Câu 1: làm rõ phạm trù vật chất, ý thức và mối quan hệ giữa vật chất và ý thức?

Trả lời

1. Vật chất

Quan điểm về vật chất trước chủ nghĩa mac: bản chất của TG  là vật chất, vật chất nói chung là do các dạng vật chất tạo thành. Thời cổ đại các nhà duy vật đồng nhất vật chất nói chung với một dạng cụ thể của nó như nước(talet), lửa(heraclit)…ở Trung Hoa cổ đại phái ngũ hành quan niệm : kim, mộc, thủy, hỏa, thổ tương sinh tương khắc tạo thành vạn vật. thời cận đại  các nhà duy vật đã đồng nhất duy vật nói chung với một thuộc tính của nó như: trọng lượng, vận động, quán tính. Quan điểm của c.mác- angghen : vật chất là tất cả mọi sự vật hiện tượng tồn tại khách quan ngoài ý thức của con người.

Kế thừa tư tưởng của c.mac và angghen tổng kết những thành tựu của khoa học tự nhiên cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 từ nhu cầu của cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa duy tâm Leenin đã định nghĩa vật chất.

Theo định nghĩa của Lenin:” vật chất là phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và tồn tại không lệ thuộc cảm giác”.

Từ định nghĩa

Thứ nhất, ta cần phân biệt” vật chất” với tư cách là 1 phạm trù triết học với những dạng biểu hiện cụ thể của vật chất, là kết quả của sự khái quát hóa, trừu tượng hóa những thuộc tính, những mối liên hệ vốn có của các sự vật, hiện tượng nên nó phản ảnh cái chung, cái vô hạn vô tận không sinh ra, không mất đi, còn tất cả những sự vật , những hiện tượng là những dạng biểu hiện cụ thể của vật chất nên nó có quá trình phát sinh, phát triển, chuyển hóa. Vì vậy, không thẻ đồng nhất vật chất với 1 hay 1 số dạng biểu hiện cụ thể của vật chất.

Thứ hai, đặc trung cơ bản nhất của vật chất là thuộc tính khách quan, tức là thuộc tính tồn tại ngoài ý thức, độc lập, không phụ thuộc tính tồn tại ngoài ý thức, độc lập, không phụ thuộc vào ý thức của con người, cho dù con người có nhận thức được hay không nhận thức được nó.

Thứ ba, vật chất( dưới hình thức tồn tại cụ thể) là cái có thể gây nên cảm giác ở con người khi nó trực tiếp hay gián tiếp tác động đến giác quan của con người, ý thức của con người là sự phản ánh đối với vật chất, còn vật chất là cái được ý thức phản ánh.

Phương thức tồn tại của vật chất

Vận động là phương thức tồn tại của vật chất: Theo anggen “ vận động là mọi sự thay đổi nói chung là phương thức tồn tại cơ bản của vật chất, nó là thuộc tính hữu cơ, không có vật chất không vận động cũng như không có vận động ngoài vật chất.

Các hình thức vận động: -vận động cơ học là sự thay đổi đổi về vị trí của các sự vật trong không gian

- Vận động vật lý là sự vận động của các nguyên tử, phân tử, dòng điện, từ trường

- Vận động hóa học là quá trình hóa hợp và phân giải các chất, nguyên tố…

- Vận động sinh học là vận động của các tế bào, các gen…

- Vận động xã hội là những thay đổi về kinh tế, văn hóa…

Vận động của vật chất là tự thân vận động, đấu tranh giữa các mặt đối lập làm cho sự vân động. Các sự vật hiện tượng trong thế giới có mối liên hệ tác động qua lại với nhau, làm cho sự vật luôn luôn vận động. Thông qua vận động mà các dạng cụ thể của vật chất thể hiện sự tồn tại của nó với các thuộc tính vốn có.

Đứng im là tương đối, vận động là tuyệt đối với mọi dạng vật chất. đứng im là một trạng thái đặc biệt của vận động, tại đo sự vận động của sự vật chưa làm thay đổi về chất, chưa có sự thay đổi về kết cấu, vận động ở trạng thái cân bằng giữa các mặt đối lập. Ngay tại thời điểm cân bằng đứng im giữa các mặt đối lập với nhau vẫn diễn ra vận động để phá thế cân bằng.

Hình thức tồn tại của vật chất: trong không gian và thời gian

Theo anggen” các hình thức cơ bản của tồn tại là không gian và thời gian, tồn tại ngoài thời gian thì cũng hết sức vô lý như tồn tại ngoài không gian”.

Không gian là vị trí tồn tại của các sự vật hiện tượng. Mỗi sự vật hiện tượng trong không gian đều có những quãng tính nhất định: chiều dài, chiều rộng, chiều cao. Không gian là nơi tồn tại các sự vật hiện tượng TG, không gian có các thuộc tính của vật chất, có tính khách và tính quan vô tận vô hạn

Thời gian: là thước đo sự vận động biến đổi các sự vật hiện tượng diễn ra nhanh hay chậm. Thời gian gắn liền với sự vận động của vật chất cho nên thời gian cũng mang những thuộc tính của vật chất là tính khách quan, tính vô hạn vô tận, tính một chiều.

 Như vậy, vật chất, thời gian, không gian không tách rời nhau, không có vật chất tồn tại ngoài không gian và thời gian, cũng như không có không gian, thời gian tồn tại ở ngoài vật chất vận động.

Ý nghĩa của vật chất đối với sự phát triển của CNDV và nhận thức khoa học

Thứ nhất, phân biệt sự khác nhau giữa vật chất và vật thể, khắc phục được hạn chế trong quan niệm về vật chất của CNDV cũ, cung cấp căn cứ nhận thức khoa học để xác định những gì thuộc về vật chất, tạo lập cơ sở lý luận cho việc xây dựng quan điểm duy vật về lịch sử, khắc phục được những hạn chế duy tâm trong quan niệm về lịch sử của CNDV trước Mác. Lenin khẳng định rõ vật chất là thực tại khách quan, là cái có trước, còn ý thức của con người là cái có sau. Đồng thời, khẳng định cảm giác của con người chép lại được, chụp lại được, phản ánh lại được thực tại khách quan, nghĩa là ý thức có thể nhận thức được vật chất.

Thứ 2, Đn vật chất của Lenin đã chống lại được cả quan niệm của chủ nghĩa duy tâm chủ quan, duy tâm khoa học về vật chất, về vấn đề cơ bản triết học. đã khách phục được những quan niệm trực quan siêu hình máy móc trong quan niệm và vật chất của các nhà duy vật cũ đương thời kế thừa và phát triển được tư tưởng của mac và anggen về vấn đề vật chất

2. ý thức

Ý thức là sự phản ánh năng động sang tạo thế giới khách quan của bộ óc con người

A, nguồn gốc của ý thức: ý thức có 2 nguồn gốc là tự nhiên và xã hội.

-         Nguồn gốc tự nhiên của ý thức thể hiện qua sự xuất hiện của xh loài người đưa lại hình thức cao nhất của sự phản ánh, đó là sự phản ánh ý thức luôn gắn liền với việc làm cho tự nhiên thích nghi với nhu cầu phát triển của xã hội. Hoạt động của hệ thần kinh cña bé ãc con ng­êi vµ sự tác động của TG khách quan đến giác quan của con người. Bộ óc con người là tổ chức vật chất cao nhất có cấu tạo cực kỳ tinh vi và phức tạp nên có khả năng phản ánh năng động sáng tạo, phản ánh có chọn lọc thông tin, lưu giữ thông tin, chế biến thông tin để tái tạo thông tin mới.

+ về bộ óc con nghười, ý thức là thuộc tính của 1 dạng vật chất có tổ chức cao là bộ óc con người, là chức năng của bộ óc, là kết quả hoạt động sinh lý thần kinh của bộ óc. Về mối quan hệ giữa con người với TG khách quan tạo ra quá trình phản ánh năng động sang tạo.

+ Phản ánh là sự tái tạo những đặc điểm của dạng vật chất này ở dạng vật chất khác trong quá trình tác động qua lại lẫn nhau giữa chúng, phản ánh có dạng: p/a vật lý, p/a sinh học, p/a tâm lý, p/a năng động sang tạo.

- Nguån gèc x· héi cña ý thøc lµsự ra đời của ý thức gắn liền hình thành với sựphát triển của bộ óc con người dưới ảnh hưởng của lao ®éng vµ ng«n ng÷. Hai yÕu tè nµy võa lµ nguån gèc võa lµ tiÒn ®Ò cña sù  ra ®êi ý thøc.

+ Lao ®éngla hoạt động có mục đích, có ý thức của con người trong việc sử dụng các c«ng cô, phương tiện, phương pháp đểt¸c ®éng vµo giíi tù nhiªn nh»m thay ®æi giíi tù nhiªn thancác sản phẩm phục vụcho nhu cÇu cña con ng­êi, lµ qu¸ tr×nh trong ®ã b¶n th©n con ng­êi ®ãng vai trß m«i giíi tù nhiªn. Tác dụng của lđ: cải biến các vật tự nhiên thành vật tự nhiên thành vật để sd , cải tạo cải biến bản thân con người từ hình dạng, cấu trúc, cảm giác quan của con người phát triển đặc biệt là bộ óc. Khi tác động vào các vật tụ nhiên làm cho các vật tự nhiên bộc lộ thuộc tính, các thuộc tính biểu hiện ra ngoài để con người nhận thức sự vật hiện tượng. §©y lµ qu¸ tr×nh lµm thay ®æi cÊu tróc c¬ thÓ, ®em l¹i d¸ng di th¼ng b»ng 2 ch©n, gi¶i phãng 2 tay, ph¸t triÓn khÝ quan, ph¸t triÓn bé n·o…cña con ng­êi.

+ Ng«n ng÷ xuất hiện do nhu cầu giao tiếp trong xh, từ nhu cầu đó phải có ngôn ngữ, là hÖ thèng tÝn hiÖu vËt chÊt chøa ®ùng th«ng tin mang néi dung, ý thøc, kh«ng cã ng«n ng÷ ý thøc kh«ng thÓ tån t¹i vµ thÓ hiÖn. Ngôn ngữ là cái vỏ vật chất chứa đựng nội dung bên trong của nó là ý thức, cho nên nếu không có ngôn ngữ thì ý thức không có hình thức tồn tại, thông qua ngôn ngữ mà phát triển tư duy trừu tượng.

=> Nh­ vËy, nguån gèc trùc tiÕp quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña ý thøc lµ lao ®éng. Sau lao ®éng vµ ®ång thêi víi lao ®éng vµ ng«n ng÷ , ®ã lµ 2 chÊt kÝch thÝch chñ yÕu ®· lµm cho bé ãc v­în dÇn dÇn chuyÓn ho¸ thµnh bé ãc ng­êi khiÕn cho t©m lý ®éng vËt dÇn dÇn chuyÓn ho¸ thµnh ý thøc.

B, B¶n chÊt cña ý thøc vµ kÕt cÊu cña ý thøc.     

- B¶n chÊt cña ý thøc: ý thøc lµ sù p/a n¨ng ®éng s¸ng t¹o TG kh¸ch quan vµo bé ãc con ng­êi, lµ h×nh ¶nh chñ quan cña TG kh¸ch quan. Ý thức là hiện tượng xh và mang bản chất xh

- KÕt cÊu cña ý thøc là 1 hiện tượng cực kỳ phức tạp, cho nên nghiên cứu kết cấu của ý thức có nhiều phương pháp tiếp cận khác nhau. Trong đó tiếp cận theo yếu tố và tác dụng của từng yếu tố cấu thành nên ý thức có 3 bộ phận: tri thức, tình cảm, ý chí

+ Tri thức: là vốn hiểu biết của con người về các sự vật hiện tượng trong thế giới khách quan,là kết quả của quá trình nhận thức thông qua hoạt động thực tiễn, hoạt động lđ sx và nghiên cứu học tập, là yếu tố cực kỳ quan trọng của ý thức, nó là tiền đề là điều kiện phát triển các yếu tố khác của ý thức, đó là tình cảm và ý chí.

+  Tình cảm: là sự rung động của con người trước tác động của TG khách quan, biểu hiện thành thái độ(vui, buồn, đau đớn..), là sự khái quát những cảm xúc, khi con người tiếp cận với con người hoặc các sự vật hiện tượng. Tình cảm có nhiều loại, lĩnh vực : tự nhiên, xã hội, con người…là động lực thúc đẩy con người hoạt động.

+ ý chí: là sự quyết tâm thực hiện mục đích của mình trên cơ sở tri thức.Ý chí là mặt năng động nhất của ý thức, nó chỉ đạo điều khiển hd của con người. Ý chí là quyền lực của con người đối với bản thân mình. Gía trị chân chính của ý thức nó tùy thuộc vào tri thức hiểu biết đúng sai và cường độ của ý chí bằng quyết tâm cao hay thấp

C, Mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc

Theo quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng: vËt chÊt vµ ý thøc tån t¹i trong mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau, t¸c ®éng lÉn nhau th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn trongmèi quan hÖ ®ã vËt chÊt gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi ý thøc. ý thức tác động trở lại vật chất thông qua sự chỉđạo hđ vật chất của con người.

- Vai trß cña vËt chÊt ®èi víi ý thøc: Trong mèi quan hÖ víi ý thøc, vËt chÊt lµ c¸i cã tr­íc, ý thøc lµ c¸i cã sau, vËt chÊt lµ nguån gèc cña ý thøc, vËt chÊt quyÕt ®Þnh ý thøc, ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh ®èi víi vËt chÊt , vật chất tồn tại khách quan độc lập với ý thức, là nguồn gốc của ý thức. Óc con người là cơ quan p/á để hình thành ý thức không có bộ óc người thì không có ý thức

+ TG khách quan vật chất quy định nội dung của ý thức

+ TG khách quan vật chất quy định sự biến đổi phát triển của ý thức bởi vì ý thức là sự phản ánh hiện thực khách quan vào trong đầu óc con người, khi điều kiện tự nhiên cói sự thay đổi qhkt XH có sự thay đổi thì ý thức cũng có sự thay đổi theo.

+ vật chất là điều kiện để thực hiện hóa tri thức. Mỗi con người, mỗi tổ chức xh thường có những nguyện vọng mong muốn kế hoạch nhất định, xonmg tát cả cần phải có những đk vật chất tương ứng. Bởi vì, ý thức tự bản thân nó không có tác dụng gì, trái lại lực lượng vật chất chỉ có thể đánh bại bởi lực lượng vật chất nhưng ki ý thức xâm nhập vào trong đời sống nhân dân chỉ đạo hoạt động thực tiễn của họ thì sẽ trở thành lực lượng vật chất lớn lao.

- Vai trß cña ý thøc ®èi víi vËt chÊt: Trong mèi quan hÖ víi vËt chÊt, ý thøc cã thÓ t¸c ®éng trë l¹i vËt chÊt th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi. Ý thức do vật chất sin ra và quy định nhưng sau khi xuất hiện nó có tính độc lập tương đối, do đó có thể tác động trở lại với vật chất diễn ra theo 2 chiều hướng tích cực và tiêu cực. Nếu ý thức p/á đúng hiện thực khách quan nắm bắt được quy luật khách quan của TNXH trên cơ sở đó đề ra chủ chương, đường lối, kế hoạch, biện pháp chỉ đạo hoạt động thực tiễn thì có ý nghĩa thiết thực. Ngược lại nếu ý thức không p/á đúng đắn hiện thực khách quan mà đề ra đường lối, chủ chương, kế hoạch, biện pháp một cách chủ quan duy ý chí để chỉ đạo hd thực tiễn thì sẽ có tđ tiêu cực gây lãng phí sức người, sức của thậm trí thất bại trong hoạt động thực tiễn.

D,  ý nghÜa ph­¬ng ph¸p luËn:

            + Trrong mäi ho¹t ®éng nhËn thøc thùc tiÔn ®ßi hái ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch quan, t«n träng kh¸ch quan.

+ Ph¸t huy cao tÝnh n¨ng ®éng chñ quan.

+ Trong suy nghÜ, hµnh ®éng ph¶i chèng vµ kh¾c phôc bÖnh chñ quan duy ý chÝ.