Kabanata 2

The Site

(Andra's POV)

Hindi ko kayang gawing maluwag ang dibdib ko habang papalapit kami sa lugar na may dalang matinding kontradiksyon. Pagkatapos ng mga ilang minutong biyahe, dumaan kami sa isang makitid na kalsada, ang mga bahay dito ay magkakadikit, parang buhay nila'y nagiging bahagi ng isa't isa. Ang mga malalaking gusali ng siyudad ay unti-unting napapalitan ng mas simpleng tanawin, ngunit ang kahirapan na sumasalubong sa akin mula sa mga mata ng mga tao sa paligid ay hindi ko kayang iwasan. Hindi ito mga saksi sa mga headline—ito'y mga tao na kayang magsalita, ngunit wala silang boses sa isang mundo ng mga makapangyarihan.

Nang huminto ang sasakyan sa harap ng construction site, isang matinding amoy ng alikabok at aspalto ang agad sumalubong sa aking mga baga. Hindi ko alam kung ang init na nararamdaman ko ay dahil sa araw o dahil sa sitwasyong ipinakita sa aking harapan.

Ang mga manggagawa, may mga suot na helmet at mga uniporme, ay naglalakad mula sa isang dulo ng site patungo sa kabila, ang kanilang mga galaw ay walang humpay at tila may pagod, ngunit hindi maipaliwanag ang determinasyon sa kanilang mga mata. Sa gilid ng site, makikita ko ang mga pansamantalang tirahan—mga kubo na gawa sa tarp at kahoy, kung saan ang mga pamilya ay nagtitipon, ang kanilang mga mukha puno ng pangarap at pangamba.

Nakatingin ako sa lahat ng ito, at hindi ko kayang ipagkibit-balikat lang. "Ito ba ang tinatawag mong progreso?" tanong ko kay Zay, ang init ng aking tinig ay naramdaman ko sa bawat salita. "Ito ba ang ipinagmamalaki mo?"

Tahimik lang siyang tumingin sa akin, ang kanyang mga labi bahagyang nakasimangot. "Hindi ito kasing puti o itim na iniisip mo, Andra," sagot niya, ang tono'y malalim at may kabigatan. "Minsan, kailangan nating tanggapin na ang mga sakripisyo ay bahagi ng mas malaking larawan."

Isang magaan na paghinga ang ibinuga ko. "Ang mas malaking larawan?" tumaas ang aking kilay. "Hindi ko nakikita ang 'mas malaki' sa mga mata ng mga tao dito. Ang kanilang mga buhay ay hindi laro, Zay."

Ngunit hindi siya agad sumagot. Tumahimik kami pareho habang tinitingnan ang paligid. Sa mata ko, ang bawat detalye ay nagsasalaysay ng isang kwento na hindi pwedeng balewalain. Ang mga bata sa ilalim ng mga puno, ang magulang na nagtatago sa lilim ng mga disente ngunit pansamantalang tirahan—mga pamilya na tinanggalan ng kanilang tahanan, kanilang kayamanan. Mga pamilya na nagsusumikap upang makatawid sa mga sandaling ito, na pinapalitan ng mga pangarap na posibleng hindi na magkatotoo.

"Zay," sinimulan kong muli. "Paano mo ipaliliwanag ito sa mga tao? Paano mo itatanggol ang mga buhay na nasaktan?"

Si Zay ay lumapit sa mga pamilya at tinitingnan ang kanilang mga mata, tila may naiisip na mga sagot na ayaw niyang ipaalam sa akin. "Hindi ko sinasadyang masaktan sila, Andra," aniya. "Gusto ko lang magbigay ng mas maayos na buhay para sa lahat. Ngunit hindi palaging madali. May mga sakripisyo na kailangan pagdaanan, at minsan, ang mga tao ay kailangan isakripisyo para sa hinaharap ng marami."

Tumahimik kami habang ang hangin ay dumadapo sa aming mga mukha. Ngunit ang mga sulyap ng mga tao mula sa malalayong kubo, ang mga titig na puno ng pag-aalala at pighati, ay hindi ko kayang balewalain. Sa aking mga mata, walang mas malaking larawan na mas mahalaga kaysa sa mga buhay na tinatamaan ng pamumuhay na ito. Ang mga kuwento ng mga tao na tumatanggap sa masalimuot na buhay, ngunit sabay-sabay ay tinitiis ang mga pagsubok na hindi dapat nilang pasanin.

"Ikaw lang ang makakapagdesisyon kung paano mo nais makita ang lahat ng ito," sagot ni Zay, ang tono niya ay tila may halong kabiguan. "At handa akong patunayan sa iyo na hindi ganito ang buong kwento."

Sumenyas ako sa kanya upang sundan. Hindi ko kayang gawing simpleng larawan lang ang mga pangyayari na ito. Bawat detalye ay naglalaman ng mas malalim na kahulugan na hindi puwedeng balewalain.

"Kung may mga tanong ka," aniya, "ang mga tao dito ay magiging handa na sagutin ka. Pero tandaan mo, hindi lahat ay makikita mo sa isang simpleng pagsilip lang. Tingin ko, kung babalik ka pagkatapos nito, madami kang matutuklasan."

Sumang-ayon ako sa kanyang sinabi, pero sa aking isipan, natanto ko: Ang mga tanong ko ay hindi pa natatapos, at ang aking landas ay papunta sa isang mas madidilim na sulok ng katotohanan. Isa lang ang tiyak—hindi ko ititigil ang paghahanap hanggang sa makuha ko ang mga sagot na nararapat malaman ng mga tao.

"Matutuklasan ko ang katotohanan, Zay," sagot ko nang matatag, ang mga mata ko'y naglalaman ng hindi matitinag na desisyon. "At hindi ko ito itatago mula sa kanila."

Ang hangin ay lumalakas, at ang mga ulap sa kalangitan ay nagsimulang magtipon. Ngunit sa kabila ng lahat ng ito, ang pangako ko sa sarili ay hindi magbabago—maghahanap ako ng kasagutan, gaano man ito kahirap.

Habang naglalakad kami sa site, tila natutulungan kong maiproseso ang lahat ng mga tanawin sa paligid. Ang mga harap-harapang hirap ng mga pamilya, ang pawis na bumabagsak mula sa mga manggagawa, at ang tunog ng mga makinang nagtutulungan upang baguhin ang kalikasan ng lugar. Ang bawat hakbang ko ay tila kumakalabit sa aking konsensya. Bawat tanong ay may kasamang katotohanan na naglalabanan sa aking isipan.

Dumaan kami sa mga malalaking makina na abala sa paghuhukay, pati na rin sa mga pamilya na nagmamasid mula sa gilid ng site. Ilang bata ang naglalaro sa dumi, may mga ilang kabataan na nag-iintindi sa kanilang mga kapatid, at ang mga magulang na tila abala sa mga simpleng gawain upang mapanatili ang kanilang dignidad sa kabila ng lahat ng sakripisyo. Nakapako ang tingin ko sa kanila, at hindi ko kayang pigilan ang nararamdaman ko.

"Zay," tanong ko habang pinapanood ko ang isang ina na naglalaba gamit ang malamig na tubig mula sa isang gripo. "Hindi mo ba nakikita? Hindi ba't parang sinasakripisyo ang mga tao para lamang sa isang proyekto?"

Nagtagilid siya, ang mga mata niyang matalim, ngunit hindi ko nakita ang galit—tanging isang uri ng pagtanggap. "Hindi ko din sinasadyang mangyari ito, Andra," sabi niya, ang boses na puno ng kabiguan. "Hindi ko kayang tingnan sila na parang mga bagay na ipinagpapalit lang. Pero may mas malaking plano sa likod ng lahat ng ito. Ang mga tao dito ay bahagi ng isang mas malaking larawan, at kahit hindi ko sila kayang gawing madali ang lahat, may mga benepisyo ang proyekto para sa iba."

Nagkatinginan kami ni Zay, at may naramdaman akong kakaibang tensyon. Hindi ko alam kung ang pinapakita niyang pananaw ay dulot lamang ng pagiging isang negosyante, o kung talagang may puso siya sa mga tao na apektado. Ang hirap matukoy. Ang mga mata ko ay bumalik sa mga pamilya, sa kanilang mga pagkaka-kahapong hitsura, sa kanilang matitingkad na pangarap na nawawala sa bawat araw na lumilipas.

"Benepisyo? Para kanino?" tanong ko, nagsimula na akong magalit sa mga sagot na natanggap ko mula sa kanya. "Paano mong ipaliliwanag ang mga tao dito na walang tirahan? Ang mga bata na hindi na makapag-aral? Ang mga pamilya na nawalan ng tahanan nila?"

Zay ay nag-sigh, tumigil kami sa harap ng isang maliit na kubo kung saan isang pamilya ang nakatambay, naghihintay ng anuman—malamang ay ang pag-asa na sila'y makakahanap ng solusyon. "Andra, kung susubukan mo lang makita ang lahat ng ito sa isang pananaw ng takot o galit, hindi mo makikita ang kabuuan. Minsan, kailangan nating tanggapin ang mga bagay na hindi natin agad nauunawaan."

Sumimangot ako, hindi ko alam kung anong isasagot. Hindi ko kayang tanggapin na ang mga bagay na ito ay nagiging normal sa mga mata ng iba, na ang mga tao sa paligid ay nagsisilbing mga sakripisyo sa pangalan ng isang "mas malaki" at "mas maganda" na hinaharap.

Ngunit, sa kabila ng lahat ng aking nararamdaman, may isang bahagi ng aking utak na nagsasabi na kailangan ko pa ring magpatuloy. Kailangan ko pa ring maghanap ng mas maraming impormasyon. Kailangan kong makita ang kabuuan bago ko husgahan. Minsan, hindi pwedeng magpadala lang sa emosyon.

Tumabi kami kay Zay at naglakad papunta sa isang grupong nag-uusap na ang mga kamay ay puno ng alikabok. Isa sa mga manggagawa, isang lalaking may mga labi na nagugutom sa araw-araw na hirap, ay lumapit sa amin.

"Kuya Zay," ang lalaking manggagawa ay kumaway kay Zay at nagbigay galang. "May mga ilang pamilya na nangangailangan ng tulong. Hindi pa po nila natatanggap ang suporta na promised sa kanila."

Tumango si Zay, pero hindi ko alam kung ito ay isang simpleng pagpapatunay o isang desisyon na gusto niyang tapusin agad. Tumingin siya sa akin. "May mga bagay na hindi ko kayang baguhin agad, Andra," ang tono niya ay tila nagpapaliwanag. "Gusto kong ayusin ang lahat, pero hindi madali. Hindi rin sa lahat ng pagkakataon, pareho tayo ng pagkakaintindi ng 'tama.'"

Tahimik akong tumingin sa kanya. Hindi ko alam kung tama ba ang ginagawa niyang approach. Pero, sa mga oras na ito, ang tanong ay hindi na kung sino ang tama—kung hindi kung paano natin matutulungan ang mga tao sa ilalim ng ating mga mata. Ang pagsasakripisyo nila ay hindi puwedeng maging isang kasunduan lang na kailangan nilang tanggapin.

Tiningnan ko si Zay nang malalim. "I need to talk to them. To the families. I'll ask them what they think of all of this."

Tumango siya at hindi kumibo. "Go ahead. Just remember, Andra, not everything is as simple as it seems."

Hindi ko alam kung bakit ko naramdaman na ang sagot ni Zay ay may mas malalim pang kahulugan, ngunit hindi ko na ito pinansin. Isa lang ang aking layunin ngayon—maghanap ng katotohanan, at ang mga tao sa harap ko ang makakapagbigay sa akin ng mga sagot na hindi ko pa natutuklasan.

Ang aking mga hakbang ay matatag at determinado, at sa bawat tanong na sumabog sa aking isipan, naglalakad ako patungo sa mga pook na tila nagtatago ng mga kasagutan na kailangan kong marinig.

***