc ác, hại người.

Sáu món phiền não căn bản:

1. Tham: Ðam mê luyến ái ngũ dục. Ôm lấy nhân khổ để rồi thọ lấy quả khổ trong tam giới. Ðối lập tánh vô tham.

2. Sân: Bất bình, bất mãn trong sự tham cầu ngũ dục, thường khởi ác nghiệp qua thân, khẩu, ý. Chướng ngại vô sân.

3. Si: Mê muội sự lý, mê muội chân vọng, mê muội chánh tà, hay tạo ác nhân để thọ khổ quả đời sau. Si là tên khác của vô minh. Chướng ngại vô si.

4. Mạn: Tự thị, tự tôn đối với người khác, thường kênh kiệu, ngạo nghễ, tâm thường bất an. Chướng ngại ôn nhu, nhân hậu.

5. Nghi: Do dự không quyết đoán đối với sự lý, chánh tà, chân ngụy. Cản trở cơ hội tốt trên đường thăng tiến. Chướng ngại tính quyết đoán.

6. Ác kiến: Ðối với sự thật, với chân lý; nhận thức lệch lạc, sai lầm, thường gây tạo khổ nhân, gánh chịu khổ quả. Chướng ngại Thiện kiến. Ác kiến có năm hình thức: Thân kiến, Biên kiến, Tà kiến, Kiến thủ kiến và GiớI cấm thủ kiến.

Hai mươi món phiền não chi mạt:

1. Phẫn: Ðối cảnh không vừa lòng, nổi cơn tức giận hay khởi ác tâm, biểu lộ qua hảnh động: đánh đập gậy gộc. Chướng ngại tánh bất phẫn. Họ hàng dòng dõi của sân.

2. Hận: Phẫn nộ khí còn vương sót lại, ôm ác tâm không buông bỏ, thường kết oán cừu. Chướng tánh bất hận.

3. Phú: Vì lợi dưỡng che giấu tội ác, lòng thường bị ray rứt không an. Chướng ngại tánh cương trực bất phú. Họ hàng của tham.

4. Não: Phẫn hận còn sót lại trong tâm, thường ray rứt nội tâm, đay nghiến ra thái độ. Chướng ngại tính vô não. Họ hàng dòng dõi của sân.

5. Tật: Danh lợi muốn ôm hết về phần mình, không cho người khác có; ghét ai được có như mình, buồn lo ray rứt. Chướng ngại tính bất tật. Dòng họ nhà sân.

6. Xan: Keo kiệt pháp tài, không có tâm giúp đỡ, tích trữ, tính đê hèn. Chướng ngại tính vô xan. Họ hàng dòng dõi của tham.

7. Cuống: Vì danh dự lợi dưỡng, dối hiện đức độ, ngụy trang hiền thiện để phỉnh gạt người. Tâm ôm chước quỉ, mưu mô, sống đời tà mạn. Họ hàng thân tộc tham và si.

8. Siểm: Nói tâng bốc, khen, nịnh hót để được lòng người, vụ lợi về mình, sống với tâm hồn ti tiện. Chướng ngại tính bất siểm. Dòng họ gia phả với tham và si.

9. Hại: Không có lòng thương xót chúng sinh hữu tình, ngược lại dụng tâm gây đau khổ, hay ôm lòng bức não. Chướng tính bất hại. Dòng dõi họ hàng của sân.

10. Kiêu: Tự đắc, tự mãn với thành công của mình, thường ôm tính kênh kiệu xen lẫn đau khổ cô đơn. Chướng tính vô kiêu. Họ hàng dòng dõi của tham.

11. Vô tàm: Bất cố liêm sĩ. Khinh cự hiền thiện. Làm điều ác không hổ lương tâm. Chướng ngại đức tàm.

12. Vô quý: Bất cố liêm sĩ. Khinh cự hiền thiện. Làm điều phi pháp bất thiện giữa bạch nhật thanh thiên, không đếm xỉa dư luận miệng thế, tăng trưởng hành vi tội lỗi. Chướng đức quí.

13. Ðiệu cử: Tâm đối cảnh dao động. Chướng xa ma tha.

14. Hôn trầm: Tâm đối cảnh lờ mờ, nửa như mơ, nửa như thật. Chướng khinh an. Chướng cảnh sở quán (tỳ bát xá na).

15. Bất tín: Ðối với thực, đức, năng, với tam bảo không vui nhận. Tâm uế nhiễm, nguyên nhân của đọa lạc. Chướng tâm thanh tịnh.

16. Giải đải: Lười biếng việc đoạn ác, tu thiện. Nuôi dưỡng mầm nhiễm ô đọa lạc. Chướng đức tinh tấn.

17. Phóng dật: Với pháp nhiễm, không lánh, không ngừa; với pháp tịnh, không để tâm tu tập. Buông xuôi thả lỏng tam nghiệp. Nguyên nhân của sự tăng ác, tổn thiện. Chướng bất phóng dật.

18. Thất niệm: Cảnh sở duyên không ghi nhận, không nhớ rõ. Lảm trở ngại chánh niệm, làm cơ sở cho tán loạn phát sinh.

19. Tán loạn: Tâm tán duyên nhiều cảnh trong một lúc. Hậu quả của thất niệm. Chướng chánh niệm. Chướng tam ma bát đề và thiền na.

20. Bất chánh tri: Ðối với cảnh sở quán hiểu không đúng. Di truyền của si còn trong huyết thống. Chướng chánh tri.

Bốn món bất định:

1. Hối: Nhớ việc làm đã qua, không bằng lòng với việc làm đó sinh áy náy trong tâm; luận Ðại thừa Bách pháp gọi là - tác. Chướng Xa ma tha.

2. Miên: Thân không tự tại, tâm không tỉnh táo. Chướng ngại chỉ, quán.

3. Tầm: Tìm kiếm khiến tâm lông bông, không điểm tựa, nghĩ đó, nghĩ đây.... Chướng chỉ, quán.

4. Từ: Tìm kiếm trong sự hồi tưởng, cũng khiến tâm không điểm tựa nhưng trầm tĩnh hơn "Tầm". Chướng chỉ, quán.

Yếu Luận

Ðọc năm mươi mốt Tâm sở, hiểu kỹ tám thức Tâm vương, ta có thể nói: Duy thức học là môn Tâm lý học Phật giáo, tưởng không có gì cần phải lý giải. Song Tâm lý học Phật giáo khác với Tâm lý học của trường phái Tâm lý học xã hội, ở mục đích đến cũng như trên lộ trình đi. Mục đích đến của Tâm lý học Phật giáo là Bồ đề, Niết-bàn, xa ma tha, tỳ bát xát na là lộ trình phương tiện để đi. Tâm lý học xã hội, chú trọng nghiên cứu hiện tượng sinh khởi của tâm để hy vọng đúc kết ra một "công thức" nào đó, hướng sự vui mừng, buồn giận, thương ghét... vào một khuôn khổ, một nề nếp, một qui ước cùa xã hội nào đó mà xã hội đó chấp nhận được. Thành quả tột đỉnh cao của nó không vượt khỏi phạm vi lý tưởng: ăn, mặc, ở, ngủ, ..., thở, cho cuộc sống bình thường thậm chí tầm thường.

Tâm vương và Tâm sở, sự cấu tạo và tương quan của chúng, tưởng tượng giống sự cấu tạo của một "triều đình". Tâm vương là "vua". Các loại Tâm sở là ?quần thần". Quần thần có nhóm trung, nhóm nịnh, nhóm ?ba phải", nhóm kề cận sát cánh hầu hạ đỡ đần. Tâm sở biến hành là loại kề cận đỡ đần sát cánh ấy. Tâm sở bất định thì ai biết được nó thuộc phe nào! Loại Tâm sở thiện thì rõ là ích quốc lợi dân. Nhóm phiền não dù đầu đảng hay lâu la ai cũng biết, đó là bọn khuynh gia đảo quốc.

Nhóm Tâm sở biệt cảnh chỉ là hạng cầm cờ chạy hiệu, có, thì "vải rách đỡ nóng tay"; không, cũng chẳng ảnh hưởng đến sự phế hưng tồn vong của một chế độ.

Nghiên cứu Duy Thức Luận ta thấy, "Tâm sở hữu pháp" quyết định hành vi tạo tác của con người.

Nghiên cứu Duy thức luận ta sẽ thấy, "Thân sở hữu pháp" nhiều hơn con số 51 của Tâm sở hữu pháp ấy nhiều, chỉ có điều chưa ai có khả năng khoanh vùng "dục vọng" để tổng kê con số vật chất Thân Sở hữu mà con người yêu cầu "không biên giới" ấy. Là đệ tử Phật, nên lưu ý điểm này! Hằng y tâm khởi, dữ tâm tương ưng, hệ thuộc ư tâm là nghiệp vụ của Tâm sở.

Do vậy, con người vui hay khổ, tùy thuộc có tỉnh thức, có chánh niệm, có quán chiếu nội tâm nhiều hay ít của chính mình.