Đ

ại 

V

iệt  Sử 

K

ý 

Ng

oại  Kỷ 

Toà

T

hư

Quy

ể

n I

[1a]

Triều L

ệt Đ

ạ

i Phu, Q

u

ố

c

T

ử Giám Tư Ngh

ệp,

Kiêm Sử Quan Tu So

ạ

n, Th

ầ

n Ngô

S

ĩ Liên Biên

Xét:

T

hờiHoàngĐế

d

ựngmuôn

ước,l

ấ

yđịagiớiGiaoChỉvềphíaTâyNam,xangoàiđ

ấ

tBách Việt. 

Vua

N

ghiêu

aiHyt

h

ị

1

đếnởNamGiao

2

đểđịnhđ

ấ

tGiaoChỉởphương

N

am. 

VuaVũchiachín châ

u

3

thìBáchV

ệt

4

thu

ộ

cph

ầ

nđ

ấ

tchâu

D

ương,GiaoC

h

ỉthu

ộ

cvềđ

ấ

y.

TừđờiThànhVươngnhàChu

[1063-1026 TCN] mới

ọ

i là V

ệt Thường thị

5

, tên V

ệt b

ắ

t đ

ầ

u có từ đ

ấ

y.

Kỷ

Hồ

Bàn

T

hị

Kinh

Dương Vương

[1b]

Tên húy là L

ộ

c

T

ục, con cháu họTh

ầ

n Nôn

6

.

NhâmTuấ

,

ă

mthứ1

7

. 

XưacháubađờicủaViêmĐếhọ

T

h

ầ

nNônglàĐếMinhsinhraĐế Nghi,sauĐếMinhnhânđitu

ầ

nphươngNam,đếnN

ũLĩnh

8

l

ấ

ycongáiVụTiên,sinhravua[Kinh DươngVương]. 

Vualà

ậ

cthánhtríthôngminh, 

ĐếMinh

ấ

tyêuquý,m

u

ố

ncho

ố

ingôi. 

Vua

c

ố nhườngchoanh,khôngdámvâng

ệnh. 

ĐếMinh

ớil

ậ

pĐếNghilàcon

ố

ingôi,caiq

u

ả

nphương B

ắ

c, phong cho vua làm Kinh

D

ương Vương, cai q

u

ả

n phương Nam,

ọ

i là nước Xích Q

u

ỷ.

Vua

l

ấ

ycongáiĐ

ộ

Đ

ìnhQuântênlàT

h

ầ

nLong

9

sinhraL

ạ

cLongQuân(Xét:Đườngkỷchép:

thờiKinh

D

ươngcón

ườiđànbàch

ă

ndê,tựxưnglàcongáiút

c

ủaĐ

ộ

Đ

ìnhQuân,

l

ấ

yconthứcủa

1

Hy

thị

:TươngtruyềnvuaNghiêusaianhem

h

ọHy(Hythị)và

h

ọHòa(Hòathị)đibốnphươngđểtrôngcoicôngv

ệcthiênvăn

l

ịch

 pháp.

Hy Thúc làemHy T

ọngđến ởm

ền đất

hươngNam(KinhT

h

ư, Nghiêu đ

ển)

2

Kinh

T

h

ư

chép

vua

Nghiêu

sai

Hy

Thúc

đến

ở

Nam

Giao

(Hy

Thúc

rạch

Nam

Giao).

K

h

ổngAnQ

u

ốc

hờiTâyHánchúg

ảiKinh

Thư

, chỉ choNamGiaolàp

h

ươngNam.

M

ãiđến thời Đường, TưMãTrinh

ới

ải thích NamGiao là Giao C

h

ỉ ở

hươngNam.

3

Theo

h

iên

V

ũ CốngtrongKinhT

h

ư, chín châu là Ký, Du

y

ện,Thanh,

T

ừ, Dương, Kinh,

D

ự, LươngUng.

4

Bách

V

ệt:

là

ừmàn

ườiHándùngđểgọichungcáctộcngườikhácHánsốngởm

ềnnamTrungQ

u

ốc

hờixưa.

Từnày

l

ầnđầu tiên thấy chéptrongSửKý(N

ô K

h

ởi Truyện

c

ủaTưMã Thiên.

5

V

ệt

Thường

T

h

ị

:tên

ước

hời

c

ổởphíaNamTrungQ

u

ốccó

q

uanhệvớinhàChu(h

ếnchimtrĩchoThành

V

ương),

l

ầnđầutiên đượcghi

rongsáchT

h

ượngT

h

ưĐạiTruyện.

Cónh

ềug

ảithíchkhácnhau,có thu

y

ết nói rằngV

ệt ThườngT

h

ị ởm

ềnquận Cửu Đ

ứ

c,

ứcm

ềnHàTĩnh(ThủyKinhChú,

C

ựuĐườngT

h

ư);cóthu

y

ếtnóiV

ệtThườngthịởvịtrínướcLâmẤpđờisau(

V

ănH

ến thôngkhảo, Minh

S

ử, Minh n

h

ất

hống chí).

6

Thần

Nông:

theo

tru

y

ền

thu

y

ết

Trung

Quốc,

làmộttrong5vịđế

hời

hượng

c

ổ,dạydânb

ếtcày

ừa trồngtrọt, cũnggọi là Viêm

Đế

.

7

Theo

M

ục

l

ục

kỷ

niên

c

ủa

Đạ

iV

ệtSửKývàcâu

k

ếtcủaKỷHồngBàngthị(NK1,5b)thìtừnămNhâmT

u

ấtđếnnămQuý

M

ão

(258

TCN)

c

ộng

2622

ăm.

V

ậynămNhâmT

u

ấtlànăm2879TCN.

Đóchỉlàmộtniênđạisuyđoántrêncơsở-nhưtrongPhàm

l

ệ

đã

nói

rõ

-

u

ốn

 đặt Kinh Dương

V

ươngngang

v

ới ĐếNghi.

8

N

ũ

Lĩnh:

có

nh

ều

thu

y

ết

khác

nhau,

đạ

ikháichỉ5ngọnởbiêng

ới

híanam

c

ủaTrungQ

u

ốc.

TheoQ

u

ảngChâuký,đólàcác núi: Đại Dũ,ThủyAn,LâmHạ, QuếDương,

Y

ết Dương.

9

Nguyên

văn:

"Thú

Động

Đình

Quân

ữ

,v

ếtThầnLong". 

Theocâunàythìp

h

ảih

ểuThầnLonglàtênngườicon

ái

c

ủaĐộng ĐìnhQuân.

N

h

ưngởđoạndưới(

ờ2b),soạng

ả

l

ạiv

ết:"Kinh

D

ương

V

ương

l

ấycon

ái

c

ủaThầnLong,sinhra

L

ạc LongQuân". Nhưvậy tên

c

ủaĐộngĐìnhQuânlàT

h

ần Long.

KinhXuyên,

ị

ỏ

,viếtthưnhờLiễuNg

h

ịtâu

v

ớiĐ

ộ

Đ

ìnhQuân.

T

h

ếthìKinhXuyênvà Đ

ộ

Đ

ìnhđời

đời làm thông gia

v

ới nhau đã từ lâu r

ồ

i).

Lạc

Long Quân

[2a]

Tên húy là Sùng Lãm, con của Kinh

D

ương Vương.

Vua

l

ấ

ycongáicủaĐếLailàÂu

C

ơ,sinhrat

ă

mcontrai(tụctruyềnsinhtr

ă

mtrứng),làtổcủa BáchV

ệt. 

M

ộ

thôm,vua

ả

oÂu

C

ơr

ằ

ng:"Talàg

ố

ồ

ng,nànglàg

ố

ngtiên,t

h

ủyh

ỏ

akh

ắ

cnhau, chung

h

ợpth

ậ

tkhó".

Bèntừbiệtnhau,chia50contheo

ẹvềnúi,50contheocha

v

ềởmiềnNam(có b

ả

n chép là về Nam H

ả

i), phong cho con t

ưởng làm Hùng Vương,

ố

i ngôi vua.

Sửth

ầ

nNgô

S

ĩLiênnói:Khit

ờiđ

ấ

tmới

ởmang,cót

h

ứdokhíhóara,đólà Bàn

C

ổthị.

Cókhíhóara

ồ

isaucóhìnhhóa,khôngt

h

ứgìngoàihaikhíâm

d

ươngc

ả

. Kinh

D

ịchnói:"T

ờiđ

ấ

tnungủ,v

ạ

nv

ậ

tthu

ầ

nhóa,đựccáihợptinh,v

ạ

nv

ậ

thóasinh"

1

. Chonêncó

v

ợch

ồ

ồ

isaumớicóchacon,cóchacon

ồ

isaumớicóvuatôi.[2b]

N

hưngthánhh

ềnsinhra,t

ấ

tcókhácthường,đólàdo

ệnhtrời. 

Nu

ố

ttrứngchim huyềnđiểumàsinhranhàT

h

ương

2

,g

ẫ

mvếtchânn

ườikh

ổ

l

ồmà

d

ấ

ynhàCh

u

3

, đềulàghisựthựcnhưthế.

ConcháuT

h

ầ

nNôngt

h

ịlàĐếMinh

l

ấ

ycongáiVụTiênmà sinhKinh

D

ươngVương,tứclàthủytổcủaBáchV

ệt.

Vương

l

ấ

ycongáiT

h

ầ

nLongsinh

raL

ạ

cLongQuân,

L

ạ

cLongQuân

l

ấ

ycongáiĐếLaimàcóphúclànhsinht

ă

mcontrai.

Đ

óch

ẳ

ngph

ả

ilàcáiđãgâynên

c

ơngh

ệpcủanướcViệttahaysao? 

XétsáchThông GiámNgo

ạ

ikỷ(4)

4

nói:ĐếLailàconĐếNghi;

c

ứtheosựghichép

ấ

ythìKinh

D

ương Vươnglàemr

u

ộ

tĐếNghi,t

h

ếmàkếthônvớinhau,có

l

ẽvìđời

ấ

ycònhoang

ơ,lễ nh

ạ

c chưa đ

ặ

t mà như thế ch

ă

ng?

Hùng

Vương

[3a]

Con L

ạ

c Long Quân (không rõ tên húy

5

, đóng đô ở Phong Châu (nay là hu

y

ện

B

ạ

ch H

ạ

c)

6

. HùngVươnglênngôi,đ

ặ

tqu

ố

chiệulàV

ă

nLang(

ướcnàyđônggiápbiểnNamH

ả

i,tâyđếnBa

T

hục,

ắ

cđếnhồĐ

ộ

Đ

ình,namgiáp

ướcHồTôn,tứcnướcChiêmThành,naylàQ

u

ả

ngNam),chia nướclàm15

ộlà:GiaoC

h

ỉ,ChuDiên,

V

ũNinh,Phúc

L

ộ

c,V

ệtThường,Ninh

H

ả

i,

D

ươngTu

y

ền,Lục H

ả

i,VũĐịnh,HoàiHoan,

C

ửuChân,Bình

V

ă

n,TânHưng,

C

ửuĐức;đềulàđ

ấ

tth

ầ

nthu

ộ

ccủaHùng

1

Kinh

D

ịch: Hệ

ừ.

2

Truyền

thu

y

ết

Trung

Quốc

nói

là

àG

ảnĐịch(

v

ợ

hứĐếCốc)nuốt

rứngchimhu

y

ềnđ

ểu,cómang,sinhraôngT

ết,

ổcủanhà

Ân

-

T

h

ương.

3

Bà

KhươngNguyêng

ẫmvết chân n

ười khổng

l

ồ, sinh ra ông Khi,

ức Hậu Tắc,

ổ nhàChu.

4

Thông

giámng

ại kỷ:

ức

hầnNgoại Kỷ củasáchTưTrị ThôngGiám(294qu

y

ển)do

T

ưMã Quangđời Tốngsoạn.

5

Nguyên

bản

h

ỏhaichữ"khuyếthúy",

d

ễnhận

l

ầmlàkhu

y

ếthúycủaLạc LongQuân.

N

h

ưngởtrên đã nói

L

ạc Long Quân húy

Sùng

Lãm.

  Ởđây nói khu

y

ết húy

c

ủaHùng

V

ương.

6

Hu

y

ện

B

ạch Hạc

hời Lê là một

hần đất huyện Phong Châu,

ỉnh

V

ĩnh Phú ngày nay.

Vương;còn

ộ

ọ

ilàV

ă

nLanglà

ơivuađóngđô

1

.

Đ

ặ

ttướngv

ă

ọ

ilàL

ạ

cH

ầ

u,tướngvõ

ọ

ilàL

ạ

c

T

ướng(chữL

ạ

c

T

ướng,sauchépsailàHùng

T

ướng

2

).

Contraivua

ọ

ilàQuanLang,congáivua

ọ

ilà

Mị

N

ương.

Quancoiv

ệcg

ọ

ilà

B

ồChính,đờiđờichatruyềnconn

ố

i,

ọ

ilàphụđ

ạ

o.

Vuacácđờiđều

ọ

ilàHùngVương.

B

ấ

ygiờdânởrừngnúit

h

ấ

yởsôngngòikhes

u

ố

iđềucótômcá,nênrủnhauđi

ắ

cáđể

ă

n,thường

ịthu

ồ

ngl

u

ồ

nglàm

h

ạ

i,[3b]đếnthưavớivua.

Vuanói:"N

ườimanởnúikhác

v

ới cácloàithủyt

ộ

c;cácthủyt

ộ

c

ấ

yưacùngloàimàghétkhácloài,chonên

ới

ịchúnglàm

h

ạ

i.

R

ồ

ivua b

ả

ọ

ườil

ấ

ymựcvẽhìnht

h

ủyquáiởmình.

Từđ

ấ

ythu

ồ

ngl

u

ồ

ngtrôngth

ấ

ykhôngc

ắ

nh

ạ

inữa.

T

ục vẽ mình của n

ười Bách V

ệt có lẽ

ắ

t đ

ầ

u từ đ

ấ

y.

ĐờiHùngVươngt

h

ứ6,ởhươngPhùĐ

ổ

ng,

ộVũ Ninh có n

ười nhà giàu, sinh

ộ

t con trai, đến n

ă

mhơnbatu

ổ

ă

nu

ố

ngbéo

l

ớnn

h

ưngkhôngb

ếtnóicười.

G

ặ

plúctrongnướccótinnguy

c

ấ

p,vua

saingườiđitìmn

ườicóthểđánhluiđượcgi

ặ

c.

N

gàyhôm

ấ

y,đứatrẻ

ỗ

ngnóiđược,

ả

omẹra

ời thiên

ứvào,nói:"Xincho

ộ

tthanh

ươm,

ộ

tconn

ựa,vuakhôngp

h

ả

ilogì".

Vuabancho

ươm

vàngựa,đứatrẻliềnphin

ựavung

ươmtiếnlêntrước,quanquântheosau,đánhtanquâng

ặ

cở

chânnúiVũNinh

3

.

Quâng

ặ

ctựquaygiáođánhl

ẫ

nnhau,chếtr

ấ

tnh

ều,

ọ

ố

ngsótđềur

ạ

pl

ạ

y,tôn

ọ

iđứatrẻ

ấ

ylàthiêntướng,l

ềnđếnxinhàng

c

ả

.

Đứatrẻphin

ựa[4a]lêntrờimàđi.

Vuasaisửa sangchỗvườngnhàcủađứatrẻđểl

ậ

pđềnthờ,tuếthờicúngtế. 

Vềsau,LýTháiTổphonglàXung Thiên T

h

ầ

n Vương. 

Đền thờ ở c

ạ

nh chùa K

ến Sơ,hương Phù Đ

ổ

ng).

T

hờiThànhVươngnhàChu[1063-1026TCN],

ướcViệttal

ầ

nđ

ầ

usangth

ă

mnhàChu(không

rõvàođờiHùngVươngt

h

ứm

ấ

y),xưnglàV

ệtThườngt

h

ị,h

ếnchimt

ĩtr

ắ

ng. 

ChuCôngnói:"Chính lệnhkhôngbanđếnthìn

ườiquântửkhôngcoin

ườitalà

ềtôicủamình",

ồ

isailàmxechỉnamđưa

ứ g

ảvề nước.

Cu

ố

ithờiHùngVương,vuacócongái

ọ

ilàMị

N

ương,nhans

ắ

cxinhđẹp. 

T

h

ụcVươngnghe tiếng,đếnc

ầ

uhôn.

Vuam

u

ố

ả

,nhưngHùng

h

ầ

ucanr

ằ

ng:"Họmu

ố

nchiếmnướcta,chỉl

ấ

yviệchôn nhânlàmcớmàthôi".

T

h

ụcVươngvìchu

y

ện

ấ

yđể

ụngoángi

ậ

n.

Vuam

u

ố

ntìmn

ườixứngđángđể

ả

,

ả

ocácbềtôir

ằ

ng:"Đứacongáinàylàg

ố

ngtiên,n

ườinàocóđủtàiđứcmớicholàm

ể".

B

ấ

y

giờcóhain

ườitừngoàiđến,

l

ạ

y

d

ướisânđểc

ầ

uhôn.

Vua

l

ấ

ylàml

ạ

,h

ỏ

ithìhọthưar

ằ

ộ

ười

là[4b]SơnTinh,

ộ

ườilàT

h

ủyTinh,đềuởtrongcõic

ả

,nghenhàvuacóthánh

ữ,đánh

ạ

ođến

xinlĩnh

ệnh.

Vuanói:"Tacó

ộ

ườicongái,

l

ẽnào

l

ạ

iđượccảhairểhiền?".

Bènhẹnđếnngày hômsau,aiđemđủsính

l

ễđếntrướcthì

ảchon

ười

ấ

y.

Haingườivâng

l

ời,

l

ạ

ytạravề.

Hômsau, SơnTinhđemcácđồchâubáuvàng

ạ

c,chimnúithú

ừngđếndâng.

Vuay

h

ẹn

ảconcho.

SơnTinh đón

v

ợvềởn

ọ

nnúicaotrênnúi

T

ả

nViên.

T

h

ủyTinhcũngđemsính

l

ễđếnsau,gi

ậ

ntiếclà không kịp, bènkéomâylàm

ưa,dâng

ướctrànng

ậ

p,đemcácloàithủyt

ộ

cđu

ổ

itheo.

Vuacùng

S

ơnTinh

l

ấ

y lướis

ắ

tch

ă

ngngangt

h

ượng

l

ưusôngTừLiêm

4

đểch

ặ

nl

ạ

i.

T

h

ủyTinhtheosôngkhác,

ừLy

N

hânvào chânnúiQ

u

ả

ngOa

5

ồ

itheod

ọ

cbờlêncửasôngHát,rasông

l

ớn

6

màrẽvàosông

Đ

àđểđánhT

ả

n Viên,

ơinơiđàosâuthànhvựcthànhch

ằ

m,chứanướcđểmưuđánhúp.

S

ơnTinhcóphépt

h

ầ

ến hóa,

ọ

i[5a]

7

ườimanđantrelàmràoc

h

ắ

nnước,l

ấ

ynỏ

ắ

nxu

ố

ng,cácloàicó

v

ẩ

yvàcóvỏtrúng

1

V

ệt

Sử

Lược

chép

nước

Văn

Lang

gồm

15

bộ

l

ạc,

đó

có

10

bộ

l

ạc

ống

tên

như

Toàn

hư

ghi

rên

đây

(Giao

Chỉ

,

V

ũNinh,

V

ệt

Thường,

Ninh

Hả

i,LụcHải,HoàiHoan,CửuChân,Bình

V

ăn,CửuĐ

ứ

c,

V

ănLang),và5bộ

l

ạcvớitênkhác(QuânNinh,Gia Ninh,ThangTu

y

ền,Tân

X

ương,NhậtNam).

L

ĩnhNamChíchQuái

c

ũngchépđủ

ên15bộ,nhưngtrongcácbảnh

ệncòn,tên các

ộấycónh

ềusaikhácchênh

l

ệch.

DưĐịaChí

c

ủaNguyễnTrãichépđúngtêncác

ộnhưToànT

h

ưđãghitrênđây,nhưng khôngcó tên bộ

V

ăn Lang.

2

C

h

ữ

"Hùn

"

và chữ"Lạc" chỉ khácnhau

v

ềphíabên

rái, dễđọc và chép

l

ầm.

3

Lĩnh

Nam

Chích

Quái

chép

Phù

Đổng

Thiên

V

ương

đánh

ặcÂn

d

ướinúiTrâuSơn,SáchV

ệtSửTổng

V

ịnhchúrằngnúi

V

ũNinh thuộc huyện QuếDương(nayth

u

ộc đất QuếVõ,

ỉnhHà

B

ắc).

4

Sông

T

ừ

Liêm:

c

h

ỉ khúcsông

H

ồngchảyquaChèm,HàNội.

5

Tức

là sôngĐáy.

6

Tức

là sôngHồng.

7

Nguyên

bả

mất

ờin 5a- b,được thay thếbằng

ờchéptay.

tênđềuch

ạ

ytr

ố

nc

ả

. 

R

ố

tcu

ộ

cThủyTinhkhôngt

h

ểxâmph

ạ

mđượcnúiT

ả

nViên. 

(TụctruyềnSơn

Tinh và T

h

ủy Tinh từ đ

ấ

y về sau đời đời thù oán, m

ỗ

ă

m mùa

ước to thường v

ẫ

n đánh nhau).

NúiT

ả

nViênlàdãynúicao

c

ủanướcViệtta,sựlinhthiêng

ấ

tứngngh

ệm.

Mị

N

ươngđãl

ấ

y SơnTinh,T

h

ụcVương tức gi

ậ

n, d

ặ

n l

ạ

i con cháu ph

ả

i d

ệt V

ă

n Lang mà ch

ếm l

ấ

y nước.  Đến đời cháu là

T

hục Phán có dũng

l

ược, bèn đánh l

ấ

y nước.

Sửth

ầ

nNgô

S

ĩLiênnói:

T

h

ờiHùngVươngđ

ặ

tchưh

ầ

uđểlàmphêng

ậ

u,chia nướclàm15

ộ

.

Ở15

ộ

ấ

yđềucótrưởngvàtá.

Vuatheot

h

ứ

ậ

cc

ắ

tđ

ặ

tcácconthứ

đểcaitrị.

Nói50contheo

ẹvềnúi,làmsaob

ếtkhôngph

ả

ilàn

h

ưthế?

Vì

ẹlàm quânt

ưởng,cácconđềulàmchúa

ộ

tphương. 

C

ứxemnhưtùtrưởngn

ườiman ngàynayxưnglànamp

h

ụđ

ạ

o,[5b]nữphụđ

ạ

o(nay

ả

ntriềuđ

ổ

ichữphụđ

ạ

thànhchữphụđ

ạ

thìcó

l

ẽđúngn

h

ưthế).

Cònn

h

ưviệcSơnTinh,T

h

ủy

Tinhthìr

ấ

tlàquáiđ

ả

n,tinsáchch

ẳ

ằ

ngkhôngcósách,hãy

ạ

mthu

ậ

tl

ạ

ichuyệncũ để truyền l

ạ

i sự nghi n

ờ thôi).

T

rởlênlà[

k

ỷ]H

ồ

ngBàngt

h

ị,từKinh

D

ươngVươngđượcphongn

ă

mNhâmT

u

ấ

t,cùngt

h

ờivới

ĐếNghi,tru

y

ềnđếncu

ố

ithờivuaHùngVương,ngang

v

ớiđờiNoãnVươngnhàChu

ă

mthứ57[258

TC

N

] là n

ă

m Quý Mão thì

h

ết,

tấ

t cả2.622 n

ă

m [2879 - 258 TCN].

Kỷ

Nh

à

T

hục

An

Dương Vương

Họ

T

hục,tênhúylàPhán,n

ườiBaT

h

ục

1

,ởngôi50

ă

m,đóngđôởPhongKhê(naylàthành

CổLoa).

[6a]GiápThìn,

ă

mthứ1[257TCN],

(ChuNoãnVươngn

ă

mthứ58).

Vuađãthôntínhđược nướcV

ă

nLang,đ

ổ

iqu

ố

chiệulàÂu

L

ạ

c.

Trướckiavuanh

ềul

ầ

nđemquânđánhHùngVương,n

h

ưng HùngVươngbinhhùng

ướng

ạ

nh,vua

ịthuamãi.

Hùng

V

ương

ả

ovua

ằ

ng:"Tacósứcth

ầ

n,nước

T

hụckhôngsợư?"

R

ồ

iHùngVương

ỏkhôngsửasangvõ

ị,chỉham

ă

nu

ố

ngvuic

h

ơi.

Quân

T

h

ục kéosátđếnnơi,hãycònsaymềmchưatỉnh,r

ồ

ithổhuyếtnh

ả

yxu

ố

ếngchết,quânlínhquaygiáo đ

ầ

u hàng T

h

ục Vương.

B

ấ

ygiờ

T

hụcVươngđ

ắ

pthànhởViệtThường,

ộ

ngnghìnt

ượng,c

u

ố

ntrònnhưhìnhcon

ố

c, chonên

ọ

ilàLoaThàn

h

2

,l

ạ

icótênlàthànhTưLong(n

ườinhàĐường

ọ

ilàthànhCônLôn,vìthành

ấ

tcao

3

).

Thànhnàycứđ

ắ

pxongl

ạ

isụt,vua

l

ấ

ylàmlo,

ớitraigiớikh

ấ

ntrờiđ

ấ

tvàth

ầ

nkỳnúisông,

ồ

i khởi công đ

ắ

p l

ạ

i.

BínhNgọ,

ă

mthứ3[255TCN],

(Đ

ộ

ngChuQuân

ă

mthứ1). 

Mùaxuân,tháng3,c

h

ợtcó th

ầ

nnhânđếncửathành,t

ỏ[6b]vàothành,

c

ườimànóir

ằ

ng:"Đ

ắ

pđếnbaog

ờchoxong!".

Vua

ời vàođiệnh

ỏ

i,th

ầ

nnhânt

ảlời:"

C

ứđợigiangsứđến".

R

ồ

icáotừđingay.

Sánghômsau,vuara

c

ửa thành,quảth

ấ

ycóconrùavàng

ơitrênsôngtừphíađôngđến,xưnglàgiangsứ,nóiđượctiếngn

ười, bànđượcviệctươnglai.

Vua

ừng

l

ắ

m,đểvàomâmvàng,đ

ặ

tmâmlêntrênđiện.

Vua

h

ỏ

ivềnguyên

1

V

ề

đ

ều

ghi

Thục

Phán

ngườ

iBaThục(TứXuyên,TrungQ

u

ốc),Cươngmụccónhậnxét:"

N

ướcThục

ừnăm

hứ5đờiThậnTĩnh

Vương

nhà

Chu

(316

TCN)

đã

bị

nước

Tần

d

ệtrồi,làm

ìcóvua

ữa?

Huốngchi

ừThụcđến

V

ănLangcòncóđấtK

ệnVi(nay thuộcVânNam),đấtDạLang,Cùng,Túc,Nh

ễmMangv.v...

cáchnhauhànghai

an

àn

d

ặm,có

l

ẽnàoT

h

ụcvượt

q

uađược cácnướcấymàsangđánh

l

ấy

V

ănLan

?....H

ặc

ản

oàicõiTây

B

ắc

iáp

v

ớinướcVănLangcòncó

h

ọThụckhác,màsửcũ (

ứcToànT

h

ư)nhậnlàT

h

ụcVươngchăng?"

(CMTB1,9).

H

ệnnay,cónh

ềug

ảthu

y

ếtvềnguồngốccủaThụcPhán,trongđó

có

thu

y

ết coi họ Thục là thủ

l

ĩnh

c

ủangười Âu V

ệt(hayTâyÂu) ởphíabắc nước VănLangmàtrungtâmlàvùngCao

B

ằng.

2

Nay

còn

d

i tích ởhu

y

ện ĐôngAnh,Hà

N

ội.

3

Côn

Lôn:

tên

dãy

núi

Trung

Q

u

ốc

(ởm

ềnTânCương-TâyTạng).

dothànhsụp,rùavàngđáp:

"

Đ

ólàdotinhkhínúisôngvùngnày

ịconvuat

ướcphụvàođểbápthù

nước,n

ấ

pởnúiT

h

ấ

tDiệu. 

Trongnúicóconquỷ,đólàn

ườiconhátthờitrướcchônởđ

ấ

yhóalàm quỷ.

C

ạ

nhnúicócáiquán,c

h

ủquántênlà

Ng

ộKhông,có

ộ

tđứacongáivà

ộ

tcongàtr

ắ

ng,đólà

dưkhícủatinh,phàmn

ườiqua

l

ạ

ủđêmởđ

ấ

yđềuph

ả

ichếtvì

ịquỷlàmh

ạ

i.

Chúngcót

h

ể

ọ

i nhauh

ọ

pđàn

l

ũ,làmchosụpthành.

N

ếug

ếtcongàtr

ắ

ngđểtrừtinhkhí

ấ

y,thìthànhtựnhiênđược

[7a]

ềnvững. 

Vuađemrùavàngđếnquán

ấ

y,giảlàmn

ườin

ủtr

ọ

. 

C

h

ủquánnói:"Ngàilàquý nhân,xinđingay,c

h

ớlưul

ạ

iđâymà

ịh

ọ

a".

Vua

c

ườinói:"S

ố

ngchếtcómệnh,maquỷlàmgì

ổ

i?".

R

ồ

ủl

ạ

iquán.

Đếnđêmnghet

ếngtinhq

u

ỷtừngoàiđến

ọ

ởcửa,rùavàngl

ềnquát

ắ

ng,q

u

ỷ

khôngvàođược,đếnkhigàgáythì

l

ũquỷtanch

ạ

yhết.

Rùavàngxinvuađu

ổ

itheo.

TớinúiT

h

ấ

tDiệu

thìtinhkhíb

ến

ấ

t,vuat

ởvềquán. 

Sángsớm,chủquántưởngvuađãchếtr

ồ

i,

ọ

ườiđếnđể khâml

ệmđemchôn.

T

h

ấ

yvua

v

ẫ

nvui

v

ẻcườinói,chủquánl

ềnsụpl

ạ

ynói:

"Ngàilàmsaođượcnhư thế,t

ấ

tph

ả

ilàthánhnhân!". 

Vuaxincongàt

ắ

ếtđểtế. 

G

àchết,congáichủquáncũngchết theo. 

Vual

ềnsaingườiđàonúi,t

h

ấ

ycónh

ạ

ckhícổvàxươngn

ười,đemđ

ố

tthànhtro,r

ả

ixu

ố

ng sông,yêukhí

ới

ấ

th

ẳ

n.

Từđ

ấ

y,đ

ắ

pthànhkhông[7b]quá

ửathángthìxong.

Rùavàngcáo

ừra

về.

Vua

c

ả

ạ

,h

ỏ

ằ

ng:"Đ

ộ

iơnngàithànhđ

ắ

pđãvững,

ếucógi

ặ

cngoàiđến,thì

l

ấ

ygìmàc

h

ố

giữ?" 

Rùavàngbèntrútch

ếcmóngtraochovuavànói:"

N

ướcnhàyênhaynguyđềudosốtrời, nhưngn

ườicũngnênphòng

ị;nếucógi

ặ

cđếnthìdùngmóngthiêngnàylàm

l

ẫ

yn

ỏ

,nh

ằ

mvàogi

ặ

c

mà

ắ

nthìkhôngp

h

ả

ilogì". 

Vuasai

ềtôilàCao

L

ỗ(cósáchchéplàCaoThôn

1

)làmnỏth

ầ

n,

l

ấ

y móng rùa làm

l

ẫ

y, đ

ặ

t tên là Linh Quang Kim T

ả

o Th

ầ

N

ỏ

.

CaoVươngnhàĐường[tứcCaoBiền]

d

ẹpnướcNamChiếu,khiđưaquân

v

ềquachâu

V

ũNinh, đêmn

ằ

mchiêmbaot

h

ấ

ycóngườilạtựxưnglàCao

L

ỗ

,nói:"Ngày

x

ưagiúpAn

D

ươngVương,cócông đánhluig

ặ

c,

ịL

ạ

ch

ầ

ugièmpha,p

h

ả

ỏđi,saukhichết,trờithươngkhôngcót

ộ

igì,bancho

ộ

td

ả

núisôngnày,cholàmc

h

ứcqu

ả

nlĩnhđôth

ố

ngtướngquân,làmc

h

ủm

ọ

iviệcđánh

d

ẹpg

ặ

cgiãvàmùa màngcàyc

ấ

y. 

Naytheominhcôngđi

d

ẹpyênquâng

ặ

c,l

ạ

itrởvề

ả

ộ

,khôngcó

l

ờitừbiệtthì không ph

ả

i lễ.  Cao Vương thức d

ậ

y, nói chuyện l

ạ

i với liêu th

u

ộ

c, có làm bài thơ:

Mỹ hĩ Giao Châu địa, Du Du

v

ạ

ả

i lai.

Cổhiền n

ă

ng đ

ắ

c kiến, Chung

ấ

t phụ linh đài.

(Đẹp thay đ

ấ

t Giao Châu, D

ằ

d

ặ

c tr

ả

i muôn thâu.

N

gười xưa nay được th

ấ

y, Hảt

ấ

m lòng

ấ

y lâu).

NhâmTý,

ă

mthứ9[249TCN],

Đ

ôngChuQuân

ă

mthứ7;[

ấ

ygiờcó]7nướclàT

ầ

n,Sở, Yên, Triệu, Ngụy, Hàn,

T

ề).  N

ă

ấ

y nhà Chu

ấ

t.

[8a]CanhThìn,

ă

mthứ37[221TCN],

(T

ầ

nThủyHoàngLữChính

ă

mthứ26). 

N

ước

Tầ

n thôntínhcả6nước,xưnghoàngđế.

B

ấ

ygiờn

ườiTừLiêm,GiaoC

h

ỉta,làLýÔng

T

ọ

2

ườicao2 trượng3t

h

ước,lúcítt

u

ổ

iđếnhương

ấ

plàmlựcdịch,

ịtrưởngquanđánh,bèn

ỏsang

ước

Tầ

nlàm quanđếnchức

T

ưlệhiệuúy. 

T

h

ủyHoàngl

ấ

yđượcthiênh

ạ

,saiôngđemquânđónggiữđ

ấ

tLâm Thao

3

,uydanhc

h

ấ

nđ

ộ

ngnướcHungNô.

Khit

u

ổ

igià,

v

ềlàng

ồ

ichết.

T

h

ủyHoàngchoônglàn

ười

kỳl

ạ

,đúcđ

ồ

nglàmtượng,đểởcửaTưMãởHàmDương,

ụngtượngchứađượcm

ấ

ychụcn

ười, n

ầ

mlaythìchuyểnđ

ộ

ngđược,HungNôtưởngđólàh

ệuúycòns

ố

ng,khôngdámđếnxâmph

ạ

m (TriệuXươngnhàĐườnglàmđôhộGiaoChâu,đêmthườngn

ằ

mchiêmbaot

h

ấ

ycùngÔngT

ọ

ả

ng bànsáchXuânThu,TảTruyện,nhân

h

ỏ

ichỗởcũ,r

ồ

d

ựngđềnthờ. 

KhiCao

V

ươngđiđánhNam

1

Cao

Lỗ

,chéplàCaoThôngtrongcáctàil

ệu

c

ủaTrungQ

u

ốcnhưGiaoChâuNg

ại

V

ựcKý(

d

oT

h

ủyKinhChú,q.14dẫn),Thái

Bình

 hoàn

v

ũ ký (

h

ầnNamV

ệt Chí, q. 170), v.v....

2

M

ột

số

tài

l

ệuTrungQuốc(nhưQuảngDưKý,ĐạiThanhNhấtThốngChí,v.v....)chéplàN

u

y

ễnÔngT

ọng,có

l

ẽvìdựatheo

ử

l

ệu V

ệt Namđời Trầndokiênghúyđãđổi Lý thành Ngu

y

ễn.

3

Lâm

Thao:

tên

hu

y

ện

Trung

Q

u

ốc

hời Tần, nay th

u

ộc

ỉnhCamTúc.

Chiếu,th

ầ

nthườngh

ểnlinhgiúpsức.

CaoVươngchosửal

ạ

iđềnthờ,t

ạ

cgỗlàmtượng,

ọ

ilà[tượng]

Lý h

ệu úy.  Đề ở xã Thụy Hương hu

y

ện Từ Liêm)

1

.

ĐinhH

ợ

i,

ă

mthứ44[214TCN],

(T

ầ

nThủyHoàngn

ă

mthứ33).

Nhà

T

ầ

nphátn

h

ữngn

ười tr

ố

ntránh,n

ườiởrể[8b]n

ườiđibuôn,ởcácđ

ạ

oralàmbinh,saih

ệuúyĐồ

T

hưđemquânlâu thuyền,saiSửL

ộ

cđàongòi

v

ậ

nlương,đisâuvàođ

ấ

tLĩnhNam,đánhl

ấ

ymiềnđ

ấ

tLụcDương,đ

ặ

tcác qu

ậ

nQ

u

ếLâm(naylàhu

y

ệnQuýcủađ

ấ

tMinh,Q

u

ả

ngTây)

2

,

N

amH

ả

i(naylàtỉnhQ

u

ả

Đ

ông)và

T

ượngQ

u

ậ

n(tứclàAnNam)

3

;choNhâmNga

4

làmNamH

ả

iúy,Tr

ệu

Đ

àlàmLongXuyên

l

ệnh(Long Xuyênlàth

u

ộ

chuyệncủaNamH

ả

i),đemnhữngbinhp

h

ả

ộ

iđồ50v

ạ

ườiđếnđóngđ

ồ

nở

N

gũ Lĩnh,Ngaovà

Đ

ànhânđómưuxâmchiếmnướcta. 

(Ch

u

ếtế:contraikhôngcót

ềnn

ộ

psínhlễ,l

ấ

y thânở

ửinhà

v

ợnên

ọ

ilàch

u

ếtế[ở

ửirể]nhưcáibướuởmìnhn

ườita,là

v

ậ

tthừa.

LụcLươnglà n

ườiLĩnhNamph

ầ

nnh

ềuởchỗnúi

ừng,trên

c

ạ

l

ục),tínhn

ười

ạ

nhtợn(cường

l

ương)nên

ọ

ilà

Lục Lương).

TânMão,

ă

mthứ48[210TCN],

(T

ầ

nThủyHoàngn

ă

mthứ37).

Mùađông,tháng10,T

h

ầ

T

hủyHoàngm

ấ

tởSaKhâu.

NhâmNgaovàTr

ệu

Đ

àđemquânsang xâm

l

ấ

n. 

Đ

à đóng quân ở núi Tiên

Du,

B

ắ

cGiang

5

đánhnhau

v

ớivua. 

Vuađemnỏth

ầ

nra

ắ

n,

Đ

àthuac

h

ạ

y. 

B

ấ

ygiờNgaođemthủy quânđóngở

T

iểuGiang(tứclà[consông]ởphủ[9a]

Đ

ôh

ộ

,saul

ầ

mlà

Đ

ôngH

ồ

,tứclà

ến

Đ

ôngHồ ngàynay)

6

,vìp

h

ạ

mthổth

ầ

nnên

ị

ệnh,ph

ả

irút

v

ề. 

NhâmNgao

ả

Đ

àr

ằ

ng:"NhàT

ầ

ắ

ấ

t, dùng

ưukếđánhPhánthìcót

h

ể

d

ựngnướcđược".

Đ

àbiếtvuacó

ỏth

ầ

n,khôngt

h

ểđịchn

ổ

i,bèn

luig

ữnúiVũNinh,saisứđếng

ả

nghòa.

Vua

ừng,bènchia

ừBìnhGiang(naylàsôngThiênĐứcở huyện

Đ

ôngNgàn)trởlênphía

B

ắ

cthu

ộ

cquyềncaitrịcủa

Đ

à,trởvềphíaNamth

u

ộ

cquyềncaitrịcủa vua. 

Đ

àsaiconlàT

ọ

ngT

h

ủyvàoh

ầ

ulàmtúcvệ,c

ầ

uhôncongáivualà

M

ỵChâu. 

Vua

ằ

nglòng.

T

ọ

ngT

h

ủy

d

ỗMỵChâuđểxemtr

ộ

mnỏth

ầ

n,r

ồ

ầ

ẻgãyl

ẫ

yn

ỏ

,thaycáikhácvào,g

ảvờvề

B

ắ

c th

ă

mcha

ẹ,

ả

oMỵChâu

ằ

ng:"Ântình

v

ợch

ồ

ngkhôngt

h

ểquênnhau,

ếulỡhainướckhônghòa, NamB

ắ

ccáchbiệt,tal

ạ

itớiđâythìlàmthếnàomàtìmt

h

ấ

ynhau?".

MỵChâunói:"Th

ếpcócáinệm g

ấ

mlôngn

ỗ

ng,t

h

ườngmangtheomình,điđếnđâuthìrútlôngn

ỗ

ắ

cởchỗđườngrẽđểlàm d

ấ

u".  T

ọ

ng T

h

ủy về báo cho

Đ

à biết.

[9b]QuýTỵ,

ă

mthứ50[208TCN]

(T

ầ

nNhị

T

hếHồHợi,

ă

mthứ2). 

NhâmNgao

ố

ắ

p chết,

ả

Đ

àr

ằ

ng:"Tôinghenói

ọ

nTr

ầ

nTh

ắ

nglàmlo

ạ

n,lòngdânc

h

ưabiếttheovềđâu.

Đ

ấ

tnàyở

nơixalánh,sợ

ọ

ặ

cxâmph

ạ

mđếnđây,mu

ố

ncùngôngc

h

ặ

tđường(đườngvàođ

ấ

tViệtdonhà

Tầ

ở

,tựphòng

ị,đợixemchưh

ầ

ub

ếnđ

ộ

h

ếnào".

Đếnkhi

ố

ặ

ng,

l

ạ

i nói: "Đ

ấ

t Phiên Ngung (nhàHán

ọ

ilàNamThành)

d

ựanúicáchsông,đôngtâydàim

ấ

ynghìn

d

ặ

m,vảcón

ườiT

ầ

ncùng giúp,

c

ũngđủ

d

ựngnước,

d

ấ

yvương,làmc

h

ủm

ộ

tphương.

Cáct

ưởng

l

ạ

itrongqu

ậ

nnàykhôngn

ười nàođángcùng

ưubàn,chonêntôi

ọ

iriêngôngđể

ả

o".

R

ồ

iNgaol

ấ

y

Đ

àthaymình.

Ngaoc

h

ết,

Đ

à liền

ửihịchđếncáccửa

ả

iHoànhPh

ố

,DươngSơn,HoàngKhê,nói:"Quâng

ặ

c

sắ

pđến,ph

ả

ấ

pch

ặ

t đường,

h

ọ

pbinhtựgiữ".

Hịchđếnnơi,cácchâuqu

ậ

nđềuhưởngứng.

B

ấ

ygiờ

Đ

àgiếthếtcáctrưởng

l

ạ

idonhàT

ầ

nđ

ặ

t,đemthânthíchphecánhthaylàmthú

l

ệnh.

Đ

àđemquânđếnđánhvua,vuakhông biếtl

ẫ

ynỏđãm

ấ

t[10a],n

ồ

iđánhcờcườimà

ả

o:"

Đ

àkhôngsợnỏth

ầ

ncủatasao?".

Quân

c

ủa

Đ

à tiếnsátđếnnơi,vuag

ươngnỏthì

l

ẫ

yđãgãy

ồ

i.  Vua thua ch

ạ

y, để Mỵ Châu n

ồ

i trên ngựa, cùng ch

ạ

y

1

Tức

đềnChèm ởhu

y

ện TừLiêm,HàNội.

2

Quế

Lâm:

tên

q

u

ận

thờ

iTần,naylàvùngđất

ắcvàđông

ỉnhQ

u

ảngTây,chứkhôngchỉriênghu

y

ệnMinhQuý,

ơiđóngtrịsở

của

ỉnh

 ấy.

3

Tượng

Quận:

tên

q

u

ận

đờ

iTầnmàtrướcđâynh

ềusách

ửcủatavà

c

ủaTrungQuốcđềuchúg

ảilà

q

uậnNhậtNam,hay

ao

ồmcảbaq

u

ậnGiaoC

h

ỉ,CửuChân,N

h

ậtNam

hờiHán,tứcđấtAnNam.

Thu

y

ếtđólàdựavàomộtcâucướcchú

c

ủaHánT

h

ư (q.28

h

ạ,tr.11a)về

q

uậnNhậtNam

hờiHán:"QuậnNhậtNam-

q

uậnTượngthờiTầnngàytrước".

Nhưng

ừcuối

hếkỷXIX, thuyếtđóđãbịphêphán.

ChínhHánt

h

ư

hần

B

ảnKỷ(

q

.7

r.9a)chéprõrằng:"Năm

hứ5h

ệuNguyênPhương(76TCN),bãi

ỏ

q

uận

Tượng,

chia

đất

vào

hai

q

uận

Uất

Lâm

và

T

ường

Kha".

Q

u

ậnUấtLâmlàvùngQ

u

ảngTây,q

u

ậnTườngKhaởphía

ây

q

uận Uất Lâmvà

ồmmột

hần Quý Châu.

V

ậy TượngQ

u

ậnlàm

ền tây QuảngTâyvànamQuýChâu.

4

C

h

ữ

có

hai

âm:

"Hiêu"

và

"Ngao".

Chúngtôiphiêntheoâmđãquengọi.

5

Bắc

Gian

:tên đạo đời Đinh, tên

l

ộ

hời Lý, Trần và đầuLê(nay là

ỉnhHà

B

ắc).

6

Cương

mục

(TB1, 16

) chú: "Bây

ờkhông

ết con sông này ởđâu".

vềphíanam. 

T

ọ

ngT

h

ủynh

ậ

d

ấ

ulôngn

ỗ

ngđu

ổ

itheo. 

Vuađến

ờbiển,hếtđườngmàkhôngcó

thuyền,liền

ọ

irùavàng

ấ

ytiếng:"Mauđếncứuta!" 

Rùavàng

ổ

ilên

ặ

tnước,m

ắ

ằ

ng:"

K

ẻ n

ồ

isaungựalàg

ặ

cđ

ấ

y,saokhônggiếtđi?".

Vua rút

ươm mu

ố

n chém Mỵ Châu, Mỵ Châu kh

ấ

ằ

ng: "Trungtínt

ọ

ntiết,

ịn

ườiđánhlừa,xinhóathànhn

ọ

cchâuđểrửathùn

h

ụcnày".

C

u

ố

icùngvua v

ẫ

nchépMỵChâu,máuc

h

ả

yloangm

ặ

tnước,loàitrainu

ố

tvào

ụng,hóalàm

h

ạ

tminhchâu.

Vua

c

ầ

ừngtêv

ă

ndài7t

ấ

cxu

ố

ểnmàđi (tức như ngày nay

ọ

i là sừng tê rẽ nước. 

T

ục truyền núi

D

ạSơn

xãCaoXáởDiễnChâulà

ơi

ấ

y).

T

ọ

ngT

h

ủyđu

ổ

itheođếnnơi,th

ấ

yMỵChâuđãchết,thươngkhóc

ômxácđemvềchônởLoaThành,hóalàmđán

ọ

c.

Tr

ọ

ngT

h

ủynhớtiếcMỵChâu,t

ởl

ạ

ichỗMỵChâu

[10b]

ắ

ộ

itrangđiểmkhit

ước,thươngn

h

ớkhôngnguôi,c

u

ố

icùngn

h

ả

yxu

ố

ếngmàc

h

ết.

N

gười sau được h

ạ

t minh châuở b

ển

Đ

ông, l

ấ

y nước giếng

ấ

y mà rửa,

sắ

c n

ọ

c càng sáng hơn.

Sửth

ầ

nNgô

S

ĩLiênnói:Chu

y

ệnrùavàngđángtinch

ă

ng?

Chu

y

ệnth

ầ

ngiáng đ

ấ

tS

ầ

1

,chu

y

ệnđábiếtnói

2

cũngcót

h

ểlàcó.

Vìv

ệclàmcủath

ầ

nlà

d

ựatheon

ười, thácvào

v

ậ

tmànói

ă

ng.

N

ước

sắ

pthịnh,t

h

ầ

nminhgiángđểxemđứahóa;

ước

sắ

ấ

t,th

ầ

ncũnggiángđểxétt

ộ

iác. 

Chonêncókhit

h

ầ

ngiángmà

h

ưng,

c

ũngcókhi th

ầ

ngiángmàvong.

An

D

ươngVươnghưngcôngđ

ắ

pthànhcóph

ầ

nkhôngdèđ

ặ

ức dân,chonênt

h

ầ

nthácvàorùavàngđểr

ă

ả

o,ch

ẳ

ngph

ả

ilàvì

l

ờioántráchđ

ộ

ngdân màthànhranhưthếư?

Nhưngt

h

ếcũngcònlàkhá.

Đếnn

h

ưlo

h

ọ

aho

ạ

nvềsaumà

nàixinvớith

ầ

n,thìlòngriêngđãn

ả

y.

Lòngriêng

ộ

tkhi

ả

ym

ầ

mthìlẽtrờitheođó mà

ấ

t,[11a]saoth

ầ

nl

ạ

ich

ẳ

nggieochotai

h

ọ

a! 

Rùavàngtrútmóngthiêngtrao cho,

ả

olàcót

h

ểđánhluiđượcquânđịch,đólà

ầ

mh

ọ

ach

ă

ng? 

Nhưchuyệnth

ầ

n bancho

ướcQu

ắ

cru

ộ

ngđ

ấ

tmàsaođónướcQu

ắ

ccũng

ấ

ttheo. 

Sau[An

D

ương Vương]q

u

ảnhiênn

h

ưv

ậ

y.

T

h

ếch

ẳ

h

ả

ilàth

ầ

ntheongườimàhànhđ

ộ

sao

?

N

ếu khôngcólờinàixin[

v

ớirùavàng],

c

ứtheođ

ạ

olýmàlàm,b

ếtđâu qu

ố

c th

ố

l

ạ

i ch

ẳ

ng đượclâudài?

ĐếnnhưchuyệnMỵChâu

ắ

clôngn

ỗ

ngchỉđường,thìc

h

ưach

ắ

cđãcó. Nếucóthìchỉm

ộ

tl

ầ

nlàph

ả

i,thếmàsaunàycongáiTr

ệuV

ệtVương

l

ạ

ắ

tchướcmà cũngnóin

h

ưthế,làlàmsao?

Có

l

ẽn

ườichépsửcho

ằ

ngnhàT

h

ụcvànhàTriệu

ấ

t nướcđềudoconrể,chonênnhân

ộ

tviệcmànóihai

l

ầ

nch

ă

ng?

T

h

ếthìviệcmaquỷ làmđổthànhcũngđángtinsao? 

T

ảlờir

ằ

ng:Đ

ạ

ilo

ạ

icũngn

h

ưchuyệnBáHữulàm quỷ

d

ữ,saungườinướcTrịnh

l

ậ

pconcháucủaHữu,[h

ồ

ncủaHữu]cóchỗnươngtựa

ồ

ithìhế

3

.

T

hếlàtrừ

ỏyêukhí,q

u

ỷkhông[11b]cóchỗphụvào

ữathìph

ả

ithôi. Đếnn

h

ư

ửchépAn

D

ươngVương

ạ

ivonglàdo

ỏth

ầ

ịđ

ỗ

il

ẫ

y,

Tr

ệuV

ệtVương b

ạ

ivongvì

ũ đâu mâu m

ấ

t móng r

ồ

ng, đều là mượn lời để cho v

ậ

t trở thành thiêng mà thôi.

Đ

ạ

iphàmv

ệcgiữnướcch

ố

ặ

c tự có đ

ạ

o lý của nó, đúng đ

ạ

o lý thì được nhiều n

ười

giúp

mà

ước

hưng,

ấ

đ

ạ

lý

thì

ít

ười

giúp

mà

ước

ấ

t,

không

ph

ả

ivì những thứ

ấ

y.

T

ởlênlà[kỷ]An

D

ư

ơ

ngVư

ơ

ng,kh

ở

ừnămGiápThìnđếnnămQuýTỵlàhết,

ấtcả

50 năm [257 - 208 TCN].

1

Thần

giángđấtSần:TảTruyệnchéprằngthần h

ện ởđất Sần thuộc nước Quắc, Q

u

ắc côngsai

q

uan đếnlàm

l

ễ

ế, được

hầnban

cho

 ruộngđất.

2

Đá

ết nói: TảTruyện ghi v

ệc năm

hứ8đời Lỗ AiCôngởđất N

uy Du nước Tấn có hònđáb

ết

nói.

3

Bá

Hữu:

ức

Lương

Tiêu,

đạ

iphunướcTrịnhthờiXuânThubịchếtoan,thườngh

ệnhồnvề

q

uấynh

ễu.

Sau,TửSảnchoconBá

Hữu

là

L

ươngC

h

ỉ làm

q

uan,

h

ồnBáHữu mới thôi không

áo oán

ữa.

(TảTruyện,q.13).

Đ

ại 

V

iệt  Sử 

K

ý 

Ng

oại  Kỷ 

Toà

T

hư

Quy

ể

n II

[1a]

Kỷ

Nh

à

Tr

iệu

1

Vũ Đế

Ở ngôi 71

ă

m [207 - 136 TCN], t

h

ọ121 tu

ổ

i [256 - 136 TCN].

H

ọ

Tr

ệu,

nhân

lúc

nhà

Tần

suy

loạn,

giết

ư

ở

lại

Tần,

chiếm

ữ

đất

Lĩnh

Nam, xưngđế,đòingangv

ớ

inhàHán,hư

ở

ngnư

ớ

ctru

y

ềnngôi100nămm

ớ

imất,cũnglà

ậcvua anh hùng.

HọTriệu,tênhúylà

Đ

à,ngườihu

y

ệnChânĐịnh

2

nướcHán,đóngđôởPhiênNgung(nayởtỉnh

Qu

ả

Đ

ông)

3

.

GiápN

ọ,

ă

mthứ1[207TCN]

,(T

ầ

nNhị

T

hến

ă

mthứ3). 

Vuach

ếml

ấ

yđ

ấ

tLâmẤp

4

và

T

ượng Q

u

ậ

n, tự l

ậ

p làm Nam V

ệt Vương.

ẤtMùi,

ă

mthứ2[206TCN]

,(Tây

S

ởBáVươngH

ạ

ngTịchn

ă

mthứ1;HánVươngLưuBang n

ă

m thứ I). 

N

ă

ấ

y nhà T

ầ

ấ

t.

[1b]Đinh

D

ậu,

ă

mthứ4[204TCN]

,(SởH

ạ

ngTịchn

ă

mthứ3;HánLưuBang

ă

mthứ3). Mùa đông, tháng 10, ngày 30, n

h

ậ

t thực.  Tháng 11, ngày 30, nh

ậ

t thực.

MậuTuất,

ă

mthứ5[203TCN]

,(SởH

ạ

ngTịchn

ă

mthứ4;HánLưuBang

ă

mthứ4). 

Mùa thu, tháng 7, sao Ch

ổ

ọ

c ở khu

v

ực sao Đ

ạ

i Giác.

KỷH

ợ

i,

ă

mthứ6[202TCN]

,(HánCaoĐến

ă

mthứ5). 

Mùaxuân,tháng2,Hán

V

ươnglên ngôi hoàng đế.  N

ă

ấ

y Tây Sở m

ấ

t.

QuýMão,

ă

mthứ10[198TCN],

(HánCaoĐến

ă

mthứ9). 

Vuasaihaisứcoigiữhaiqu

ậ

Giao Chỉ và Cửu Chân.

ẤtTỵ,

ă

mthứ12[196TCN],

(HánCaoĐến

ă

mthứ11)

NhàHánđãđịnhđượcthiênh

ạ

,nghe

tinvua

c

ũngđãxưngvươngởnướcViệt,mớisaiLụcGiảsangphongvualàmNamV

ệtVương,traocho

ấ

nthao

5

vàconsobổđôi

6

,thôngsứvớinhau,

ả

ovuag

ữyênđ

ấ

tBáchV

ệt,chớcướpphá. 

Khisứ

1

Toàn

hư

,cũngnhưnh

ềubộsử

hờiphongk

ến,quann

ệmnhàTr

ệulàmộttriềuđạichínhthống

c

ủanướcta,vàviếtthànhKỷ

Nhà

Tr

ệu.

Quann

ệmđó,

ừ

hếkỷ XVIIIđãbị phêphán, màngười

ác bỏ đầu tiên là N

ô Thì

S

ĩ, tác

ảV

ệt SửTiêuÁn.

2

Nay

làhu

y

ện Chinh Định,

ỉnhHà

B

ắc,TrungQ

u

ốc.

3

Tức

QuảngChâungàynay.

ỞQ

u

ảngĐôngvẫn còn hu

y

ện Phiên Ngung.

4

Theo

Sử

Ký

(q.

113:

Nam

V

ệt

L

ệtTruyện):"KhinhàTầnđãbị

d

ệt,Đà

l

ập

ứcđánh

l

ấyQuếLâm,TượngQuận,

ự

l

ậplàmNam

V

ệt

 Vương".  Ởđây, văn bản

c

ủaToànT

h

ư,

d

o sao chéph

ặc khắc in, đãnhầm

l

ẫn

ừQ

u

ếLâmthànhLâmẤ

p.

5

NGuyên

v

ăn:

"Tỉ

hụ" =

q

uảấn và

d

ây thao để

uộc(vàtrang

ức)

q

uảấn.

6

Nguyên

văn:

"Phẫu

phù"

=

v

ật

ằngvàngbạc, ngọc đá, v.v....

c

ấpcho người được phongquan

ước, khi

c

ần xácđịnh thì k

h

ớphai nửavớinhau;tác

d

ụng

c

ũngnhưphùtiết,n

h

ưngphùtiết

hườnglàhìnhốnglàmbằngtregỗ,đểcấpchocácviên

q

uanđithi hành mệnh

l

ệnh.

đến,vuan

ồ

ix

ổ

mmàtiếpLụcGi

ả

.

Gi

ảnói:"Vươngv

ố

nlà[2a]n

ườiHán,họhàng

ồmả đều ở nước

Hán,nayl

ạ

ilàmtráitụcnướcmình,m

u

ố

nchiếmđ

ấ

tnàylàmkẻđịchch

ố

ngch

ọ

ivớinhàHán,hác

h

ẳ

ng l

ầ

mhaysao?

Vảl

ạ

i,nhàT

ầ

ấ

tconhươu

1

,thiên

h

ạđềutranhnhauđu

ổ

i,chỉcóHánĐếkhoannhân yêun

ười,dânđềuvuitheo,k

h

ởiquântừđ

ấ

tPhongBáimàvàoQuanTrungt

ướctiênđểchiếmgiữ HàmDương,

d

ẹptrừhung

ạ

o.

Trongkho

ả

ng5

ă

m,

d

ẹpyênlo

ạ

nl

ạ

c,bìnhđịnh

ố

ển,đókhông ph

ả

ilàsứcn

ườilàmn

ổ

i,tứclàtrờicho.

HánĐếnghe

v

ươnglàmvuaởđ

ấ

tnày,từngmu

ố

nqu

y

ếtm

ộ

t phenđượcthua,n

h

ưngvìdânchúnglaok

h

ổvừaxongchonênp

h

ả

ỏýđịnh,saisứmang

ấ

nthaocho vương,đánglẽvươngph

ả

irangoàigiao

2

nghênhđónbáiyếtđểtỏlòngtônkính. 

Nayđãkhônglàm thế,thìnêns

ắ

mlễmàt

ếpsứgiảmớiph

ả

i,sao

l

ạ

ic

ậ

ydânBáchV

ệtđôngmàkhinhn

h

ờnsứgiảcủa thiêntử?

ThiênTửngheb

ết,phátbinhsang

h

ỏ

ộ

i,thì vương làm t

h

ế nào?".  Vua ra dáng sợ hãi, đứng d

ậ

ynói:"Tôiởđ

ấ

tnàylâungày[2b]quên

ấ

tcảlễnghĩa".

Nhân

h

ỏ

iGiảr

ằ

ng:"Tôi

v

ớiTiêuHà,Tào Thamai

h

ơn?"

3

G

iảnói:"Vươnghơnchứ". 

L

ạ

ih

ỏ

i:"Tôi

v

ớivuaHánai

h

ơn?". 

Giảnói:"HánĐến

ố

i ngh

ệpcủaNgũĐếTam

V

ương,t

h

ố

ịn

ườiHánkểhàngứcv

ạ

ười,đ

ấ

ộ

nghàngmuôn

d

ặ

m,

v

ậ

tthịnh dân giàu, qu

y

ền chính c

h

ỉ do m

ộ

t nhà, từ khi trời đ

ấ

t mở mang đến nay chưa từng có.  Nay dân củavương,c

h

ẳ

ngqua

ườiv

ạ

nở,ởxenkho

ả

ngnúib

ển,chỉvín

h

ưm

ộ

tqu

ậ

ncủanhàHán,ví

v

ớiHán

Đếsaođược?".

Vua

c

ườivànói:"Tôi

l

ấ

ylàmgi

ậ

nkhôngđượcn

ổ

d

ậ

yởbên

ấ

y,biếtđâuch

ẳ

ằ

ng nhàHán?"

Giản

ồ

l

ặ

ng,s

ắ

cm

ặ

ttiung

h

ỉu.

Bèngiữ

G

iảởl

ạ

ivàitháng.

Vuanói:

"

Ởđ

ấ

tViệtnày khôngaiđủđểnóichu

y

ệnđược.

Nayôngđếnđâyhàngngàytôiđượcnghen

h

ữngchu

y

ệnchưatừng nghe."

ChoG

ảđồchâubáugiánghìnvàngđểlàmv

ậ

tbỏbao.

ĐếnkhiG

ảvề,l

ạ

ichothêmnghìnvàng nữa.

ă

ng.

[3a]BínhNgọ,

ă

mthứ13[195TCN],

(HánCaoĐến

ă

mthứ12).

Mùa

h

ạ

,tháng4,vuaHán

CanhTuất,

ă

mthứ17[191TCN],

(HánH

u

ệĐếDoanhn

ă

mthứ4). 

Mùa

h

ạ

,nhàHán

d

ựng

Nguyên M

ếu ở phía

ắ

c sông Vị.

Quý

S

ửu,

ă

mthứ20[188TCN],

(HánH

u

ệĐến

ă

mthứ7)

Mùaxuân,thánggiêng,ngày

ồ

ộ

t,nh

ậ

tthực. 

Mùa

h

ạ

,tháng5,n

h

ậ

tthực,m

ặ

ttrời

ịchekh

u

ấ

thết. 

Mùathu,tháng8,vuaHán b

ă

ng.

ẤtMão,

ă

mthứ22[186TCN],

(HánCaoH

ậ

uLữ

T

rĩn

ă

mthứ2).

Mùa

h

ạ

,tháng6,ngày30, nh

ậ

t thực.

ĐinhTỵ,

ă

mthứ24[184TCN],

(HánCaoH

ậ

un

ă

mthứ4).

NhàHán

c

ấ

mnướcNamV

ệtmua

đồ

sắ

tởcửaquan.

Vuanói:"KhiCaoĐếlênngôi,tacùngthông

ứchungđồdùng.

NayCao

H

ậ

unghe

lờigièmpha,phânb

ệtđồdùngHán,V

ệt.

V

ệcnàyt

ấ

tlà

ưukếcủaTrườngSaVương

4

mu

ố

d

ựauy

đức của nhà Hán

ưu l

ấ

y nước ta mà làm vua c

ả

,tự làm công của mình".

[3b]MậuNgọ,

ă

mthứ25[183TCN],

(HánCaoH

ậ

un

ă

mthứ5). 

Mùaxuân,vualênngôi hoàng đế, đem quân đánh Trường Sa, đánh

ạ

ấ

y qu

ậ

ồ

i về.

CanhThân,

ă

mthứ27[181TCN],

(HánCaoH

ậ

un

ă

mthứ7).

NhàHánsaiLâm

L

ưh

ầ

uChu TáosangđánhNamV

ệtđểbáothùv

ệcđánhTrườngSa. 

G

ặ

pkhi

ắ

ẩ

mth

ấ

p,

ệnh

d

ịchphát, bènbãiquân.

Vuanhânt

h

ếdùngbinhuyvà

c

ủac

ả

iđểchiêuvỗMânV

ệcvàÂu

L

ạ

cởphíatây(tứclà GiaoChỉvà

C

ửuChân),các

ơi

ấ

yđềutheovề,từđôngsangtâyr

ộ

nghơnv

ạ

d

ặ

m.

Vuan

ồ

ixemui vàng, dùng

c

ờ tả đ

ạo

5

, cho là nghi

v

ệ ngang

v

ới nhà Hán.

1

Dùng

ai

ừđồngâm(

l

ộc là con hươu,và

l

ộclàphúc

l

ộc) đểnóibóngv

ệc nhà Tần mất nước.

2

Giao:

vùng

ạ

i ô đô thành.

3

Tiêu

Hà,

Taò

Tham:

hai

ười có côngđầu trong v

ệc

hòtáHánCaoTổ, nối

ếp

ữchức

hừa

ướngnhàHán.

4

Tước

củaNgôNhuếđờiHánCaoTổ được phonglàmphiên

v

ươngởTrườngSa(nay làp

h

ần đất

hía đông

ỉnh Hồ Nam).

5

Tả

đạo:

l

ại

c

ờ

l

ớntrang

ức

ằnglông đuôi cừu,dựngtrênxenhàvua.

Tân

D

ậu,

ă

mthứ28[180TCN],

(HánCaoH

ậ

un

ă

mthứ8).

Mùathu,tháng7,Cao

H

ậ

u

ă

ng,

các đ

ạ

i th

ầ

n đón Đ

ạ

i vương H

ằ

ng lên ngôi,

ức là V

ă

n Đế.

Nhâm

T

u

ấ

t,n

ă

mthứ29[179TCN],(HánV

ă

nĐếH

ằ

ă

mthứ1).

VuaHánvìt

h

ấ

ymồmảtổ tiêncủavuađềuởChânĐịnh[4a]mớiđ

ặ

ườithủ

ấ

pđểtrôngcoi,tuếthờicúngtế,

ọ

icácanhem củavuacholàmquanto,bancho

h

ậ

u.

VuaHán

h

ỏ

iTểtướngT

ầ

nBìnhcót

h

ểcửai

angsứNamV

ệt được,Bìnhnói:"

L

ụcGiảthờiTiênđếđãtừngsangsứNamV

ệt".

VuaHán

ọ

iGiảcholàmTháitrung

đ

ạ

iphu,

l

ấ

ym

ộ

ườiyếtgi

ả

1

làmphósứ,đemthưsangchovua.

T

h

ưnói:"Kính

h

ỏ

ith

ă

mNamV

ệt

Vươngr

ấ

tlaotâmkhổý.

T

ẫ

mlàconvợlẽcủaCaoĐế,ph

ả

iđu

ổ

irangoàilàmphiên

v

ươngởđ

ấ

tĐ

ạ

i,

vìđườngsáxaxôi,k

ếnthứchẹphòiquê

k

ệch,nênc

h

ưatừng

ửithư. 

CaoHoàngĐếlìa

ỏ

ầ

ytôi, Hiếu

Huệ

Hoàng

Đế

quađời,

Cao

H

ậ

utựlên

trông

coi

việc

nước,

không

may

có

ệnh,n

ườihọLữ chuyênqu

y

ềnlàm

ậ

y,

ộ

tmìnhk

h

ố

ngchến

ựđược,mớil

ấ

yconngườihọkhácn

ố

ingh

ệpHiếuHuệ HoàngĐế.

Nh

ờanhlinhtôngm

ếuvàsứclựccủacáccôngt

h

ầ

n,đã giết hết b

ọ

ấ

y.  Tr

ẫ

m vì các vương h

ầ

uvàquan

l

ạ

ikhôngchotừch

ố

i,khôngt

h

ểkhôngn

h

ậ

n,nayđãlênngôi.

M

ớir

ồ

inghenói

v

ươngcó

gửithưchotướng[4b]quânLâmLưh

ầ

u,mu

ố

ntìmanhemthânvàxinbãic

h

ứchaitướngquânở

T

rườngSa.

T

ẫ

mtheothưcủavương,đãbãic

h

ứctướngquânBác

D

ươngh

ầ

ur

ồ

i,cònanhemthân

c

ủa vươngh

ệnởChânĐịnh,tr

ẫ

mđãsaingườiđếnth

ă

mh

ỏ

ivà

ửađ

ắ

pph

ầ

ộtiênnhâncủavươngr

ồ

i. Ngàytrướcnghetin

v

ươngđemquânđánhbiêng

ới,cướpphámãikhôngthôi,dânT

ườngSakhổ

ở

màNamQu

ậ

nkhổnh

ấ

t,nướccủavươngháđượclợiriênghaysao?

Tấ

tph

ả

ichếtnh

ềuquânlính,

h

ạ

i cáctướng

l

ạ

itàigi

ỏ

i,làmcho

v

ợgóac

h

ồ

ng,con

ồcôi,cha

ẹm

ấ

tcon,đượcm

ộ

th

ạ

ười,tr

ẫ

m khôngnỡlàmthế.

T

ẫ

mmu

ố

nphânđịnhđ

ấ

tphongxenkẽđểchến

ựl

ẫ

nnhau

2

,đemviệcrah

ỏ

i,

ọ

n quan

l

ạ

iđềunói:"CaoHoàngĐế

ở

d

ĩl

ấ

yTrườngSalàmđịagiới,vì[quác

h

ỗđó]làđ

ấ

tcủavương, khôngnêntựtiệnthayđ

ổ

i".

Naydù

l

ấ

yđượcđ

ấ

tđaicủavươngcũngkhôngđủlớnthêm,

l

ấ

yđượccủa

c

ả

icủavươngcũngkhôngđủgiàuthêm,cõiđ

ấ

ttừ

N

gũLĩnhvềnam,

v

ươngcứviệctrịl

ấ

y. 

Tuyv

ậ

y, vươngxưnglà[5a]đế,haiđếcùng

l

ậ

pmàkhôngcóxe

ứthônghiếu,thếlàtranhnhau. 

Tranhmà khôngbiếtnhườngthìn

ườicónhânkhônglàm.

T

ẫ

mngu

y

ệncùng

v

ươngđều

ỏhiềmtrước,từnay

trởđithônghiếunhưxưa. 

Vì

v

ậ

ymớisaiLụcGiảsangđưatờ

d

ụ,đểtỏvớivương

ả

nýcủatr

ẫ

m. Vươngcũngnênnghetheo,c

h

ớlàmnhữngv

ệccướpphá

ữa.

Nhân

ửib

ếuvương50ch

ếcáobông thượngh

ạ

ng,30 ch

ếc áo bông trung h

ạ

ng, 20 ch

ếc áo bông hạh

ạ

ng.  Mong

ằ

ng Vương hãy nghe n

h

ạ

c tiêu

sầ

u và th

ă

m h

ỏ

i nước láng giềng".

KhiGiảđến,vuatạl

ỗ

inói:"Kínhvângch

ếuchỉ,xinlàmphiên

v

ương,g

ữmãi

l

ệc

ố

ng".

R

ồ

iđó vua

h

ạchiếur

ằ

ng:"Tr

ẫ

mnghe:hain

ườihùngkhôngđứngcùngnhau,hain

ườih

ềnkhôngởcùng đời.

HoàngĐếnhàHánlà

ậ

cthiêntửhiềntài,từnaytatriệtbỏxemuivàngvà

c

ờtảđ

ạ

olànghic

h

ế củahoàngđế".

N

hânv

ếtthưr

ằ

ng:"ManDiđ

ạ

itrưởnglãophu,t

h

ầ

Đ

à,

ạ

omu

ộ

iđángchết,hail

ạ

y dângt

h

ưlênhoàngđế

ệh

ạ

.

Lãophu

v

ố

nlà

l

ạ

icũởđ

ấ

tViệt,CaoĐếbancho

ấ

n[5b]thaolàmNam ViệtVương. 

H

ếuHuệHoàngĐếlênngôi,vìng

h

ĩakhông

ỡtuyệtnênbancholãophu

ấ

th

ậ

u. 

Cao H

ậ

ulêncoiviệcnướcl

ạ

iphânb

ệtHoa-Di,ra

l

ệnhkhôngchoNamV

ệtnhữngkhí

c

ụlàmru

ộ

ằ

sắ

tvàđ

ồ

ựa,trâu,dê

ếuchothì

c

ũngchỉchoconđực,khôngchoconcái. 

Lãophuởđ

ấ

thẻo lánh,n

ựa,trâu,dêđãgià.

Tựnghĩnếukhôngs

ắ

mlễv

ậ

tcúngtế,thìt

ộ

ithựcđángchế

,

ớisain

ộ

isử Phan,trungúyCao,n

ự

ửBình,ba

ọ

ndângt

h

ưtạl

ỗ

i,nhưngđềukhôngth

ấ

ytrởvề.

L

ạ

ingheđ

ồ

ằ

ng,p

h

ầ

ộcủacha

ẹlãophu

ịđ

ậ

pphá,anhem

h

ọhàngđều

ịgiết.

Vì

v

ậ

y,

ọ

nl

ạ

ibànnhau r

ằ

ng:"Naybêntrongkhôngđượcph

ấ

nch

ấ

nvớinhàHán,bênngoàikhông

l

ấ

ygìđểtựcaokhác

v

ới nướcNgô". 

Vì

v

ậ

ymớiđ

ổ

ixưngh

ệulàđế,đểtựlàmđếnướcmình,khôngdámlàmđiềugì

h

ạ

iđến thiênh

ạ

.

CaoHoàngH

ậ

unghetincảgi

ậ

n,tướcbỏ

ổsáchcủaNamV

ệt,khiếnchov

ệcsaingườiđisứ khôngthông. 

Lãophut

ộ

ờlàvìT

ườngSaVươnggièm[6a]pha,chonên

ớiđemquânđến đánhbiêng

ới. 

Lãophuởđ

ấ

tViệt49n

ă

m,đếnnayđã

ẵ

mcháur

ồ

i,nhữngv

ẫ

nph

ả

d

ậ

y

ớm,n

ủ mu

ộ

n,

ằ

không

yên

ch

ếu,

ă

không

ết

ngon,

ắ

không

trông

sắ

c

đẹp,

tai

không

nghe

ếng chuôngt

ố

ng,c

h

ỉvìkhôngđượclàmtôinhàHánmàthôi. 

Naymayđượcbệhạcólòngt

h

ươngđến,

1

Yết

ả: chức

q

uan đời Tần,Hán,g

ữv

ệc

iao th

ệpvới nước n

oài.

2

Nguyên

văn:

"

định

địa

khu

y

ển

nha

chi

ương

chế"

(phân

định

đất

đ

aitheok

ểuxenkẻnhưrăngchóđểchếngự

l

ẫnnhau).

Nhà

Hán

c

ắt

 đất phongk

ểu cho xen

l

ọt

hần đất củaphiênq

u

ốc nọ với phiênq

u

ốc kia đểdễbềchếngự.

đượckhôiphụchiệucũ,chothôngsứnhưtrước,lãophudùc

h

ếtxươngcũngkhôngnát. 

V

ậ

yxinđ

ổ

tướchiệu,khôngdámxưngđếnữa. 

Kính

c

ẩ

nsai

ứgiảdâng

ộ

tđôin

ọ

cbícht

ắ

ng,1.000

ộlông chimtr

ả

,10sừngtên,500

v

ỏ

ố

cmàutía,1giỏcàcu

ố

ng,40đôichimt

ả

số

ng,2đôichimcông.

M

ạ

o mu

ộ

i l

ều chết, hai l

ạ

y dâng lên hoàng đế

ệ h

ạ

".

LụcGiảđemthư

ấ

yvềbáo,vuaHán

ấ

tmừng.

Từđ

ấ

yNamB

ắ

cgiaoh

ả

o,thôiviệcbinhđao, dân được yên ng

h

ỉ.

Quý

Hợ

i,

ă

mthứ30[178TCN],

(HánV

ă

nĐến

ă

mthứ2).

Mùađông,tháng10,ngày30,n

h

ậ

thực.

[6b]GiápTý,

ă

mthứ31[177TCN],

(HánV

ă

nĐến

ă

mthứ3).

Mùađông,tháng10,ngày30

nh

ậ

t thực.  Tháng 11, ngày 30, nh

ậ

t thực.

TânTỵ,

ă

mthứ48[160TCN],

(HánV

ă

nĐếH

ậ

uNguyên,

ă

mthứ4).

Mùa

h

ạ

,tháng4,ngày

30, nh

ậ

t thực.

GiápThân,

ă

mthứ51[157TCN],

(HánV

ă

nĐến

ă

mthứ7).

Mùa

h

ạ

,tháng6,vuaHán

ă

ng,

có chiếu

d

ặ

n để tang ng

ắ

n.  Mùa thu, tháng 9, sao Ch

ổ

ọ

c ở phương tây.

Ất

D

ậu,

ă

mthứ52[156TCN],

(Hán

C

ả

nhĐếKh

ả

i,n

ă

mthứ1).

NhàHánch

ếusaicácqu

ậ

n qu

ố

c dựng m

ếu Thái Tông.

BínhTuất,

ă

mthứ53[155TCN],

(Hán

C

ả

nhĐến

ă

mthứ2). 

Mùađông,tháng11,cósao

Ch

ổ

ọ

c ở phương tây.

ĐinhH

ợ

i,

ă

mthứ54[154TCN],

(Hán

C

ả

nhĐế

ă

mthứ3).

Mùaxuân,thánggiêng,cósao

Ch

ổ

i đuôi dài

ọ

c ở phương tây.  Tháng

ấ

y, ngày 30, có nh

ậ

t thực.

[7a]MậuTý,

ă

mthứ55[153TCN],

(Hán

C

ả

nhĐến

ă

mthứ4). 

Mùađông,tháng10,ngày

30, nh

ậ

t thực.

QuýTỵ

,

ă

mthứ60[148TCN],

(Hán

C

ả

nhĐếTrungNguyên

ă

mthứ2).

Mùa

h

ạ

,tháng4,có sao Ch

ổ

ọ

c ở phía tây b

ắ

c.  Mùa thu, tháng 9, ngày 30, có nh

ậ

t thực.

GiápN

ọ,

ă

mthứ61[147TCN],

(Hán

C

ả

nhĐến

ă

mthứ3). 

Mùathu,tháng9,cósaoC

h

ổ

ọ

c ở phía tây b

ắ

c.  Tháng

ấ

y, ngày 30, nh

ậ

t thực.

ẤtMùi,

ă

mthứ62[146TCN],

(Hán

C

ả

nhĐến

ă

mthứ4).

Mùađông,tháng10,ngày30,n

h

ậ

thực.

Đinh

D

ậu,

ă

mthứ64[144TCN],

(Hán

C

ả

nhĐến

ă

mthứ6).

Mùathu,tháng7,ngày30,n

h

ậ

thực.

B

ấ

ygiờvuasaisứsangnhàHánthìxưnglà

v

ương,g

ữlễtriềuyếtcũngn

h

ưcácnướcchưh

ầ

u,ở

trong nước thì theo hiệu cũ [đế].

[7b]MậuTuất,

ă

mthứ65[143TCN],

(Hán

C

ả

nhĐếH

ậ

uNguyên,

ă

mthứ1). 

Mùathu, tháng 7, ngày 30, nh

ậ

t thực.

CanhTý,

ă

mthứ67[141TCN],

(Hán

C

ả

nhĐế[H

ậ

uNguyên]

ă

mthứ3).

Mùađông

1

,tháng

10,

ặ

ttrời,

ặ

ă

ngđềus

ắ

cđ

ỏ

.

Tháng12,s

ắ

cm

ặ

ttrờiđỏtía,

ă

msaođin

ượcchiềuôml

ấ

ychòm saoTháiVi;

ặ

ă

ngđixuyênvàoThiên

Đ

ình(Thiên

Đ

ìnhtứclà10ngôisaocungviênTháiViởgóc hữu sao Long Tinh, ở kho

ả

ng sao Dực sao Ch

ẩ

ấ

y là cung của thiên tử; tòa của n

ũ đế).

Mùa xuân, tháng giêng, vua Hán

ă

ng.

Nhâm

D

ần,

ă

mthứ69[139TCN],

(HánVũĐếTriệt,KiếnNguyên

ă

mthứ2). 

Mùaxuân, tháng giêng, ngày 30, n

h

ậ

t thực.  Mùa h

ạ

, tháng 4, có sao to b

ằ

ặ

t trời

ọ

c ban đêm.

1

Sự

v

ệc

ghi

ăm

Canh

Tý

này

(141

TCN),

rước

đã

nói

mùa

đôn

,sau

l

ại

hiv

ệcmùaxuân,hẳnlàv

ệcởhainămkhác

nhau.

HánCảnhĐếởngôi16

ăm,chếtnămCanhTý(xem:

L

ịchđạiđếcươngm

ếuthụyniênhúyp

h

ả)đúngnhưToànT

h

ưghi

ạ

iđây.

Vì

v

ậy, đ

ều ghi "mùa đôn

, tháng10 ..."ởtrên là

hi

l

ại

ựv

ệc trongmùa đôngnăm

rước.

H

ặc cũngcót

h

ểcoi là văn

ản Toàn t

h

ưbỏ sót tiêu mục vềnămKỷ Hợi (142TCN)mà

ựv

ệc vềmùa đôngđã ghi nhầmvị trí nhưtrên.

QuýMão,

ă

mthứ70[138TCN],

(HánK

ếnNguyên

ă

mthứ3).

Mùathu,tháng7,saoC

h

ổ

ọ

c ở phía tây b

ắ

c.  Tháng 9, ngày 30, nh

ậ

t thực.

GiápThìn,

ă

mthứ71[137TCN],

(HánKiếnNguyên,

ă

mthứ4). 

Vua

ă

ng,t

h

ụylàVũĐế. CháulàHồlênn

ố

ingôi. 

V

ềsau,nhàT

ầ

n[8a]phonglàKhaiThiênT

h

ểĐ

ạ

oThánhVũ

T

h

ầ

nTriết Hoàng Đế).

LêV

ă

nHưunói:Đ

ấ

tLiêu

Đ

ôngkhôngcóCơTửthìkhôngthànhphongtụcm

ặ

c

áođ

ộ

ũ[nhưTrungHoa],đ

ấ

tNgô

C

ố

ikhôngcóTháiBáthìkhôngt

h

ểlêncáim

ạ

nh củabá

v

ương. 

Đ

ạ

iThu

ấ

nlàn

ười

Đ

ôngDin

h

ưnglà

ậ

cvuag

ỏ

itrongNgũĐế. 

V

ă

n Vươnglàn

ườiTâyDimàlà

ậ

cvuah

ềntrongTamĐ

ạ

i. 

T

h

ếmớib

ếtn

ườig

ỏ

itrị nướckhôngcứđ

ấ

ộ

nghay

h

ẹp, n

ười Hoa hay Di, c

h

ỉ xem ở đức mà thôi.  Triệu Vũ Đế khaithácđ

ấ

tViệttamàtựlàmđếtrongnước,đ

ố

ingang

v

ớinhàHán,

ửithưxưnglà "lãophu",

ởđ

ầ

ucơngh

ệpđếvươngcho

ướcViệtta,công

ấ

ycóthểnóilàto

l

ắ

m v

ậ

y. 

Ngườilàmvua

ướcViệtsaunàynếub

ếtb

ắ

tchướcVũĐếmàgiữvững

ờcõi, thiếtl

ậ

pviệcquânqu

ố

c,giaoth

ệpvớilángg

ềngph

ả

iđ

ạ

o,giữngôi

ằ

ngnhân,thìgìn giữ

ờ cõi được lâu dài, n

ười phương

B

ắ

c không thể [8b]l

ạ

ấ

p nghé được.

Sửth

ầ

nNgô

S

ĩLiênnói:Tru

y

ện[TrungDung]cócâu:"N

ườicóđứclớnthì

ắ

cóngôi,

ắ

tcódanh,

ắ

tđược

số

nglâu".

[

V

ũ]Đếlàmgìmàđượcnhưthế?

C

ũngchỉvì

cóđứcmàthôi.

Xemcâut

ảlờiLụcGiảthìoaianhvũkémgìHánCao.

Đếnkhinghe

tinV

ă

nĐếđ

ặ

tthủ

ấ

ptrôngcoiph

ầ

ộtổtiên,t

u

ếthờicúngtế,l

ạ

ibant

h

ưởngưuh

ậ

u choanhem,thì

ấ

ygiờvua

l

ạ

ikhu

ấ

tphụcnhàHán,dođótôngm

ếuđượccúngtế,con cháuđượcb

ả

ồ

n,thếch

ẳ

ngph

ả

ilàn

h

ờđứcư?

Kinh

D

ịchnói:"Biêtkhiêmn

h

ườngthì ngôi tôn mà đức sáng, ngôi t

h

ấ

p mà không ai dám vượt qua".  Vua chính

h

ợp câu

ấ

y.

Văn Vương

Ở ngôi 12

ă

m, thọ52 tu

ổ

i.

Vua

l

ấynghĩađểcảmnư

ớ

clánggiềng,đánhluiđịch,yênbiêncảnh,cũnggọilà

ậc vua có ý muốn thịnh trị vậy.

[9a]

Tên húy là H

ồ

, con trai Tr

ọ

ng T

h

ủy, cháu Vũ Đế.

BínhNgọ,

ă

mthứ2[135TCN],

(HánKiếnNguyên

ă

mthứ6).

Mùathu,tháng8,cósaoC

h

ổ

ọ

c ở phương đông, đuôi dài

h

ết trời.

MânViệtVươngSínhxâm

l

ấ

nbiên

ấ

pnướcta. 

Vuag

ữướcvớinhàHán,khôngtựtiện

d

ấ

y quân,sain

ườiđemthưnóiviệcđóvớinhàHán.

NhàHánkhenlàng

h

ĩa,vìvuamàphátđ

ạ

ibinh,sai Vương Khôi x

u

ấ

t quân từ Dự Chương, Hàn An Q

u

ố

c xu

ấ

t quân từ

C

ố

i Kê, để đánh Mân V

ệt.

Hoài Nam

V

ương [

L

ưu] An dâng t

h

ư can r

ằ

ng:

"Việtlàđ

ấ

tởngoàicõi.

Dânc

ắ

ttócvẽmình,khôngt

h

ểl

ấ

yphápđộcủanướcđ

ộ

ũmangđai

màtrịđược.

TừthờiTamđ

ạ

ithịnhtrị,n

ườiH

ồ

,n

ườiV

ệtđãkhôngn

h

ậ

nchínhsóc,khôngph

ả

ilàvì m

ạ

nhmàkhônghàngp

h

ụcđược,uykhôngc

h

ến

ựđược,màvìđ

ấ

ấ

ykhôngt

h

ểởđược,dân

ấ

ykhông

thểch

ă

nđược,khôngbõlàmph

ềnđếnTrungQ

u

ố

cv

ậ

y. 

Nayhọđánhl

ẫ

nnhaumà

ệhạphátquân

đến cứu, thế là trái l

ạ

i đem Trung Qu

ố

c mà [9b] phục dịch di

d

ịch v

ậ

y.

Vản

ườiV

ệtkhinh

ạ

c,tráotrở,khôngtheophápđ

ộ

,khôngp

h

ả

ớicóm

ộ

tngày.

Nay

ới khôngvângch

ếumàc

ấ

tquânđiđánhgiết,th

ầ

nsợsaunàyviệcbinhcáchkhôngb

ếtđếnlúcnàothôi. Vừar

ồ

ấ

yn

ă

ml

ềnkhôngđượcmùa,sinh

k

ếcủadânc

h

ưal

ạ

inhưcũ,nayphátbinh

l

ấ

ylương,đi

ấ

y nghìn

d

ặ

ml

ạ

ithêmrừngsâutrer

ậ

m,nh

ềur

ắ

nđ

ộ

cthú

d

ữ,thánghèmùa

ắ

ng,các

ệnhthổtảho

ặ

c lo

ạ

nphátraluôn,tuyc

h

ưatừngraquânđọkiếmmàchếtchóct

ấ

tđãnh

ềur

ồ

i. 

T

h

ầ

nnghe

ằ

ngsau việcquân

l

ữ,t

ấ

tlà

ấ

tmùa,là

ởicáikhís

ầ

ukhổphásựđiềuhòacủakhíâm

d

ương,

c

ả

mđếntinhkhí

củatrờiđ

ấ

t,taibiếndođ

ấ

ymàsinhra. 

B

ệhạđứcsánhtrờiđ

ấ

t,ơnđếncỏcây,

ộ

ườiđóirét

khôngđượchưởngt

ọ

ntu

ổ

itrờimàchết,

ệhạcũng

l

ấ

ylàmthươngxóttronglòng. 

H

ệnnaytrong nướckhôngcótiếngchósủabáođ

ộ

ngmàkh

ếnquânlínhp

h

ả

idãi

d

ầ

u[10a]ởđ

ồ

ộ

i,n

ấ

mướtở

núihang,kh

ếndânởbiêncươngph

ả

iđóngcửa

ớmmởcửamu

ộ

n,

ữamaikhông

k

ịp

ữahôm,t

h

ầ

An tr

ộ

m xin

ệ hạth

ậ

ọ

ng v

ệc đó.

Vản

ườiV

ệtnhântàiv

ậ

tlựcyếu

ỏ

ngkhôngb

ếtđánh

ộ

,l

ạ

ikhôngb

ếtdùngxen

ựacung

ỏ

,thếmàkhôngt

h

ểđemquânvàođược,làvì

h

ọgiữđượcđ

ấ

thiểm,màn

ườiTrungQ

u

ố

cthìkhông quen thủy th

ổ

.

T

h

ầ

nngheởđườngsán

ườitanóir

ằ

ng:MânV

ệtVương

ịemlà

G

iápg

ếtchết,Giápcũngđã

bịgiếtr

ồ

i,dân

ước

ấ

ychưath

u

ộ

cvềai. 

N

ếu

ệhạsaitr

ọ

h

ầ

nđếnnơith

ă

mh

ỏ

i,banđứcc

ấ

p thưởngđểchiêu

d

ụh

ọ

,thết

ấ

thọ

ẽ

d

ắ

ttrẻdìugiàtheo

v

ềthánhđức.

N

ếu[

ệh

ạ

]khôngdùngđ

ấ

ấ

y làmgì,thì

ướcđãm

ấ

tlàmchocòn,dòngđãtu

y

ệtkh

ếnn

ố

il

ạ

i,phonglàm

v

ươngh

ầ

u,nhưthết

ấ

thọ ph

ả

iđemmìnhlàmtôi,đờiđờin

ộ

pc

ố

ng. 

B

ệhạchỉdùngcái

ấ

nvuông

ộ

ấ

c,dâythaom

ộ

ttrượng hai,màt

ấ

nvỗđượcđ

ấ

tngoài,khôngp

h

ả

inh

ọ

cmệttênlínhnào,khôngp

h

ả

icùn

ộ

tchiếcgiáonào,

màuyđứcđềuđượcc

ả

.

N

ayđemquân[10b]vàođ

ấ

th

ọ

,họt

ấ

ợhãi,t

ố

nvàorừngnúi;

ếutabỏ

về,thì

h

ọl

ạ

ih

ọ

pđàntụlũ,nếutaởđểgiữ,thì

h

ếtn

ă

mnàysangn

ă

mkhác,quânlính

ệtm

ỏ

i,

l

ương thựcthiếuhết,m

ộ

tphươngcóviệcg

ấ

p,thì

ố

ặ

tđềusợ.

T

h

ầ

nsợr

ằ

ếncố

ẽsinh,giantàsẽ n

ổ

i, đều là

ắ

t đ

ầ

u từ đ

ấ

y c

ả

.

T

h

ầ

h

ĩr

ằ

ng:quân

c

ủathiêntửchỉđiđánhkẻ

d

ướiph

ạ

ml

ỗ

i,chứkhôngđiđánhnhauđể tranhgiành,vìlàkhôngaidámđọ

ức.

N

ếun

ườiV

ệtlàmliềuch

ố

l

ạ

iquanc

h

ấ

psựmàtrongquân kiếmcủiđ

ẩ

yxecókẻnàokhông

v

ềđủthìdùcóchémđượcđ

ầ

ucủaViệtVương,t

h

ầ

ncũng

l

ấ

ylàmx

ấ

u h

ổ

1

.

B

ệhạl

ấ

ychínchâulàmnhà,sinhdânđềulàth

ầ

nthiếpc

ả

,đ

ấ

tcủadiđịchnàocóđủlàmnhàn

h

ạ đượcm

ộ

tngàymàp

h

ả

iph

ềnđếnn

ựađổmồhôi

ệtnh

ọ

c?

KinhThi

cócâu:"Đ

ạ

ovươngtint

h

ực,đ

ấ

T

ừtheovề".

Ýnóivươngđ

ạ

ấ

tlớnmàphươngxa

ếnphục.

T

h

ầ

nAnt

ộ

mlor

ằ

ngtướng

l

ạ

iđem10

v

ạ

n quân đi chỉ làm cái trách nhiệm của m

ộ

ười [11a]

ứ g

ảmà thôi."

Khi

ấ

yquânnhàHánc

h

ưaquađèo,MânV

ệtVươngđãphátbinhg

ữchỗhiểmđểch

ố

ngcự.

EmMânV

ệtVươnglà

D

ưTh

ệncùng

v

ớin

ườitronghọbànnhau

ằ

ng:"Vì

v

ươngtựtiệnđemquân đánhNamV

ệtkhôngxinphépnhàHán,chonênnhàHánđemquânđếnđánh. 

QuânHánnh

ềuvà m

ạ

nh,dùmaymàmìnhcó đánhđượcch

ă

ữa sau họl

ạ

i kéo sang nh

ều hơn, chung quy

ước cũng

ị diệt,chib

ằ

ếtvươngđểtạl

ỗ

ivớinhàHánmàxinbãibinh".

Bèng

ếtSính,saisứđemđ

ầ

un

ộ

pcho VươngKhôi.

Khôil

ềnchođóngquân

l

ạ

i,

ả

ochoHànAnQ

u

ố

c,r

ồ

isai

ứmangđ

ầ

uSínhc

h

ạ

yvềbáo. VuaHánsaiTrangTrợsangtỏýchovuab

ết.

Vua

ậ

pđ

ầ

unói:"Thiêntửvìq

u

ảnhânđemquâng

ết vuaMânV

ệt,quảnhândùc

h

ếtcũngkhôngbáođápđượcânđức

ấ

y".

MớisaitháitửlàAnhTềsang nhàHánlàmcontin. 

Nhân

ả

oTrợr

ằ

ng:"

N

ướctôimới

ịcướp,sứgiảcứvềtrước,quảnhânđang ngàyđêm

sắ

msửahànhtrangđểvàotr

ềukiếnthiêntử".

Trợvềr

ồ

i,

ầ

ytôiđềucan[11b]vua

ằ

ng: "QuânnhàHáng

ết[MânV

ệtVương]Sínhlàcóým

u

ố

nc

ả

nhcáo

ướcViệtta.

Vảl

ạ

itiênđếđãnóit

h

ờ nhàHánc

ố

tkhôngth

ấ

tlễthìthôi.

Tóm

l

ạ

i chớ nên tin

l

ời nói khéo, vào c

h

ầ

u vua Hán thì không

v

ề được nữa, đó là thế m

ấ

t nước đ

ấ

y."  Vua bèn nói thác là có bệnh r

ồ

i không sang yết kiến nữa.

ĐinhMùi,

ă

mthứ3[134TCN],

(HánNguyênQuang,

ă

mthứ1).

Mùathu,tháng7,ngày30, nh

ậ

t thực.

GiápDần,

ă

mthứ10[127TCN],

(Hán

N

guyênSóc

ă

mthứ2).Mùaxuân,tháng3,ngày30, nh

ậ

t thực.

ẤtMão,

ă

mthứ11[126TCN],

(Hán

N

guyênSóc

ă

mthứ3).

Vua

ố

ặ

ng,Thái

ửAnhTềở

Hán về.

BínhThìn,

ă

mthứ12[125TCN],

(Hán

N

guyênSóc

ă

mthứ4).

Vua

ấ

t,thụylàV

ă

nVương.

Con là Anh Tề n

ố

i ngôi.

1

Câu

này

có

khác

vài

chữ

vớ

inguyênvănbức

hưcủaLưuAn:"....t

h

ầndoth

ếtvịĐạiHántuchi":thần

c

ũngtrộmxấuhổcho

nhà

 ĐạiHán(Hánt

h

ư,HoàiNam

V

ươngtru

y

ện).

[12a]

Sửth

ầ

nNgô

S

ĩLiênnói:

V

ă

nVươnggiaoth

ệpvớinướclángg

ềngp

h

ả

đ

ạ

o,nhàHánkhenlàcóng

h

ĩa,đến

ứcd

ấ

ybinhđánhgiúp

k

ẻthù;

l

ạ

ếtnghe

l

ời can,thác

ệnhkhôngsangc

h

ầ

unhàHán,g

ữphépnhàđểmưuchoconcháu,cót

h

ể g

ọ

i là không x

ấ

u hổvới ông n

ộ

i.

Minh

 Vương

khen.

thực.

Ở ngôi 12

ă

m.

Vua

không

cẩnthận

mốivợ

chồng,gâythànhloạnchoquốcgia,khôngcógìđáng

Tên húy là Anh Tề, con trưởng của V

ă

n Vương.

Đinh Tỵ,

ă

m thứ 1 [124 TCN],

(Hán Nguyên Sóc n

ă

m thứ 5).  L

ấ

y Lữ Gia làm Thái phó.

KỷMùi,

ă

mthứ3[122TCN],

(HánNguyênThú

ă

mthứ1).

Mùa

h

ạ

,tháng5,ngày30,n

h

ậ

NhâmTuất,

ă

mthứ6[119TCN],

(HánNguyênThú

ă

mthứ4).

Mùaxuân,saoC

h

ổ

ọ

cở

phía đông b

ắ

c.  Mùa h

ạ

, sao Ch

ổ

i dài

ọ

c [12b] ở phương tây.

Ất Sửu,

ă

m thứ 9 [116 TCN],

(Hán Nguyên Đỉnh

ă

m thứ 1).

MậuThìn,

ă

mthứ12[113TCN],

(HánNguyênĐỉnhn

ă

mthứ4). 

T

ướckiavualàmt

h

ếtử, sanglàmcontinchonhàHánở

T

rườngAn,

l

ấ

ycongáin

ườihọCùởHàm

Đ

an,sinhcontênlàHưng. Đếnkhilênngôi,g

ấ

u

ấ

ncủatiênđếđi,dângt

h

ưsangnhàHánxin

l

ậ

pCùt

h

ịlàmhoàngh

ậ

u,Hưnglàm

thếtử.

N

hàHán

ấ

yl

ầ

nsai

ứgiảsangkhuyênvuavàoc

h

ầ

u.

Vuasợvào

y

ếtkiếnph

ả

itheophápđộ nhàHánngang

v

ớicácchưh

ầ

uởtrong,cốýcáo

ố

mkhôngđi,bènsaiconlàT

h

ứcôngvàolàmcontin. N

ă

ấ

y vua

ấ

t, thụy là Minh Vương.  Con là Hưng

ố

i ngôi.

Ai Vương

Ở ngôi 1

ă

m [112 TCN].

[13a]

M

ẫuhậungangnhiêndâmloạn,quyềnthầnchuyênchính,vuahèntuổit

ẻ,g

ữ

nổi thế nào đư

ợ

c.

Tên húy là Hưng, con t

h

ứ của Minh Vương.

N

ă

ấ

y, vua đã lên ngôi, tôn

ẹ là Cù t

h

ị là thái h

ậ

u.

T

rướckia,thái

h

ậ

uchưal

ấ

yMinhVương,đãtừngthôngdâm

v

ớiAnQ

u

ố

cThiếuQuýn

ườiBá L

ă

ng. 

AnQ

u

ố

clàh

ọ

,Th

ếuQuýlàtên.

N

ă

ấ

ynhàHánsaiAnQu

ố

cThiếuQuýsang

d

ụvuavàthái h

ậ

uvàoch

ầ

u, như đ

ố

i với các chư h

ầ

u ở trong, l

ạ

i sai biện sĩ là b

ọ

n Gián ng

h

ị đ

ạ

i phu Chung Quân tuyên

dụ,

d

ũngsĩlà

ọ

nN

ụyTh

ầ

ngiúpv

ệc,vệúyLộBácĐứcđemquânđóngởQuếDươngđểđợisứgi

ả

.

Khi

ấ

yvuacònítt

u

ổ

i,Cù

h

ậ

ulàn

ườiHán,ThiếuQuýđến,

l

ạ

itưthông.

Ng

ườinướcbiết,ph

ầ

nnh

ều khôngtheotháih

ậ

u.

Thái

h

ậ

usợlo

ạ

ổ

i,mu

ố

d

ựauynhàHán,nh

ềul

ầ

nkhuyênvuavàcácquanxin

ộ

iphụnhàHán.[13b]Bènn

h

ờ

ứnhàHándângt

h

ư,xintheon

h

ưcácchưh

ầ

uởtrong,cứ3n

ă

ộ

l

ầ

nvàoch

ầ

u,triệtbỏcửaquanởbiêng

ới.

VuaHán

ằ

nglòng,banchovuavàT

h

ừatướngLữGia

ấ

ằ

ạ

cvàcác

ấ

ộ

isử,trungúy,tháiphó,còncácc

h

ứckhácđượctựđ

ặ

tl

ấ

y.

B

ỏhìnhp

h

ạ

tcũthích

chữ,c

ắ

t mũi, dùng pháp l

u

ậ

t nhà Hán như các chư h

ầ

u ở trong.  Các

ứ g

ả đều ở l

ạ

i để tr

ấ

ữ vỗvề

1

.

KỷTỵ,

ă

mthứ1[112TCN],

(HánNguyênĐỉnh

ă

mthứ5).

Vuavàthái

h

ậ

uđã

ửaso

ạ

nhành tranglễv

ậ

tquýgiáđểvàoch

ầ

u.

B

ấ

ygiờTểTướngLữGiat

u

ổ

iđãnh

ều,làmtướngt

ả

ibatriều,n

ười tronghọlàmtrưởng

l

ạ

iđếnhơn7chụcn

ười,contraiđềul

ấ

ycongáivua,congáiđều

ảchoconem vuavàn

ườitônth

ấ

t,cùngthônggia

v

ớiT

ầ

nVươngởqu

ậ

nThươngNgô,trongnướcr

ấ

tđượclòngdân hơncảvua.

Gianh

ềul

ầ

ndângt

h

ưcanvua,vuakhôngnghe,nhânt

h

ếcólòngm

u

ố

nlàmph

ả

n,thường cáo

ố

mkhôngt

ếp[14a]

ứgiảnhàHán.

CácsứgiảnhàHánđềuchúýđếnGia,n

h

ưngt

h

ếchưathể giếtđược.

Vuavàthái

h

ậ

ucũngsợ

ọ

nGiak

h

ởisựtrước,mu

ố

h

ờ

ứgiảnhàHántrù

ưug

ếtb

ọ

n Gia. 

Bènđ

ặ

ttiệcrượu

ờisứgiảđến

d

ự,cácđ

ạ

ith

ầ

nđềun

ồ

ih

ầ

urượu. 

Em

G

ialàm

ướng,đem quânđóngởngoàicung. 

T

ệcrượu

ới

ắ

tđ

ầ

u,thái

h

ậ

u

ả

oGia

ằ

ng:"NamV

ệtn

ộ

ithu

ộ

c[Trung Qu

ố

c]làđiềulợicho

ước,thếmàtướngquân

l

ạ

icholà

ấ

ttiệnlàt

ạ

isao?",c

ố

tđểch

ọ

ctức

ứgi

ả

.

Sứ

giảcònđươnghồnghi,c

h

ầ

nchừchưadámlàmgì.

Giat

h

ấ

ytaim

ắ

thọcóvẻkhácthường,

l

ậ

ptứcđứng d

ậ

yđira.

Thái

h

ậ

ug

ậ

n,mu

ố

nl

ấ

ygiáo đâm Gia, vua n

ă

n l

ạ

i.  Gia bèn ra chia

l

ấ

y quân lính

c

ủa em

d

ẫ

vềnhà,cáo

ố

mkhôngchịu

ặ

pvuavàsứgi

ả

,n

ầ

mcùngcácđ

ạ

ith

ầ

ưulàmlo

ạ

n.

Vua

v

ố

nkhôngcó

ýgiếtGia,Gia

c

ũngb

ếtthế,vì

v

ậ

yđến

ấ

ythángkhônghànhđ

ộ

nggì.

T

hái

h

ậ

umu

ố

ộ

tmìnhg

ết

Gian

h

ưngsứckhônglàmn

ổ

i.

[14b]VuaHánnghetinGiakhôngnghe

ệnh,màvuavàthái

h

ậ

uthì cô l

ậ

p,yếuớtkhôngchến

ựn

ổ

i,sứgiảthìnhútnhátkhôngqu

y

ếtđoán,

l

ạ

ith

ấ

yvuavàthái

h

ậ

uđãn

ộ

i phụr

ồ

i,chỉm

ộ

tmình

L

ữGialàmlo

ạ

n,khôngđángd

ấ

yquân,m

u

ố

nsaiTrangSâmđem2nghìnn

ười sangsứ. 

TrangSâmnói:"

L

ấ

y

ựhòah

ếumàsang,thìvàin

ườicũngđủ,l

ấ

yvũlựcmàsang,thì2 nghìnn

ườikhônglàmgìđược".

Sâmtừch

ố

ikhôngn

h

ậ

n.

VuaHánbènbãic

h

ứcSâm.

TướngTế

B

ắ

c

cũlàHànThiênThu

h

ă

ngháinói:"M

ộ

tnướcViệtc

ỏ

ncon,l

ạ

icóvươngvàthái

h

ậ

ulàmn

ộ

iứng,c

h

ỉm

ộ

t mìnht

h

ừatướngLữGialàmlo

ạ

n,xinc

ấ

pcho3t

ă

d

ũngsĩ,thếnàocũngchémđượcGia

v

ềbáo". 

B

ấ

y

giờnhàHánsaiThiênThuvàemCùthái

h

ậ

ulàCù

L

ạ

cđem2nghìnn

ườitiếnvàođ

ấ

tViệt.

LữGiabèn

hạlệnhchotrong

ướcr

ằ

ng:"Vuacònn

h

ỏtu

ổ

i,thái

h

ậ

uv

ố

nlàn

ườiHán,l

ạ

icùng

v

ớisứgiảnhàHán dâmlo

ạ

n,chuyênýmu

ố

ộ

iphụvớinhàHán,đemhết[15a]đồchâubáucủaTiênVươngdângcho nhàHánđểnịnh

ợ,đemtheonhiềun

ườiđếnTrườngAn

ồ

ắ

tbánchon

ườitalàmđ

ầ

ytớ,chỉnghĩ m

ố

l

ợi

ộ

tthời,khôngđoáigìđếnxãt

ắ

chọTriệuvàlo

k

ếmuônđời". 

Bèncùng

v

ớiemđemquân đánh,

giết

vua

và

thái

h

ậ

u,

cùng

ấ

cả

ọ

sứ

giả

nhà

Hán,

ồ

sai

người

đi

báo

cho

T

ầ

nVươngở

T

hươngNgôvàcácq

u

ậ

ấ

p,

l

ậ

pcontrưởngcủaMinhVươnglàTh

u

ậ

tDươngh

ầ

uK

ếnĐứclàmvua. Vua

ị g

ết, tên thụy là Ai Vương.

Sửth

ầ

nNgô

S

ĩLiênnói:Tai

h

ọ

acủaAiVương,tuy

ởiởLữGiamàsựthựcthì gâym

ầ

mtừCùH

ậ

u.

K

ểras

ắ

cđẹpđànbàcót

h

ểlàmnghiêngđổnướcnhàn

ườitathì

cónhiềumanh

ố

i,màcáitriệucủanóthìkhôngt

h

ểbiếttrướcđược.

Chonêncáctiên vươngt

ấ

tph

ả

iđ

ặ

tralễđ

ạ

ihôn

2

,t

ấ

tph

ả

ic

ẩ

nth

ậ

nquan

h

ệvợch

ồ

ng,t

ấ

tph

ả

iphânb

ệt hiềmnghi,h

ểunhữngđiềun

h

ỏnh

ặ

t,t

ấ

tph

ả

ichính

v

ịtrongngoài,t

ấ

tph

ả

ă

ừa việcravào,t

ấ

tph

ả

d

ạ

yđ

ạ

o[15b]tamtòng,thìsauđóm

ố

ih

ọ

amớikhôngdođâumà đếnđược. 

AiVươngítt

u

ổ

ikhôngt

h

ển

ă

ữđượcmẹ,LữGiacoiv

ệcnước,việc trongviệcngoàil

ạ

ikhông

d

ựbiếthaysao?

Kháchcủanướclớnđến,thìviệcđónt

ếpcó

lễnghi,c

h

ỗởcóthứtự,cungứngcós

ố

,thừatiếpcóngười,saođếnn

ỗ

Iđểthôngdâm với

ẫ

uh

ậ

u? 

M

ẫ

uh

ậ

uởth

ẳ

mtrongcung,không

d

ựviệcngoài:khinàocóv

ệcra ngoài,thìcóxedacá,cómànđuôitrĩ,cung

ầ

ntheoh

ầ

u,saođểđếnn

ỗ

ithôngdâmvới

ứkháchđược?

B

ọ

nGiatoan

d

ậ

ắ

tlửacháyđ

ồ

ngkhiđangcháyrực,sao

ằ

ă

n ngaycáicơh

ọ

alo

ạ

ntừkhic

h

ưacótr

ệuchứnggìcó

h

ơnkhông?

Chonênnói:Làmvua màkhôngbiếtng

h

ĩaXuânThu

ấ

tph

ả

ichịucáitiếngc

ầ

mđ

ầ

ut

ộ

iác;làmtôikhôngb

ết nghĩaXuânThu

ấ

ắ

cph

ả

ộ

icướpngôig

ếtvua,

ứcnhưlàMinhVương,Ai

V

ương và

Lữ Gia

v

ậ

y.

1

Nguyên

bản

inlà:"dụngHánpháp,

ỷnộichưhầug

ảgiai

rấnphủchi",cú

hápvàýn

h

ĩađềukhôngổn.

ỞSửKý(q.113Nam

V

ệt

li

ệt

truyện)

câu

này

 v

ết rõ là: " .... dụngHánpháp,

ỷ nội chưhầu.

S

ứ

ảgiai

l

ưu trấnphủ chi".

N

h

ưvậy, văn bản

c

ủaToàn

Thư

ở

câu

 trên đâybỏ sót hai chữ:

ứvà

l

ưu.

Chúngtôi

d

ịch theo câu đã chỉnh lý.

2

Đạ

i hôn: là hôn

l

ễcủahoàng đế.

Thuậ

D

ương Vương

[16a]

Ở ngôi 1

ă

m [111 TCN].

Xã

ắc họ Tr

ệu, Cù hậu làm cho nghiêng, gốc đã nhổ t

ư

ớ

c

ồi, n

ọn cũng theo mà đổ.

Tên húy là Kiến Đức, con trưởng của Minh Vương và n

ười vợ Việt.

B

ấ

ygiờ,mùađông,tháng11,TểtướngLữGiađãl

ậ

pvualênngôi,màquân

c

ủaHànThiênThu

đãvàocõi,đánhphá

ộ

tvài

ấ

pnh

ỏ

.

G

iabèn

ởm

ộ

tđườngt

h

ẳ

ngđểc

ấ

plươngchoquân,[khiquân nhàHán]đếncòncáchPhiênNgung40

d

ặ

m,thìGiax

u

ấ

tquânđánh,giếtđượcb

ọ

nThiênThu. 

Sai n

ườiđem

ứtiếtcủanhàHánchovàotronghòmđểtrênnúiTáiT

h

ượng(tứclàđèoĐ

ạ

iDũ)dùng

l

ời khéođểtạt

ộ

i,[

ộ

ặ

t]phátbinhg

ữchỗhiểmyếu.

VuaHánnghetin,saiP

h

ụcbatướngquân

L

ộBác Đứcxu

ấ

tpháttừQuếDương,Lâuthu

y

ềntướngquân

D

ương

B

ộ

cxu

ấ

tpháttừDựChương,QuaThu

y

ền tướngquâ

1

Nghiêm(sửchépth

ếuh

ọ

)xu

ấ

tpháttừLinh

L

ă

ng,Hạl

ạ

itướngquânGiáp[16b](

ửchép thiếu

h

ọ

đem

quân

x

u

ố

T

h

ương

Ngô,

T

rì

Ng

h

ĩa

h

ầ

u

Quý

2

(sử

chép

th

ếu

h

ọ

đem

quân

D

ạ

Lang xu

ố

ng sông Tường Kha, đều h

ộ

i cả ở Phiên Ngung.

CanhNgọ,

ă

mthứ1[111TCN],

(HánNguyênĐỉnhn

ă

mthứ6).

Mùađông,

D

ương

B

ộ

cnhà

Hánđem9nghìntinhbinhhãm

T

ầ

mHiệp,pháT

h

ạ

chMôn(

L

ữGiac

h

ấ

tđágiữasông

ọ

ilàT

h

ạ

chMôn)

l

ấ

yđượcthuyềnthóccủatakéoluôn

c

ảcácthuyền

ấ

yđi,đemm

ấ

yv

ạ

ườiđợiPhụcbatướngquân

LộBácĐức.

BácĐứcnóivìđườngxanênch

ậ

m,r

ồ

icùng

v

ớiLâuthuyềntướngquân

h

ộ

iquânt

ếnđến

PhiênNgung.

B

ấ

ygiờ[LộBácĐức]cóhơn1nghìnn

ườicùngt

ến[vớiquân

D

ương

B

ộ

c].

D

ương

B

ộ

c

đitrướcđếnPhiênNgung. 

Vuavà

L

ữGiacùngg

ữthành. 

D

ương

B

ộ

ctựch

ọ

nchỗthu

ậ

ntiệnđóngở

ặ

tđôngnam;LộBácĐứcđóngởm

ặ

ttâyb

ắ

c.

Vừach

ậ

ố

i,

D

ương

B

ộ

cđánh

ạ

i[quânTriệu],phóng

lửađ

ố

tthành.

BácĐứckhôngbiếtquântrongthànhnh

ềuhayítbènđóngdoanh,saisứchiêu

d

ụ.

K

ẻ nàorahàngđềucho

ấ

nthaovàthacho

v

ềđểchiêu

d

ụnhau. 

Lâuthu

y

ền

3

[17a]

tướngquân

D

ương B

ộ

ccố

ứcđánh,đu

ổ

i[quânTriệu]ch

ạ

yn

ượcvàodinhquân

c

ủaLộBácĐức. 

Đếntờmờsángthì trongthànhđ

ầ

uhàng. 

VuavàGiacùng

v

ớivàitr

ă

ười,đangđêmch

ạ

yrabiển. 

BácĐứcl

ạ

ih

ỏ

i nhữngn

ườiđ

ầ

uhàngb

ếtchỗởcủaGia,bènsain

ườiđu

ổ

itheo.

H

ệuúytưmã là Tô H

oằ

ắ

t được vua,quanlangV

ệtlà

Đ

ôKê(có

ả

nchéplàTôn

Đ

ô)

ắ

tđượcGia. 

B

ấ

ygiờquâncủaHạl

ạ

ivàQua thuyềntướngquân,cùngquân

D

ạLangcủaTrìNg

h

ĩah

ầ

uchưađếnmànướcViệttađã

ịLộBácĐức

vàDương

B

ộ

cdẹpyênr

ồ

i.

B

ấ

ygiờnướcViệttasaibaquansứ

4

đem300contrâu,1.000chung

ượu

và

ổhộcủa3q

u

ậ

nGiaoChỉ,

C

ửuChânvàNh

ậ

tNamđếnxinhàng;

L

ộBácĐứcnhânđóchoban

ười

ấ

ylàmtháithúở3q

u

ậ

nđểtrịdânn

h

ưcũ

.

Từđó[nhàHán]

l

ấ

y đ

ấ

t chia làm 9 qu

ậ

n là: Nam H

ả

i (qu

ậ

củanhàT

ầ

n,naylàđ

ấ

tQu

ả

Đ

ôngnhàMinh),T

h

ươngNgô(nhàĐường

ọ

ilàÍchChâ

u

5

,xưalàÂu L

ạ

c,đ

ấ

tcủanướcViệtta),

U

ấ

tLâm(nhàT

ầ

nlàqu

ậ

nQ

u

ếLâm,HánVũĐếđ

ổ

ilàmtênnày),HợpPhố (nhàT

ầ

nlà Tượng Q

u

ậ

n, nay thu

ộ

c Liêm Châu), Giao Chỉ,

C

ửu Chân, N

h

ậ

t Nam (đều là Tượng Q

u

ậ

n thời

Tầ

6

,ChâuNhai,Đ

ạ

mNhĩ(đềuởtrongbiểnlớn).

Từđ

ấ

ynhàHán

ắ

tđ

ầ

u[17b]đ

ặ

tThứ

ử,Tháithú. Chế độnhà Hán đ

ặ

t Thứ

ử cai trị m

ộ

t châu, Thái thú cai t

ị m

ộ

t qu

ậ

n (q

u

ậ

n là c

ấ

d

ưới của châu) ....

1

Phục

a

ướng

quân,

Lâu

thu

y

ền

ướng

quân,

Qua

thu

y

ền

ướng

quân,

Hạ

l

ạ

ướngquânđềulàdanhh

ệu

c

ấp

ướngquânđời

Hán

V

ũ

Đế

(phục

a

:dẹpsóng,lâuthu

y

ền:thu

y

ền

l

ầu,hạ

l

ại:x

u

ống

hác).

R

iêng

v

ềtênh

ệuQuathu

y

ền

ướngquân,Trương

An

chú

ảiSửKýv

ết:"N

ườiV

ệt

hường

l

ặndướinướcđể

l

ậtúpthuyền,

l

ại

hườngcóthuồngluồnglàm

h

ạichonênp

h

ải

c

ắm quaởdưới thu

y

ền, nhân đómàđặt tên" (

q

ua là một

l