Câu 13: Phân tích tư duy của Đảng về kinh tế thị trường từ Đại hội 9 đến Đại hội 10 ?

1. Khái niệm kinh tế thị trường định hướng XHCN

Kinh tế thị trường định hướng XHCN là một kiểu tổ chức kinh tế vừa tuân theo quy luật của kinh tế thị trường, vừa chịu sự dẫn dắt, chi phối bởi các nguyên tắc và bản chất của CNXH. 

Trong nền kinh tế đó, các thế mạnh của thị trường được sử dụng để phát triển lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất – kỹ thuật của CNXH, nâng cao đời sống nhân dân.

Còn tính định hướng XHCN được thể hiện trên cả 3 mặt của QHSX: sở hữu, tổ chức quản lý và phân phối, nhằm thực hiện mục đích cuối cùng là "dân giàu, nước mạnh, tiến lên hiện đại trong 1 XH do nhân dân lao động làm chủ.

2. Tư duy của Đảng về kinh tế thị trường từ Đại hội IX đến Đại hội X

a. Đại hội IX (4/2001)

- Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN là:

+ Mô hình kinh tế tổng quát của nước ta trong thời kì quá độ đi lên CNXH.

+ Là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN.

+ Đây là bước chuyển quan trọng từ nhận thức kinh tế thị trường như một công cụ, một cơ chế quản lý sang như một chỉnh thể.

+ Là cơ sở KT của sự phát triển theo định hướng XHCN.

(Diễn giải KN ban đầu)  Vậy thế nào là kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa? Đại hội IX xác định kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là "một kiểu tổ chức kinh tế vừa tuân theo quy luật của kinh tế thị trường vừa dựa trên cơ sở và chịu sự dẫn dắt chi phối bởi các nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội". Trong nền kinh tế đó, các thế mạnh của "thị trường" được sử dụng để "phát triển lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng CSVC - KT của CNXH, nâng cao đời sống nhân dân", còn tính "định hướng XHCN" được thể hiện trên cả ba mặt quan hệ sản xuất: sở hữu, tổ chức quản lý và phân phối, nhằm mục đích cuối cùng là "dân giàu, nước mạnh, tiến lên hiện đại trong một xã hội do nhân dân làm chủ, nhân ái, có văn hóa, có kỉ cương, xóa bỏ áp bức và bất công, tạo điều kiện cho mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc".

- Kết luận: Nói kinh tế thị trường định hướng XHCN

+ Không phải kinh tế kế hoạch hóa tập trung, cũng không phải là kinh tế thị trường TBCN và cũng chưa hoàn toàn là kinh tế thị trường XHCN vì chưa có đầy đủ các yếu tố XHCN.

+ Tính "định hướng XHCN" làm cho mô hình kinh tế thị trường ở nước ta khác với kinh tế thị trường TBCN.

b. Đại hội X

Kế thừa tư duy của Đại hội IX, Đại hội X đã làm sáng tỏ thêm nội dung cơ bản của định hướng xã hội chủ nghĩa trong phát triển kinh tế thị trường ở nước ta, thể hiện ở bốn tiêu chí.

* Về mục đích phát triển:

- Mục tiêu của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta:

+ Nhằm thực hiện "dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh" giải phóng mạnh mẽ lực lượng sản xuất và không ngừng nâng cao đời sống nhân dân.

+ Đẩy mạnh xóa đói giảm nghèo, khuyến khích mọi người vươn lên làm giàu chính đáng, giúp đỡ người khác thoát nghèo và từng bước khá giả hơn.

- Mục tiêu trên thể hiện rõ mục đích phát triển KT:

+ Vì con người, giải phóng lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế nâng cao đời sống cho mọi người, mọi người đều được hưởng những thành quả phát triển.

+ Thể hiện sự khác biệt với mục đích vì lợi nhuận, lợi ích của các nhà tư bản, CNTB.

* Về phương hướng phát triển:

- Phát triển với nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế nhằm giải phóng mọi tiềm năng trong mọi thành phần kinh tế, trong mỗi cá nhân và mọi vùng miền...phát huy tối đa nội lực để phát triển nhanh nền kinh tế.

- Trong nền kinh tế nhiều thành phần, kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, là công cụ chủ yếu để nhà nước điều tiết nền kinh tế, định hướng cho sự phát triển vì mục tiêu "dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh".

Để giữ vai trò chủ đạo, kinh tế NN phải nắm được các vị trí then chốt của nền kinh tế bằng trình độ khoa học, công nghệ tiên tiến, hiệu quả sản xuất kinh doanh cao chứ không phải dựa vào bao cấp, cơ chế xin - cho hay độc quyền kinh doanh. Mặt khác, tiến lên chủ nghĩa xã hội đặt ra yêu cầu nền kinh tế phải được dựa trên nền tảng của sở hữu toàn dân về các tư liệu sản xuất chủ yếu.

* Về định hướng xã hội và phân phối:

- XH:

+ thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và từng chính sách phát triển.

+ tăng trưởng kinh tế gắn kết chặt chẽ và đồng bộ với phát triển XH, VH, GD và ĐT, giải quyết tốt các vấn đề XH vì mục tiêu phát triển con người. hạn chế tác động tiêu cực của kinh tế thị trường.

- phân phối:

+ định hướng XHCN được thể hiện qua chế độ phân phối chủ yếu theo kết quả lao động, hiệu quả kinh tế, phúc lợi XH.

+ để huy động mọi nguồn lực KT cho sự phát triển, ta còn thực hiện phân phối theo mức đóng góp và các nguồn lực khác.

* Về quản lý:

+ Phát huy vai trò làm chủ xã hội của nhân dân.

+ Bảo đảm vai trò quản lý, điều tiết của nền kinh tế của NN pháp quyền XHCN dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Tiêu chí này thể hiện sự khác biệt cơ bản giữa kinh tế thị trường TBCN với kinh tế thị trường định hướng XHCN nhằm phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của kinh tế thị trường, bảo đảm quyền lợi chính đáng của mọi người.

* Kết luận:

Hoàn thiện nhận thức và chủ trương về nền kinh tế nhiều thành phần, Đại hội X khẳng định:

+ "trên cơ sở ba chế độ sở hữu (toàn dân, tập thể, tư nhân) hình thành nhiều hình thức sở hữu và nhiều thành phần kinh tế: kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, tư bản tư nhân (cá thể, tiểu chủ, tư bản tư nhân), kinh tế tư bản nhà nước, kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài.

+ Các thành phần kinh tế hoạt động theo pháp luật đều là bộ phận hợp thành quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, bình đẳng trước pháp luật, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh.

+ Kinh tế NN giữ vai trò chủ đạo, là lực lượng vật chất quan trọng để Nhà nước định hướng và điều tiết nền kinh tế, tạo môi trường và điều kiện thúc đẩy các thành phần kinh tế cùng phát triển.

+ Kinh tế NN cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền KTQD.

Kinh tế tư nhân có vai trò quan trọng, là một trong những động lực của nền kinh tế".