Apocalypse (Tận thế/Mạt thế) và Post-Apocalypse (Hậu tận thế) là hai thể loại gắn liền với nhau trong danh mục mẹ - thể loại Viễn tưởng. Đây là một trong những thể loại mang tới nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều tác giả trẻ yêu thích viễn tưởng và giả tưởng, bài dưới đây tổng hợp một số thông tin về khái niệm và đặc điểm của thể loại này, dựa trên kiến thức cá nhân của người viết.

KHÁI NIỆM TẬN THẾ VÀ HẬU TẬN THẾ

Trên thực tế, từ Tận thế (Apocalypse) vốn là một thuật ngữ tôn giáo và cũng nằm trong một học thuyết gọi là Thế mạt luận hoặc Chung thời học được sử dụng lần đầu tiên vào năm 1550. Từ này thường được sử dụng để chỉ về một sự kiện trọng đại có thể gây ảnh hưởng tới toàn bộ Địa cầu, đồng thời khiến cả vũ trụ tiến vào ngày tận thế. Trong Huyền học, "Tận thế" còn được sử dụng như một cách ẩn dụ về sự kết thúc những gì có trong hiện tại và bắt đầu một thế kỷ mới (thường gắn liền với cuộc sống chung với Thần thánh). Thuyết mạt thế xuất hiện nhiều trong các tôn giáo, nó thường gắn liền với 4 điều quan trọng: Cái chết, Phán xét, Thiên đàng và Địa ngục. Nói cách khác, thuyết mạt thế được giải thích như một sự kiện sẽ xảy ra trong tương lai gây ra sự tận diệt của toàn bộ vật chất trên thế giới.

Thể loại Tận thế (dùng trong ngôn ngữ viết lách) là một thể loại con của dòng Khoa học viễn tưởng, được mô tả với các đặc điểm như là: có nội dung nói về sự tận diệt của một nền văn minh do thảm họa như chiến tranh, đại dịch, người ngoài hành tinh, thảm họa tự nhiên...

Thể loại Hậu tận thế lại hướng đến một bối cảnh ở tương lai xa hơn một chút: thế giới và văn minh con người sau những thảm họa diệt chủng trên. Thời gian trong thể loại hậu tận thế thường chia làm hai: một diễn tả thế giới ngay sau thảm họa và một diễn tả thế giới ở mốc thời gian cách xa thảm họa. Trong một ví dụ cụ thể, có thể nhìn tới truyện Thánh Chiến của mình cũng nằm trong thể loại Hậu tận thế này với dòng thời gian là những ngày sau khi xảy ra thảm họa. Một truyện khác mang tên Khúc chiến ca của Wyatt Sterwart cũng là dạng truyện Hậu tận thế, nhưng thời gian lại được đặt ở một điểm cách xa hơn từ vài trăm cho đến vài ngàn năm sau đó.

Thể loại này bắt đầu phát triển mạnh mẽ ngay sau thế chiến II (thú vị nhỉ) khi vũ khí hạt nhân xuất hiện cùng với vụ nổ bom nguyên tử ở hai thành phố của Nhật Bản. Lúc này, người ta đã bắt đầu nhận ra nguy cơ Trái Đất có thể bị hủy diện bởi những vũ khí do con người tạo ra và về sau, là những thảm họa thiên nhiên do biến đổi khí hậu. Trên thực tế, thể loại Tận thế và hậu tận thế đã sớm xuất hiện từ khoảng đầu thế kỉ 19 mà trong đó tác phẩm tiêu biểu nhất của nó trong thời gian này là "Người đàn ông cuối cùng" của Mary Shelley.

Nhưng từ thời cổ đại, thuyết mạt thế đã tồn tại và dĩ nhiên, những câu chuyện được thêu dệt trên chủ đề tận thế và hậu tận thế cũng miên man bất tận. Nếu nhìn theo một hướng thú vị, thì các lời truyền dạy được ghi lại trong nhiều tôn giáo như Thiên Chúa giáo, Phật giáo, Hồi giáo...cũng là những câu chuyện mang hơi hướm tận thế và hậu tận thế hấp dẫn nhất.

BỐI CẢNH VÀ ĐẶC ĐIỂM

Bối cảnh của thể loại tận thế và hậu tận thế thường ở thì hiện tại hoặc tương lai, khi mà thế giới chỉ còn vài khoảnh khắc trước khi bị tận diệt, hoặc là nơi mà thảm họa tận diệt đã xảy ra trong tương lai gần hoặc xa.

Có năm loại bối cảnh chính thường được thấy trong các tác phẩm thuộc thể loại này bao gồm:

Ngày tận thế ở hiện tại: Thông thường, các truyện theo bối cảnh này thường lấy dòng thời gian trong tương lai rất gần hoặc ở hiện tại – khi mà con người vẫn còn chưa hay biết gì về số phận bị tận diệt của họ. Một tác phẩm tiêu biểu là Dị chủng, kể về cuộc xâm chiếm của Ma cà rồng (có lai cả zombie nữa) một cách đột ngột giữa thế giới hiện đại.

Ngày tận thế trong tương lai gần: đặt ở một bối cảnh thời gian xa hơn hiện tại một chút, thảm họa được tác giả đặt bút vẽ ra trong tương lai gần khi mà trình độ công nghệ của thế giới đã phát triển hơn.

Hậu tận thế trong tương lai gần: Đặt điểm mốc sau tận thế từ vài năm cho đến vài chục năm, bối cảnh hậu tận thế này vẫn còn mang lại cảm giác chân thực cho độc giả. Thánh Chiến cũng là một câu chuyện chứa cả tận thế và hậu tận thế trong một tương lai gần (năm 2055-2065, cách hiện tại chỉ tầm 38-48 năm).

Ngày tận thế trong tương lai xa: Cách thời điểm hiện tại từ vài chục đến vài trăm năm, bối cảnh tận thế này đặt ra một giả thuyết (thường là về vấn đề công nghệ hoặc thảm họa thiên nhiên) khiến thế giới bị tận diệt dù cho có nhiều sự phát triển đi chăng nữa.

Hậu tận thế ở tương lai xa: Lúc này, thường là đã cách hơn vài trăm hoặc vài ngàn năm trôi qua từ ngày tận thế. Thế giới đã được thiết lập lại hoàn toàn. Một tác phẩm tiêu biểu là Khúc chiến ca của Wyatt Sterwart cũng nằm trong bối cảnh hậu tận thế ở tương lai xa này.

Các nguyên nhân gây ra thảm họa cũng rất đa dạng, nhưng vẫn xếp về hai loại chính: công nghệ và tự nhiên. Và nguyên nhân sâu xa nhất cũng là do bàn tay con người phá hoại cả. Thông thường chúng ta hay thấy các nguyên nhân chủ yếu bao gồm: thiên văn, người ngoài hành tinh, thảm họa nhẹ nhàng (Cosy Catasstrophe: thường được dùng để chỉ tới bối cảnh nền văn minh loài người bị tuyệt diệt chỉ trừ các nhân vật chính, và dàn nhân vật này không bị trói buộc bởi luật lệ nào nữa. Nguyên nhân bối cảnh này thường xuất hiện trong các tác phẩm sau thế chiến II, nhiều nhất là ở giới văn học viễn tưởng tại Anh.), thảm họa tự nhiên (lũ, động đất, sóng thần...), AI – trí tuệ giả lập (hay Technological Singularity – kiểu AI phát triển quá nhanh và vượt khỏi tầm kiểm soát của con người), khan hiếm tài nguyên và chiến tranh, đại dịch...

Thể loại Tận thế và hậu tận thế là nguồn ý tưởng bất tận cho mọi người viết, mặc dù chúng ngày càng có xu hướng trở nên u ám và tàn nhẫn hơn. Thể loại này cũng gắn liền với yếu tố sinh tồn, khi mà con người bị dồn vào một hoàn cảnh nguy hiểm đến tính mạng. Tận thế và hậu tận thế là thể loại hoàn hảo cho việc làm nổi bật lên những khía cạnh trong tâm hồn của con người, sự hy vọng và tuyệt vọng đan xen làm cuốn hút mọi độc giả chạm vào nó. Tuy nhiên thể loại này cũng mang lại một số thử thách thực sự cho người viết, và cần có một trí tưởng tượng phong phú để nhìn ra được bối cảnh tận thế và sau tận thế trông như thế nào.

MỘT VÀI TÁC PHẨM

Một số tác phẩm thuộc thể loại này có thể kể đến bao gồm: Dị chủng (kết hợp với sự kỳ ảo siêu nhiên về giống loài ma cà rồng gây ra đại dịch ma cà rồng lai zombie trên toàn thế giới), Trò chơi sinh tử (series nổi tiếng này từng được dựng phim, kể về bối cảnh tương lai con người từ 12 Quận phải đi chiến đấu với nhau tới chết), Trò chơi của Ender (Thế giới tương lai của con người đã phải di chuyển ra ngoài vũ trụ, và những đứa trẻ được chọn đã bị lừa để chiến đấu với lũ xâm lấn ngoài hành tinh trong khi chỉ nghĩ rằng mình đang chơi trò chơi diễn tập), Người truyền ký ức (Thế giới phân ra làm hai (hoặc nhiều) khu vực: 1 nơi hoàn hảo như Utopia – con người được sắp đặt sẵn cuộc đời cho mình, nơi còn lại vẫn như ngày xưa cũ. Nhân vật chính được chọn làm người lưu giữ kí ức suốt hàng ngàn năm qua, cuối cùng cậu quyết định rời bỏ "Thiên đường"), The Road (Thế giới tàn tích, con người phải ăn thịt lẫn nhau để sống. Trong bối cảnh đó, hai bố con nọ phải làm mọi cách để tồn tại), Làn sóng thứ 5 (Trái đất bị thế lực ngoài hành tinh liên tục xâm chiếm), Giải mã mê cung (Thế giới đổ nát, những người "trưởng thành" tập hợp những đứa trẻ, xóa ký ức của chúng rồi quẳng tất cả vào một mê cung chứa đầy sự nguy hiểm)...