Kabanata 7

Lider

Andra's POV

Ang araw ay nagsisimula nang lumubog, at habang ang liwanag ng dilaw na araw ay unti-unting nagiging ginugol na malamlam na pula, tumayo kami sa harap ng isang maliit na community center sa gilid ng lungsod. Ito ang komunidad ng mga pamilya na apektado ng proyekto ni Zay Montenegro. Pagdating namin, sinalubong kami ng matandang lalaki, ang lider ng komunidad, na sa kabila ng kanyang edad ay may lakas ng katawan at matalim na mga mata na puno ng karanasan.

"Ikaw ba si Andra Enriquez?" tanong niya, ang kanyang boses ay matalim, puno ng awtoridad.

"Opo," sagot ko, tumango sa kanya nang magalang. "Ako po si Andra, at ito po si Leo." Ipinakilala ko si Leo, na nagngingitian ngunit hindi matanggal ang alalahanin sa kanyang mga mata.

Tumango ang matanda at nagbigay ng maikli ngunit magalang na ngiti. "Magandang gabi. Tanggap namin na may mga may malasakit pa rin sa amin." May pag-aalinlangan sa kanyang tono, pero may halong tiwala sa mga salitang iyon.

Sumunod kami sa kanya at pumasok sa community center. Isang simpleng silid ito, puno ng mga kahoy na upuan at isang malaki-laking lamesa sa gitna. May ilang pamilya na naghintay sa loob, ang kanilang mga mata puno ng magkahalong pag-asa at takot.

"Magandang araw po sa inyong lahat," ang bati ko nang tumayo ako sa harap ng mga nakaupo. "Ang layunin ko po ay marinig ang inyong mga kwento. Ibinabalita ko po ang inyong mga kalagayan sa buong mundo. Hindi ko po kayo pababayaan."

Nagkatinginan ang mga tao sa paligid, at isang kababaihan na may mahahabang buhok at malungkot na mata ang nagtaas ng kamay. "Totoo po ba ang sinasabi niyo? May magagawa po ba kayo?"

Tumango ako, mataman siyang tinitigan. "Opo. Ipinaglalaban ko po ang mga katotohanan, at hindi ko po kayo iiwan sa ganitong kalagayan. Ngunit kailangan ko po kayo ng tulong. Kailangan kong malaman ang buong kwento."

"Kung nais mo kaming tulungan, hindi lang mga kwento ang kailangan mong marinig," sagot ng lider ng komunidad. "Kailangan mong makakita ng lahat. Kailangan mong malaman ang lahat ng sakripisyo at ang mga hindi nakikita sa likod ng mga proyekto ni Montenegro."

Dahan-dahan akong lumapit sa lamesa at nagbukas ng isang maliit na notebook. "Kaya nga po ako narito. Ipakita niyo po sa akin ang lahat ng maaari kong makita."

Ang matandang lider ay tumingin kay Leo bago tumingin sa mga tao sa paligid. "Pumayag kaming magsalita dahil sa iyo, Andra. Pero sana, huwag mong gawing laro lang ang aming mga kwento."

"Nangako po akong hindi ko kayo pababayaan," sagot ko nang buong tapang.

Bumangon ang isang lalaking may katawan ng isang magsasaka at lumapit sa amin. "May mga bahay po kami na ibinenta nang hindi namin alam kung ano ang mangyayari sa amin. Marami po sa amin ang nawalan ng mga tahanan dahil sa proyekto nila, ngunit wala ni isa man sa amin ang may kakayahan na lumaban sa kanila. Hindi namin alam kung ano ang mangyayari sa mga anak namin."

Ang tinig ng lalaki ay puno ng panghihinayang, at ang bawat salita ay para bang tumaga sa puso ko. Iniwasan ko ang mga mata niya, hindi ko kayang makita ang kirot sa kanilang mga mata. Hindi ko kayang tanggapin na ito ang realidad.

Isang bata mula sa likod ng matandang lider ang nagsalita. "Bakit po hindi kami tinulungan ng gobyerno?" tanong ng bata na may hawak na maitim na libro, marahil ay isang aklat pang-elementarya. "Bakit po ang mga mayayaman lang ang pinapaboran?"

Isang mahirap na tanong na hindi ko kayang sagutin ng madali. Tumingin ako kay Leo at nakita ko ang kalungkutan sa kanyang mga mata.

Lumapit si Leo sa bata at nagpatuloy. "Kahit anong mangyari, huwag mong hayaan na mawalan ng pag-asa. Kahit maliit na hakbang, may halaga iyon. Ang mga kwento ninyo ay mahalaga at dapat marinig."

Nakita ko ang matandang lider na tahimik na nakatayo sa likod, ang mga mata ay naglalaman ng kalungkutan at tapang. "Ang laban namin, laban ng lahat ng hindi tinutulungan. Ang mga bata, ang mga pamilya, ang mga maliliit na tao, wala nang ibang magsasalita para sa amin kundi ikaw, Andra."

Muling tumingin ako sa mga tao sa aking paligid. Bawat isa sa kanila ay may kwento—kwento ng pagkawala, kwento ng sakripisyo, kwento ng pag-asa na nalugmok sa matinding unos. Ang mga pamilya, ang mga bata, at ang kanilang mga kinabukasan ay nakasalalay sa mga hakbang na gagawin ko.

"Pangako ko po, hindi ko kayo pababayaan," ang wika ko nang malumanay, ngunit puno ng determinasyon. "Kayo po ang magpapalakas sa akin."

Tumango ang matandang lider. "Sana lang po ay magtagumpay kayo."

Habang ang gabing iyon ay lumalim, isang bagong pag-asa ang nagsimulang mag-umapaw mula sa mga pusong iniwan sa dilim. Huwag sana nilang isuko ang laban.

Ako na mismo ang magiging tagapagsalita ng kanilang mga kwento, at sa bawat hakbang ko, sisiguraduhin kong maririnig ng buong mundo ang tunay nilang laban.

Habang ang mga tao sa loob ng community center ay nagsimulang mag-usap at magbahagi ng kanilang mga kwento, naramdaman ko ang bigat ng responsibilidad na nakaatang sa aking balikat. Hindi lang ito basta isang artikulo; ito ay laban para sa mga pamilya, para sa kanilang mga anak, at para sa kinabukasan nila. Ang mga kwento ng bawat isa ay tila nagsisilbing apoy na magbibigay liwanag sa dilim na nagtatago sa likod ng mga proyekto ni Zay.

Ang lider ng komunidad, si Mang Ernesto, ay nagpatuloy sa pagpapakita ng mga dokumento, mga larawan ng mga sirang tahanan, at mga reklamo mula sa mga pamilya na sapilitang pinalayas mula sa kanilang mga lupain. Habang tinitingnan ko ang bawat larawan, isang mabigat na tanong ang bumangon sa aking isipan. Paano ba mangyayari ang lahat ng ito nang hindi nila ito ramdam? Kung talagang may malasakit si Zay sa kanilang mga buhay, bakit tila ba nagiging pawis lang ang kanilang mga pagsusumikap?

"Pati po ang mga taniman namin ay nawalan ng halaga," sabi ng isang matandang babae, ang kanyang mga kamay ay nanginginig habang hawak ang isang lumang larawan ng isang masayang pamilya sa harap ng kanilang bahay. "Wala na kaming pinagkakakitaan. Kung may pera kami, bakit pa kami maghahanap sa ibang lugar?"

Pinipigilan ko ang aking sariling damdamin upang magpokus sa aking layunin. Hindi ko maaaring ipakita na ako'y naaapektohan. Hindi ko maaaring ipakita na nahulog ako sa bitag ng kanilang kwento. Kailangang maging maligaya sila dahil sa huli, ako ang magsusulat ng kanilang kwento.

Ang lider ng komunidad ay tumayo at naglakad patungo sa pinto ng center. "Magandang gabi, Andra. Napakarami na ng ibinahagi sa iyo ng mga tao, at naniniwala kami na ang mga hakbang mo ay magiging makatarungan. Pero, ito ay isang malupit na laban. Mag-ingat ka."

Naramdaman ko ang matinding tindi ng mga salitang iyon. Hindi ko alam kung may itinatagong panganib sa likod ng mga ito, ngunit alam ko na sa sandaling ito, ang buhay ko ay nauurong sa bawat hakbang na gagawin ko.

"Mang Ernesto, salamat po," tugon ko, at binigyan ko siya ng mahabang tingin. "Hindi ko po kayo bibiguin."

Bago pa siya makalabas ng pinto, lumapit siya sa akin at ibinigay ang isang maliit na envelope. "Isang bagay na hindi mo pa alam. Pag-ingatan mo ito. Malamang ay makakatulong sa iyong pagsisiyasat."

Kinuha ko ang envelope at tinitigan siya. Bago pa ako makapagtanong, tumalikod na siya at umalis. Tumigil ako sandali, at sa kabila ng mga kwento at paghihirap na aking narinig, ang envelope na ito ay nagbigay ng kakaibang pakiramdam sa aking dibdib—isang uri ng babala o posibleng isang mahalagang susi sa aking paghahanap ng katotohanan.

Nagpasya akong balikan ang aking apartment upang tingnan ang laman ng envelope. Nasa isip ko pa ang mga mata ni Zay, ang mga nakatagong pahiwatig ng kanyang mga salitang "Understanding is another." Hindi ba't siya na rin mismo ang nagsabi na maaaring hindi ko kayanin ang lahat ng matutuklasan ko? Ang envelope na hawak ko ay isang pahiwatig na may mas malalim pang hiwaga na hinihintay na madiskubre. Kung nais kong malaman ang buong kwento, kailangan kong makuha ang mga piraso ng pagkakakilanlan na iniwasan nilang ibigay.

Dumating ako sa aking apartment at ipinasok ang susi sa pintuan. Matapos makapasok, agad kong kinuha ang envelope at binuksan ito. Sa loob nito, may isang makapal na folder na puno ng mga dokumento—mga kontrata, mga resibo, at mga pangalan na mukhang may kaugnayan sa ilang mga mataas na tao sa lipunan. Lahat ng mga pangalan ay konektado sa proyekto ni Zay, ngunit isa sa mga pangalan ang nagbigay pansin sa akin.

"Rafael Dela Cruz." Siya ang pangalan na paulit-ulit na lumalabas sa mga kontrata bilang isang pangunahing kasosyo sa proyekto. Naisip ko agad si Zay. Sino ang taong ito? Bakit siya kasama sa lahat ng mga dokumento na ito?

Sa gitna ng aking pag-iisip, biglang nag-vibrate ang aking telepono. Tumanggap ako ng isang text mula kay Leo.

"Puwede ba tayong mag-usap? May mga bagong impormasyon akong natagpuan."

Sumimangot ako at pinatay ang phone. Isa itong hakbang patungo sa mas malalim na lihim. Hindi ko alam kung ang mga dokumento na aking nakuha ay magdadala sa akin sa tamang landas, ngunit ang isang bagay ay sigurado—wala nang atrasan ang lahat ng ito.

"Ang laban na ito, hindi na basta laban para sa mga tao. Laban na ito para sa katotohanan," bulong ko sa sarili ko habang pinagmamasdan ang mga pangalan sa dokumento.