1. các phương thức lây truyền HIV

Người ta đã phân lập được HIV từ máu, tinh dịch, dịch tiết từ âm đạo, nước bọt, nước mắt, sữa mẹ, nước tiểu và các dịch khác của cơ thể. Nhìn chung sự lây nhiễm HIV phụ thuộc vào:

-          Số lượng vi rút HIV có trong máu hay dịch thể của người nhiễm HIV.

-          Đường vào của HIV (qua da xây xước hay niêm mạc).

-          Thời gian tiếp xúc.

-          Sức đề kháng (hay miễn dịch) của cơ thể.

-          Độc tính hay tính gây nhiễm của vi rút.

Mặc dù có sự phân bố rộng lớn của HIV trong cơ thể, nhiều nghiên cứu về dịch tễ học cho thấy rằng chỉ có máu, tinh dịch và dịch tiết âm đạo đóng vai trò quan trọng việc làm lây truyền HIV. Do đó, chỉ có 3 phương thức lây truyền HIV chính:

1.1. Lây truyền theo đường tình dục:Đây là phương thức lây quan trọng và phổ biến nhất trên thế giới.

·         HIV lây truyền qua giao hợp với người nhiễm HIV.

-          Sự lây truyền xảy ra qua quan hệ tình dục khác giới giữa nam và nữ: giao hợp âm đạo - dương vật từ nam sang nữ và từ nữ sang nam.

-          HIV cũng có thể lây truyền qua quan hệ tình dục đồng giới nam theo đường giao hợp dương vật - hậu môn hay tình dục lưỡng giới.

·         Những vết xước nhỏ không thể nhìn thấy bằng mắt thường trên bề mặt  niêm mạc âm đạo, hậu môn hay dương vật sẽ là đường vào của vi rút trong lúc giao hợp và từ đó vào máu.

·         Nguy cơ lây nhiễm HIV qua một lần giao hợp với một người nhiễm HIV là từ 10/00 đến 1%. Người nào nhận tinh dịch trong giao hợp thì người đó có nguy cơ nhiễm HIV nhiều hơn. Càng quan hệ tình dục không an toàn với nhiều người thì nguy cơ nhiễm HIV càng cao.

·         Nhiễm HIV có một mối quan hệ chặt chẽ với các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STD) đặc biệt là các bệnh viêm loét như hạ cam, giang mai, herpes simplex. Những bệnh này làm tăng cảm nhiễm với HIV và tăng nguy cơ lây nhiễm HIV có thể lên gấp 20 lần. Những vết loét ở đường sinh dục cho phép vi rút xâm nhập vào máu. Dịch tiết từ các vết loét và dịch tiết của tử cung và âm đạo có chứa HIV.

·         Nhiễm HIV có thể làm thay đổi chẩn đoán và lịch sử tự nhiên của các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STDs). Điều trị các bệnh lây truyền qua đường tình dục sẽ kém hiệu quả hơn ở bệnh nhân nhiễm HIV. STDs có thể làm tăng tiến triển của nhiễm HIV thành AIDS.

·         Nhìn chung, nguy cơ lây nhiễm HIV tăng gấp 2 lần khi nam truyền HIV cho nữ khi quan hệ tình dục. Tuy nhiên, ngay cả khi HIV có thể truyền từ nam sang nữ nhiều hơn thì việc quan hệ tình dục với nhiều phụ nữ nhiễm HIV sẽ tạo nên một nguy cơ lũy tích  rất lớn.

·         Phương thức tình dục miệng - bộ sinh dục có thể lây truyền HIV, hôn sâu và mạnh có thể lây truyền HIV nếu ở miệng có vết loét.

1.2. Lây truyền theo đường máu

HIV có mặt trong máu toàn phần và các thành phần của máu như hồng cầu, tiểu cầu, huyết tương, các yếu tố đông máu. Do đó HIV có thể được truyền qua máu hay các sản phẩm của máu có nhiễm HIV. Nguy cơ lây truyền HIV qua đường truyền máu có tỷ lệ rất cao, trên 90%. Kể từ năm 1985, sau khi ra đời các xét nghiệm sàng lọc phát hiện kháng thể kháng HIV, nguy cơ lây truyền theo đường máu ở nhiều nước đã giảm đi rõ rệt. Tuy nhiên, ngay cả khi xét nghiệm máu có kết quả âm tính, khả năng lây nhiễm HIV vẫn có thể xảy ra đó là khi người cho máu có thể mới nhiễm HIV, đang ở trong “thời kỳ cửa sổ” nên  chưa phát hiện được HIV bằng các xét nghiệm thông thường. Nguy cơ này xảy ra ở những nơi có tỷ lệ nhiễm HIV cao, đặc biệt ở những nơi tỷ lệ những người cho máu chuyên nghiệp cao, họ thường di chuyển và thay đổi địa điểm cho máu. Do đó việc phỏng vấn sâu, khám sức khoẻ và xét nghiệm sàng lọc HIV cần được tiến hành thường xuyên để làm giảm nguy cơ này.

HIV cũng có thể truyền qua việc sử dụng chung bơm kim tiêm bị nhiễm HIV không tiệt trùng đúng cách, đặc biệt ở những người nghiện chích ma tuý ,ngay cả khi có một lượng máu nhỏ còn sót lại trong bơm kim tiêm. 

*Lây truyền trong chăm sóc y tế:

Việc sử dụng các dụng cụ trong tiêm, chích, chữa răng, phẫu thuật … trong y tế  không được tiệt trùng đúng cách cũng có khả năng lây truyền HIV. Các lây truyền theo đường này cũng giống như đối với viêm gan B.

HIV có thể lây truyền qua việc cấy truyền cơ quan, tổ chức và cho tinh dịch. Do đó cần thiết phải xét nghiệm sàng lọc máu của những người cho trước khi cấy truyền.

Ở cả các nước phát triển và đang phát triển, người ta thường đặc biệt lo lắng về lây truyền HIV từ nhân viên y tế sang bệnh nhân và ngược lại:

-          Lây truyền từ bệnh nhân sang nhân viên y tế: trong khi chăm sóc người nhiễm HIV/AIDS, HIV có trong máu (rất ít khi là dịch tiết) của bệnh nhân có thể qua da bị tổn thương, xây xước, hay bị sơ ý làm kim tiêm có chứa máu nhiễm HIV đâm phải. Nguy cơ lây truyền HIV cho nhân viên y tế là rất thấp, dưới 0,3% và có thể cao hơn ở các nước đang phát triển khi thiếu các điều kiện, các qui định vô trùng trong chăm sóc y tế.

-          Lây truyền từ nhân viên y tế sang bệnh nhân: duy nhất chỉ có một công bố ở Florida, Mỹ, về một bác sĩ nha khoa làm lây HIV sang cho 6 bệnh nhân của ông ta. Một nghiên cứu khác ở một nước đang phát triển trên 20.000 người đã trải qua phẫu thuật hay các thủ thuật được thực hiện bởi các thầy thuốc nhiễm HIV nhưng không phát hiện được một trường hợp lây truyền nào sang bệnh nhân.

1.3. Lây truyền từ mẹ sang con

Sự lây truyền HIV có thể xảy ra trong lúc mang thai, chuyển dạ đẻ và cho con bú.

2.Những phương thức không làm lây truyền HIV

Ngoài 3 phương thức lây truyền đã nêu ở trên, hiện nay chúng ta không có bằng chứng về một phương pháp lây truyền nào khác. HIV không lây truyền một cách dễ dàng.

- HIV không lây qua đường hô hấp như ho, hắt hơi.

- HIV không lây truyền qua tiếp xúc sinh hoạt thông thường ở nơi công cộng như nơi làm việc, trường học, rạp hát, bể bơi, nơi chơi thể thao. HIV không lây truyền qua bắt tay, ôm hôn, sử dụng điện thoại nơi công cộng mặc chung quần áo, dùng chung các dụng cụ ăn uống như bát đĩa, cốc chén.

- Muỗi đốt không làm lây truyền HIV. Khi vào cơ thể muỗi, vi rút HIV bị dịch vị dạ dày tiêu diệt, nó không thể sống và nhân lên trong cơ thể muỗi được. Ngay cả khi cho rằng vòi muỗi có thể dính HIV giống như kim tiêm, thì khả nãng lây truyền cũng không xẩy ra vì số lượng vi rút rất ít.

Do đó, sống chung với một người bị nhiễm HIV không bị lây nếu không có tiếp xúc với 3 đường lây đã nêu ở trên. Chúng ta không nên quá sợ hãi, xa lánh và phân biệt đối xử đối với những người nhiễm HIV/AIDS. Họ cần được sự an ủi, nâng đỡ về mặt tinh thần và vật chất của gia đình, bạn bè và cộng đồng.

Nhiều người lo sợ rằng HIV có thể lây truyền qua tiếp xúc giữa dịch thể hay máu của người nhiễm HIV với màng nhày, da xây xước của người bình thường thông qua các hành vi như dùng chung bàn chải đánh răng, hay chăm sóc bệnh nhân nhưng hiện chưa có bằng chứng về lây truyền HIV theo những cách này.