Chất chỉ điểm ung thư - p2

Trong nhóm này, người ta lại chia ra:

+ Các kháng nguyên ung thư là các chất do chính bản thân khối u sinh ra rồi giải phóng vào huyết thanh như loại Oncofoetal antigen AFP (Alpha - foetoprotein trong ung thư gan nguyên phát), CEA (Carcino Embryonic Antigen trong ung thư đại trực tràng), CA 125 (Cancer Antigen 125 trong ung thư buồng trứng), CA 15-3 (Cancer Antigen 15-3 trong ung thư vú), Cifra 21-1 (Cytokeratin 19 fragment trong ung thư phổi)...

+ Loại Chất chỉ điểm ung thư là các hormon như Beta hCG (Beta Hormon Chorionic Gonadotrope trong ung thư tinh hoàn, ung thư rau)

+ Loại Chất chỉ điểm ung thư là các chất chuyển hoá tăng cao trong quá trình phát triển ung thư như các protein cấp CRP, các enzym GT, LDH trong ung thư gan...

1.2.2. Cách 2

Ngoài cách phân loại trên, người ta còn phân loại theo những tiêu chuẩn khác nhau:

1.2.2.1. Phân loại theo bản chất hoặc theo quá trình hình thành:

- Theo bản chất:

+ Antigen (ví dụ CA 125)

+ Hormon (Calcitonin)

+ Enzym (GT, LDH)

+ Protein huyết thanh (Ig monoclonal)

- Do bài xuất ra từ:

+ Tế bào ung thư (HCG)

+ Các chất phối hợp (TAP: Tumor Associated Product, ví dụ CA 72-4)

- Do tổng hợp:

+ Do rối loạn tổng hợp enzym (ví dụ LDH)

+ Do tế bào lạc chỗ

- Do tân tạo:

+ Antigen onco - foeto (ví dụ CEA)

+ Tumor associated antigen (CA 15-3)

1.2.2.2. Phân loại theo hoá sinh:

Theo bản chất hoá sinh học, có 5 loại:

- Các Chất chỉ điểm ung thư là enzym: NSE (Neuron Specific Enolase), PAP (Phosphatase Acid Prostatic), PSA (Prostate Specific Antigen), GT (Gamma Glutamyl Transferase), Isoenzym của PAL, LDH và isoenzym.

- Các Chất chỉ điểm ung thư là protein: Immunoglobulin monoclonal, Thyroglobulin, Decarboxy prothrombin, Ferritin, 2 microglobulin...

- Tumor Associated Antigen (TAA): Carbonhydrat, CA 15-3, CA 125, CA 19-9, CA 72-4, CA 549, CA 195, CA 242, CA 50, Cyfra 21-1.

- Chất chỉ điểm ung thư là hormon và các chất chuyển hoá: hCG và hCG tự do, calcitonin, GH, Gastrin, Glucagon, Insulin, Serotonin, 5 HIA, Metanephrin, Estradiol, Testosteron...

- Chất chỉ điểm ung thư là kháng nguyên onco - foeto: CEA, AFP, protein nhau thai.

2. Tiêu chuẩn của một chất chỉ điểm ung thư

Một Chất chỉ điểm ung thư lý tưởng phải là những phân tử được tạo ra từ các khối u ung thư có những tiêu chuẩn sau:

- Khác biệt với các phân tử được tạo ra từ tổ chức lành tính bình thường, tức là phải có tính đặc hiệu của tổ chức tế bào ung thư.

- Phải có tính đặc hiệu về cơ quan tổng hợp ra, tức là có tính đặc hiệu cơ quan, chỉ điểm được cơ quan bị ung thư.

- Được giải phóng từ các tế bào khối u vào các dịch thể dễ thu nhận, nghĩa là được phân bố trong các bệnh phẩm như huyết thanh, nước tiểu.

- Nồng độ của nó trong bệnh phẩm phải phản ánh được tình trạng và tiến triễn của khối u (kích thước, sự phát triển, có hay không có di căn, kết quả điều trị...)

- Phát hiện được ở những nồng độ rất thấp, có khả năng chẩn đoán, phát hiện sớm ung thư.

- Có độ đặc hiệu (specificity) và độ nhạy (sensitivity) cao, xấp xỉ 100%.

Tóm lại các chất chỉ điểm ung thư phải:

+ Đặc hiệu cho ung thư.

+ Nồng độ tỷ lệ với thể tích khối u.

+ Phát hiện được từ giai đoạn sớm của bệnh.

+ Đo được một cách chính xác.

3. Kỹ thuật xác định chất chỉ điểm ung thư

Hiện nay, phương pháp chủ yếu xác định Chất chỉ điểm ung thư là phương pháp miễn dịch. Thường dùng kỹ thuật Sandwich: marker là một kháng nguyên được chêm vào giữa 2 kháng thể đơn dòng, kháng thể thứ nhất được gắn vào thành ống nghiệm, kháng thể thứ hai được gắn với chất phát tín hiệu (chất đồng vị phóng xạ, chất phát huỳnh quang, hoặc enzym...). Nếu có kháng nguyên trong huyết thanh thì kháng thể sẽ bắt lấy, phản ứng kháng nguyên - kháng thể xảy ra, phức hợp kháng nguyên kháng thể này sẽ được phát hiện nhờ các chất phát tín hiệu: tia phóng xạ với chất phát tín hiệu là phóng xạ, phát ánh sáng huỳnh quang nếu chất phát tín hiệu là chất huỳnh quang, trường hợp chất phát tín hiệu là enzym thì nhờ qua một phản ứng nữa do enzym xúc tác: enzym Peroxydase (POD) phân huỷ H2O2 thành Oxy rồi oxy này oxy hoá một chất không màu thành chất màu, cường độ màu tỷ lệ với nồng độ phức hợp kháng nguyên - kháng thể, tức là tỷ lệ với nồng độ kháng nguyên đang cần xác định.

1. Pha rắn

2. Kháng thể đơn dòng

3. Kháng nguyên (Chất chỉ điểm ung thư)

4. Kháng thể II và chất phát tín hiệu

(phóng xạ, huỳnh quang hoặc enzym)

Trong hoá sinh thường dùng chất phát tín hiệu là enzym và phản ứng phát hiện kháng nguyên - kháng thể như sau:

KN - KT - Enzym

(POD)

H2O2 H2O + 1/2 O2

Chất không màu Chất màu

III. MỘT SỐ CHẤT CHỈ ĐIỂM UNG THƯ

1. Alpha foeto - protein (AFP)

Giúp cho chẩn đoán và theo dõi ung thư gan và ung thư tinh hoàn.

1.1. Bản chất cấu tạo

AFP là glycoprotein oncofoetal (PM: 70.000 daltons)

1.2. Bệnh phẩm xét nghiệm

Huyết thanh

1.3. Giá trị tham khảo

Ở người bình thường, 99% các cá thể có hàm lượng AFP<10ng/ml.

1.4. Chỉ định

- Ung thư gan: độ nhạy từ 30-80% tuỳ giai đoạn bệnh. Theo dõi xơ gan: xét nghiệm 6 tháng một lần, nếu AFP > 200 ng/ml nghĩ đến ung thư biểu mô.

Xem tiếp p3