Câu8:Hãy làm rõ quan niệm cổ truyền cho rằng con người là một"tiểu vũ trụ"

Bởi lẽ cuộc sống của con người nông nghiệp gắn bó mật thiết với thiên nhiên,cho nên con người và vũ trụ được xem là nằm trong một thể thống nhất(thiên địa vạn vật nhất thể) cho nên vũ trụ làm sao ,con người làm vậy-con người là một "tiểu vụ trụ",từ đó suy ra rằng các mô hình nhận thức đúng với vũ trụ cũng sẽ đúng cho lĩnh vực con người

Trong vũ trụ có âm dương,con người cũng vậy :Theo quan hệ trên dưới,từ ngực trở lên là phần dương,từ bụng trở xuống là phần âm:trán là dương,cằm là âm:mu bàn tay,mu bàn chân là dương;lòng bàn tay,lòng bàn chân là âm.Theo quan hệ trước sau,bụng là phần âm,lưng là phần dương;mặt trước cẳng chân là dương,bụng chân phía sau là âm.Cứ như vậy có thể phân biệt âm dương tới từng bộ phận cơ thể.

Vũ trụ cấu trúc theo Ngũ hành,con người cũng thế:5tạng,5hiểu:5giác quan,5chất tạo nên cơ thể đều hoạt động theo nguyên lí Ngũ hành.

Với NGŨ TẠNG(tạng:tàng chứa),nhiều người thường hiểu:thận=quả cật,tâm=quả tim,can=lá gan,phế=phổi,tì=lá lách.Song đó chỉ là cách hiểu đơn giản và thô thiển.Thực ra các tạng cũng như các hành là những khái niệm vừa cụ thể,vừa trừu tượng.chúng rất động:đó không phải là những cơ quan cụ thể trong cơ thể con người mà là những nhóm chức năng:Thận chủ về nước,là nơi chưa tinh(thận tàng tinh),trông coi sự phát dục;quả cật chỉ là một đại diện tiêu biểu của nó.Tâm chủ về huyết mạch,là nơi chứa thần minh(tâm tàng thần)-tâm huyết kém thì thần chí suy.sinh mất ngủ,mê sảng,lo âu,hay quên;quả tim chỉ là một đại diện tiêu biểu của nó.Can có chức năng tàng trữ máu,điều tiết huyết,giữ gân cơ ổn định,chủ về mưu lự;gan chỉ là 1 đại diện tiêu biểu của nó.Tì chủ về dinh dưỡng và vận hành thức ăn;lá lách chỉ là một đại biểu tiêu biểu của nó.Với 5 phủ(phủ=vùng)cũng vậy,không phải hoàn toàn là bàng quang=bọng đái,tiểu tràng=ruột non,đởm=mật,đại tràng=ruột già,vị=dạ dày(bao tử).Bàng quang là kho chứa nước,biến nó thành tân dịch(nước miếng,mồ hôi,...)và chủ về tiểu tiện.Tiểu tràng(trường)chủ về hóa vật,chứa đựng đồ ăn từ vị(dạ dày),biến nó thành một thứ nước mầu dẫn lên tim để hóa ra máu đi nuôi cơ thể.Đởm(đảm) chủ về sự quyết đoán.Đại tràng(trường) làm tiếp nhiệm vụ của tiểu tràng,chủ về bài tiết.Vị là biển chứa thủy cốc và chủ về việc xử lí nó.

Người ta nói đến "lục phủ".Phủ thứ 6 là tam tiêu-đây là một phủ khác hẳn 5 phủ kia,nó bao gồm ba khu vực chỉ ra mối quan hệ giữa các tang phủ trên dưới với nhau:Thượng tiêu là khu vực từ miệng đến ngực(đại diện là các tạng tâm và phế);Trung tiêu là khu vực từ ngực tới bụng(đại diện là tì);Hạ tiêu là khu vực từ bụng đến hậu môn(đại diện là thân và can).Tam tiêu là phủ bao trùm lên các phủ,cho nên nó không ứng với một hành cụ thể nào,không thể đứng ngang hàng với 5 phủ còn lại được

Với co chế Ngũ hành tài tình cho phép ta thấy một mặt là các quan hệ hàng ngang giữa các yếu tố cùng loại qua luật tương sinh-tương khắc,mặt khác là quan hệ hàng dọc giữa các yếu tố khác loại nằm trong cùng một cột,ứng với cùng một hành.Những mối liên hệ hệ thống ấy chính là cơ sở của cách chuẩn đoán và chữa bệnh Đông y.

Lấy ví dụ hiện tượng đau dạ dày.Dạ dày thuộc vị(phủ) có liên hệ với tạng tì và ứng dụng hành thổ.Dạ dày đau là vì tì bị can(hành mộc)khắc quá mạnh.Muốn chữa phải bình can(hạ bớt hưng phấn của can) và kiện tì(nâng cao khả năng hoạt động của tì).Hoặc các bệnh về mắt.Mắt liên quan đến tạng can.Vì vậy can hỏa thịnh bốc lên thì sinh ra đau mắt đỏ cấp tính;can huyết hư thì sinh ra mắt mờ,hoa mắt,quáng gà.

Nói sâu xa hơn thì,mọi bệnh tật đều do mất quân bình âm dương mà sinh ra.Trong con người quan trọng nhất là các tạng,và trong các tạng thì quan trọng nhất là tâm(dương tính,thuộc hỏa,ở vùng ngực) và thận(âm tính,thuộc thủy,ở vùng bụng).Như vậy tâm là dương ở trong dương,thận là âm ở trong âm.

Đối với hai tạng tâm-thận này y học VN coi trọng nhất là tạng thận.Theo Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác,nhà y học VN thiên tài thế kỉ 18(1729-1791) thì khi con người mới sinh ra tạng thận hình thành trước hết,trong thận có nguồn năng lượng khởi thủy vô hình mà ông gọi là Mệnh Môn(cánh cửa sinh mệnh);Mệnh Môn hỏa là hỏa tiên thiên ,nó chi phối con người từ khi mới hình thành trong bào thai cho đến lúc ra đời,chi phối cả hỏa ở tạng tâm,cả quá trình phát dục và tình trạng sức khỏe con người cho đến lúc chết.Cho nên trong con người theo cụ Hải Thượng "bách bệnh đều gốc ở tạng thận"

Quan niệm coi trọng trục tâm-thận trong đó thận (chứa mệnh môn) là trung tâm này làm cho y học VN khác hẳn y học Phương Tây,Thân và bụng đều mang tính tĩnh,âm(đặc trưng của văn hóa nông nghiệp).Văn hóa nông nghiệp coi trọng sự quân bình âm dương(tâm-thận);trong đó cái âm làm chủ cái dương và cái tĩnh làm chủ cái động(thận làm chủ tâm);cái vô hình làm chủ cái hữu hình(tạng,mệnh môn làm chủ cơ thể).Với nhận thức về tầm quan trọng của vùng bụng(chứa thận)đối với cơ thể và cuộc sống Người VN đã lấy lòng làm biểu tượng của tình yêu(phải lòng nhau);rốn làm biểu tượng của trung tâm(cái rốn của vũ trụ);thậm chí lấy trung tâm thể xác làm trung tâm lí trí(sáng dạ,tối dạ,nghĩ bụng,bụng bảo dạ,suy bụng ta ra bụng người.....)