Bảo hiểm xã hội

Khái niệm

Đặc điểm của BHXH

Nguyên tắc thực hiện BHXH.

Nội dung hoạt động của BHXH

Đối tượng BHXH

BHXH bắt buộc

BHXH tự nguyện

BHXH thất nghiệp.

Các chế độ BHXH

Vai trò của BHXH

Khái niệm : BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp những rủi ro làm giảm hoặc mất đi khả năng thu nhập từ lao động hoặc mất việc làm thông qua việc hình thành và sử dụng một quỹ tiền tệ do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, nhằm đảm bảo an toàn đời sống của người lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần bảo đảm an toàn xã hội.

Đặc điểm của BHXH.

BHXH là một hình thức bảo hiểm có tầm quan trọng đối với một quốc gia, nó có một số đặc điểm cơ bản sau:

• Mục đích hoạt động của BHXH không vì lợi nhuận mà vì quyền lợi của người lao động, của cả cộng đồng.

• Hoạt động BHXH nhằm huy động sự đóng góp của người lao động và Nhà nước tạo lập tài chính để phân phối sử dụng nó đảm bảo bù đắp một phần thu nhập nhất định nào đó cho người lao động khi có những sự cố bảo hiểm xuất hiện như: tai nạn, ốm đau, hưu trí... Điều đó có nghĩa là mục đích của quỹ BHXH là lấy một phần thu nhập trong thời gian lao động bình thường để giành bảo đảm cho cuộc sống trong những ngày không lao động không có thu nhập.

• Việc phân phối sử dụng quỹ BHXH được chia làm hai phần:

- Phần thực hiện chế độ hưu trí mang tính chất bồi hoàn. Mức bồi hoàn phụ thuộc vào mức đóng góp vào quỹ BHXH.

- Các chế độ còn lại vừa mang tính chất bồi hoàn, vừa mang tính chất không bồi hoàn. Nghĩa là khi người lao động trong quá trình lao động không bị ốm đau, tai nạn thì không được bồi hoàn; khi bị ốm đau, tai nạn thì được bồi hoàn. Mức bồi hoàn phụ thuộc vào mức độ ốm đau, tai nạn và theo quy định trong điều lệ BHXH hiện hành.

Sự tồn tại và phát triển của quỹ BHXH phụ thuộc vào điều kiện phát triển kinh tế, xã hội của xã hội loài người nói chung, của từng nước nói riêng. Việc vận dụng và thực hiện các chế độ BHXH do tổ chức quốc tế về lao động quy định hoàn toàn phụ thuộc vào điều kiện kinh tế xã hộ của từng nước, để vừa ổn định đời sống của người lao động, vừa ổn đinh phát triển kinh tế xã hội của đất nước.

Nguyên tắc thực hiện BHXH.

BHXH là một trong những chính sách xã hội quan trọng được thực hiện nhằm bảo về lợi ích của ngwoif lao động trong các mối quan hệ xã hội, đặc biệt là mối quan hệ lao động. Chính sách BHXH được thực hiện có thể thay đổi một cách linh hoạt tùy từng thời điểm song phải tôn trọng một số nguyên tắc cơ bản sau:

• Nguyên tắc 1: Phải nhằm mục đích bảo vệ người lao động đặc biệt là người làm công ăn lương.

Đối với bất kỳ nền sản xuất nào người lao động cũng là vốn quý bởi vì người lao động cung cấp sức lao động - một nhân tố quan trọng cần thiết cho việc tạo ra của cải vật chất. Vì vậy, bảo vệ người lao động đã trở thành một nguyên tắc cơ bản, bao trùm toàn bộ các hoạt động của BHXH.

• Nguyên tắc 2: BHXH phải được thực hiện theo quy định của pháp luật.

Nguyên tắc này đòi hỏi việc bảo vệ người lao động bằng chính sách BHXH phải được thể chế hóa trong hệ thống pháp luật của quốc gia.Việc bảo vệ đó không còn chỉ là việc tự phát tự nguyện của một vài cá nhân hay là một nhóm người lao động là thành viên của xã hội. Đồng thời người lao động muốn được hưởng chế độ BHXH phải có nghĩa vụ đóng góp một phần thu nhập vào quỹ BHXH theo các phương thức thích hợp thường xuyên đều đặn trong những năm tháng còn lao động. Quyền được hưởng phải phù hợp với mức đóng góp theo quy định của pháp luật

2.Nội dung hoạt động của BHXH

2.1 Đối tượng BHXH

Theo quy định tại điều lệ BHXH ban hành theo quy định số 12/CP ngày 26/01/1995 của chính phủ quy định BHXH ở nước ta bao gồm 2 loại hình BHXH bắt buộc và BHXh tự nguyện.

a) BHXH bắt buộc:

- Người lao động làm việc trong các doanh nghiệp của Nhà nước.

- Người lao động làm việc trong các doanh nghiệp thuộc các thành phần linh tế ngoài quốc doanh có sử dụng từ 10 lao động trở lên.

- Người lao động Việt Nam làm việc trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam trong các khu chế xuất, khu công nghiêp, trong các cơ quan tổ chức nước ngoài hoắc tổ chức quốc tế tại Việt Nam.

- Người lao động làm việc trong các tổ chức kinh doanh dịch vụ thuộc cơ quan hành chính sự nghiệp, cơ quan Đảng, đoàn thể.

- Người lao động làm việc trong các doanh nghiệp tổ chức dịch vụ thuộc lực lượng vũ trang .

- Người giữ chức vụ dân cử trong các cơ quan: Đảng chính quyền, các cấp từ cấp huyện trở lên.

Những đối tượng áp dụng chế dộ BHXH bắt duộc nêu trên có đặc điểm chung nổi bật là: Những người này có công việc, thu nhập và nơi làm việc tương đối ổn định, những đối tượng này đều có người sử dụng lao động đóng them phí BHXH cho họ, thong thường mức đóng cao hơn so với chính bản thân người lao động đóng. Ngoài ra những người nói trên khi tham gia BHXH luôn được sự bảo trợ, tài trợ từ phía nhà nước.

b) BHXH tự nguyện:

- Những người làm nghề tự do: bác sĩ, luật sư, những người buôn bán nhỏ, thợ thủ công...

- Những người lao động làm ở những nơi sử dụng dưới 10 lao động. những công việc có thời hạn dưới 3 tháng,,, công việc theo mùa vụ hoặc công việc có tính chất tạm thời khác.

Luật BHXH qui định, mọi công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi đến đủ 60 tuổi đối với nam và từ đủ 15 tuổi đến đủ 55 tuổi đối với nữ đều có thể tham gia BHXH tự nguyện. Mức tham gia BHXH tự nguyện được quy định hằng tháng bằng 16% mức thu nhập người lao động lựa chọn. Từ năm 2010 trở đi, cứ 2 năm 1 lần, người lao động sẽ đóng thêm 2% cho đến khi đạt mức đóng là 22%.

Người lao động được phép chọn một trong các phương thức đóng hằng tháng, hằng quý, 6 tháng một lần. Mức thu nhập tháng của người tham gia BHXH tự nguyện lựa chọn thấp nhất bằng mức lương tối thiểu chung, cao nhất bằng 20 tháng lương tối thiểu chung (mức lương tối thiểu chung hiện nay là 540.000 đồng).

Đặc điểm chung của nhóm đối tượng này là họ có công việc, nơi làm việc và thu nhập không ổn định, không có người sử dụng lao động cụ thể hoặc ổn định đề được người sử dụng lao động đóng thêm phí BHXH ngoài phần đóng góp của bản thân họ. Những đặc điểm này đã làm cho việc áp dụng các chế độ BHXH gặp khó khăn trong việc đăng ký tính toán mức phí đóng góp để tổ chức nguồn thu, thực hiện chi tự cấp kịp thời... chính vì vậy mặc dù bộ luật lao động nước ta có 2 loại hình BHXH nhưng mới chỉ có điều lệ về loại hình BHXH bắt buộc, còn BHXH tự nguyện hiện nay chỉ mới mang tính chất áp dụng thử nghiệm.

c) BHXH thất nghiệp.

Người lao động tham gia bảo hiểm thất nghiệp là công dân Việt Nam làm việc theo hợp đồng lao động hoặc hợp đồng làm việc mà các hợp đồng này không xác định thời hạn hoặc xác định thời hạn từ đủ mười hai tháng đến ba mươi sáu tháng với người sử dụng lao động

Một quy định khác hoàn toàn mới của Luật BHXH là việc hình thành Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp từ năm 2009. Khi đó, người thất nghiệp đã đóng bảo hiểm thất nghiệp đủ 12 tháng trở lên trong thời gian 24 tháng trước khi thất nghiệp sẽ được hưởng bảo hiểm thất nghiệp.

Mức trợ cấp thất nghiệp hàng tháng bằng 60% mức bình quân tiền lương của người lao động trước khi thất nghiệp. Ngoài ra, người hưởng bảo hiểm thất nghiệp còn được hỗ trợ học nghề, giới thiệu việc làm miễn phí. Mức đóng bảo hiểm thất nghiệp là 1% tiền lương, tiền công hàng tháng.

2.2 Các chế độ BHXH

Các chế độ BHXH có thể coi như việc cụ thề hóa việc thực hiện mục đích của BHXH mà bộ luật lao động đã nêu rõ: nhằm từng bước mở eoongj và nâng cao việc đảm bảo vật chất góp phần ổn định đời sống cho người lao động và gia đình họ trong các trường hợp người lao động gặp các rủi ro bất ngờ. Do đó, số lượng các chế dộ bảo hiểm xã hội thể hiện mức độ đảm bảo của xã hội với đời sống người lao động.

Năm 1952, tổ chức lao động quốc tế ICO ra công ước đầu tiên về BHXH gồm 9 chế dộ:

- Chăm sóc y tế

- Phụ cấp ốm đau

- Trợ cấp thất nghiệp

- Trợ cấp tuổi già

- Trợ cấp tai nạn lao động

- Trợ cấp gia đình

- Trợ cấp sinh đẻ

- Trợ cấp khi tàn phế

- Trợ cấp mất người nuôi dưỡng

Hiện nay ở nước ta có 5 chế độ BHXH áp dụng cho các đối tượng bắt buộc sau:

- Trợ cấp ốm đau

- Trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp

- Trợ cấp thai sản

- Chế độ hưu trí

- Tiền mai táng và chế độ tuất.

BHXH tự nguyện bao gồm các chế độ sau đây

- Chế độ hưu trí

- Trợ cấp tử tuất

BHXH thất nghiếp bao gồm các chế độ sau đây

- Trợ cấp thất nghiệp

- Hỗ trợ học nghề

- Hỗ trợ tìm việc làm

Để được hưởng chế độ trợ cấp về BHXH, người lao động phải hội đủ các điều kiện cần thiết như sau:

- Phải là người tham gia BHXH, có đóng phí BHXH

- Quyền hưởng trợ cấp BHXH gắn liền với một biến cố rủi ro ngẫu nhiên nào đó

- Người lao động tham gia BHXH phải không trong tình trạng phạm pháp luật

- Ngoài ra, còn có những điều kiện riêng đối với từng đối tượng hưởng trợ cấp của tiêng từng loại chế độ BHXH khác nhau

Mức trợ cấp BHXH phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau:

- Tùy thuộc vào rủi ro biến cố mà người lao động phải gánh chịu

- Trong từng cế độ cụ thề, mức trợ cấp còn tùy thuộc vào mức độ rủi ro xảy ra cụ thể, tùy thuộc vào số năm đống BHXH và mức đóng BHXH

2.3 Vai trò của BHXH

Trong nền kinh tế thị trường, BHXH có vai trò rất to lớn. Vai trò đó được thể hiện trên các mặt sau:

BHXH mang lại sự đảm bảo và ổn đinh cuộc sống cho người dân đặc biệt là người làm công ăn lương.

Khi có sự cố bảo hiểm, những ngưởi tham gia bảo hiểm nhất định sẽ nhận được một số tiền bảo hiểm để giảm bớt khó khăn về mặt tài chính, tạo điều kiện duy trì mức sống đã đạt được. Như vậy, thực hiện tốt chính sách bảo hiểm nghĩa là tạo sự an tâm cho những người lao động trong quá trình lao động.

Hỗ trợ và thực hiện các biện pháp an toàn lao động, tạo điều kiện để cải thiện, nâng cao sức khỏe cho người lao động

Đây là vai trò tích cực của BHXH đối với người lao động vì nó vừa có thể nâng cao đời sống cho người lao động lại vừa giảm bớt được các khoản chi trợ cấp về tai nạn, bệnh nghề nghiệp,... vừa đảm bảo quá trình sản xuất kinh doanh được tiến hành bình thường

Sử dụng nguồn tài chính nhàn rỗi để tham gia vào thị trường tài chính nhằm mục đích bảo toàn và phát triển quỹ BHXH.

Trong điều kiện kinh tế thị trường, qũy BHXH cũng là một nguồn tài chính quan trọng của thị trường tài chính để đầu tư phát triển kinh tế xã hội. Quỹ BHXH, đặc biệt phần chi cho chế độ hưu trí có thời gian nhàn rỗi tương đối dài, hang chục năm. Vì vậy. có thể sử dụng nguồn vốn này để tham gia vào thị trường tài chính với mục đích bảo toàn và phát triển quỹ BHXH.