ử cổ đại khoa cử sinh hoạt

Chương 6: kế hoạch

Tác giả: Khúc Lưu Thủy

   Cố Bá Sơn ước chừng 50 tuổi, mặc một kiện áo dài màu xanh lá, tóc hoa râm, dưới môi để râu, ngũ quan cùng Cố Quý Sơn có sáu phần tương tự, mặt vuông chữ điền, chỉ là thoạt nhìn trẻ hơn nhiều so với Cố Quý Sơn, có một cổ khí chất nhỏ nhã.

      Ông là người công bằng, vô tư nên rất có uy tín trong dân làng.

     Cố Thanh Vân bước vào cửa chào hỏi đại nãi nãi, sau khi bị nhét mấy hạt đậu phộng, bị nhéo má mấy cái , hắn liền quen cửa quen nẻo hướng về thư phòng.

    “Con đừng quấy rầy ca ca đọc sách.” Đại nãi nãi dặn dò, lại niết niết khuôn mặt hắn. 

    Đại khái là ngày thường không phải vất vả, đại nãi nãi tuy rằng lớn tuổi hơn so lão Trần thị, nhưng thoạt nhìn muốn trẻ hơn vài tuổi, trên mặt nếp nhăn đều giãn ra, có vẻ phá lệ hòa ái, tiểu hài tử đều không sợ nàng.

    Cố Thanh Vân nghiêm túc gật gật đầu, nói: “Con chỉ ở ngoài cửa nghe thôi, không có đi vào đâu.”

    “Cũng không biết bé hạt tiêu như con đi thư phòng nghe hiểu được gì.” Thời điểm Cố Thanh Vân đi xa còn nghe được đại nãi nãi lẩm bẩm.

      Bố cục trong nhà Cố Bá Sơn so với nhà hắn thì không khác biệt lắm, chỉ  rộng hơn một chút, cái chính là khang trang kiên cố hơn nhà hắn nhiều, phòng ốc đều là tường trắng ngói đen, đặc biêt ở sân sau còn có một gian thư phòng.

     Theo như Cố Thanh Minh nói, mục tiêu của gia gia hắn chính là được làm lí chính, tức người đứng đầu quản lý năm thôn xung quanh, lí chính nắm quyền lực lớn hơn so với thôn trưởng, là người đứng đầu nắm trách nhiệm đôn đốc thuế má, giữ gìn trị an tra bắt đạo tặc, đây là chức tiểu lại thuộc cấp địa phương. Chức tiểu lại bình thường đều chọn ra từ dân bản địa đảm nhiệm chức vụ, tuy rằng chỉ là chức quản cơ bản, nhưng vẫn rất có quyền lực với hương thân làng xóm.

     Cố Thanh Vân nghe cha hắn kể một vài chuyện, kết luận ra rằng ở triều đại này quyền lực triều đình không lan tới nông thôn, mà ở dưới chi huyện đặt là lí chính. So với sợ một hoàng đế quá xa xôi dân chúng nể sợ lí chính hơn.

      Hắn cho rằng lí chính liền tương đương với một thị trưởng ở hiện đại.

      Bình thường mọi người nói “họp chợ ở trấn trên”, thường là chỉ phiên chợ của làng lớn nhất, giàu có nhất trong năm làng, thường là mở vào mùng năm hoặc mùng mười hàng tháng, vào ngày họp chợ  mọi người tụ tập mua bán, trò chuyện trao đổi tin tức, đi dạo chơi rất đông vui, nha môn lí chính cũng liền đặt tại nơi đó, lâu dần, tuy không phải thời điểm mở phiên chợ cũng sẽ có người mở cửa hàng, chậm rãi, làng này liền sẽ có  càng ngày càng nhiều người qua lại, thôn dân coi là “Trấn”.

    Việc này chủ yếu phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế của địa phương, nếu là nơi đông người náo nhiệt, thôn dân cũng liền dễ dàng ở chỗ này tìm được cơ hội làm thuê ngắn hạn, nếu không, nếu ở nơi hẻo lánh thì cho dù muốn làm thuê kiếm thêm chút tiền cũng rất khó.

   Hiện tại lí chính của vùng này là một tú tài lão gia, trong nhà còn là đại địa chủ, Cố Thanh Vân cảm thấy đại gia gia nhà mình có chí hướng, nhưng nếu hắn vẫn không thi đậu được tú tài phỏng chừng liền không có cơ hội được làm lí chính.

     Cố Thanh Vân khoanh tay ngồi ngoan trên ngạch cửa, nghiêng tai lắng nghe.

    Giọng trẻ con thành thúy truyền ra, âm điệu kéo đến thật dài.

    “Trời đất mù mịt giữa đen vàng

Vũ trụ hoang vu nước ngập tràn....

Đứng xế, mặt trời ...theo bóng dáng  

À gì mà vơi...

Vơi, đầy, vầng nguyệt với đồng hồ

Các vì tinh tú xếp...xếp...chỗ

Gì nữa nhỉ

Cái gì phân....phânnn

Phân định ....đặt .chân... Cố Thanh Minh ậm ừ một trận, cuối cùng bốn chữ rốt cuộc buột miệng thốt ra.

     "Sai rồi sai rồi! Lại sai rồi! Ngươi sao mà lại ngốc như vậy? Đã ba ngày rồi mà không thuộc được mấy câu này, ngươi thành thành thật thật nói cho gia gia, ngày hôm qua ta không ở nhà, ngươi thật sự ở nhà học bài sao? Có phải hay không lại trốn đi ra ngoài chơi?” Giọng nói Cố Bá Sơn phẫn nộ  truyền đến, tràn ngập bạo nộ.

   “Con…… Con……” Cố Thanh Minh ấp a ấp úng, Cố Thanh Vân cơ hồ có thể tưởng tượng ra được dáng vẻ của hắn vò đầu bứt tai mà nhìn loạn xung quanh.

   “Giơ tay ra!”

   Không động tĩnh.

    “Ta nói, đem —— tay —— duỗi —— ra!” Giọng càng to lên 

   Cố Thanh Vân trộm nhìn vào trong.

   “Bang!” Rồi trúc trên tay Cố Bá Sơn  không chút do dự đánh xuống lòng bàn tay Cố Thanh Minh.

     Cố Thành Vân rùng mình, không cẩn thận đụng phải cửa phòng, phát ra tiếng vang nhỏ.

     “Xuyên Tử, đệ tới rồi à?” Nhìn thấy Cố Thanh Vân, Cố Thanh Minh ánh mắt sáng lên, thân mình lại vẫn không nhúc nhích.

   Cố Bá Sơn nhìn thoáng qua Cố Thanh Vân, không nói chuyện, lại cho tôn tử thêm một roi.

    Cố Thanh Minh tức khắc rưng rưng nước mắt 

     " Con biết đọc con biết đọc, là Trời đất mù mịt giữa đen vàng

Vũ trụ hoang vu nước ngập tràn

Đứng xế, mặt trờ theo bóng dáng

Vơi, đầy, vầng nguyệt vơi thời gian

Các vì tinh tú như bầy xếp

Phân định đặt tên đã rõ ràng." Cố Thanh Vân lùn tịt bắt chước Cố Bá Sơn tay chắp ra đằng sau, dụng đùi đắc ý ngâm thơ, giọng còn mang theo mùi sữa, nhưng vô cùng lưu loát.

    Cố Thanh Minh nhìn đến trợn mắt há mồm.

    Cố Bá Sơn cũng rất là kinh ngạc, hắn cũng bất chấp việc giáo huấn Cố Thanh Minh, vội đi tới ngồi xổm xuống  nắm lấy bờ vai của hắn nói: “Xuyên Tử, con nói cho đại gia gia, đây là ai dạy con?”

“Là đại gia gia dạy con mà.” Cố Thanh Vân mê mang mà chớp chớp mắt.

“Ta dạy?”

“ Vâng ạ, con ngồi bên ngoài nghe thấy được, sau đó liền biết.” Cố Thanh Vân  gật gật đầu khẳng định 

    Cố Bá Sơn kinh ngạc mà đem Cố Thanh Vân nhìn từ đầu đến chân, trong mắt mang theo tia xem xét.

      Trái tim Cố Thanh Vân cơ hồ khẩn trương tới ngừng đập, nhưng trên mặt hắn vẫn biểu hiện dường như không có việc gì, quay lại nhìn Cố Thanh Minh, hai người giáo lưu bằng ánh mắt.

     “Vậy con có biết đọc Tam Tự Kinh không? Chính là bài  học khoảng thời gian trước ta dạy cho đại ca con đấy, con thử đọc một lần cho đại gia gia nghe thử xem nào."  Rốt cuộc, Cố Bá Sơn mở miệng.

“Tam Tự Kinh là gì ạ ?” Cố Thanh Vân nghiêng đầu tò mò hỏi.

“Chính là nhân chi sơ……”

Cố Thanh Vân gật gật đầu, bắt đầu ngâm nga: “ Người thuở nhỏ, Tính vốn ngoan.

Tính mới đầu; Thói về sau.

Nếu không dạy, Tính bèn dời.

......

Dạy cái đạo, Quí lấy chuyên :

.......

Người dẫu nhỏ, Đã làm quan

Mày trẻ học, Gắng mà tới

.....

.Siêng có công, Giỡn không ích.

Răn đó thay, Nên gắng sức ."

Cố Bá Sơn kinh ngạc mà đem Cố Thanh Vân từ đầu nhìn đến đuôi, trong mắt mang theo xem kỹ.

Cố Thanh Vân trái tim khẩn trương đến cơ hồ đều sẽ không nhảy lên, nhưng hắn trên mặt vẫn là dường như không có việc gì, nhìn Cố Thanh Minh, hai người dùng ánh mắt giao lưu.

 Hắn ngâm nga có chút miễn cưỡng, đang đọc có chỗ nào không nhớ bỏ qua luôn đọc tiếp câu sau.

“Con có biết nghĩa của bài này không?” Cố Bá Sơn lại hỏi.

"Dạ không biết ạ.” Cố Thanh Vân trả rất là đúng tình hợp lý 

   Thực ra hắn hiểu hết, ở hiện đại ít nhiều gì cũng tìm hiểu qua về phương diện này, chỉ có điều lúc Cố Bá Sơn giảng giải nội dung cho Cố Thanh Minh , đều nói rất nhỏ, hắn đứng ở ngoài cửa căn bản là nghe không rõ ràng lắm.

    Trên mặt Cố Bá Sơn rốt cuộc lộ ra tươi cười, hắn sờ sờ đầu Cố Thanh Vân, híp mắt cười nói: “Con giỏi lắm, đại gia gia đã biết phải nên làm như thế nào.” Sau khi nói xong, liền kêu Cố Thanh Vân ngồi ở ghế bên cạnh, chính mình tiếp tục dạy Cố Thanh Minh học.

     Cố Thanh Vân chỉ có thể ngoan ngoãn mà ngồi ở một bên nghe giảng bài, chớp đôi mắt, rất là nghiêm túc.

   Trong lòng thở dài nhẹ nhõm một hơi.

     Trải qua 7 tháng bày mưu tính kế, hắn hẳn là thành công, để có thể được đọc sách, thật là không dễ dàng a.

     Ở thôn này, chỉ có đại gia gia Cố Bá Sơn là người làm công tác văn hoá, đa số còn lại đều là không biết chữ, Cố gia cũng coi như là biết chữ nhiều nhất, ít nhất ba nam nhân trưởng thành đều có người biết chữ, ở địa phương này có thể xem như "vừa làm ruộng vừa đi học."

      Sự khi trở về nhà ngày hôm đó, hắn còn có điểm bất an, không biết có phải mình làm quá mức rồi hay không.

       Hai ngày tiếp theo hắn ở nhà bất an chờ đợi, cuối cùng tối ngày hôm nay , rốt cuộc cũng đợi được Cố Bá Sơn tới cửa.

   Cố Bá Sơn dù sao cũng là đại ca, dù lòng có không thích nhưng hắn vừa vào cửa, lão Trần thị vẫn chạy nhanh bưng trà đổ nước.

     Lát sau, lão Trần thị liền mang theo tức phụ cùng các cháu gái đi ra ngoài, còn thuận tiện mang cả Cố Thanh Vân đang tò mò về buổi trò chuyện hôm nay, chỉ để lại gia gia, cha cùng nhị thúc, cái này làm cho hắn bóp cổ tay không thôi.

   Nhìn thấy bà nội và những người khác đang ngồi tách ngô dưới ánh đèn dầu trong phòng, Cố Thanh Vân liền trốn ra ngoài, bí mật chạy ra sân sau, trốn dưới cửa sổ nghe lén.

     Tiếng nói chuyện bé quá, chỉ mơ hồ nghe được vài câu.

      Ghé sát tai lại, lúc này mới miễn cưỡng nghe rõ.

      Trong gian nhà chính , đang ở tiến hành một cuộc đối thoại về vận mệnh của Cố Thanh Vân.

     “Đứa nhỏ này rất có thiên phú, có thể ngồi yên học bài, là đứa trẻ thông tuệ, không được đọc sách thì thật đáng tiếc.”

……

Bài:Thiên Tự văn 

《 千字文 》.

"天地玄黄, 宇宙洪荒, 日月盈昃, 辰宿列张, 寒来暑往, 秋收冬藏, 闰馀成岁, 律吕调阳, 云腾致雨, 露结为霜, 金生丽水, 玉出昆冈, 剑号巨阙, 珠称夜光, 果珍李柰, 菜重芥姜, 海咸河淡, 鳞潜羽翔. . . . . ."

Phiên âm:

"Thiên địa huyền hoàng, vũ trụ hồng hoang,

Nhật nguyệt doanh trắc, thần túc liệt trương,

Hàn lai thử vãng, thu thu đông tàng,

Nhuận dư thành tuế, luật lữ điều dương,

Vân đằng trí vũ, lộ kết vi sương,

Kim sinh lệ thủy, ngọc xuất côn cương,

Kiếm hào cự khuyết, châu xưng dạ quang,

Quả trân lí nại, thái trọng giới khương,

Hải hàm hà đạm, lân tiềm vũ tường...."

Giải nghĩa 4 câu đầu

Thiên địa huyền hoàng

Vũ trụ hồng hoang

Nhật nguyệt doanh trác

Thần Tú liệt trương

Tạm dịch 4 câu đầu là:

Trời đất mù mịt giữa đen vàng

Vũ trụ hoang vu nước ngập tràn

Đứng xế, mặt trờ theo bóng dáng

Vơi, đầy, vầng nguyệt vơi thời gian

Các vì tinh tú như bầy xếp

Phân định đặt tên đã rõ ràng

Chú giải:

– Huyền: màu đen. Huyền, Hoàng nói về màu sắc của trời đất

– Hồng: to, lớn. ở đây nói về nước lớn, hồng thủy. Hoang, tức là hoang vu, cổ cây mọc um tùm. Hồng hoang tức là nói về trạng thái hỗn độn, tối tăm mù mịt

– Doanh: Mặt trăng tròn gọi là doanh

– Trắc: Quá trưa mặt trời đã xế bóng về tây

– Thần: Mặt Trời, mặt Trăng cùng gặp nhau gọi là thần, hay còn gọi tên chung các vì sao.

– Tú: Có nghĩa là ngừng lại. Các vị trí của các vì sao gọi là tú.

– Liệt trương: Bày biện, sắp xếp, phân bổ rải rác khắp bầu trời.

Bai: Thiên Tự Văn"

Dịch nghĩa:

"Huyền là trời; Hoàng là màu của đất; Hồng là lớn; Hoang là xa. Chỉ vũ trụ rộng lớn bao la.

Mặt trời có thẳng có nghiêng, mặt trăng có khuyết có tròn; bầu trời bao la có nhiều tinh tú.

Mùa lạnh mùa nóng biến đổi tuần hoàn, đến rồi đi, đi rồi đến; Mùa thu bận rộn thu hoạch, mùa đông bận rộn dữ trữ.

Tích luỹ nhiều năm dư ra một tháng, rơi vào năm nhuận; người xưa dùng cách tính” Lục Luật Lục Lữ” để điều hoà âm dương.

Hơi mây bay lên trời, gặp lạnh hình thành mưa; hạt sương vào đêm lạnh, sẽ nhanh chóng ngưng tụ thành sương mù.

Vàng sinh ra từ dưới sông Kim Sa, ngọc thạch xuất xứ từ núi Côn Luân.

Thanh kiếm nổi tiếng nhất có tên là “Cự Khuyết”, hòn ngọc quý giá nhất gọi là “Dạ Quang”.

Trong các loài quả quý nhất là cây mận và táo dại, trong các loài rau xem trọng nhất là kinh giới và gừng.

Nước biển mặn, nước sông nhạt; cá bơi lội dưới nước, chim bay lượn trên trời."

Tam Tự Kinh (Bản dịch nghĩa)

Sách Ba Chữ

Người thuở nhỏ, Tính vốn ngoan.

Tính mới đầu; Thói về sau.

Nếu không dạy, Tính bèn dời.

Dạy cái đạo, Quí lấy chuyên :

Mẹ thầy Mạnh, Chọn láng giềng,

Con chẳng học, Chặt khung thoi.

Chọn Yên-sơn, nơi có Nghĩa

Dạy năm con, đều nổi tiếng.

Nuôi chẳng dạy, Lỗi của cha ;

Dạy chẳng nghiêm, Lỗi của thầy.

Con chẳng học, nên không biết.

Trẻ chẳng học, Già làm gì ?

Ngọc chẳng đẽo, Chẳng thành đồ,

Người chẳng học, Chẳng biết lẽ.

Làm người con, lúc còn trẻ,

Gần thầy bạn, Học lễ nghi.

Hương chín tuổi, Được ấm chiếu ;

Hiếu với thân, Lẽ nên biết.

Dong bốn tuổi Được nhường lê ;

Thảo (với) người lớn, Nên hay trước.

Đầu hiếu thảo, Thứ thấy nghe.

Hay mỗ số, Biết mỗ tên :

Một đến mười, Mười đến trăm,

Trăm đến ngàn, Ngàn đến muôn.

Ba bậc tài (là) : Trời, Đất, Người.

Ba chất sáng (là) : Trời, trăng, sao.

Ba giềng là : Nghĩa vua tôi,

Cha con thân, chồng vợ thuận.

Rằng : xuân, hạ, Rằng : thu, đông,

Đó (là) bốn mùa, Xây (vần) chẳng cùng.

Rằng : Nam, Bắc, Rằng : Tây, Đông,

Đó (là) bốn phương, Ứng về giữa.

Rằng : nước, lửa, Cây, kim, đất,

Đó (là) năm chất (hành), Gốc ở số.

Rằng : nhân, nghĩa, Lễ, khôn, tin.

Đó (là) năm đạo, Chẳng cho loạn.

(Lúa) đạo, lương, thúc, (Lúa) mạch, thử, tắc,

Đó (là) sáu (giống) lúa, món ăn (của) người.

Ngựa, bò, dê, Gà, chó, heo,

Đó (là) sáu (giống) súc, vật nuôi (của) người.

Rằng : mừng, giận, Rằng : thương, sợ.

Yêu, ghét, muốn, Bảy tình đủ.

Bầu, đất (nắn), (trồng) da, Gỗ, đá, kim,

Với tơ, trúc, Là tám âm (nhạc).

Sơ, cố, nội, Cha đến mình,

Mình đến con, Con đến cháu.

Từ con, cháu, Tới chắt, chít,

Là chín họ, Thứ bậc (của) người.

Ơn cha con, Chồng vợ theo,

Anh thì thảo, Em thì cung,

Thứ (tự) lớn, nhỏ, Bạn với bầy,

Vua thì kính, Tôi thì trung,

Đó (là) mười nghĩa, Người cùng chỗ.

Dạy trẻ thơ, Nên giảng xét

Tỏ (lời) huấn, hỗ, Rõ câu, đậu.

Làm kẻ học, Có ban đầu :

Từ (sách) Tiểu-học Đến bốn bộ (sách) :

Bộ Luận-ngữ, Hai mươi thiên,

Bầy đệ tử Chép lời phải ;

Bộ Mạnh-tử, Chỉ bảy thiên,

Giảng đạo, đức, Nói nhân, nghĩa ;

Làm (sách) Trung-dung, Là Khổng Cấp :

Trung chẳng lệch, Dung chẳng đổi ;

Làm (sách) Đại-học, Là Tăng-tử,

Từ tu, tề, Đến bình, trị.

Thông (sách) Hiếu-Kinh, Thuộc bốn bộ (sách),

Như Sáu (bộ) Kinh, Mới nên đọc.

(Kinh) Thi, Thơ, Dịch, Lễ, Xuân-thu,

Kêu (là) Sáu (bộ) Kinh, Nên tìm giảng.

Có (sách) Liên-sơn, Có (sách) Qui-tàng,

Có (sách) Châu-dịch, Tường ba (kinh) Dịch.

Có (thiên) Điển, Mô, Có (thiên) Huấn, Cáo

Có (thiên) Thệ, Mệnh, Thơ (của) nghĩa sâu.

Ông Cơ-công Làm (kinh) Châu-lễ,

Bày sáu điển, Còn trị thể.

Lớn nhỏ (họ) Đái Chú Lễ-ký,

Thuật lời Thánh, Đủ lễ, nhạc.

Rằng Quốc-phong, Rằng Nhã Tụng,

Kêu (là) Bốn (thể) thi, Nên vịnh phúng.

Kinh Thi (đã) mất, Xuân Thu làm (ra),

Ngụ khen, chê, Phân lành, dữ.

Ba truyện là : Truyện Công-dương,

Truyện Tả-thị, Truyện Cốc-lương.

Sách đã rõ, Mới đọc (sách) tử,

Rút cái cốt, Ghi cái việc.

Năm sách tử (là) : Sách Tuân, Dương,

Văn-Trung-tử, Sách Lão, Trang.

(Sách) kinh, tử thông, Đọc sách sử.

Xét mối đời, biết trước sau :

Từ (vua) Hy, Nông, Đến Hoàng-đế,

Kêu (là) Ba (đời) Hoàng, Ở trên đời.

(Nhà) Đường, Hữu-Ngu, Kêu (là) Hai (đời) Đế,

Nhường vái nhau, Xưng (là) đời thạnh.

(Nhà) Hạ có (vua) Vũ, Thương có (vua) Thang,

(Nhà) Châu (vua) Văn, Võ, Xưng (là) Ba (đời) Vương.

(Nhà) Hạ truyền con, Nhà (của) thiên hạ,

Bốn trăm năm, Xã nhà Hạ.

(Vua) Thang đánh (nhà) Hạ, Hiệu nước (nhà) Thương,

Sáu trăm năm, Đến (vua) Trụ mất.

(Vua) Võ-vương (nhà) Châu Mới giết (vua) Trụ,

Tám trăm năm, Rất dài lâu.

Châu triệt Đông, rớt giềng vương.

Múa mộc mạc, Chuộng du thuyết.

Trước Xuân-thu, Sau Chiến-quốc,

Năm nghiệp (bá) mạnh, bảy (nước) hùng ra.

Họ Doanh-Tần Mới gồm thâu,

Truyền hai đời. (Nước) Sở, Hán giành ;

(Vua) Cao-tổ lên, Dựng nghiệp Hán.

Đến Hiếu-Bình, Vương-Mãng cướp.

(Vua) Quang-Võ lên, Làm Đông-Hán,

Bốn trăm năm, Tới vua Hiến.

(Nước) Thục, Ngụy, Ngô Giành nhà Hán,

Kêu (là) (đời) Tam-quốc. Tới hai (nhà) Tấn.

(Nhà) Tống, Tề nối, (Nhà) Lương, Trần tiếp,

Là Nam triều, (Đóng) Đô (đất) Kim-lăng.

Bắc Nguyên-Ngụy, Chia Đông, Tây,

Vũ-văn (nhà) Châu, (họ) Cao nhà Tề.

Kịp đến Tùy, Một cõi đất,

Chẳng tái truyền, Mất giềng mối.

Cao-tổ (nhà) Đường, Khởi nghĩa quân,

Trừ Tùy loạn, Dựng nước nền,

Hai mươi (đời) truyền, Ba trăm năm.

Nhà Lương diệt, Nước bèn đổi.

(Nhà) Lương, Đường, Tấn Tới (nhà) Hán, Châu

Xưng (là) (đời) Ngũ-đại, Đều có cớ.

Viêm-Tống lên, Châu trao ngôi,

Mười tám (đời) truyền, Nam Bắc chung.

Nước Liêu, Kim Đều xưng đế.

Nguyên diệt Kim, tuyệt đời Tống.

Trị Trung-quốc, Gồm (rợ) Nhung, Địch,

Chín chục năm, Bỏ ngôi nước.

Thái-tổ lên, Nước Đại-Minh,

Hiệu Hồng-võ, (Đóng) đô Kim-lăng.

Tới Thành-tổ, (Dời kinh) đô đất Yên.

Mười bảy đời, Đến Sùng-trinh,

Quyền quan dông, Giặc như rừng.

Giặc Lý-Sấm, Đốt đồ Thần.

Ứng cả mạng, Thái-tổ (nhà) Thanh

Dẹp bốn phương, Định tất cả.

Hai mươi mốt sử, Trọn ở đó,

Chép trị, loạn ; Biết hên, xui.

Kẻ đọc sử, Xét bổn thật,

Thông xưa nay, Như gần mắt.

Miệng thì đọc, Lòng thì suy,

Sớm ở đó, Chiều ở đó.

Xưa (đức) Trọng-Ni, Học (ông) Hạng-Thác,

Xưa Thánh-hiền Còn siêng học.

Triệu Trung-lịnh Đọc (sách) Lỗ-Luận,

Người đã (làm) quan, Học còn siêng.

Mở vở bồ, Chẻ thẻ tre,

Người không (có) sách, Lại biết gắng.

Đầu treo rường, Dùi đâm về,

Người chẳng (người) dạy, Tự siêng khó.

Như đom đóm, như ánh tuyết,

Nhà dẫu nghèo, Học chẳng nghỉ.

Như vác củi, Như treo song,

Mình dẫu nhọc, Chịu khó học.

Tô Lão-Tuyền, Hai mươi bảy,

Mới nổi giận, Đọc sách vở.

Người đã già, Ăn năn chậm.

Mày trò nhỏ, Nên sớm nghĩ.

Như Lương-Hạo, Tám mươi hai,

Chốn Đại-đình, trò đậu đầu.

Người muộn nên, Chúng khen lạ.

Mày trò nhỏ, Nên lập chí.

Oanh tám tuổi, Vịnh bài thơ.

Bí bảy tuổi, Được cuộc cờ.

Người thông hiểu, Người khen lạ.

Mày trẻ học, Nên bắt chước (họ).

Thái Văn-Cơ Được tiếng đàn ;

Tạ Đạo-Uẩn Được tiếng ngâm.

Con gái kia, Còn sáng suốt.

Mày con trai, Trẻ làm nên.

Đường Lưu-Án, Mới bảy tuổi,

Đậu (khoa) Thần-đồng, Làm Chánh-tự.

Người dẫu nhỏ, Đã làm quan

Mày trẻ học, Gắng mà tới.

Có kẻ làm Cũng như vậy.

Chó giữ đêm, Gà coi sáng,

Nếu chẳng học, Sao làm người ?

Tằm nhả tơ, Ong dưỡng mật,

Người chẳng học, Chẳng bằng vật.

Trẻ thì học, Lớn thì làm :

Trên giúp vua, dưới (làm) ơn dân,

Nổi tiếng tăm, (Vẻ) vang cha mẹ.

Rạng đời trước, Tới đời sau.

Người cho con Vàng đầy rương ;

Ta dạy con, Chỉ một sách.

Siêng có công, Giỡn không ích.

Răn đó thay, Nên gắng sức ./.