1. THUÐC KÍCH THÍCH HÆ MUSCARINIC (HÆ M)

1.1. Acetylcholin

1.1.1. ChuyÃn hóa

Trong c¡ thÃ, acetylch olin (ACh) °ãc tÕng hãp të cholin coenzym A vÛi sñ xúc tác cça cholin - acetyltransferase.

Acetylcholin là mÙt base m¡nh, t¡o thành các muÑi r¥t dÅ tan trong n°Ûc

580) {this.resized=true; this.width=580;}" border="0">

Sau khi tÕng hãp, acetylc holin °ãc l°u trï trong các nang có °Ýng kính kho£ng 300 - 600 A0 ß ngÍn dây cholinergic d°Ûi thà phéc hãp không có ho¡t tính. D°Ûi £nh h°ßng cça xung Ùng th§n kinh và cça ion Ca ++, acetylcholin °ãc gi£i phóng ra d¡ng tñ do, óng vai trò mÙt ch¥t trung gian hóa hÍc, tác dång lên các receptor cholinergic ß màng sau xinap, rÓi bË thu÷ phân m¥t ho¡t tính

r¥t nhanh d°Ûi tác dång cça cholinesterase (ChE) Ã thành cholin (l¡i tham gia tÕng hãp acetylcholin) và acid acetic.

580) {this.resized=true; this.width=580;}" border="0">

Có hai lo¡i cholinesterase:

- Acetylcholinesterase hay cholinesterase th­t (cholinesterase ·c hiÇu), khu trú ß các n¡ron và b£n v­n Ùng c¡ vân à làm m¥t tác dång cça acetylch olin trên các receptor.

- Butyryl cholinesterase, hay cholinesterse gi£ (cholinesterase không ·c hiÇu, th¥y nhiÁu trong huy¿t t°¡ng, gan, t¿ bào th§n kinh Çm (nevroglia). Tác dång sinh lý không quan trÍng, ch°a hoàn toàn bi¿t rõ. Khi bË phong to£, không gây nhïng bi¿n Õi chéc ph­n quan trÍng.

Quá trình tÕng hãp acetylcholin có thà bË éc ch¿ bßi hemicholin. Ùc tÑ cça vi khu©n botulinus éc ch¿ gi£i phóng acetylcholin ra d¡ng tñ do.

580) {this.resized=true; this.width=580;}" border="0">

Hình 5.1. ChuyÃn v­n cça ACh t¡i t­n cùng dây phó giao c£m

Cholin °ãc nh­p vào §u t­n cùng dây phó giao c£m b±ng ch¥t v­n chuyÃn phå thuÙc Na + (A). Sau khi °ãc tÕng hãp, ACh °ãc l°u giï trong các nang cùng vÛi peptid (P) và ATP nhÝ ch¥t

v­n chuyÃn thé hai (B). D°Ûi tác Ùng cça Ca 2+, ACh bË ©y ra khÏi nang dñ trï vào khe xinap.

1.1.2. Tác dång sinh lý

Acetylcholin là ch¥t d«n truyÁn th§n kinh có ß nhiÁu n¡i trong c¡ thÃ, cho nên tác dång r¥t phéc t¡p:

- VÛi liÁu th¥p (10 ¼g/ kg tiêm t)nh m¡ch chó), chç y¿u là tác dång trên h­u h¡ch phó giao c£m (hÇ muscarinic):

. Làm ch­m nhËp ti m, giãn m¡ch, h¡ huy¿t áp

. Tng nhu Ùng ruÙt

. Co th¯t ph¿ qu£n, gây c¡n hen

. Co th¯t Óng tí

. Tng ti¿t dËch, n°Ûc bÍt và mÓ hôi

Atropin làm m¥t hoàn toàn nhïng tác dång này.

- VÛi liÁu cao (1mg/ kg trên chó) và trên súc v­t ã °ãc tiêm tr°Ûc b±ng at ropin sulfat à phong to£ tác dång trên hÇ M, acetylcholin gây tác dång giÑng nicotin: kích thích các h¡ch thñc v­t, tu÷ th°ãng th­n (hÇ N), làm tng nhËp tim, co m¡ch, tng huy¿t áp và kích thích hô h¥p qua ph£n x¡ xoang c£nh.

Vì có amin b­c 4 nên acetyl cholin không qua °ãc hàng rào máu - não à vào th§n kinh trung °¡ng. Trong phòng thí nghiÇm, muÑn nghiên céu tác dång trung °¡ng, ph£i tiêm acetylcholin

trñc ti¿p vào não, nh°ng cing bË cholinesterase có r¥t nhiÁu trong th§n kinh trung °¡ng phá hu÷ nhanh. Acetylcholin là mÙt ch¥t d«n truyÁn th§n kinh quan trÍng trong hÇ thÑng th§n kinh trung °¡ng, °ãc tÕng hãp và chuyÃn hóa ngay t¡i ch×, có vai trò kích thích các y¿u tÑ c£m thå (nh°

các receptor nh­n c£m hóa hÍc), tng ph£n x¡ tçy, làm gi£i phóng các hormo n cça tuy¿n yên, tác dång trên vùng d°Ûi Ói làm h¡ thân nhiÇt, ¯p trñc ti¿p vào vÏ não gây co gi­t...

1.1.3. Các receptor cça hÇ cholinergic

580) {this.resizPRtv˜Ž úü¸ºè'!Þ!"(N(|(D-v-4/-/Ú1ú1 4.408N8L>N>ïáïáÎá¾á¾áÎáÎá¼áÎáïáÎáÎáïáïá¸hÐ

VU-hÐ

V0JB*OJQJ^Jph333%hÐ

V0J5�B*OJQJ\�^Jph333hÐ

VB*OJQJ^Jph333-hÐ

V0JB*OJQJ^Jph333~

à!N(b2L>N>÷÷÷÷÷õ $a$gdÐ

VN>þed=true; this.width=580;}" border="0">

1.1.4. Áp dång lâm sàng

Vì acetylcholin bË phá hu÷ r¥t nhanh trong c¡ thà nên ít °ãc dùng trong lâm sàng. ChÉ dùng à làm giãn m¡ch trong bÇnh Ray - nô (Raynaud- tím tái §u chi) ho·c các biÃu hiÇn ho¡i tí.

Tác dång giãn m¡ch cça ACh chÉ x©y ra khi nÙi mô m¡ch còn nguyên v¹n. Theo Furchgott và cs (1984), ACh và các thuÑc c°Ýng hÇ M làm gi£i phóng y¿u tÑ giãn m¡ch cça nÙi mô m¡ch (endothelium- derived relaxing factor - EDRF) mà b£n ch¥t l à nitric oxyd nên gây giãn m¡ch. N¿u nÙi mô m¡ch bË tÕn th°¡ng, ACh không gây °ãc giãn m¡ch.

Tiêm d°Ûi da ho·c tiêm b¯p 0,05 - 0,1 g, m×i ngày 2 - 3 l§n

Ðng 1 mL = 0,1 g acetylcholin clorid

1.2. Các este cholin khác

N¿u thay th¿ nhóm acetyl b±ng nhóm carbamat th ì b£o vÇ °ãc thuÑc khÏi tác dång cça cholinesterase, do ó kéo dài °ãc thÝi gian tác dång cça thuÑc. Các thuÑc Áu có amin b­c 4 nên khó th¥m °ãc vào th§n kinh trung °¡ng.

1.2.1. Betanechol (Urecholin) - D«n xu¥t tÕng hãp

Tác dång chÍn lÍc trên Ñng tiêu hóa và ti¿t niÇu. Dùng iÁu trË ch°Ûng bång, §y h¡i và bí ái sau khi mÕ.

580) {this.resized=true; this.width=580;}" border="0">

ChÑng chÉ Ënh: hen, loét d¡ dày - tá tràng. UÑng 5- 30 mg. Viên 5- 10- 25- 50 mg

Tiêm d°Ûi da: 2,5 - 5 mg, 3- 4 l§n mÙt ngày.

1.2.2. CarbAChol

Dùng chïa bÇnh tng nhãn áp, nhÏ dung dËch 0,5 -1%

Còn dùng làm ch­m nhËp tim trong các c¡n nhËp nhanh kËch phát, rÑi lo¡n tu§n hoàn ngo¡i biên

(viêm Ùng m¡ch, bÇnh Raynaul), táo bón, ch°Ûng bång, bí ái sau mÕ. UÑng 0,5- 2,0 mg/ ngày. Tiêm d°Ûi da 0,5 - 1 mg/ ngày.

1.3. Muscarin

Có nhiÁu trong mÙt sÑ n¥m Ùc lo ¡i Amanita muscaria, A.pantherina

- Tác dång iÃn hình trên hÇ thÑng h­u h¡ch phó giao c£m, vì v­y °ãc gÍi là hÇ muscarinic. M¡nh h¡n acetylcholin 5 - 6 l§n và không bË cholinesterase phá hu÷.

- Không dùng chïa bÇnh. Nh°ng có thà g·p ngÙ Ùc muscarin do n ph£i n¥m Ùc: Óng tí co, sùi bÍt mép, mÓ hôi lênh láng, khó thß do khí ¡o co th¯t, nôn Íe, Éa ch£y, ái d§m, tim ­p ch­m, huy¿t áp h¡...

iÁu trË: atropin liÁu cao. Có thà tiêm t)nh m¡ch tëng liÁu 1 mg atropin sulfat.

1.4. Pilocarpin

Ùc, b£ng A

Là alcaloid cça lá cây Pilocarpus jaborandi, P.microphylus - Rutaceae, mÍc nhiÁu ß Nam Mù. ã tÕng hãp °ãc. Kích thích m¡nh h­u h¡ch phó giao c£m, tác dång lâu h¡n acetylcholin; làm ti¿t nhiÁu n°Ûc bÍt, mÓ hôi và tng nhu Ùng ruÙt. Khác vÛi muscarin là có c£ tác dån g kích thích h¡ch, làm gi£i phóng adrenalin të tu÷ th°ãng th­n, nên trên Ùng v­t ã °ãc tiêm tr°Ûc b±ng atropin, pilocarpin s½ làm tng huy¿t áp. Trong công théc, chÉ có amin b­c 3 nên th¥m °ãc vào th§n kinh trung °¡ng, liÁu nh¹ kích thích, liÁu cao éc ch¿.

LiÁu trung bình 0,01 - 0,02g

Th°Ýng chÉ dùng nhÏ m¯t dung dËch d§u pilocarpin base 0,5 - 1% ho·c dung dËch n°Ûc pilocarpin nitrat ho·c clohydrat 1 - 2% Ã chïa tng nhãn áp ho·c Ñi l­p vÛi tác dång giãn Óng tí cça atropin