Khái niệm dân tộc: Dân tộc là sản phẩm của quá trình phát triển lâu dài của các hình thức cộng đồng người trong lịch sử, thể hiện, trước khi cộng đồng dân tộc ra đời, loài người đã trải qua những hình thức cộng đồng: thị tộc, bộ lạc, bộ tộc.

Khái niêm dân tộc thường được dùng với hai nghĩa:

+ Theo nghĩa hẹp, dân tộc như một tộc người (ethnic), là một bộ phận của quốc gia, dùng để chỉ cộng đồng người cụ thể nào đó.

+ Theo nghĩa rộng, dân tộc được dùng theo nghĩa quốc gia dân tộc (nation), khái niệm dân tộc dùng để chỉ một cộng đồng người ổn định, bền vững hợp thành nhân dân của một quốc gia. 

* Lưu ý về việc giải quyết vấn đề dân tộc:

- Giải quyết vấn đề dân tộc thực chất là xác lập quan hệ công bằng, bình đẳng giữa các dân tộc trong một quốc gia và giữa các quốc gia dân tộc trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội và ngôn ngữ.

- Việc xem xét, giải quyết vấn đề dân tộc phải đứng vững trên lập trường của giai cấp công nhân.

- Cương lĩnh dân tộc của chủ nghĩa Mác – Lênin là tuyên ngôn về vấn đề dân tộc của Đảng Cộng sản trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp và giải quyết đúng đắn mối quan hệ dân tộc.

* Nội dung cương lĩnh dân tộc của chủ nghĩa Mác - Lênin:

- Các dân tộc hoàn toàn bình đẳng

+ Quyền bình đẳng giữa các dân tộc là quyền thiêng liêng của các dân tộc, thể hiện tất cả các dân tộc đều có quyền lợi và nghĩa vụ như nhau.

+ Trong một quốc gia có nhiều dân tộc, quyền bình đẳng dân tộc không chỉ được ghi nhận trong hiến pháp, pháp luật mà quan trọng hơn phải được thể hiện trong thực tiễn đời sống.

+ Trong quan hệ giữa các quốc gia – dân tộc với nhau, để thực hiện quyền bình đẳng dân tộc cần phải gắn liền với cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa phân biệt chủng tộc, chủ nghĩa bá quyền, chống sự áp bức bóc lột của các nước tư bản phát triển đối với các nước lạc hậu, chậm phát triển về kinh tế.

Tóm lại, nói đến quyền bình đẳng và xác lập được quyền bình đẳng giữa các quốc gia dân tộc trong giai đoạn hiện nay thì những con người, dân tộc tiến bộ trên thế giới cần phải đấu tranh chống lại những hiện tượng tiêu cực trên, tạo điều kiện cho các quốc gia dân tộc nhỏ, có trình độ thấp có điều kiện phát triển, tạo ra sự bình đẳng thực sự cho các dân tộc trên thế giới.

- Các dân tộc được quyền tự quyết

+ Quyền dân tộc tự quyết là quyền làm chủ của mỗi dân tộc, quyền tự quyết định con đường phát triển chính trị, kinh tế - xã hội của dân tộc mình.

+ Nội dung của quyền dân tộc tự quyết gồm quyền tự do phân lập thành cộng đồng quốc gia dân tộc độc lập (vì lợi ích của dân tộc, chứ không phải vì mưu đồ và lợi ích của một nhóm người nào) và quyền tự nguyện liên hiệp lại với các dân tộc khác trên cơ sở bình đẳng.

+ Muốn giải quyết đúng đắn quyền dân tộc tự quyết cần đứng vững trên lập trường của giai cấp công nhân: một mặt, ủng hộ các phong trào dân tộc tiến bộ trên thế giới, mặt khác, kiên quyết đấu tranh với những âm mưu và thủ đoạn của các thế lực thù địch lợi dụng chiêu bài dân tộc tự quyết để can thiệp vào công việc nội bộ của các nước, đòi ly khai chia rẽ khối đại đoàn kết dân tộc.

- Liên hiệp công nhân tất cả các dân tộc.

+ Đây là tư tưởng cơ bản trong cương lĩnh dân tộc của chủ nghĩa Mác - Lênin, nó phản ánh bản chất quốc tế của giai cấp công nhân, phong trào công nhân và phản ánh tính thống nhất giữa sự nghiệp giải phóng giai cấp với giải phóng dân tộc.

+ Đoàn kết giai cấp công nhân các dân tộc có ý nghĩa lớn lao đối với sự nghiệp giải phóng dân tộc, có vai trò quyết định đến việc xem xét, thực hiện quyền bình đẳng và quyền dân tộc tự quyết – là cơ sở tạo ra sức mạnh để giai cấp công nhân và các dân tộc bị áp bức chống lại chủ nghĩa đế quốc.