Câu 14: Phân tích những đặc điểm của cơ chế quản lý kinh tế thời kì trước đổi mới, những bước đột phá trong đổi mới tư duy của Đảng về cơ chế quản lý kinh tế trước đổi mới.

          Trước đổi mới, cơ chế quan lý kinh tế của nước ta là cơ chế kế hoạch hóa tập trung quan liêu bao cấp với những đặc điểm chủ yếu là:

1.     Nhà nước quản lý nền kinh tế chủ yếu bằng mệnh lệnh hành chính dựa trên hệ thống chỉ tiêu pháp lệnh chi tiết áp đặt từ trên xuống dưới. Các doanh nghiệp trên cơ sở các quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền và các chỉ tiêu pháp lệnh được giao. Tất cả phương hướng sx , nguồn vật tư, tiền vốn, định giá sp, tổ chức bộ máy, nhân sự và tiến lương… đều do các cấp có thẩm quyền quyết định. Nhà nước giao chỉ tiêu kế hoạch, cấp phát vốn, vật tu cho doanh nghiệp, doanh nghiệp giao nộp sp cho nhà nước. Lỗ thì nhà nước chịu, lãi thì nhà nước thu.

2.     các cơ quan hành chính can thiệp quá sâu vào hoạt động sx kinh doanh của các doanh nghiệp nhưng lại không chịu trách nhiệm về những j về vật chất và pháp lý đối với các quyết định của mình. Nhẽng thiệt hại vật chất do các quyết định không đúng gây ra thì ngân sách nhà nước phải chịu. Các doanh nghiệp không có quyền tự chủ sx, kinh doanh, cũng không bị rang buộc trách nhiệm đối với kết quả sx, kinh doanh.

3.     quan hệ hàng hóa – tiền tệ bị coi nhẹ,chỉ là hình thức, quan hệ hiện vật là chủ yếu, Nhà nước quản lý kinh tế thông qua chế độ “cấp pháy – giao nộp”. vì vậy, rất nhiều hàng hóa như sức lao động, phát minh sáng chế, tư liệu sx quan trọng, không được coi là hàng hóa về mặt pháp lý.

4.     Bộ máy quản lý cồng kềnh, nhiều cấp trung gian vừa kém năng động vừa sinh ra đội ngũ quản lý kém năng lực, phong cách cửa quyền, quan liêu nhưng lại đc hưởng thành quả cao hơn người lao động.

Chế độ bao cấp đc thực hiện dưới các hình thức chủ yếu sau:

·        Bao cấp qua giá: Nhà nước quyết định giá trị tài sản thiết bị, vật tư, hàng hóa thấp hơn giá trị thực của chúng nhiều lần so với giá thị trường. Do đó, hoạch toán kinh tế chỉ là hình thức.

·        bao cấp qua chế độ tem phiếu: nhà nước quy định chế độ phân phối vật phẩm tiêu dung cho cán bộ, công nhân viên theo định mức qua hình thức tem phiếu. Chế độ tem phiếu với các mức giá khác xa so với mức giá thị trường đã biến chế độ tiền lương thành lương hiện vật, thủ tiêu động lực kích thích người lao động và phá vỡ các nguyên tắc phân phối theo lao động

·        Bao cấp theo chế độ cấp phát vốn: nhưng không có chế tài rang buộc trách nhiệm vật chất đối với các đơn vị được cấp vốn. Điều đó vừa làm gánh nặng đối với ngân sách vừa làm cho hiệu quả sử dụng vốn kém hiệu quả, nảy sinh cơ chế “xin – cho”

Trong thời kỳ kinh tế còn tăng trưởng chủ yếu theo chiều rộng thì cơ chế này có tác dụng nhất định, nó cho phép tập trung tối đa các nguồn lực kinh tế vào các mục tiêu chủ yếu trong từng giai đoạn và điều kiện cụ thể, đặc biệt trong quá trình công nghiệp hóa theo hướng ưu tiên phát triển công nghiệp nặng. nhưng nó lại thủ tiêu cạnh tranh, kìm hãm tiến bộ khoa học – công nghệ, triệt tiêu động lực kinh tế đối với người lao động, không kích thích năng động sáng tạo của các đơn vị sx, kinh doanh. Khi nền kinh tế thế giới chuyển sang giai đoạn phát triển theo chiều sâu dựa trên cơ sở áp dụng các thành tựu của các cuộc cách mạng khoa học – công nghệ hiện đại thì cơ chế quản lý này bộc lộ rõ những khuyết điểm của nó, làm cho nền kinh tế các nước XHCN trước đây, trong đó có nước ta, lâm vào tình trạng trì trệ khủng hoảng.

Trước đổi mới, do chưa thừa nhận sx hàng hóa và cơ chế thị trường, chúng ta xem kế hoạch hóa là đặc trưng quan trọng nhất của kinh tế XHCN, phân bố mọi nguồn lực theo kế hoạch là chủ yếu; coi thị trường chỉ là 1 công cụ thứ yếu bố sung cho kế hoạch. Không thừa nhận sự tồn tại của nền kinh tế nhiều thành phần trong thời kỳ quá độ, lấy kinh tế quốc doanh và tập thể là chủ yếu, muốn nhanh chóng xóa bỏ sở hữu tư nhân và kinh tế cá thể, tư nhân. Nền kinh tế rơi vào tình trạng trì trệ.

Dưới áp lực của tình thế khách quan, nhằm thoát khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, chúng ta đã có những bước cải tiến nền kinh tế theo hướng thị trường, tuy nhiên còn chưa toàn diện, chưa triệt để. Đó là khoán sản phẩm trong nông nghiệp theo chỉ thị số 100 – CT/TW của Ban bí thư Trung ương khóa IV, bù giá vào lương ở Long An; Nghị quyết trung ương 8 khóa V (1985) về giá – lương – tiền; thực hiện Nghị định số 25 và 26- CP của chính phủ .. Đó là nững căn cứ thực tế để Đảng đi đến quyết định thay đổi về cơ bản cơ chế quản lý kinh tế.

Đề cập tới sự cấp thiết đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, đại hội VI khẳng đinh : “Việc bố trí lại cơ cấu kinh tế phải đi đôi với đổi mới cơ chế quản lý kinh tế. Cơ chế quản lý tập trung quan liêu, bao cấp nhiều năm nay không tạo được động lực phát triển, làm suy yếu nền kinh tế XHCN, hạn chế việc sử dụng và cải tạo các thành phần kinh tế khác, kìm hãm sx, làm giảm năng suất, chất lượng, hiệu quả, gây rối loạn trong phân phối lưu thông, và đề ra nhiều hiện tượng tiêu cực trong xã hội”. Chính vì vậy, việc đôi mới cơ chế quản lý kinh tế trở thành nhu cầu cần thiết và cấp bách.