Đã qua tam phục (1) nhưng thời tiết vẫn nóng bức như cũ, lúc này trong thư phòng của thư viện Dự Sơn, Lý Tần đang rót hai chén trà, đưa cho Ninh Nghị một chén.

(1): Tam phục: mùa nóng (chỉ thời kì nóng nhất trong năm, sơ phục: 10 ngày, tính từ canh thứ ba sau Hạ Chỉ; trung phục: 20 ngày, tính từ canh thứ tư sau Hạ Chỉ; mạt phục: 10 ngày, tính từ canh thứ nhất sau Lập Thu)

"Chuyện quốc gia đại sự thực giống như đoán bừa, vậy mà con người vẫn cứ tự tin ba hoa chích chòe, nhiều lúc cảm thấy thật buồn cười. Nhưng mà nhiều khi nghĩ lại, cũng bởi ba hoa mới có bạn bè, chứ cứ ôm đầu mà khổ tư, không nghị luận với ai, vậy thì rất là buồn bực. Năm Cảnh Hàn thứ ba ta vào kinh thành dự thi, kết quả đậu Tiến sĩ, đứng thứ 11 trên Hoàng bảng. Đáng tiếc... lúc đó ta đắc tội với Lại bộ Thị lang Phó Anh, mặc dù có tên trong Hoàng bảng nhưng không được phân chức vụ, sau mấy tháng chờ đợi, ta nản lòng thoái chí bỏ về Giang Ninh."

Lý Tần nói xong mấy câu này thì cầm chén trà, lắc đầu cười cười.

"Người bên ngoài cầu quan, đậu Tiến sĩ, ở Đông Kinh mấy năm đợi chờ cũng là thường, mới có mấy tháng ta đã rời đi, chuyện này vốn ta không muốn đề cập với ai, nguyên nhân là sợ bị người khác chê cười. Nhưng mà khoảng thời gian ở Đông Kinh, nhìn thấy quan và lợi song hành, tâm tình rất phức tạp. Cảnh vật Đông Kinh và Giang Ninh khác nhau, nếu được nói, ta cảm thấy Hoàng thành nơi nào cũng bị cảm giác đó bao phủ, ở ngự nhai có thể thấy cung điện nguy nga, mặc dù không nhìn được vào hoàng cung, nhưng nhiều lúc đứng đó, bản thân ta cảm giác hoàng cung cũng bình thường..."

"Cầu quan chính là cầu phương pháp, đàm luận quốc gia đại sự, tiếp đó là thánh kế tuyệt học, rồi muôn thuở thái bình... Trà lâu tửu quán, trăng hoa phong nguyệt, chỗ nào ở Đông Kinh cũng có bóng dáng quan lại. Có lúc ngươi vì nó mà phấn chấn, kích động, nhưng cũng có lúc lại cảm thấy nặng nề, nói chung là hầu như ai cũng chỉ nói suông, không nắm được yếu lĩnh. Cuộc sống vẫn cứ trôi, ngày vẫn qua ngày, ta đã thử một số loại phương pháp, thậm chí tìm cả những kẻ thù chính trị của Phó Anh để hợp tác. Nhưng kết quả là không có tác dụng gì cả, cái vị trí mười một Hoàng bang của ta tính ra cũng có chút giá trị, một số kẻ cũng không cự tuyệt nhưng cũng chỉ là sắp xếp qua loa, chọn những vị trí không có thực quyền, sau đó ta thấy con đường này không đi nổi."

"Gia cảnh nhà ta cũng tính là khá tốt, nếu như thực sự muốn ở lại Đông Kinh chờ đợi cũng được, tiền cũng đủ dùng, nhưng thực ra ta nghĩ không cần phải như vậy. Sự việc trêu ngươi, đợi chờ không bằng tận dụng thời gian này tĩnh tâm suy nghĩ. Vì vậy ta rời Đông Kinh, đi qua các châu Hứa, Đường, Thân, An về Giang Ninh. Trên đường đi ta gặp không ít chuyện, có cả thiên tai lũ lụt, mấy năm này ta vẫn đang suy nghĩ thế sự giờ đang ở mức nào..."

Hắn nhấp một ngụm trà, nói tiếp:

"Trăm năm trước, triều Vũ ta cũng đã mấy lần lớn nhỏ thực hiện biện pháp đổi mới, thực hiện mục tiêu dân giàu, binh mạnh, sĩ giỏi nhưng cuối cùng đều thất bại. Hiện giờ mọi người đều đang suy vấn căn nguyên vì sao triều Vũ ta hiện giờ quân dân đều yếu, sĩ không mạnh, không tinh, ta cũng đang nghĩ vấn đề này."

Ninh Nghị uống một ngụm trà, sau đó nhún vai:

"Việc này... chẳng phải rất đơn giản hay sao?"

Lý Tần muốn nghe cách nhìn của hắn, thấy đối phương nói câu này thì hơi ngẩn người, sau đó bật cười:

"Đúng là giản đơn... Theo lời Lập Hằng lúc trước, mọi việc đều có quy tắc, có căn nguyên của nó, nếu nhìn thấy thì sẽ nắm chắc quy luật phát triển, ta thấy điều này rất có đạo lý... Hiện giờ nhìn tình cảnh triều Vũ sa sút, nguyên nhân cũng đã tương đối rõ ràng, người nào có chút tâm tư đều thấy rõ..."

Hắn thoáng dừng một chút, cầm lấy viên phấn vẽ một bức tranh hình tam giác trên bảng:

"Triều ta vốn dùng võ lập quốc, thuở khai quốc vũ lực cường thịnh, sau vài lần phản loạn khiến Thái tổ nhận ra cái cực đoan của việc này, lập tức thi hành biện pháp mạnh hạn võ sùng văn, coi đó là phương pháp thống trị. Cách này có thể trừ được nội loạn, giúp cho dân chúng giàu có và đông đúc, ngai vàng được kéo dài. Nhưng tới hôm nay, cái cực đoan của nó cũng rất nhiều, làm triều ta không kháng được ngoại xâm, mà dưới nhiều áp lực như vậy, nói quốc gia mạnh thì nó mạnh, bảo yếu cũng là yếu, tài phú vẫn chỉ chảy về chóp bu. Võ lực bị trấn áp cho nên thế nước hiện giờ đã yếu càng thêm yếu, nguy cơ ngoại xâm càng gần kề, nguy cơ lớn thì nội lực lại yếu thêm, hình thành một vòng tuần hoàn, không sao thoát ra được..."

Lý Tần thở ra một hơi, nhìn cái bảng đen nói tiếp:

"Nếu như có thể giải quyết vấn đề thương nghiệp, giải quyết một số vấn đề trọng yếu trước mắt, triều ta có thừa khả năng chấn hưng võ lực, đây chính là vấn đề mấu chốt mà bất cứ kế sách dân giàu nào cũng cần giải quyết... Nếu có thể làm cho võ lực cường thịnh, đẩy lùi nguy cơ ngoại xâm, triều ta đương nhiên sẽ có thời gian nghỉ ngơi, củng cố, đây cũng chính là vấn đề mà kế sách binh cường cần làm. Muốn có sĩ tốt cũng phải dân giàu, binh mạnh, phúc nước mới kéo dài... Đáng tiếc, tất cả chỉ là lời nói suông."

Hắn đặt viên phấn xuống bàn:

"Một kế này như bao gồm tất cả các phương pháp, chia thành bao nhiêu cách thực hiện cũng không có vấn đề gì. Phải hình thành thế cục lấy mạnh kéo yếu, ví dụ như một cây đại thụ, mạnh tức là phải no, phải hút lấy chất dinh dưỡng, nhánh yếu ở bên cạnh sẽ bị cướp đoàn không còn, phải làm sao hạn chế cái mạnh này, để nó tự nhiên phân phối đến các nhánh yếu, đây mới là mấu chốt của vấn đề. Lập Hằng có thấy thế không?"

Ninh Nghị suy nghĩ một chút, cười gật đầu:

"Có, rất có đạo lý, có phải huynh đang nói... phải làm thế nào cho những kẻ mạnh như đại địa chủ, đại thương nhân giống như Tô gia chúng ta, rồi còn hoàng thân quốc thích, người phú quý cam tâm tình nguyện đem tiền kiếm được để giúp dân giàu."

Lý Tần cười, cũng không phủ nhận:

"Đúng là có chút khí phách thư sinh, nhưng mà ngoại trừ cách này ra đã không còn cách khác nữa rồi. Đương nhiên, thời đại đều bước về phía trước, không thể tụt lại phía sau. Người đời đều nói, triều Vũ ta dưới thời Hằng đế, Huệ tông là dân giàu nước mạnh, hưng thịnh phồn vinh, muốn quay trở lại thời gian đó là không thể nào. Vấn đề ở chỗ là làm sao chúng ta phải xây dựng nên sự hưng thịnh như vậy, phải khiến cho những người đó cam tâm tình nguyện lấy tiền ra, tạo thành một vòng tuần hoàn lưu động. Với tình hình hiện nay, phải làm cách nào bảo họ mang tiền đầu tư vào những nơi nghèo khổ, tìm cách cho đôi bên cùng có lợi, cùng kiếm được tiền, rồi cứ tiếp tục duy trì như vậy, sinh sôi mãi không thôi, không làm giảm tài phú của kẻ mạnh nhưng có thể giải quyết được tình hình của kẻ yếu... Nếu được, triều đình chắc phải tham gia đầu tiên."

"Biến pháp Vương An Thạch (2)..."

Ninh Nghị hơi nhíu mày, thì thào nói nhỏ, Lý Tần xoay đầu lại hỏi:

"Sao?"

(2): Vương An Thạch (1021 – 1086), tự Giới Phủ, hiệu Bán Sơn Lão Nhân, người ở Phủ Châu – Lâm Xuyên (nay là huyện Đông Hương, tỉnh Giang Tây), là một nhà văn nổi tiếng thời nhà Bắc Tống và cũng là nhà kinh tế, chính trị lỗi lạc trong lịch sử Trung Quốc.

Triều Vũ không có Vương An Thạch, thế nhưng hơn mười năm trước có một vị tể tướng tên là Đàm Hi Đàm Tử Ung cũng đã từng làm chuyện như vậy, thực hiện biến pháp nỗ lực để triều đình tham gia vào công việc làm ăn, nắm giữ nền kinh tế.

Ninh Nghị cười cười:

"Cách nghĩ của Đức Tân chẳng phải giống như cách làm của Đàm tể tướng năm đó hay sao?"

Lý Tần gật đầu:

"Ta đúng là đã suy nghĩ rất nhiều về biến pháp của Đàm tể tướng, cũng nhờ đó mà gợi mở rất nhiều, cách nghĩ của Đàm tể tướng năm đó chắc cũng như vậy, chỉ là ông ta không ngờ được trở lực quá lớn, thực hiện không được, phía dưới bằng mặt không bằng lòng, cho nên thanh trừ tất cả, thiết lập lại từ đầu..."

"Cách nghĩ thì đúng."

Ninh Nghị gật đầu:

"Nhưng mà biện pháp thì sai rồi, kinh tế không phải trò đùa."

"Sao? Kinh tế?"

"À, nó chính là hệ thống thương nghiệp, lưu thông hàng hóa, tiền tệ..."

Ninh Nghị cười giải thích một phen:

"Cho dù ai mang đặc quyền tham gia hệ thống thương nghiệp thì đó không còn là hệ thống bình thường, đặc quyền ở lĩnh vực này chỉ là độc dược, đặc biệt khi đặc quyền lại nằm trong tay triều đình, quan phủ."

"Lập Hằng cho rằng không nên tranh lợi với dân?"

"Không phải vậy."

Ninh Nghị lắc đầu:

"Huynh chẳng phải nói mọi việc đều có quy tắc của nó ư? Quy tắc của kinh tế chính là tham lam, thương nhân thì chỉ theo đuổi lợi ích, còn các việc khác thì không quá quan tâm. Tham lam ở một số tình huống là tích cực, ví như ta làm việc trong một quán nhỏ, ta muốn mua một bộ y phục, ta phải cố gắng làm việc, nỗ lực nghĩ cách kiếm tiền, cũng có thể được nhà chủ thưởng vì biết cách kiếm tiền. Đấy là tham lam tốt. Ngoài ra hắn còn rất nhiều cách, nhưng trộm cắp phải ngồi tù, cho nên chỉ còn cách làm theo quy tắc trò chơi, ta làm nhiều, kiếm được nhiều tiền sẽ mua y phục. Có thể để người ta tham lam trong quy tắc của trò chơi, đấy mới là tham lam tốt..."

"Nhưng triều đình lại không bị hạn chế bởi quy tắc đó, bọn họ là người phán định, huynh bảo họ tham gia trò chơi này, người khác còn chơi nổi nữa hay sao... Lúc nãy ta có nói, thương nhân chỉ theo đuổi lợi ích, huynh làm cho một người tham lam vì lợi ích tham gia trò chơi, nhưng trên tay lại cầm miễn tử kim bài, thậm chí còn có cả đao. Nếu như ta chỉ cần làm một việc vô cùng đơn giản là mang lợi ích về, vậy thì huynh làm cách gì ngăn ta lấy đây? Nếu mà việc lý tưởng như huynh nói xuất hiện, vậy cũng chẳng cần bảo địa chủ, hoàng thân xuất tiền nữa rồi?"

Hắn thoáng dừng lại:

"Biến pháp Đàm công không phải là thiếu pháp trị, một khi lòng tham con người quá lớn, vậy thì trong mắt của họ chỉ có lợi ích, ngoài ra chẳng còn gì cả. Việc này có thể là một động lực lớn đối với con người, khiến họ làm việc tích cực, nhưng điểm mấu chốt duy nhất là, đừng để đặc quyền tồn tại trong lĩnh vực này, nếu không hạn chế được đặc quyền, vậy chẳng còn ai chơi nổi nữa..."

"Chỉ cần có sơ hở, dù nhỏ đi nữa thì pháp trị vĩnh viễn không thành, giai cấp đặc quyền tham gia buôn bán, chẳng khác nào thả sói vào bầy dê. Nếu bảo họ mang đặc quyền tham gia, không bằng tiêu diệt những đặc quyền vốn có, như vậy mới có tác dụng... Nói một cách đơn giản, bảo một người có quyền phán định tham gia trò chơi, vậy trò chơi tiến hành sao được? Sự tình vốn đơn giản sẽ trở nên phức tạp, thất bại là kết cục có thể đoán trước."

Ngoài cửa sổ có hai chị em đang ngồi nghe trộm, cậu nhỏ nhấn nhấn vào vai chị mình, nhỏ giọng nói:

"Tỷ tỷ, tỷ tỷ, có phải là hắn đang nói tiêu diệt việc làm ăn của nhà chúng ta?"

"Thằng điên ấy..."

Chu Bội trợn mắt, có chút tức giận nhìn em trai mình:

"Nhưng mà hắn nói có chút đạo lý, đệ tốt nhất phải ngẫm cho kỹ, không thể dễ dàng tin đối phương, nhưng cũng không thể nhanh chóng phản bác người khác, nếu không tương lai đệ không thể làm đại sự."

"A."

Chu Quân Võ gật đầu, sau đó cởi túi kẹo buộc ở thắt lưng, lấy ra một cái bánh nếp đưa lên miệng ăn, Chu Bội chán nản trợn mắt nhìn hắn một cái.

"Bảo người phán định tham gia trò chơi..."

Trong phòng, Lý Tần trầm mặc một lúc lâu, sau đó bật cười, thần sắc có chút phức tạp:

"Câu này của Lập Hằng trúng ngay điều cơ bản của nguyên tắc, nếu ta là trọng tài, vậy thì kết quả..."

Hắn là người biết suy nghĩ, tuy rằng chưa chắc đã buông tha cách nghĩ của mình về kinh tế, nhưng khi nghe Ninh Nghị nói, hắn đã có thể mường tượng hậu quả phát sinh:

"Không ngờ mấy năm khổ tư của ta, Lập Hằng chỉ cần liếc mắt đã chỉ rõ điểm mấu chốt, có phải đây chính là cách nhìn khác người của Lập Hằng về mọi việc?"

"Đây dù sao cũng là một chuyện thú vị, triều ta mỗi năm phải nộp cho Liêu quốc hơn mười vạn tiền Tuế, số tiền thông thương kiếm được cũng là mấy trăm vạn. Kết quả, người chiếm lợi vẫn là chúng ta. Thương nhân cũng được lợi, mà thương nghiệp cũng phát triển. Hiện giờ không riêng gì Đức Tân huynh hiểu, mà có khá nhiều người hiểu ra vấn đề. Triều ta khác với các triều đại trước là không hạn chế thương nghiệp. Biến pháp Đàm công mặc dù có vấn đề, nhưng vẫn bày tỏ sự coi trọng của triều đình với thương nghiệp, tuy vậy..."

Ninh Nghị suy nghĩ một chút, bỗng nhiên nói:

"À, nhớ rồi, lúc nãy ta đang nghĩ tên Phó Anh kia hiện giờ thế nào rồi?"

Ninh Nghị đang nói về thương nghiệp, bỗng nhiên chuyển tới vấn đề này, Lý Tần ngẩn người, một lát sau cười ha hả:

"Lập Hằng quả nhiên lợi hại, không chuyện gì giấu được huynh, tháng ba năm nay Lại bộ Thị lang Phó Anh dính án tham ô, tháng trước đã bị Đại Lý Tự xử lưu vong. Đợi cho việc lũ lụt lần này qua đi, ta sẽ..."

Hắn hơi có chút phiền muộn nhưng vẫn nói:

"Ta định đi Đông Kinh chuyến nữa, tính toán một phen xem có thể được bổ nhiệm vào chức vị nào đang trống hay không. Hiện giờ ta đã đợi năm năm, Lập Hằng chớ nói ta mê quyền chức đấy nhá."

Ninh Nghị nở nụ cười:

"Vậy thì phải chúc mừng Đức Tân huynh rồi."

"Còn sớm, còn sớm... Mà Lập Hằng dùng cách gì để nhận ra việc này?"

"Bí mật thương nghiệp."

Ninh Nghị chỉ căn cứ vào sắc mặt của đối phương mà phát hiện ra một chút mánh khóe nên hắn thuận miệng hỏi một câu mà thôi. Lý Tần lắc đầu cười một hồi, nhấp một ngụm trà:

"Trở lại chuyện chính, trở lại chuyện chính, nếu Lập Hằng có thể nhận ra lợi hại trong đó, không biết có nghĩ tới chuyện cống hiến cách nghĩ cho triều đình, điều hòa phương pháp hiện nay?"

"A... Mấy câu đó chỉ đùa cho vui mà thôi."

"Đó mà là đùa."

"Được rồi, dù sao huynh cũng muốn làm quan, chúng ta thảo luận một chút cũng tốt." Ninh Nghị cười gật đầu:

"Cá nhân ta cho rằng, có mà cũng như không."

"Sao lại nói lời ấy?"

"Kỳ thực rất đơn giản, bảo triều đình hạn chế nho gia, đề cao địa vị thương nhân, như vậy việc buôn bán sẽ càng thêm phát triển, để việc vẹn toàn mà không phá hỏng những gì đã có, đây là cách duy nhất..."

Nghe được câu này, Lý Tần nhíu nhíu mày:

"Địa vị thương nhân... Việc này... dù sao thương nhân trọng lợi..."

"Không có thương nhân không trọng lợi."

Ninh Nghị nhấp một ngụm trà, nói:

"Quốc gia trọng tiền bạc, những năm gần đây, thương nghiệp phát triển, địa vị thương nhân cũng được cải thiện hơn so với trước. Nếu chủ động buông ra một chút thì thương nghiệp nhất định tăng trưởng, nhưng việc này không có khả năng... Bọn họ không dám."

"Ai?"

"Người tầng lớp trên, triều đình, thánh thượng, nho gia... Ta, huynh cũng không dám buông..."

Ngoài cửa sổ, Chu Quân Võ ngồi xổm bên tường hơi ngẩn người:

"Tỷ tỷ, hắn lại nói bậy, đệ không dám đâu, gia đình chúng ta cũng kinh doanh đấy thôi, nhà phò mã gia gia còn làm lớn hơn nữa..."

"Câm miệng!"

Chu Bội nhỏ giọng quát bảo em mình im lặng, sau đó suy nghĩ một chút, nói:

"Ta cũng không dám... Đây là phép khích tướng của hắn."

Sau đó bọn họ nghe thấy giọng nói có phần trêu chọc của Ninh Nghị.

"Nếu như buông ra, bịch một cái, triều Vũ, quốc gia này... cũng mất."

Trong phòng, Ninh Nghị làm động tác thả tay, Lý Tần nhíu mày nói:

"Sao lại như vậy?"

Ninh Nghị trầm mặc một hồi trả lời:

"Lý huynh đã nghĩ tới chuyện Nho gia phát triển đã mấy nghìn năm qua, nhưng vì sao họ chưa bao giờ bỏ cách nói thương nhân trục lợi?"

"Thánh nhân đề xướng đức hạnh, phản đối hành vi ích kỷ trục lợi, chẳng lẽ không nên thế hay sao?"

"Đó cũng là một lý do."

Ninh Nghị gật đầu:

"Nhưng còn một lý do khác, đó là đạo học thương nhân bất lợi cho sự thống trị, thể hiện qua ba chữ: khó quản lý. Một người cả đời ở sơn thôn làm ruộng thì chẳng sao, họ cứ dựa theo quy trình đời đời truyền xuống là sống, kết hôn, chết thì mai táng trong núi. Nhưng có một ngày người đó vào thị trấn, thấy cuộc sống đa dạng, lại có một ngày người đó vào tỉnh thành, thấy vô số thứ khiến mình bất ngờ, cũng giống như nhìn thấy một bộ quần áo, đầu tiên là muốn mua, sau đó nghĩ cách... tham lam là như vậy..."

Ninh Nghị cười cười:

"Đương nhiên phần lớn con người sẽ làm việc đàng hoàng kiếm tiền mua quần áo, chỉ khi nào có dục vọng, lúc rảnh rỗi sẽ sinh ra nhiều chuyện. Lý huynh nghĩ xem, một nông dân trung thực, suốt đời bán mặt cho đất, bán lưng cho trời hay một người trong lòng có dục vọng dễ quản hơn? Triều ta mấy ngàn vạn con dân, Lý huynh, triều ta dùng pháp trị thật sự có thể quản lý được bao nhiêu? Có bao nhiêu người cứ an an ổn ổn sống hết cuộc đời? Thương nghiệp luôn phát triển trước một bước, sẽ sinh ra bao nhiêu người có dục vọng?"

"Đây thật ra là một hệ thống rất thú vị. Từ thời bách gia chư tử (1) đã sinh ra pháp trị và đức trị. Pháp trị mới đầu có thể chiếm thượng phong, nhưng nếu ngẫm kỹ từ thời Tần, Hán, Tam quốc, Lưỡng Tấn, Nam Bắc triều, Tùy, Đường... tới nay, huynh sẽ phát hiện một việc: pháp trị trước đây có thể quản bao nhiêu người? Thực ra đa số đều dựa vào tính tự giác, dân phong thuần phác mà thôi, ở mỗi thôn nhỏ có một bộ quy tắc là được. Nếu như đem Giang Ninh hiện giờ đến triều Tần, Lý huynh thử nghĩ xem, với luật pháp và thủ đoạn khi đó có thể yên ổn quản lý nơi này bao lâu? Vẫn nói triều Tần rất nghiêm khắc, nhưng Giang Ninh... người thông minh nhiều lắm, kẻ cơ hội cũng không thiếu..."

(1): Bách Gia Chư Tử là thời kì chứng kiến sự mở rộng to lớn về văn hóa và trí thức ở Trung Quốc kéo dài từ 770 đến 222 TCN. Trùng khớp với giai đoạn Xuân Thu và Chiến Quốc, và nó cũng được gọi là thời đại hoàng kim của tư tưởng Trung Quốc và thời kì trăm nhà đua tranh ("bách gia tranh minh") này chứng kiến sự nảy nở của nhiều trường phái tư tưởng khác nhau. Nhiều đề tài cổ điển Trung Quốc có nguồn gốc từ thời kỳ này đã có ảnh hưởng sâu rộng trong cách sống và ý thức xã hội của người Trung Quốc đến tận ngày nay. Xã hội trí thức thời kỳ này có đặc trưng ở sự lưu động của những người trí thức, họ thường được nhiều nhà cai trị ở nhiều tiểu quốc mời làm cố vấn về những cách thức điều hành chính phủ, chiến tranh, và ngoại giao.

"Nho gia là một cái gì đó thật vĩ đại đã phát triển mấy nghìn năm. Lý huynh, chỗ tốt của thương nhân không phải đến triều Vũ họ mới nhận ra, nếu như để thương nhân tự do phát triển theo đuổi lợi ích, chắc chắn rằng không phải tới hiện giờ mọi người mới nhận ra điều này. Ví dụ về Đào chu công (2) vẫn còn đó. Nhưng vì sao cả ngàn năm qua các triều đại đều hạn chế thương nhân, lý do sâu xa nhất đó là họ đã nhận ra hậu quả là năng lực pháp trị... không theo kịp."

(2) Đào chu công tên thật là Phạm Lãi, tự là Thiếu Bá, là một tướng tài của nước Việt ở Trung Hoa thời Xuân Thu Chiến Quốc, người đã giúp Việt vương Câu Tiễn tiêu diệt nước Ngô. Khi đại sự thành công, Phạm Lãi cho rằng vua Việt có tướng cổ cao, môi dài mỏ quạ, là người nhẫn tâm mà ghét kẻ có công, cùng ở lúc hoạn nạn thì được chứ lúc an lạc thì không được, nên không ở lại làm quan mà bí mật trốn đi ở ẩn. Theo Sử ký, Phạm Lãi đến nước Tề, cha con cùng tự cày cấy làm ăn. Nước Tề sai sứ mang ấn tướng quốc đến mời ông vào triều, nhưng ông từ chối, không màng công danh, rồi cùng gia quyến đến đất Đào, đổi tên thành Đào Chu Công và trở thành một thương gia giàu có lúc bấy giờ.

"Triều ta cũng có hình thái ý thức như vậy."

Ninh Nghị vỗ vỗ gáy:

"Con người càng nhiều dục vọng, hành vi càng khó dò, càng dễ lừa lọc, vì lợi mà bất chấp, sẵn sàng cơ hội. Triều ta không hạn thương cũng có chỗ tốt của nó, nhưng quan văn tham tiền quan võ sợ chết, dân chúng kém phát triển, quan binh cũng qua loa cho xong, nào biết hậu quả do lợi ích đó mang lại? Tóm lại... nó cũng là một trong những nguyên nhân chính."

Lý Tần trợn mắt ngồi im suy nghĩ, chẳng còn tâm tư đâu mà đi hỏi những từ ngữ khó hiểu như "hình thái ý thức", chỉ có thể nghe hiểu một phần cũng đủ làm cho hắn chấn động, một lúc lâu sau hắn mới nói:

"Theo Lập Hằng nói... vấn đề thương nhân trục lợi kia mới là nguyên nhân chính khiến triều Vũ ta suy nhược lâu ngày?"

"Không phải."

Ninh Nghị nhấp một ngụm trà, nói:

"Tuyệt không phải như thế, đây là một loại phát triển, bản chất của triều ta là dùng pháp trị quy định con đường phát triển của thương nhân. Điều này cũng có nghĩa, trong quá trình phát triển hai bên phải cùng nhau phát triển, mà hiện giờ có rất nhiều thứ không phát triển kịp, cho nên... vấn đề này rất phiền phức, quá phức tạp... Muốn giải quyết vấn đề của triều Vũ hiện giờ mà chỉ nhìn chằm chằm vào số tiền của thương nhân, hi vọng triều đình tham gia làm kinh tế, thu hết tiền về mình rồi mới nghĩ tới chuyện giải quyết vấn đề dân giàu nước mạnh là không thể được. Không thể nhìn chằm chằm vào một chút lợi ích để rồi chết, nếu thực hiện điều đó, tính cân đối sẽ mất dần, sinh ra dị dạng, sớm muộn cũng nảy ra vấn đề không hay..."

Ninh Nghị lắc đầu, Lý Tần ở bên kia suy nghĩ khá lâu mới hỏi:

"Như vậy, theo Lập Hằng, để giải quyết vấn đề mấu chốt cần bắt tay từ đâu?"

"Nếu làm thực thì ta không biết, nhưng nếu nói cho vui thì ta sẽ không chịu trách nhiệm nói về lời của mình đâu..."

Ninh Nghị cười cười:

"Sao không bắt tay từ Nho gia chứ?"

"Nho gia... chẳng nhẽ Lập Hằng ám chỉ vấn đề thừa biên chế?"

Lý Tần ngẫm nghĩ rồi cười rộ lên:

"Trước kia cùng người khác nói chuyện cũng đã nói qua việc căn nguyên của triều ta hiện giờ chính là thực trạng quan viên quá nhiều, đây là một vấn đề lớn, nhưng mà muốn giải quyết việc này chỉ sợ còn khó hơn vấn đề thương nghiệp..."

"Nếu ta nói... Không phải quá nhiều mà là quá ít thì sao?"

"A?"

Lý Tần chớp mắt mấy cái, vẻ mặt mê hoặc. Ninh Nghị quay đầu nhìn về phía phòng học.

"Lý huynh cảm thấy những học sinh đọc sách này tương lai có thể làm gì?"

"Với cách dạy của Lập Hằng, không chỉ dạy chúng học thức mà còn dạy cả chuyện đời, dạy phương pháp quyết đoán, tương lai nếu muốn làm quan tốt một phương thì không thành vấn đề."

Lý Tần nói rất nghiêm túc, Ninh Nghị ngồi đó nhịn không được cười ra tiếng, sau đó nhấp một ngụm trà, vỗ vỗ tay.

Lý Tần nghi ngờ nói:

"Không biết theo Lập Hằng thì họ có thể làm được gì?"

"Về mặt này, cái tên Tô Văn Nghĩa kia có thể làm một quan nhỏ, thành tích của nó không tốt, nhưng tính cách nhanh nhẹn, quan hệ với người khác khá tốt. Những đứa còn lại... ta chỉ định dạy làm tiểu nhị, chưởng quỹ mà thôi, đương nhiên, đọc sách nghĩa là có cơ hội làm quan, không ngại gì cho chúng thử, dù sao thì làm quan cũng có phúc lợi tốt..."

Ninh Nghị gập đầu ngón tay nhẩm tỉnh:

"Chính bổng (lương chính), lộc túc (gạo cấp), chức tiền (tiền chức vụ), y phục, từ quần áo trên người đến lương thực, trà rượu, mắm muối than củi tới thức ăn gia súc. Thời đại này một khi làm quan, ăn, mặc, ở, đi lại của mình và gia quyến đều do quốc gia phụ trách, quốc gia còn chia cho họ ruộng tốt. Công việc nhàn hạ, ba năm không phạm sai lầm lớn là được lên chức, điều kiện tốt như vậy ai không muốn làm quan cơ chứ..."

Lý Tần trầm mặc một lát nói:

"Lập Hằng định nói, những học trò như vậy chỉ có thể làm chưởng quỹ?"

"Cũng không phải chỉ có thể làm, mà là thích hợp làm. Tính cách của chúng hơn phân nửa chất phác thành thật, làm quan rất khó. Đạo làm quan rất coi trọng việc phán đoán thời thế và kết giao, nếu có năng lực có hoài bão thì có thể làm quan tốt. Đức Tân biết ứng đối tiến thối, có năng lực hoài bão, có năng lực cân nhắc, có thể làm quan tốt, nhưng phần lớn họ không được, việc này không đơn giản."

Ninh Nghị lắc đầu:

"Dân giàu, binh cường, tiếp theo là sĩ tốt. Đạo của sĩ tốt kỳ thực là dùng người đúng nghề, vậy vì sao không thể mở những học đường chuyên ngành, phát huy hết lợi thế của họ. Làm chưởng quỹ cũng giống như bố trí người này học nghề mộc, người kia học nghề khoáng, người nọ học đầu bếp, học quản lý. Trong đó quan trọng nhất là bố trí người học quân lược, người học thủy lợi, người học nghề khoáng..."

Lý Tần rõ ràng là không đồng ý với quan điểm này:

"Nếu có tiền đọc sách, ai lại nguyện ý đi học những nghề đó?"

"Đây cũng là vấn đề, làm quan thật tốt, có cơ hội đọc sách đều phấn đấu làm quan. Trong sách tự có ngàn bồ thóc, trong sách tự có nhà lầu vàng (3), thế nhưng... tại sao bây giờ lại thừa nhiều quan viên như vậy? Thời cổ, người biết đọc sách chỉ là một nhóm người, người biết chữ không nhiều lắm, muốn học vấn được truyền thừa, quốc gia cần bọn họ tới cai quản, ngàn vàng dễ kiếm một sĩ khó cầu, bởi vậy, kẻ sĩ nghiễm nhiên đã ở trong nhóm người có vị trí cao nhất, bởi vì số lượng không nhiều nên thường lấy trời đất làm trái tim, lấy cuộc sống dân chúng làm tính mệnh, sinh ra thánh kế tuyệt học, muôn thuở thái bình..."

(3) Hai câu này có xuất xứ từ một bài thơ của Tống Chân tông Thiệu Hằng, ý bài thơ muốn nói nếu chăm chỉ dùi mài kinh sử, đi thi đỗ đạt làm quan thì tự sẽ giàu sang phú quý, vợ đẹp như ngọc, kẻ hầu người hạ, xe đưa ngựa đón (sẽ trích cuối chương).

"Nhưng hiện giờ thì sao? Mấy nghìn năm, thế sự luôn phát triển... Nếu như nói trên đời có quá nhiều việc cần làm, trong đó có một việc quan trọng nhất, đương nhiên chúng ta sẽ làm nó đầu tiên. Nhưng hiện giờ, Đức Tân, những người làm chuyện này đã quá nhiều rồi, ta cũng không phải chỉ Nho học, mà là nói quan chức. Vì sao không thể phân công họ đi làm một số chuyện khác cơ chứ? Có đọc sách, họ sẽ có sự suy nghĩ. Bây giờ lũ lụt hoành hành, nếu có chuyên gia nghiên cứu thủy lợi, xây dựng một số học thuyết, người đời sau sẽ tiếp tục học tập, nghiên cứu. Những người này nếu không nghiên cứu thì còn những người khác, dù sao chuyên tâm nghiên cứu thủy lợi cũng tương đương việc tu thân dưỡng tính của nho học thì hậu quả của lũ lụt đâu có ghê gớm như mức này?"

"Chuyên gia chuyên dụng có thể nâng cao hiệu suất của rất nhiều việc, ít nhất cũng bớt đi đường vòng. Ví dụ như trước kia dệt cửi, mẫu thân dạy cho con gái, một số nông phụ ở nhà làm cái máy dệt, có nhanh có chậm, chất lượng không đồng đều. Bây giờ các hãng vải đều có xưởng dệt, thuê nữ công nhân đến làm việc, có người dạy các nàng dùng máy thế nào, làm thế nào để tăng sản lượng, đồng thời có một số người sẽ nghĩ cải tiến máy dệt thế nào. Một người có thể làm ra sản lượng của mấy người, chất lượng giống nhau, hiệu suất tăng cao mấy lần. Nếu như bất cứ chuyện gì hiệu suất cũng tăng lên mấy lần, vậy triều Vũ ta hiện giờ như thế nào? Binh cường chẳng lẽ không phải dễ như trở bàn tay hay sao?"

"Đương nhiên, đây cũng chỉ là nói cho vui mà thôi. Khó khăn trong đó lớn thế nào, huynh không tưởng tượng ra được đâu, huynh nói nho sinh nhiều, ta nói người đọc sách ít, nếu tính số chuyên gia chuyên dụng mà xã hội cần, vậy thì cần đó quá ít. Cũng như huynh nói, người có điều kiện đến trường sẽ không đi học làm thương nhân, thợ thủ công, nho học cũng không bao giờ làm cái việc đánh mất địa vị của mình. Nhưng mà, nếu đã bão hòa mà triều Vũ vẫn muốn phát triển thì có thể suy nghĩ từ điều này. Ví dụ như dần tăng cường dư luận, trước bắt đầu từ những hạng mục bức thiết như quân lược, thủy lợi, chống đỡ áp lực từ bên ngoài, đảm bảo dân sinh. Đến khi mọi người đỡ khổ, người đọc sách nhiều hơn tự nhiên sẽ sinh ra chuyên gia chuyên dụng. Chuyện này không giống những kế sách binh cường khô khan thường ngày, chỉ cần địa vị được nâng cao là sẽ có người chịu học, chịu làm, hiện giờ họ không có địa vị thì đương nhiên con đường duy nhất chỉ là đọc sách..."

Gian phòng rơi vào tĩnh lặng, Lý Tần cúi đầu khổ tư, bên ngoài phòng, hai chị em chống cằm khổ não suy nghĩ.

Ninh Nghị cầm ấm trà tự rót cho mình một chén.

"Nho học là một hệ thống vĩ đại, ngoại trừ tu thân còn quản lý con người, nếu so sánh số lượng quan viên với số người đọc sách, thì hơn mười vạn học trò cũng chẳng có bao nhiêu quan viên, quan trọng là cả nước hiện có mấy ngàn vạn con dân, học trò cũng từ đó mà ra, quan viên cũng từ đó mà chọn. Đặc biệt ở triều ta, việc thừa biên chế đã quá rõ ràng, các loại học thuyết nào là phật gia, đạo gia mâu thuẫn, công kích lẫn nhau, khi nó thay đổi sẽ sinh ra quy tắc, không chỉ làm cho quan viên gần lợi ích hơn, mà còn có thể không ngừng lớn mạnh, khiến cho toàn bộ học trò đều coi đây là mục đích phấn đấu, mười năm gian khổ học tập khổ, một khi thành danh thiên hạ biết, quyền lực cũng được như nguyện vọng..."

Hắn thật sâu hít một hơi hương trà:

"Ta rất sùng bái loại học vấn này, cho dù nó có ưu khuyết điểm, nhưng có thể ghi lại hình thái sinh tồn của con người thì cũng là một loại nghệ thuật. Nho học tuyệt đối là một loại nghệ thuật vĩ đại nhất, tinh hoa nhất trong vô số loại nghệ thuật từ cổ chí kim. Đất rộng trời cao, nhiều người như vậy nhưng mà nó có thể dùng một loại phương thức gần như cực đoan đặt họ dưới một quy tắc, trí tuệ mấy nghìn năm thật đúng là cao sơn ngưỡng chỉ (4)..."

(4): Cao sơn ngưỡng chỉ: thành ngữ, ý nói sự kính ngưỡng đối với trí tuệ mấy ngàn năm

Hắn nâng chén chạm vào chén trà của Lý Tần một cái rồi nói:

"May mắn gặp dịp, ta với huynh có thể phẩm thưởng."

Hương của trà thực ra đã nhạt, Lý Tần đang suy nghĩ nghe thấy tiếng động thì đứng dậy, lui ra phía sau hai bước, bái một cái thật sâu, Ninh Nghị không thể làm gì khác hơn là bất đắc dĩ đứng lên.

"Những điều Lập Hằng nói, có rất nhiều thứ ta vẫn chưa nghĩ thông suốt, nhưng mà chỉ với những chỗ nghĩ thông cũng đã chứng tỏ Lập Hằng hơn ta rất nhiều, việc này đã đủ khiến ta cúi đầu." (5)

(5): Chỗ này các bạn nếu đọc kỹ, liên hệ với câu cao sơn ngưỡng chỉ sẽ thấy Ninh Nghị đã nhắc khéo Lý Tần.

"Chỉ nói cho vui mà thôi."

Ninh Nghị đáp lễ lại, sau đó cười nói:

"Nếu không phải triều đình không trị tội lời nói, hơn nữa ta với huynh chỉ là những người không quan trọng thì cũng không dám nói với huynh... Nói cho vui, nói chuyện phiếm mà thôi..."

------------------------------------------------------------------------

Bài thơ của Tống Chân tông (nằm trong tập thơ Khuyến học, bạn nào biết tên vui lòng chỉ mình với)

富家不用买良田，Phú gia bất dụng mãi lương điền,

书中自有千锺粟； Thư trung tự hữu thiên chung túc;

安居不用架高楼，An cư bất dụng giá cao lâu,

书中自有黄金屋； Thư trung tự hữu hoàng kim ốc;

娶妻莫恨无良媒，Thú thê mạc hận vô lương môi,

书中自有颜如玉； Thư trung tự hữu nhan như ngọc;

出门莫恨无人随，Xuất môn mạc hận vô nhân tùy,

书中车马多如簇； Thư trũnga mã đa như thốc;

男儿欲遂平生志，Nam nhi dục toại bình sinh chí,

五经勤向窗前读。Ngũ kinh cần hướng song tiền đọc

Tạm dịch (sưu tầm):

Nhà giàu chẳng phải mua ruộng tốt,

Trong sách tự có ngàn bồ thóc;

An cư chẳng phải xây nhà cao,

Trong sách tự có nhà lầu vàng;

Lấy vợ chẳng hận không người mối,

Trong sách tự có người như ngọc;

Ra đường chẳng hận không tùy tùng,

Trong sách xe ngựa nhiều vô khối;

Làm trai muốn thỏa chí tang bồng,

Bên cửa chuyên cần đọc ngũ kinh.