BÀI 2

NHÀ NƯỚC CỘNG HOÀ XHCN VIỆT NAM

Trong bài 1, chúng ta đã tìm hiểu các khái niệm chung nhất về Nhà nước như: bản chất, đặc điểm, kiểu Nhà nước và hình thức Nhà nước... Mỗi kiểu Nhà nước khác nhau có bản chất, chức năng và hình thức khác nhau. Vì vậy để hiểu rõ về Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trong bài này chúng ta sẽ tìm hiểu các khái niệm cơ bản nhất về Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam như:

 Bản chất của Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

 Chức năng của Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

 Hình thức của Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

MỤC TIÊU

Sau khi học xong bài này, các bạn hiểu rõ được:

Bản chất Nhà nước ta hiện nay có ý nghĩa về mặt lý luận và thực
tiễn.

Phân biệt được khái niệm chức năng của Nhà nước với nhiệm vụ của Nhà nước.

Chức năng cơ bản của Nhà nước Việt Nam hiện nay.

 Hình thức Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam dưới góc độ hình thức chính thể, hình thức cấu trúc và chế độ chính trị.

 NỘI DUNG CHÍNH

1. Sự ra đời của Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Tháng 8 năm 1945, sau khi thực hiện thành công cuộc tổng khởi nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản đã lập ra Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.

Sau đó lại tiếp tục công cuộc kháng chiến cho đến mùa xuân năm 1975 chiến dịch Hồ Chí Minh toàn thắng, thống nhất đất nước và tiến hành xây dựng đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa như hiện nay.

2. Bản chất của Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Bản chất của Nhà nước mang thuộc tính giai cấp. Vì vậy Nhà nước xã hội chủ nghĩa là Nhà nước do giai cấp công nhân và nhân dân lao động lãnh đạo, nhằm thực hiện những lợi ích của giai cấp mình và đồng thời mang lại lợi ích cho tất cả các tầng lớp khác trong xã hội.

Bản chất của Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thể hiện cụ thể của Nhà nước xã hội chủ nghĩa. Theo Hiến pháp 1992 quy định: "Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân".

Bản chất Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân được thể hiện như sau:

 Nhà nước ta là Nhà nước của tất cả các dân tộc trong quốc gia Việt Nam, là biểu hiện tập trung của khối đoàn kết các dân tộc.

 Quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân, thể hiện qua việc thiết lập nên Nhà nước bằng quyền bầu cử các cơ quan quyền lực Nhà nước của nhân dân; thực hiện quyền lực Nhà nước bằng các hình thức giám sát, kiểm tra, khiếu kiện các quyết định của cơ quan Nhà nước làm thiệt hại quyền lợi của dân.
 Nhà nước thể hiện bản chất dân chủ trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị, tư tưởng, văn hóa và ý thức xã hội.

 Bản chất Nhà nước thể hiện trong chính sách đối ngoại là theo phương châm Việt Nam làm bạn với tất cả các nước trên thế giới trên cơ sở hòa bình, hữu nghị, cùng có lợi và tôn trọng chủ quyền của nhau.

3.Chức năng của nhà nước

Chức năng của Nhà nước là khái niệm quản lý mà qua đó nội dung và mục đích của quản lý Nhà nước được biểu hiện cụ thể.

Chức năng của Nhà nước xã hội chủ nghĩa là những phương diện hoạt động cơ bản của Nhà nước thể hiện bản chất giai cấp nhằm thực hiện các mục tiêu và nhiệm vụ của Nhà nước.
Cần phân biệt chức năng với nhiệm vụ Nhà nước. Đây là 2 khái niệm gần nhau nhưng không đồng nhất với nhau. Nhiệm vụ là những vấn đề đặt ra mà Nhà nước cần phải giải quyết, có nhiệm vụ cấp bách, có nhiệm vụ lâu dài. Còn chức năng là những phương diện hoạt động có tính chất định hướng phù hợp với sự phát triển của Nhà nước.

Chức năng cơ bản của Nhà nước Việt Nam bao gồm chức năng đối nội và chức năng đối ngoại.

• Chức năng đối nội

Chức năng tổ chức và quản lý kinh tế, tạo lập và bảo đảm môi trường chính trị, luật pháp tạo điều kiện cho tất cả các thành phần kinh tế hoạt động có hiệu quả.

Chức năng tổ chức và quản lý về văn hóa xã hội, nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân, giáo dục và đào tạo nâng cao dân trí giúp phát triển đất nước.

Chức năng bảo đảm ổn định chính trị, an ninh trật tự, an toàn xã hội và quyền lợi chính đáng của công dân.

• Chức năng đối ngoại

Chức năng bảo vệ tổ quốc, bảo vệ độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia và
ổn định hòa bình cho đất nước.

Chức năng củng cố, mở rộng quan hệ hợp tác hữu nghị với các nước theo nguyên tắc bình đẳng cùng có lợi, không can thiệp vào nội bộ của nhau.

4. Hình thức của Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Xét theo khái niệm chung, hình thức Nhà nước gồm 3 yếu tố cấu thành là hình thức chính thể, hình thức cấu trúc nhà nước và chế độ chính trị.

Là Nhà nước xã hội chủ nghĩa nên hình thức Nhà nước Việt Nam là hình thức Nhà nước xã hội chủ nghĩa. Các Nhà nước xã hội chủ nghĩa đều có cùng bản chất dân chủ.

Hình thức Nhà nước Việt Nam dưới góc độ hình thức chính thể

Hình thức chính thể là cách thức tổ chức và trình tự thành lập các cơ quan Nhà nước tối cao. Đối với Nhà nước Việt Nam do Hiến pháp quy định về cách thức tổ chức thành lập các cơ quan Nhà nước và xác lập mối quan hệ giữa các cơ quan Nhà nước với nhau, đảm bảo có sự tham gia của Nhân dân vào việc tổ chức, thực hiện quyền lực Nhà nước. Từ Hiến pháp đầu tiên 1946 cho đến Hiến pháp 1992 hiện nay, khẳng định hình thức chính thể của Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là chính thể cộng hòa dân chủ nhân dân.

Chính thể cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam có những đặc điểm sau:

• Tổ chức và thực hiện quyền lực Nhà nước đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, dựa trên cơ sở chủ nghĩa Mác -Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh.

• Quyền lực Nhà nước không theo nguyên tắc "tam quyền phân lập" mà theo nguyên tắc quyền lực Nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phân nhiệm, phối hợp giữa các cơ quan Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp.

• Bộ máy Nhà nước được tổ chức thể hiện bản chất Nhà nước của dân, do dân và vì dân.

Hình thức Nhà nước Việt Nam dưới góc độ hình thức cấu trúc nhà nước

Hình thức cấu trúc nhà nước là sự cấu tạo nhà nước thành các đơn vị hành chính lãnh thổ và xác lập mối quan hệ qua lại giữa các cơ quan Nhà nước. Cấu trúc Nhà nước Việt Nam là Nhà nước đơn nhất, Nhà nước Việt Nam có chủ quyền quốc gia, có một lãnh thổ duy nhất, thống nhất không phân chia thành các Nhà nước tiểu bang. Nhà nước Việt Nam có một Hiến pháp, một hệ thống Pháp luật áp dụng chung trên toàn lãnh thổ và một hệ thống bộ máy Nhà nước.

Hình thức Nhà nước Việt Nam dưới góc độ chế độ chính trị

Chế độ chính trị là tổng thể những phương pháp và cách thức cơ quan Nhà nước sử dụng để thực hiện quyền lực nhà nước. Nhà nước Việt Nam sử dụng hệ thống các phương pháp và biện pháp dân chủ thực sự để tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước, phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động, đảm bảo sự tham gia của nhân dân vào việc quản lý nhà nước và xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm Pháp luật nhà nước.

TÓM LƯỢC

1. Bản chất Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.

2. Chức năng cơ bản của Nhà nước Việt Nam bao gồm chức năng đối nội và chức năng đối ngoại. Chức năng đối nội gồm chức năng tổ chức và quản lý kinh tế; chức năng tổ chức và quản lý về văn hóa xã hội; chức năng bảo đảm ổn định chính trị, an ninh trật tự, an toàn xã hội. Chức năng đối ngoại gồm chức năng bảo vệ tổ quốc, bảo vệ độc lập dân tộc và chức năng mở rộng quan hệ hợp tác với các nước nhằm phát triển đất nước.

3. Hình thức Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là chính thể cộng hòa dân chủ nhân dân, cấu trúc nhà nước đơn nhất, chế độ chính trị dân chủ.

CÂU HỎI TỰ LUẬN

1. Bằng lý luận trên quan điểm Mác -Lênin, hãy giải thích nhận định: "Bản chất Nhà nước Việt Nam là Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân".

2. Căn cứ thực tiễn xã hội giải thích nhận định trong câu 1.

3. Nhà nước Việt Nam đang tiến hành các hoạt động để gia nhập WTO là nhiệm vụ hay chức năng của Nhà nước?

4. Nhà nước Việt Nam chủ trương tiến hành đa phương hóa quan hệ, làm bạn với tất cả các nước để phát triển kinh tế xã hội là chức năng hay nhiệm vụ của Nhà nước?

5. Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam có phải là người đứng đầu Nhà nước Việt Nam hay có mối quan hệ nào khác với Nhà nước Việt Nam?

CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM

1. Bản chất của Nhà nước Việt Nam là:

a. Nhà nước của tất cả các dân tộc trong quốc gia Việt Nam.

b. Nhà nước mà trong đó quyền lực Nhà nước thuộc về nhân
dân.

c. Nhà nước thể hiện bản chất dân chủ trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị, vai trò và ý thức xã hội.

d. Cả a, b, c đều đúng.

2. Chức năng của Nhà nước là:

a. Những phương diện hoạt động cơ bản có tính chất định hướng của Nhà nước.

b. Nhiệm vụ cấp bách của Nhà nước.

c. Nhiệm vụ lâu dài của Nhà nước.

d. Hoạt động bảo vệ an ninh trật tự xã hội.

3. Hình thức Nhà nước Việt Nam dưới góc độ chính thể là:

a. Hình thức chính thể cộng hoà dân chủ tư sản.

b. Hình thức chính thể cộng hoà dân chủ nhân dân.

c. Hình thức chính thể quân chủ lập hiến.

d. Hình thức chính thể quân chủ chuyên chế.

4. Hình thức cấu trúc của Nhà nước Việt Nam là:

a. Nhà nước liên minh

b. Nhà nước liên bang.

c. Nhà nước đơn nhất.

d. Cả a, b, c đều đúng.

5. Nhà nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước:

a. Có chủ quyền chung, toàn vẹn lãnh thổ.

b. Có một hệ thống pháp luật áp dụng trên toàn lãnh thổ.

c. Có hai hệ thống cơ quan Nhà nước.

d. Cả a và b đều đúng.