Câu 11: Phân tích quan điểm, chủ trương của Đảng về xây dựng nền văn hóa của Đảng thời kỳ trước đổi mới. Đánh giá sự thực hiện đường lối đó.

1. Quan điểm, chủ trương của Đảng về xây dựng văn hóa qua các giai đoạn:

1.1 Giai đoạn 1943 - 1954:

- “Đề cương văn hóa Việt Nam” xác định lĩnh vực văn hóa là một trong 3 mặt trận (kinh tế, chính trị, văn hóa) của cách mạng Việt Nam và đề ra 3 nguyên tắc của nền văn hóa mới: dân tộc hóa, đại chúng hóa, khoa học hóa. Nền văn hóa mới Việt Nam có tính chất dân tộc về hình thức, dân chủ về nội dung. Từ quan điểm và chủ trương trên, đến trước 09/1945, Đảng ta xác định nhiệm vụ đầu tiên xây dựng văn hóa của nước Việt Nam độc lập là chống nạn mù chữ và giáo dục lại tinh thần nhân dân.

- Trong báo cáo “Chủ nghĩa Mác và văn hóa Việt Nam” (7/1948) đường lối văn hóa kháng chiến gồm những nội dung cụ thể sau:

+ Xác định mối quan hệ giữa văn hóa và cách mạng giải phóng dân tộc, cổ động văn hóa cứu quốc.

+ Xây dựng nền văn hóa dân chủ mới Việt Nam có tính chất dân tộc, khoa học, đại chúng mà khẩu hiệu thiết thực lúc này là dân tộc, dân chủ (nghĩa là yêu nước và tiến bộ).

+ Tích cực bài trừ nạn mù chữ, mở trường đại học và trung học, cải cách việc học theo tinh thần mới, bài trừ cách dạy học nhồi sọ.

+ Giáo dục lại nhân dân, cổ động thực hành đời sống mới.

+ Phát triển cái hay trong văn hóa dân tộc.

+ Bài trừ cái xấu xa hủ bại, ngăn ngừa sức thâm nhập của văn hóa thực dân, phản động; đồng thời, học cái hay, cái tốt của văn hóa thế giới.

+ Hình thành đội ngũ trí thức mới đóng góp tích cực cho công cuộc kháng chiến, kiến quốc và cho cách mạng Việt Nam.

1.2 Giai đoạn 1955 - 1986:

- Đại hội Đảng lần III (9/1960) chủ trương tiến hành cuộc cách mạng tư tưởng và văn hóa đồng thời với cuộc cách mạng về quan hệ sản xuất và cách mạng khoa học - kỹ thuật, xây dựng và phát triển nền văn hóa mới, con người mới. Mục tiêu là làm cho nhân dân thoát nạn mù chữ và thói hư tật xấu do xã hội cũ để lại, có trình độ văn hóa ngày càng cao, có hiểu biết cần thiết về khoa học, kỹ thuật tiên tiến để xây dựng chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời sống vật chất và văn hóa.

- Đại hội Đảng lần IV (12/1976) và lần V (3/1982) tiếp tục đường lối phát triển văn hóa của Đại hội III, xác định nền văn hóa mới là nền văn hóa có nội dung xã hội chủ nghĩa và tính chất dân tộc, có tính đảng và tính nhân dân. Nhiệm vụ văn hóa quan trọng trong giai đoạn này là tiến hành cải cách giáo dục trong cả nước, phát triển mạnh khoa học, văn hóa nghệ thuật, giáo dục tinh thần làm chủ tập thể, chống tư tưởng tư sản và tàn dư tư tưởng phong kiến, phê phán tư tưởng tiểu tư sản, xóa bỏ ảnh hưởng của tư tưởng, văn hóa thực dân mới ở miền Nam. 

2. Đánh giá sự thực hiện đường lối:

2.1 Kết quả và ý nghĩa:

Kết quả:

- Nền văn hóa dân chủ mới đã đạt nhiều thành tựu trong kháng chiến và kiến quốc:

+ Xóa bỏ dần những mặt lạc hậu, những cái lỗi thời trong di sản văn hóa phong kiến, trong nền văn hóa nô dịch của thực dân Pháp; bước đầu xây dựng nền văn hóa dân chủ mới với tính chất dân tộc, khoa học, đại chúng.

+ Hoàn thành xóa nạn mù chữ, phát triển hệ thống giáo dục, thực hành rộng rãi đời sống mới; bài trừ hủ tục, lạc hậu.

+ Văn hóa cứu quốc đã động viên nhân dân tham gia tích cực vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.

Ý nghĩa:

- Thành tựu trên lĩnh vực tư tưởng và văn hóa những năm thời kỳ trước đổi mới đã góp phần xứng đáng vào sự nghiệp cách mạng của cả nước.

- Thắng lợi vĩ đại của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước không chỉ là thắng lợi của đường lối chính trị, quân sự đúng đắn mà còn là thắng lợi của chính sách văn hóa của Đảng - thắng lợi của chủ nghĩa yêu nước và nhân phẩm Việt Nam, của những giá trị tinh thần cao quý của con người Việt Nam.

2.2 Hạn chế và nguyên nhân:

      Hạn chế:

 Công tác tư tưởng và văn hóa thiếu sắc bén, thiếu tính chiến đấu. Việc xây dựng thể chế văn hóa còn chậm. Sự suy thoái về đạo đức, lối sống có chiều hướng phát triển. Đời sống văn học, nghệ thuật còn những mặt bất cập. Rất ít tác phẩm đạt đỉnh cao tương xứng với sự nghiệp cách mạng và sáng kiến vĩ đại của dân tộc. Một số công trình văn hóa vật thể và phi vật thể truyền thống có giá trị không được quan tâm bảo tồn, lưu giữ, thậm chí bị phá hủy, mai một.

   Nguyên nhân:

- Đường lối xây dựng, phát triển văn hóa trong giai đoạn này bị chi phối bởi tư duy chính trị “nắm vững chuyên chính vô sản” mà thực chất là nhấn mạnh đấu tranh giai cấp, đấu tranh “ai thắng ai” giữa hai con đường, giữa hai phe, đấu tranh ý thức hệ.

- Mục tiêu, nội dung của cuộc cách mạng tư tưởng và văn hóa giai đoạn này bị qui định bởi cách mạng quan hệ sản xuất mà tư tưởng chỉ đạo là triệt để xóa bỏ tư hữu, xóa bỏ bóc lột càng nhanh càng tốt, là đưa quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa đi trước một bước, tách rời trình độ phát triển thực tế của lực lượng sản xuất.

- Chiến tranh cùng với cơ chế quản lý kế hoạch hóa tập trung, quan liêu, bao cấp và tâm lý bình quân chủ nghĩa đã làm triệt tiêu động lực phát triển văn hóa, giáo dục; kìm hãm năng lực tự do sáng tạo.

Câu 12: Quá trình đổi mới tư duy về xây dựng và phát triển

nền văn hóa nước ta từ đại hội VI đến đại hội X?

Từ Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ VI đến Đại hội Đảng Cộng sản

Việt Nam lần thứ X đã hình thành từng bước nhận thức mới về đặc trưng,

vai trò, vị tri của nền văn hoa mới trong phat triển kinh tế - xã hội và hội

nhập kinh tế quốc tế.

Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ VI

Xac định khoa học - kỹ thuật là một động lực to lớn đẩy mạnh qua tr ình

phát triển kinh tế - xã hội; co vị tri then chốt trong sự nghiệp xay dựng chủ

nghĩa xã hội.

Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội

Lần đầu tien đưa ra quan niệm nền văn hoa Việt Nam co 2 đặc trưng: tien

tiến va đậm đà bản sắc dan tộc thay cho quan niệm nền văn hoa Việt Nam co

nội dung xã hội chủ nghĩa và tính chất dan tộc, co tinh Đảng và tính nhân

dân được neu ra trước đay. Cương lĩnh chủ trương xay dựng nền văn hoa

mới, tạo ra đời sống tinh thần cao đẹp, phong phu, đa dạng, co nội dung

nhan đạo, dan chủ, tiến bộ; khẳng định và biểu dương những gia trị chan

chính, bồi dưỡng cai chan, cai thiện, cai mỹ theo quan điểm tiến bộ, phê

phán những quan điểm thấp kem; khẳng định tiếp tục tiến h ành cách mạng

xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng va văn hoa, lam cho thế giới quan

Mác - Lenin va tư tưởng Hồ Chi Minh giữ vị tri chủ đạo trong đời sống tinh

thần xã hội. Kế thừa và phát huy truyền thống văn hoa tốt đẹp của tất cả cac

dân tộc trong nước, tiếp thu tinh hoa văn hoa nhan loại, xay dựng một x ã hội

dân chủ, văn minh vì lợi ich chan chinh và phẩm gia con người, với trình độ tri

thức, đạo đức, thể lực và thẩm mỹ ngày càng cao. Chống tư tưởng, văn hoa

phản tiến bộ, trai với truyền thống văn hoa tốt đẹp của dan tộc v à những gia trị

cao quý của con người, trai với phương hướng đi lên chủ nghĩa xã hội.

Xac định khoa học và công nghệ, giao dục va đao tạo là quốc sách hàng

đầu.

Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ VII, VIII, IX, X v à nhiều Hội

nghị Trung ương xac định văn hoa là nền tảng tinh thần của xã hội. Văn

hóa vừa là mục tiêu, vừa la động lực của phat triển. Đay là một tầm nhìn mới

về văn hoa.

Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ VII, VIII khẳng định khoa học và

giáo dục đong vai trò then chốt trong toàn bộ sự nghiệp xay dựng chủ nghĩa

xã hội và bảo vệ Tổ quốc, là một động lực đưa đất nước ra khỏi nghèo nàn

và lạc hậu, vươn len trình độ tiên tiến của thế giới; do đo, phải xem sự

nghiệp giáo dục - đao tạo cùng với khoa học - công nghệ là quốc sach hàng

đầu để phat huy nhan tố con người - động lực trực tiếp của sự phat triển x ã

hội.

- Nghị quyết Trung ương 5 khoa VIII (7/1998): chỉ ra 5 quan điểm cơ bản chỉ

đạo qua trình phát triển văn hoa trong thời kỳ cong nghiệp hoa, hiện đại hoa

đất nước.

- Nghị quyết Trung ương 9 khoa IX (01/2004): xac định phat triển văn hoa

đồng bộ với phat triển kinh tế.

- Nghị quyết Trung ương 10 khoa IX (7/2004): đặt vấn đề bảo đảm sự gắn

kết giữa nhiệm vụ phat triển kinh tế l à trung tâm; xây dựng, chỉnh đốn Đảng

là then chốt với nhiệm vụ khong ngừng nang cao văn hoa - nền tảng tinh

thần của xã hội. Đay la bước phat triển quan trọng trong nhận thức của Đảng

về vị tri của văn hoa và cong tac văn hoa trong quan hệ với cac mặt cong tac

khác.

Hội nghị Trung ương 10 khoa IX nhận định về sự biến đổi của văn hoa trong

quá trình đổi mới: cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế lam thay đổi mối

quan hệ giữa ca nhan và cộng đồng, thuc đẩy dan chủ hoa đời sống xã hội,

đa dạng hoa thị hiếu va phương thức sinh hoạt văn hoa; do đo, phạm vi, vai

trò của dan chủ hoa - xã hội hoa văn hoa và của ca nhan ngay cang tăng va

mở rộng là những thach thức mới đối với sự l ãnh đạo và quản ly cong tac

văn hoa của Đảng va Nha nước.