Chúng ta thường nghĩ rằng việc khám phá và định cư ngoài không gian đều là về đổi mới công nghệ, nhưng ta cần nhiều hơn thế để làm điều đó đúng cách. 

----------------------------------------------------

Các đại dương dưới bề mặt của vệ tinh Enceladus, Europa và các thế giới khác có thể là nơi sinh sống của các vi khuẩn, tương tự như những loài phát triển mạnh xung quanh các miệng phun thủy nhiệt dưới đáy biển của Trái đất, hoặc có thể là các dạng sống khác mà chúng ta chưa biết đến. Ngay cả khi chỉ tồn tại sự sống vi sinh vật ở các thế giới khác, liệu chúng ta vẫn phải có trách nhiệm bảo vệ sự sống đó cũng như tiềm năng tiến hóa của chúng hay không? Các nhà nhân chủng học Heather Paxson và Stefan Helmreich đã phát hiện ra rằng "cuộc sống của con người bị cuốn theo sự sống của vi sinh vật", từ đại dương đến các loại thực phẩm lên men như pho mát. Giống như đã xảy ra ở đây trên Trái đất, sự sống dựa trên đại dương ở những nơi khác có thể tiến hóa và cuối cùng phát triển thành các dạng phức tạp khác như văn hóa, ngôn ngữ và công nghệ. Chúng ta có trách nhiệm bảo vệ sự sống và cảnh quan không chỉ ở hiện tại mà tương lai của chúng một ngày nào đó không? Liệu chúng ta có trách nhiệm với những khả năng xảy ra trong tương lai ngoài quy mô của sinh vật và thời gian mà chúng ta thường nghĩ đến không?

Con người chỉ là một phần nhỏ của sự sống trên Trái đất — chúng ta chiếm khoảng 0,05% sinh khối của hành tinh (316 triệu tấn trong tổng số hơn 560 tỷ). Hãy ghi nhớ sự đa dạng của sự sống trên Trái đất, khả năng của sự sống ở nơi khác và lợi ích của các thế hệ tương lai, có lẽ chúng ta có nghĩa vụ bảo tồn các phần và các thế giới bên trong hệ mặt trời này. Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta phân định các khu bảo tồn và di sản nhằm bảo vệ cảnh quan và đa dạng sinh học có thể có của hệ mặt trời? 

Tiếp cận việc tạo ra các khu vực di sản hệ mặt trời giống với cách chúng ta tạo ra các vườn quốc gia, các di sản thế giới được UNESCO công nhận và các khu dự trữ sinh học. Các nền văn hóa và con người trên khắp hành tinh đặt ý nghĩa và giá trị vào trong cảnh quan và không gian tự nhiên - không chỉ bao gồm giá trị vật chất ta khai thác được mà còn là các giá trị hữu hình và tiềm năng tương lai của chúng. Thật không may, chúng ta thường chỉ nhận ra được giá trị này sau khi gây hại đến nỗi không thể khắc phục được, thậm chí các nỗ lực sau đó trong việc bảo vệ các khu vực bị cản trở bởi các vấn đề do con người gây ra trên quy mô hành tinh.

Ý tưởng xây dựng các công viên hành tinh để bảo vệ các khu vực trên các hành tinh như sao Hỏa được thúc đẩy bởi nhà sinh vật học thiên văn Gerda Horneck, thuộc Viện Y học hàng không vũ trụ Đức và Charles Cockell, giáo sư ngành sinh vật học thiên văn tại Đại học Edinburgh ở Scotland. Tuy nhiên, ngay cả khi để dành đất để xây các công viên hành tinh trên sao Hỏa, các công việc này và toàn bộ hành tinh vẫn sẽ bị thay đổi và không thể đảo ngược bởi bất kỳ nỗ lực nào trong việc tái tạo địa hình (biến đổi cho giống Trái đất hơn).

Nếu chúng ta hy vọng bảo tồn cảnh quan và môi trường ở các thế giới khác, thì bây giờ chính là lúc để thực hiện - trước khi các thế giới này bị các hoạt động của con người tác động đến. Hàng trăm hoặc hàng nghìn năm nữa, con người có thể nhìn thấy các cảnh quan được bảo vệ trên sao Hỏa, nghiên cứu cuộc sống vi sinh vật đại dương trên mặt trăng của sao Thổ và sao Mộc, nhìn lên bề mặt không thay đổi của mặt trăng vào ban đêm, và cảm ơn tổ tiên của họ đã bảo vệ những thế giới độc đáo này. Nhiều lập luận ủng hộ công cuộc định cư sao Hỏa cho rằng nên bảo tồn sự sống (đặc biệt là sự sống con người) trong trường hợp thảm họa hành tinh tấn công Trái đất. Nhưng hiện tại, mối đe dọa lớn nhất trên Trái đất vẫn là loài người và các hoạt động của chúng ta. Nếu chúng ta hy vọng bảo tồn nền văn minh loài người bằng cách định cư nơi khác trong hệ mặt trời, chúng ta cũng nên đảm bảo rằng mình không mang theo các hành vi và thái độ tương tự đã đặt chúng ta vào tình trạng nguy hiểm ngày nay. 

Theo như nhà sinh vật học thiên văn David Grinspoon đã viết, "Nếu chúng ta lên sao Hỏa với ý tưởng rằng mình có thể tiến lên và khuất phục một thế giới mới, những nỗ lực này sẽ bị hủy diệt. ... Sao Hỏa không thuộc về 'nước Mỹ', Trái Đất, cũng không thuộc về con người." Chủ nghĩa thực dân biến đổi các thuộc địa sao cho đúng với ý tưởng của kẻ thực dân, xóa bỏ các nền văn hóa hiện hữu, cảnh quan và môi trường tự nhiên, xây dựng nên đế chế trên đỉnh đống đổ nát, và viết lại lịch sử để gọi đó là một tiến trình cải thiện thuộc địa. Biến đổi địa hình không phải lúc nào cũng là một quá trình chuyển đổi hoàn hảo - đó cũng có thể là một sự áp đặt thô bạo các quy chuẩn của Trái đất lên cảnh quan ở những nơi khác, một quá trình thực dân hóa cảnh quan hiện có của các thế giới khác trong khi chúng có quyền được giữ nguyên như hiện tại. Trừ khi chúng ta cân nhắc lại các phương pháp tiếp cận thuộc địa hiện tại cho phù hợp công cuộc khám phá không gian ngày một tư nhân hóa, lịch sử tương tự đã dẫn đến các vấn đề mà chúng ta đang phải đối mặt ở đây trên Trái Đất có thể khiến ta lặp lại suy nghĩ thiển cận đó và hậu quả của nó ở những nơi khác.

Khi nói về sự bành trướng của con người ở hệ mặt trời dưới góc độ vận mệnh hiển nhiên, chủ nghĩa thực dân và chủ nghĩa tư bản, ta đang phóng chiếu tư tưởng thực dân thiển cận và bạo lực của mình từ Trái đất ra ngoài hệ mặt trời và vào tương lai của nhân loại trong không gian. Khi ta tưởng tượng và tạo ra các nguồn lực công nghệ và sinh tồn cần thiết cho các khu định cư trên sao Hỏa, ta cũng phải đổi mới để tìm ra các giải pháp thay thế cho các chiến lược đã dân đến bất bình đẳng, hủy hoại môi trường và biến đổi khí hậu ở Trái đất. Các cơ quan vũ trụ, nhà khoa học, tập đoàn, nhà khoa học xã hội, nhà triết học, và những người khác phải cùng nhau thảo luận cách chúng ta có thể phủ đầu phi thực dân hóa trước các nỗ lực định cư mặt trăng, sao Hỏa và các hành tinh khác.

Đúng vậy, nhân loại phải mang tính đa hành tinh để đảm bảo sự tồn tại lâu dài, và vâng, điều này có nghĩa là sinh sống ở các thế giới khác. Nhưng làm điều đó như thế nào là một vấn đề quan trọng. Kỷ nguyên khám phá liên hành tinh mới mở ra của chúng ta đòi hỏi chủ nghĩa môi trường liên hành tinh mới. Việc bảo vệ Trái đất cùng với các ngôi nhà hành tinh ngoài Trái đất trong tương lai của chúng ta phụ thuộc vào việc liệu ta có đủ ý chí để hình dung và đưa ra các động cơ và phương pháp ít phá hoại hơn để thăm dò và định cư hay không.

*

Ngày 14/07/2016

Tác giả: Michael P.Oman-Reagan

Nguồn: Sapiens

Link nguồn: https://www.sapiens.org/column/wanderers/alien-microbes-interplanetary-environmentalism/