Chương I

VƯỢT TRƯỜNG SƠN

Năm 1968

Sau chuyến đi công tác Nghĩa Lộ, tôi về Hà Nội, được hưởng

một cái tết gia đình thật vui vẻ. Rồi họp và nhận được quyết định đi

B. Bao sung sướng! Thế là tôi chẳng còn lòng dạ nào mà ngồi với

bút sách nữa. Chạy nhào lên Sơn La mang các thứ về để kịp tập

trung. Riêng cái xe đạp thì phải để lại, vì không có phương tiện

chuyên chở, anh em sẽ đem về gia đình giúp khi có điều kiện. Điều

duy nhất làm tôi luyến tiếc là không kịp lấy giấy chuyển đối tượng

kết nạp Đảng. Việc phấn đấu, coi như phải làm lại từ đầu. Ngoài ra,

còn có một số tài liệu hay mà không viết được vì lòng cứ rộn lên.

Từ ngày 9 tháng 3 năm 1968

Chúng tôi đến nơi tập trung để bồi dưỡng và rèn luyện. Lại lên

ở với núi rừng - trại 105 này đóng ở Hòa Bình, nơi có những ngọn

núi đá vôi cùng nhiều hang động khá lớn. Ăn uống thật khá. Chúng

tôi phát ngấy mỡ lợn, phải ăn kèm với các món chua (chủ yếu là giá

muối chua). Chúng tôi tập hành quân: đeo gạch và leo núi. Công

việc đó không có gì mới lạ đối với tôi, vì khi công tác ở vùng rừng

núi Sơn La, tôi đã từng leo dốc cao, mang vác nặng.Tuy nhiên có

những tối hành quân trên đường số 6 thì thật vui. Rừng vốn tĩnh

mịch, chỉ có những ánh đom đóm lập loè nơi thung lũng. Song rừng

bỗng chuyển động ầm ầm bởi những đoàn quân đi. Chúng tôi đi

hàng hai ven đường, còn lòng đường thì nhường cho từng đoàn xe

lớn. Có những đoàn chở vũ khí, phủ bạt kín mít, lầm lũi lăn bánh.

Có những chiếc xe xích sắt rú ầm ầm, xủng xoảng, ở ống xả hơi,

3

thỉnh thoảng lửa lại phụt ra, kéo thành một đường lửa nhỏ mà đỏ

rực. Có những chiếc ô tô chở đầy chiến sĩ. Tối quá, không nhìn thấy

họ, song nghe giọng nói và tiếng cười của họ, tôi dám chắc rằng họ

còn trẻ lắm và nét mặt họ rạng rỡ lắm. Họ hò hát. Họ thét lên với

chúng tôi:

Đi trước nhé!

- Gặp nhau ở Khe Sanh nhé!

- Gặp nhau ở Sài Gòn nhé!

Và nhiều nữa. Họ lại hát những bài ca sục sôi khí thế cách

mạng: Hành quân xa, Vì nhân dân quên mình... Trên một chiếc xe

vọng lại tiếng kèn acmônica với bài Giải phóng Miền Nam. Phải,

giải phóng Miền Nam, chúng tôi, các đồng chí đang trên đường đi

giải phóng Miền Nam đây! Trong tiếng xe chuyển động rầm rầm,

tôi thấy máu trong người bốc lên hừng hực. Tôi muốn băng ngay

theo những đoàn xe - chúng đi chếch sang phía Tây để vòng về

phương Nam - Tiền tuyến đó.

Ngày 30-4-1968

Chúng tôi đã nhận xong trang bị và hôm nay bắt đầu lên

đường. Mưa phất nhẹ những hạt li ti như bụi phấn. Chúng tôi ra đi

trước sự tiễn biệt của nhà trường, của những anh em đi sau. Vì bí

mật, không ai được báo cho người nhà đến tiễn. Một số người có đại

diện cơ quan đến đưa chân. Anh Điều - công nhân in tráng phim

thuộc ngành Điện ảnh - đi trong đoàn tôi, bỗng khóc rưng rức. Anh

em xúm lại hỏi, anh bảo khóc vì "nhớ cơ quan quá!" Tôi không ai

tiễn đưa, nhưng lòng thấy thanh thản. Bẩy chiếc xe chở đoàn chúng

tôi. Xe chuyển động và mọi người vẫy gọi. Tôi từng ra đi, từng gặp

nhiều cuộc chia tay, song lần này sao thấy nó khác thế. Lòng bâng

khuâng, háo hức, thương mến...Ôi, bao cảm xúc cứ xen vào nhau...

Chúng tôi đi theo đường quân sự, vắng lặng mênh mông.

Không một bóng người. Không một bóng nhà. Chỉ thấy con đường

4

mờ mờ trắng và bạt ngàn là màu tím đen của núi rừng cùng vô vàn

ánh đom đóm lập loè khắp thung lũng.

Suốt từ 30-4 đến 5-5, chúng tôi đã vượt được hàng trăm cây số,

vượt qua Hoà Bình, vượt Thanh Hoá đến Nghệ An.

Đoàn chúng tôi dừng lại ở Nam Vân - Nam Đàn, gần ngay quê

Bác. ở đây, máy bay Mỹ quần suốt ngày đêm. Một buổi trưa, chúng

tôi nghe những tiếng bom nổ uỳnh uỳnh và một tiếng "bụp". Một

quả bom rơi rất gần chúng tôi, trúng vào một xóm trước mặt. Bụi

đất tung lên vàng khè. Bọn quỷ Mỹ lại tàn sát dân ta đây! Lòng

chúng tôi nghẹn lại căm thù!

Buổi tối, chúng tôi ra đi. Chẳng còn mấy chốc nữa sẽ đến thành

phố Vinh. Trời xẩm tối. Đoàn xe chợt dừng lại. Người gác barie báo

có bom nổ chậm ở phía trước. Thế là xe phải quay đầu lại. Phía xa,

mấy chiếc đèn dù của lũ máy bay mới thả treo lơ lửng, hắt ánh sáng

vào cả khoang xe chúng tôi.

Lại xuống xe, vào làng, tìm nhà dân để ở. Chúng tôi toàn dựa

vào đồng bào thôi mà! Tổ chúng tôi đang ngơ ngác tìm đường thì có

một ông cụ trạc 70 tuổi ra gọi:

- Các con vào nhà bố mà ở!

Mừng quá, chúng tôi tạt vào. Ông cụ đi trước, lưng hơi còng

song dáng còn nhanh nhẹn lắm. Trong nhà, một phụ nữ ra mở cửa

liếp - đó là con dâu cụ lão. Gia đình lục đục thức dậy. Cụ mở màn,

lay gọi hai đứa bé. Chúng tôi gạt đi:

- Thôi, để các em ngủ, chúng con nằm đâu cũng được!

Cụ sốt sắng:

- Không, có chỗ cho chúng tôi rồi. Nằm đây cho tử tế.

Cái giường ấy rộng song hơi ngắn. Dưới gầm nó là một cái hầm

lớn. Chiếc giường được kê nửa chìm, nửa nổi trên chiếc hầm đó.

5

Sáng, chúng tôi giật mình choàng dậy vì những tiếng động lớn.

Mấy chiếc phản lực xà sát sạt, gầm rít điên loạn. Hai đứa chúng tôi

vùng dậy định tụt xuống hầm, song lúng túng mãi vì mấy sợi dây

dù ở cái võng chúng tôi dùng làm chăn đắp cuốn cả vào chân, tay.

Lẫn trong tiếng phản lực, tôi nghe tiếng cười khanh khách ròn tan

của trẻ thơ. Một cô bé chừng 14 tuổi đang đứng ôm cột nhìn chúng

tôi mà cười. Trời, giữa vùng chiến sự ác liệt này sao lại có giọng cười

hồn nhiên như vậy nhỉ?

Ngày 8-5-1968

Chiều rồi mà số bom quái quỉ kia vẫn chưa được giải quyết.

Đoàn chúng tôi quyết định phóng xe vượt qua nơi đó. Không còn

cách nào khác. Chẳng lẽ nằm ì ra mãi?

Xe chúng tôi vẫn đi thứ hai. Nó ầm ì tiến khỏi làng, ra đường

lớn. Rồi nó tăng tốc độ. Chúng tôi ngồi ngay ngắn, tay bám chặt lấy

thành xe. Xe vượt qua nghĩa trang liệt sĩ 30-31, rồi qua gốc đa. Chỉ

qua cái cống nữa là đến bãi bom. Nhìn lại sau xe, tôi thấy mấy cô

gái đang thủng thẳng bước tới và cười rất tươi. Sắp đi qua bãi bom,

sao mà thản nhiên vậy? Xe xóc mạnh và băng lên. Sau xe, cánh

đồng lúa xanh mởn trải rộng dần ra. Và ở một vạt lúa sát bên

đường có 2 hố đen ngòm, bùn bắn tung toé xung quanh. Còn 4, 5 hố

khác ở mấy thửa ruộng xa hơn. Đó, các hố bom đó. Xe vẫn băng lên.

Cái chết lùi dần lại phía sau. à, ra cũng đơn giản thôi.

Thế là qua bãi bom một cách an toàn. Xe tiến về thành phố

Vinh. Nhà thờ Vinh đứng câm lặng bên những ngôi nhà tan hoang,

những ngọn cây xơ xác vì bom Mỹ. Chợ Vinh tan tành, cái biển đề

tên chợ treo ở cổng cũng bị bom hất xuống, chỉ còn bám chếch vào

một trụ gạch như thách đố.

Chúng tôi xuống xe. Vừa lúc ấy nghe phía Nam Đàn có một

tiếng nổ lớn: bãi bom đã lên tiếng! Không hiểu mấy cô gái tôi gặp có

sao không?

6

Xe đỗ ở ngã tư thành phố để chờ qua phà. Còn cách 3-4 km nữa

nhưng nơi đó rất nguy hiểm nên xe phải chờ ở đây. Khi nào phà đến

sẽ có người gọi điện thoại báo cho trạm barie, trạm lại hướng dẫn

cho xe đi. Hoàng hôn dần buông xuống. Bầu trời xam xám, điểm

chút mây hồng ở phía Đông. Vinh đây, tơi tả vì sự tàn phá của

chiến tranh. Vắng vẻ, đìu hiu. Mấy hàng phi lao cao vút đứng lặng,

in bóng sẫm trên nền trời, cạnh những ngôi nhà gác đổ tan hoang.

Trạm biến thế điện bỏ không, xung quanh có công sự. Bọn tôi đứng

đó ngắm nhìn cái cảnh tĩnh mịch của thành phố và nghĩ mãi rằng

tại sao lại có những lúc nó nổi bão lửa hừng hực trái ngược với cái

vắng lạnh mênh mông này được? Chúng tôi khẩn trương lên xe. Xe

từ từ tiến về Bến Thuỷ. Bên phải đường là nhà máy điện. Bom nổ

làm đất đá ở đó bị đào xới lộn bậy. Những cột điện gẫy gục hoặc đổ

nghiêng. Cạnh đó là núi Quyết. Phải, cái ngọn núi nhỏ nhoi lở loét

ra vì bom đạn đó chính là ngọn núi anh hùng, đã từng nổi danh

cùng đội tự vệ thành phố Vinh dám đương đầu với lũ "thần sấm",

"con ma" Mỹ.

Sông Lam trôi êm đềm. Bến vẫn phẳng lắm. Xe nhẹ nhàng lên

phà. Phà rộng thật, chở tới 5 xe. Bọn tôi đứng hai bên thành phà.

Trăng lên rồi, toả ánh sáng nhàn nhạt xuống dòng sông. Tôi đứng

bên trái phà ngắm nhìn sông không chán mắt. Dải Hồng Lĩnh đang

im lặng in bóng tím trên bờ bên kia. Không có máy bay và cũng

không có tiếng pháo. Một anh bạn đứng gần tôi chỉ về phía núi

Quyết và hỏi:

- Núi Quyết đấy à? Nó bé thế sao lại nổi tiếng như vậy nhỉ?

Tôi cười:

- Nó nổi tiếng vì ý chí quyết chiến, quyết thắng của nó, ở những

con người đã chiến đấu và chiến thắng trên đỉnh núi ấy.

Phà nhẹ nhàng cập bến. Ô tô rú ga. Chúng tôi chạy nhanh lên

bờ. Tất cả đều phải khẩn trương. Có thể lũ máy bay sẽ đến bất ngờ

hoặc pháo ở biển có thể nã tới trong phút chốc.

7

Đất Hà Tĩnh đây rồi. Vào làng. Hai bên đường, những quả núi

nhỏ nằm im lìm dưới trăng.

Xe chợt dừng lại. Phía trước, lũ máy bay mới thả mấy quả pháo

sáng. Chúng tôi tản ra hai bên đường. Tôi và Vượng vào ngồi gần

một ruộng khoai, có gì thì nấp ở rãnh khoai cũng đỡ. Những quả

pháo sáng vẫn treo lơ lửng lưng trời, hắt ánh sáng vàng vọt về phía

chúng tôi. ở ngôi nhà bên có mấy đứa bé chạy ra ngó chúng tôi và

cười. Bố chúng đứng ở vườn sắn hò hét bắt chúng vào hầm, song

chúng cứ ngồi cười mãi. Có vẻ chúng đã quen với cảnh máy bay dậm

dọa lắm rồi.

Khoảng giữa đêm, đoàn xe dừng lại. Chúng tôi rẽ vào làng để

ngủ. Đường đi phải qua một cánh đồng lớn. ít lâu nay mưa lớn nên

đường lầy lội và trơn quá. Phải dò dẫm từng bước, thụt lên thụt

xuống mới đi nổi. Song được cái không ai ngã.

Sáng, chúng tôi chuyển sang nhà bên cạnh ở, vì nhà cũ chật

quá. Gia đình này có hai cô con gái. Các cô rất tươi cười. Một cô bảo

rằng mọi khi có bộ đội đến, thanh niên làng vẫn tổ chức đón tiếp

nồng nhiệt lắm, nhưng vì chúng tôi đến vào ban đêm nên không tổ

chức được.

Một bác nông dân có vóc người cao lớn sang chơi. Bác tỏ ra rất

quan tâm đến tình hình thời sự. Bác hỏi chúng tôi, nhưng nhiều khi

lại ngồi nói vanh vách tình hình trong nước, ngoài nước cứ như là

phổ biến cho chúng tôi vậy. Bác nói rằng ở đây nhân dân tổ chức

bán gà chống Mỹ, nếu đoàn có giấy tờ thì sẽ mua được. Bác ấy là

chủ nhiệm hợp tác xã mua bán xã. Bác ấy nói đúng. Buổi chiều, có

mấy bà xách vịt, ngan đến cho chúng tôi. Vì ban ngày, gà đã thả

nên thay bằng ngan, vịt. Rồi lại có bà mang rau đến bán cho chúng

tôi nữa. Tất cả đều có giá phải chăng. Hai cô gái ở nhà rất sốt sắng

giúp chúng tôi. Cô thì rửa rau, vo gạo, cô thì đi mua giúp củi, nhen

bếp. Điều đó làm chúng tôi rất vui vẻ và cảm động.

Tối, chúng tôi ra xe. Trăng ngào ngạt khắp làng quê. Các cô gái

làng ríu rít đi tiễn, cô xách hộ xoong nồi, cô xách hộ túi.

8

Xe lại rú ga, gầm gừ tiến khỏi làng. Đường xóc nảy như rang

ngô. Có một cái rãnh xẻ ngang đường to quá, xe phải chúi đầu

xuống rồi lại dê đít vượt lên - lúc ấy thì thành xe chúi tịt xuống

rãnh, chỉ cao ngang mặt đường. Được cái xe khoẻ nên vượt qua hết.

Đi được một đoạn thì xe dừng lại. Thật phiền phức, đường tắc

rồi. Chiều nay bọn Mỹ vừa đánh đoạn đường phía trước, hiện ở đó

còn bom nổ chậm. Thế là phải quay lại đường cũ, gặp lại con đường

làng với những nụ cười vui vẻ của các cô gái.

Ngày 11-5-1968

Tối nay là tối thứ bảy. ở Hà Nội chắc vui lắm, còn chúng tôi thì

đang làm nhiệm vụ bám chắc vào thành xe để khỏi bị xe hất tung

ra ngoài qua những cú xóc. Nhưng không vì thế mà mất vui. Nhiều

anh khoẻ tán lắm - đủ thứ chuyện - làm váng cả xe lên.

Tôi ngồi gần cuối, tay vịn vào thành xe và lặng nhìn về phía

sau. Mây nhiều nên trăng bị che, trở nên nhạt nhẽo vô cùng. Lẫn

trong tiếng động cơ ô tô, tôi nghe có tiếng rít và réo ầm ầm. Và hiện

ra trước mắt tôi là hình thù đen trũi của một chiếc phản lực Mỹ. Nó

bay thấp quá, trông như một con cá lớn trườn qua đầu chúng tôi,

song nó mù, chẳng phát hiện nổi chúng tôi. Xe không dừng lại.

Phải, nó bay nó cứ bay, mình đi mình cứ đi chứ sao.

Được một đoạn, xe dừng lại nhưng vẫn nổ máy. Vì ngồi sau, tôi

không nhìn thấy gì ở phía trước. Tôi nghe tiếng mở cửa ô tô, rồi

nghe Ca - một trong hai anh lái xe cho đoàn - hét lớn:

- Đi thôi Thịnh ơi. Bom bi, nó nổ bỏ mẹ bây giờ!

Cửa xe đóng cái "sầm". Xe lướt tới. Chúng tôi lạnh gáy! Ngơ

ngác chẳng rõ vì sao lại có chuyện ấy? Lúc này xe đã vượt qua nơi có

bom bi. Quả bom nằm ngang trên đường, cánh mạ kền sáng lấp

lánh dưới trăng. Đó là loại bom bi dứa. Bên đường, có một số hố nho

nhỏ - đó chính là hố do các quả bom bi khác gây ra. Thật cái chết cứ

rình mò và định nhảy xổ vào sự sống. Song cuộc sống vẫn cứ ung

dung điềm tĩnh.

9

Nghỉ giải lao. Ngồi mãi trong xe cũng phát mệt, tai ù lên và

người nôn nao. Chúng tôi nhảy xuống xe, vươn mình hít thở luồng

không khí trong lành của buổi đêm. Phía xa, bọn máy bay lại thả

mấy chùm pháo sáng. Chúng tôi tản ra xa xe và ngồi gần mấy cái

hào. Tôi hỏi Thịnh:

- Lúc nãy bom bi thế nào đấy?

Thịnh cười rất tươi:

- À, mình nhìn dưới ánh trăng thấy vật gì lấp lánh, tưởng cái

bút máy ai đánh rơi nên đỗ lại. Suýt nữa thì bỏ mạng!

Quanh tôi có những tiếng nói chuyện rì rầm. Có mấy anh đang

gay gắt tranh luận về việc hút thuốc lá thì phản lực có phát hiện

được không? Anh thì bảo nó chỉ như tàn đom đóm, thấy sao được.

Anh thì bảo đừng chủ quan. Thế mà rồi cãi nhau om sòm.

Tôi nhìn trở lại con đường xe vừa qua. Cách nơi tôi ngồi không

xa lắm, có một đoạn đường còn mang nặng vết tích chiến tranh. Hai

hàng cây ven đường bị cháy xém và gãy gục. 6 chiếc xe - cái thì tung

mui, cái thì còn trơ khung - nằm lăn lóc hai bên đường. Thịnh cho

biết nơi đó trước đây có hai hàng cây rất lớn, xanh rì. Xe của ta đỗ ở

đó, không may bị lũ giặc trời phát hiện, chúng điên rồ xâu xé. Xe bị

bốc cháy. Có anh đã dũng cảm lái xe chạy xuống ruộng, lấy bùn dập

lửa nhưng lại bị bọn Mỹ bắn rốc két trúng, nên hy sinh ngay bên

xe.

Đêm, xe đi theo những con đường vòng khó hiểu rồi đỗ lại ở một

bãi khá rộng. Tất cả người và đồ đạc đều xuống xe. Đây là trạm 12 ở

Hương Khê, chúng tôi nghỉ lại rồi sẽ đi bộ. Chúng tôi bắt tay từ biệt

những đồng chí lái xe dũng cảm và vui tính.

Vai vác ba lô, chúng tôi men theo những bờ ruộng để vào nơi

nghỉ. Đi chừng 4-5 km mà thấy toát cả mồ hôi. Gặp mấy đoàn bộ

đội đi ngược lại. Họ hỏi chúng tôi: "Quê đâu đấy? vào hay ra?..."

Đường làng rộn rã bước hành quân.

10

Ngày 12, chúng tôi nghỉ ở đây, anh em mua con chó làm bữa

liên hoan.

Ngày 13-17/5-1968

Bắt đầu cuộc đi bộ. Nghe nói 10 ngày đầu là mệt lắm. Được cái

đường bằng và ngắn nên đỡ mệt. Ngay hôm đầu vừa đi đã gặp mưa.

Chưa có kinh nghiệm nên ai cũng để ni lông trong ba lô, tháo ra

thật lâu.

Gặp một buổi hành quân đặc biệt. Trời tối như hũ nút, đường

nhỏ, gập gềnh men theo triền núi, lại không được dùng đèn pin.

Chúng tôi dò dẫm bước từng bước. Chỉ lo ngã. Phía thung lũng,

hàng trăm ngàn cánh đom đóm sáng lập loè. Toàn khu rừng lốm

đốm những ánh lân tinh phát ra từ các cây gỗ, lá mục.

Tôi lấy một miếng gỗ lân tinh lớn gài sau ba lô người đi trước

và bám riết theo ánh sáng yếu ớt đó. Vậy mà có lúc tôi bước không

kịp. Nhìn quanh chỉ thấy đen tối mịt mùng. Chân không dám bước

vì sợ sa xuống vực. Tôi đứng tại chỗ gọi hoài người đi trước để nghe

theo tiếng gọi mà lần tới. Mắt cứ căng ra mãi, nên đầu thấy nhức

quá. Đoạn đường có hơn nửa cây số mà chúng tôi đi mất hơn một

tiếng đồng hồ. Ra cửa rừng thấy ánh trăng tràn ngập.

Ngày 18/5/1968

Ra đi từ 2 giờ sáng. Đoạn đầu đường cũng bằng. Đến gần trưa

thì bắt đầu lên dốc. Chúng tôi nghỉ trưa ở một khu rừng nứa. Nóng

và khát, bi đông đã gần hết nước.

Khoảng hai giờ, chúng tôi lại đi. Phải lên cái dốc cao, anh em

gọi là dốc Đại tướng. Mệt thật, nắng cứ nắng hoài, và dốc cứ lên cao

mãi. Rồi chúng tôi dừng lại khu rừng nứa. Đặt ba lô xuống, chúng

tôi rút dao găm và chặt nứa để lấy nước uống. Những cây nứa bị

phạt ngang, toé ra những tia nước trong mát. Chúng tôi chặt cả cây

rồi chặt ra từng khúc, dùng ca, bát hứng ở dưới. Như vậy cũng tạm

được, có chút nước bớt khô cổ. Cuộc hành quân lại tiếp tục. Trời vẫn

nóng như đổ lửa. Phía bên kia sườn núi, những hố bom Mỹ lở lói, đỏ

11

chói lên dưới ánh nắng. Lại khát, mồ hôi ra ướt đẫm áo. Mồ hôi túa

ra trên mặt, chảy thành dòng xuống cằm. Tôi liếm những giọt mồ

hôi đó, cảm thấy đỡ khát. Kỷ luật hành quân không cho phép dừng

lại; khi qua một rừng nứa, tôi cầm con dao lăm lăm trong tay, hễ

thấy cây nào dễ, là bập một nhát rõ mạnh vào thân nó, rồi ghé sát

miệng vào đó, uống vội vàng từng giọt nước. Gần 4 giờ chiều, trời

càng chói chang. Chúng tôi phải đi qua một khu đồi tranh. Đạp lên

tranh mà đi. Tranh ngã rạp theo triền dốc, đặt chân lên thấy trơn

tuột, chỉ muốn ngã. Tranh hấp nắng, toả ra cái nóng hầm hập. Tôi

đi, trần trụi hai cảm giác khát và nóng, tưởng như đi trong một cái

nồi rang khổng lồ, kỳ quái. Còn chiếc ba lô thì trĩu nặng xuống, đôi

quai cứ trì riết hai vai rát bỏng. Xuống khỏi dốc, chúng tôi phải

vượt qua đường 15. Đoạn đường này bọn Mỹ thường rải bom bi.

Từng tốp 4-5 người chạy dọc theo đường, núp sát ta luy rồi băng

qua phía bên kia. Tiếp đó, xuống một cái dốc sâu hun hút và trơn

tuột. Không phải đi xuống mà là bò xuống, tụt xuống. Tôi phải dùng

gậy, ra sức chống đỡ cho khỏi ngã. Suối nước reo róc rách dưới chân

dốc kêu gọi chúng tôi. Nhiều người nhào xuống dưới chân dốc là

quăng ba lô xuống, lấy bi đông ra vục nước, uống ừng ực. Tôi uống

một ca đầy, thấy nước chạy khắp cơ thể, tới đâu mát tới đấy. Rồi

rửa mặt thật thoả thuê. Nước, nước, mới xa nước vài tiếng đồng hồ

mà thấy nhớ vô cùng, khi gặp lại nó ai cũng vồ vập. Tính, một cô

gái có dáng người thấp, béo, ngồi gục vào chiếc ba lô. Tôi hỏi cô lấy

nước chưa? Cô ngửng lên, lắc đầu. Mặt cô đỏ rực như muốn bốc lửa.

Tôi cầm bi đông, khăn mặt, lấy nước dùm cô ấy.

Mãi tới 6 giờ tối mới tới trạm, kết thúc chuyến đi dài 36 km

trong một ngày!

Chủ nhật, ngày 19/5/1968

Chúng tôi ở trạm 15. Hôm nay sinh nhật Bác. Tôi ngồi nghĩ lại

cuộc đời chiến đấu đầy gian khổ của Bác và thấy có thêm sức mạnh

để vượt đường dài.

Đường đã thử sức người. Những đoạn đường đã trả lời cho

chúng tôi rõ: Sức anh được bao nhiêu? Liệu bỏ bớt thứ gì? Bắt đầu

cuộc "thanh trừng" các ba lô. Có anh mang sách ra xé bớt bìa. Có

12

anh bỏ lại cái áo đông xuân, một vài chiếc quần, áo. Nguyễn Đại,

phóng viên báo Nhân dân, người bé nhỏ, lượng không đủ sức mang

vác, đã cắt bớt nửa dưới của chiếc màn cá nhân, bẻ vứt đi nửa đuôi

chiếc bàn chải đánh răng... Còn tôi, tôi thấy vừa sức, vả lại cái gì

cũng cần, không thể bỏ được.

Chúng tôi ngủ trong cái nắng hầm hập của miền Tây Quảng

Bình và trong tiếng gầm rú của lũ phản lực để nửa đêm lại vùng

dậy, vác ba lô đi.

Ngày 20 và 21/5/1968

Trời trở mát và mưa nhẹ hạt. Song nằm trong nhà nghe rõ giọt

mưa rơi lộp bộp xuống những tầu dừa, tưởng mưa to lắm. Sáng sớm

lại ra đi. Mắt díp lại, buồn ngủ quá. Hôm nay chúng tôi chỉ vượt 17

km nên đỡ mệt.

Ngày 21/5/1968

Nghỉ lại trạm 17. Đây là trạm cơ giới. Mọi người hy vọng sẽ

được đi ô tô. Đôi chân tệ quá mà.

Tình hình không cho phép chúng tôi đi xe. Lũ máy bay rình mò

dữ lắm, đi bộ an toàn hơn. Chúng tôi được biết đoàn xe đi trước

chúng tôi mới "bị" ở Xuân Sơn 3 xe, 40 người bị chết, bị thương. Tôi

cũng nghe tin hôm vượt đường, chúng tôi qua một lúc thì lũ máy

bay đến ném bom làm chết và bị thương 25 bộ đội...

Hôm nay chúng tôi được nghỉ ngơi hoàn toàn. Anh em đi lĩnh

gạo, thịt hộp, đường, sữa, rau khô. Cuộc sống trên đường thật sung

túc. Chúng tôi được cung cấp đầy đủ đường, sữa, thịt... để bồi dưỡng

sức khoẻ.

Từ ngày 22-25/5/1968

Tiếp tục đi đường bằng. Mỗi ngày vượt từ 18 đến 24 km. Trạm

18 ở trên một mảnh đất khô cằn.

13

Chủ nhật, Ngày 26/5/1968

Đi đến trạm 20. Nắng dữ dội. Đây, đất Bố Trạch, Quảng Bình

đây. Đêm, máy bay quần đảo suốt.

Ngày 27/5/1968

Chiều, chúng tôi xuất quân. Trời nắng chói chang. Gần đến

đường 15, chúng tôi dừng lại bẻ lá nguỵ trang, rồi nai nịt gọn gàng.

Chúng tôi khẩn trương tiến ra đường, rồi tiếp nhau chạy qua

khoảng đất trống do con đường và một khoảnh ruộng bên đó tạo

thành.

Đêm, chúng tôi tới trạm 21. Máy bay quần suốt, thi nhau thả

pháo sáng và bắn rốc két.

Ngày 29/5/1968

Ra đi từ 3 giờ sáng. Đoạn đường thật đẹp: men theo những bờ

suối, nước trong vắt, có nhiều phiến đá có những hình thù kỳ ngộ,

dễ ưa và những cây trúc đào lả lướt mọc hai bên bờ suối.

Gần trưa, chúng tôi tới một khu rừng già. Thật tấp nập: bộ đội,

thương binh nườm lượp.

Bắt đầu cuộc sống ngủ rừng. Chúng tôi căng tăng, mắc võng

thành một căn lều xinh xắn giữa rừng. Phải học cách mắc võng để

không cho nước mưa chảy vào võng: đầu tiên, phải chọn 2 cây có

khoảng cách vừa tầm võng (trên 2 mét), đóng 2 cọc và buộc dây

chằng chúng vào 2 thân cây -gọi là cọc phụ - sau đó cột dây võng

vào 2 cọc phụ. Cách mắc tăng thì đơn giản hơn: dùng dây căng

thẳng qua hai thân cây làm "đòn nóc", vắt tấm vải vi ni lông qua,

rồi cột các góc vào các gốc cây xung quanh, tạo thành tấm lều nhỏ

phủ trên võng.

Ngày 30/5/1968

Tới hôm nay đã hành quân tròn một tháng. Chúng tôi nghỉ tại

trạm 22 một ngày. Khu rừng rộng rãi và thoáng, sạch, tạo cho

14

chúng tôi một không khí thoải mái. Song lũ máy bay quấy rối chúng

tôi hoài. Chúng bay sát sàn sạt ngọn cây, gầm rít điên loạn. Qua

những lùm cây, thỉnh thoảng tôi lại thấy lướt qua hình thù dài

ngoẵng của một chiếc F105 hoặc múp hình vỉ ruồi của một chiếc F4.

Chúng bỏ bom uỳnh uỳnh phía ngoài đường. Song, bọn tôi vẫn điềm

tĩnh nghỉ ngơi. Người thì mang bộ tông đơ ra cắt tóc cho nhau, một

số người thì xúm xít trong một chiếc lều, hò hét nhau trong những

ván bài thú vị.

Ngày 31/5/1968

Hôm nay phải vượt qua một đoạn đường dài 40 km. Chúng tôi

đi từ sớm. Con đường thật hóc hiểm, toàn núi đá dựng đứng. Anh

em công binh phải dùng mìn phá bạt sườn núi mở đường đi. Có

những đoạn dốc dựng đứng, đá lởm chởm không thể làm đường

được. Người ta phải đóng những thanh gỗ lớn bắc vượt qua nó. Đeo

ba lô nặng, bước lên những bậc thang dựng đứng và ẩm ướt cảm

thấy người nặng trịch và thiếu thăng bằng. Đoạn đường này, phải

vượt qua chín dốc, ba thang.

Được nửa đường, chúng tôi dừng lại dựng lều để nghỉ. ở đây xa

suối quá, chúng tôi phải mang ni lông đi 3-4 km vác nước về. Trời

thật tai ác, khi chúng tôi vừa nhen nhúm lửa lên thì đổ ập mưa

xuống. Mưa rào quất những làn roi nước xuống mặt đất một cách

phũ phàng. Chúng tôi vội vàng chuyển bếp vào một ngách đá và

ngồi thu lu dưới cái vòm đá nhỏ nhắn đó mà nấu nướng.Vẫn không

tránh khỏi ướt. Nhưng dù sao lửa vẫn cháy và cơm vẫn chín.

Chúng tôi ngồi co ro trong tăng ăn cơm nóng và chịu cái lạnh từ

nước mưa thấm vào.

Tôi phải thay quần áo và xoa dầu khắp người cho nóng rồi mới

yên tâm leo lên võng nghỉ.

Đêm, mưa vẫn rả rích. Mở mắt ra, tôi ngỡ ngàng với những

đốm sáng xanh quanh võng: lân tinh phát ra từ những kẽ lá, thân

cây mục rải khắp rừng.

15

Ngày 1/6/1968

Sáng dậy, mặc lại bộ quần áo ướt và lại ra đi. Đến trạm - cũng

là rừng thôi. Xa dân thật khổ.

Ngày 2/6/1968

Lại ra đi khi mới 4 giờ sáng. Chúng tôi nhanh nhẹn chạy vượt

đường 20. Đoạn đường này địch đánh ác liệt, thấy đầy hố bom và

hai bên đường cây cối cụt hết ngọn, trơ cành xơ xác. Suốt 20 km này

đường dốc liên tục.

Đêm, nằm trên đỉnh Trường Sơn lạnh buốt. Máy bay địch quần

không ngớt.

Ngày 4/6/1968

Sau khi nghỉ một ngày ở trạm 24, 5 giờ sáng nay chúng tôi lại

ra đi.

Đường chúng tôi đi men theo những dòng suối nên khá trống

trải. Lũ máy bay địch cũng quần lượn hoài trên vùng trời này.

Những chiếc máy bay phản lực sáng loá lên trước ánh nắng và lao

loang loáng giữa vòm trời xanh. Có những tiếng nổ "ùng ục" kéo

dài. Không hiểu ta bắn lên hay địch bắn xuống. Chúng tôi phải hết

sức nhanh nhẹn vượt những quãng quá trống trải để lũ máy bay

khỏi thấy.

Trạm 25 này là một trạm mới di chuyển đến. Chỗ ở thật tai hại.

Đó là một khu rừng nứa rất dốc -thật khó kiếm được một chỗ bằng

để làm nơi ở - và rặt một thứ đất đỏ quánh, trơn như đổ mỡ.

Lâu ngày rồi không được ăn rau, thèm quá. Gặp mấy o thanh

niên xung phong và được các o cho một bó rau tầu bay. Thế là

chúng tôi được một bữa canh tươi! Bọn tôi lúi húi mỗi nhóm một góc

rừng bắc ăng gô nấu cơm. Chật chội hết sức. Do vậy thật tai vạ, một

ăng gô nước sôi vừa bắc ra bị anh Nhị đá phải đổ ập cả vào chân

trái tôi. Nóng dãy lên. Bàn chân trái phút chốc đỏ rực lên và rất rát.

16

Nó cứ nóng rát lên từng đợt, rồi dịu đi, rồi lại nóng rát lên từng đợt,

từng đợt như vậy, thật khó chịu. Chống gậy về võng nằm. Tôi lo

lắng vô kể: ngày mai đi đứng sao đây với cái chân này? Thấy tình

cảnh ấy, Vượng rất lo lắng cho tôi. Anh trách móc mãi Nhị về sự vô

ý vừa qua.

Ngày 5/6/1968

Sáng dậy, thấy chân bị bỏng phồng rộp lên. Tôi bôi thuốc mỡ

lên rồi băng nó lại, lồng nó vào chiếc bít tất. Tôi nới rộng quai dép

để đi cho đỡ tức chân, rồi chống gậy tập tễnh bước đi. Đoàn quân

nối dài trong khu rừng nứa lầy bùn. Một thứ bùn đỏ quánh, trơn

tuột. Người ta thi nhau ngã oành oạch! Có đoạn xuống dốc đường

trơn quá, tôi phải chống gậy xuống trước, lựa chiều để xuống dần

từng bước, từng bước.

Đến đất Lào rồi đây. Chúng tôi đi qua một bản của người Lào,

thấy dân ở đây giống người Xá Tây Bắc. Lâu lắm rồi mới gặp dân.

Trời u ám, xam xám một màu chì và thoảng những làn gió

lạnh. Lòng tôi chợt buồn nao nao. Nhớ gia đình quá!

Ngày 6/6/1968

Nghỉ lại ở trạm 26 - tức trạm 6. Đây là trạm đầu tiên trên đất

Lào - thuộc tỉnh Khăm Muộn.

Ngày 7/6/1968

Chúng tôi đi theo những rừng nứa thưa hoặc dòng suối cạn.

Đất mịn màng dưới chân chúng tôi. Đoạn đường này đi khá dễ chịu.

Ngày 8/6/1968

Đi. Đi hoài. Đường dốc ghê quá. Có hai dốc anh em gọi là "ác

ôn" vì nó vừa dựng đứng, vừa trơn tuồn tuột, sảy chân là ngã liền.

Chủ nhật, ngày 9/6/1968

17

Chúng tôi bắt đầu bước vào mùa mưa của đất Lào. Hôm nay

mưa dầm dề suốt. Mưa không to lắm nhưng rất đều hạt và liên tục.

Chúng tôi choàng ni lông, cắm cúi đi. Chiếc áo đi mưa bị cái ba lô

đẩy phồng lên làm cho lưng chúng tôi trở thành gù, trông như

những con lạc đà vậy. Lạc đà vượt Trường Sơn!

Đường lầy lội những nước. Tôi hết sức tránh nhưng dù sao vẫn

sa chân vào những vũng nước bẩn. Nước bùn ngấm vào chỗ bỏng

khiến nó rức buốt. Có lúc đau quá, tôi phải ngồi lại nghỉ - ngồi trên

những khúc gỗ hoặc tảng đá ướt át. Rồi lại chống gậy, gắng đi. Phải

đấu tranh dữ lắm mới đi nổi!

Chiều, trời ngớt đi một chút. Anh em xin được mấy con cá, kho

ăn ngon lạ. Đặc biệt hôm nay chúng tôi ăn khoẻ quá - ăn hai lần,

cách nhau một tiếng và mỗi người ăn mỗi lần nửa ăng gô cơm!

Đêm, trời lại ập cho một trận mưa. Thật đáng buồn, tăng

chúng tôi mắc quá cẩu thả nên nhiều người bị nước tạt vào ướt

sũng. Võng tôi cũng bị ướt. Thế là phải dậy lục đục căng lại tăng.

Quần áo cũng ướt theo. Nằm trong cái ướt lạnh ghê người.

Ngày 10/6/1968

Trời vẫn mưa hoài. Vì đau chân, tôi tranh thủ đi trước. Đường

qua những khu rừng thưa. Thật kỳ lạ, trên đường sao lắm cua thế.

Những con cua núi này trông rất ngộ nghĩnh: con nào con nấy có

đôi càng to tướng và có bộ mai màu đỏ sặc sỡ. Gặp người, chúng chạy

rõ nhanh và chui tụt vào hang. Nếu không chạy kịp, chúng giơ đôi

càng lớn ra muốn chống cự. Tôi bắt được tới hơn 40 con. Bắt nó thật

thú vị: phải nhanh tay, nhanh mắt chộp lấy nó, có con chạy gần tới

hang, tôi lấy gậy hất một cái, cu cậu bật ngửa và giơ đôi càng to xù ra

thật ngộ nghĩnh. Vui với việc bắt cua, tôi quên cả đau chân.

Trạm 10 nằm ở một khu rừng thưa rộng rãi, đất bằng phẳng.

Trạm đón tiếp chúng tôi một cách rất trịnh trọng. Chúng tôi giã cua

nấu canh và lấy một số rang mặn ngọt, ăn rất ngon.

Ngày 11/6/1968

18

Nghỉ lại trạm 10. Trời tạnh mưa, sáng lên một chút. Gần trưa,

chúng tôi ra ven suối nấu cơm. Lửa vừa nhen lên thì mưa ập xuống.

Cái mùa mưa quái ác! Chúng tôi phải lấy ni lông che tạm bếp và

người. Được cái củi là củi nứa nên dễ cháy. Người chúng tôi ướt

mèm, nhưng dù sao cơm vẫn chín.

Chiều, chúng tôi gặp Hoàn, phóng viên của báo Thủ Đô Hà Nội,

nay làm ở Tiểu đoàn bộ Tiểu đoàn xe. Chúng tôi vào Tiểu đoàn bộ

chơi, được anh Nguyễn Hồng - Tiểu đoàn trưởng - và anh Trần

Minh Khâm - anh hùng Quân đội - đón tiếp rất nhiệt tình. Cuộc

sống ở đây khá sung túc. Các anh mang đường kính thỏi của Liên

Xô ra tiếp chúng tôi. Chiều đó, chúng tôi được ăn một bữa cơm trịnh

trọng và thịnh soạn: có bàn ghế, mâm bát hẳn hoi (lâu rồi chúng tôi

chỉ ăn dưới đất và bằng nắp ăng gô), có thịt hộp, thịt lợn tươi kho

(không phải là thịt hộp), canh chua, măng xào...

Ngày 12/6/1968

Trời hửng lên rồi. Bầu trời trong xanh, hứa hẹn những ngày

nắng.

Ngày 13/6/1968

Nắng dữ dội. Mệt quá đấy, mãi đến chiều mới tới trạm.

Ngày 14/6/1968

Đến trạm 13. Trời vẫn nắng.

Ngày 15/6/1968

Nắng rực rỡ, trời xanh cao vời vợi thật đẹp. Chúng tôi nghỉ lại ở

một khu rừng thưa. Trạm trưởng là một chuẩn uý khá điệu đà. Anh

thường nhấn mạnh quá đến cái "tôi": "Tôi đã chỉ thị...", "Tôi không

cho phép...". Anh đưa ra một số mìn lá của biệt kích giới thiệu với

chúng tôi và nói: "Tôi đã cho nhặt hết, nhưng các đồng chí phải

cảnh giác, có nhiều loại màu: màu lá, màu đèn pin, màu bút bi....các

đồng chí đã rõ chưa?". Khi chúng tôi căng tăng, anh không cho, bắt

19

đợi đến tối, bởi vì, theo anh, "tăng là chất mầu dễ lộ, máy bay dễ

thấy". Tôi thấy hơi khó chịu với thái độ của anh trạm trưởng. Vượng

cứ đay đi đay lại cái câu " tăng là chất mầu dễ lộ", có ý chế riễu anh

ta.

Ngày 16/6/1968

Sáng, chúng tôi dậy thật sớm, ăn cơm rồi soạn ba lô.

Chúng tôi vượt sông Xi Bang Hiên bằng những chiếc thuyền

lớn. Nước sông trong xanh và phẳng lặng như gương, trông thật

đẹp.

Đi khỏi sông một quãng, thấy trời bỗng u ám, gió thổi thốc lên

khiến lá rừng rơi lả tả và bay quay cuồng. Mỗi khi trời như thế, tôi

lại nhớ tới Hà Nội mùa đông với những cơn gió mùa đông bắc ngắt

lá rụng đầy đường và lòng thấy trạnh buồn. Nhớ lũ em quá.

Trời mưa một cách giả tạo để rồi lại nắng.

Ngày 17/6/1968

Nghỉ lại trạm 15. Chúng tôi ở trên một triền dốc thoai thoải,

chân đồi có một con suối lượn quanh.

Nghỉ ngơi thoải mái, tôi đi vào bản chơi. Dân Lào nói tiếng

Thái nên tôi chuyện trò được. Bản tôi vào gồm khoảng chục nóc nhà

sàn lụp xụp, với những người dân ít trò chuyện. Phụ nữ không mặc

áo và da đen bóng. Kể ra, bản cũ của họ ở nơi rộng, thoáng, sạch sẽ

và đẹp. Song bọn Mỹ ném bom, họ phải sơ tán vào khu rừng này.

Ngày 18/6/1968

Nắng rực rỡ. Chúng tôi ra đi giữa trưa nên mệt tợn. Có gì sôi

lục bục ở hai mang tai. Đầu óc muốn nổ tung ra. Mi mắt nặng trĩu,

muốn sụp xuống. Tôi phải lấy đường pha với Vi ta min C uống cho

lại sức.

20

Gần tối, chúng tôi vượt qua đường 9. Con đường nổi tiếng đó

trải bằng đá và chỉ rộng 7-8 thước thôi. Sau đó, chúng tôi dùng

thuyền vượt qua sông SêPôn.

Ngày 19/6/1968

Sáng nay chúng tôi vượt dốc "Nguyễn Chí Thanh". Từ các trạm

trước, tôi đã nghe nói đến dốc này. Dưới chân dốc có làm một cái

cổng chào và treo những khẩu hiệu động viên người ra tiền tuyến.

Anh em giao liên đã làm những bậc gỗ để lên dốc cho dễ. Tôi hăng

hái vượt hết bậc này đến bậc khác, vượt gần nghìn bậc thì lên tới

đỉnh. Trên đỉnh cũng có một cổng chào. Bỏ ba lô xuống, tôi hít thở

một cách thoải mái làn không khí trong lành. Nhìn xuống, tôi thấy

ở tít xa, dòng sông SêPôn ánh lên bàng bạc.

Ngày 20/6/1968

Đến trạm 19 A. Đường bằng nhưng dài quá nên đi khá mệt.

Đến đây đoàn K191 chia tay với chúng tôi để rẽ về Trị Thiên.

Khu rừng chúng tôi ở toàn một loại cây nhỏ, thấp và thưa lá

nên quá trống trải.

Ngày 21/6/1968

Nghỉ lại nơi này. Chúng tôi ra bờ sông SêPôn nấu ăn. Lòng

sông khá rộng và nông, có nhiều phiến đá lớn nằm giữa dòng nước

trông thật là đẹp. Tôi tắm giữa dòng sông trong mát thấy thoải mái

vô cùng.

Chiều, trạm tổ chức chiếu phim cho anh em xem.

Ngày 22/6/1968

Đi sớm để qua cầu treo. Chiếc cầu nhỏ, chỉ rộng độ nửa thước

đan bằng tre, được treo ở hai mỏm đá bằng những sợi mây lớn. Trên

đất Lào này, chúng tôi hay gặp những cầu treo như thế. Chỉ làm

toàn bằng gỗ, tre rồi dùng dây mây chằng, treo lên ngọn, thân cây

21

hoặc tảng đá, vậy mà rất vững. Đoàn quân đi qua, cầu rung lên kêu

ken két và đung đưa, đung đưa...

Đến trạm 23, tình cờ tôi nhặt được lá thư của một phụ nữ nông

thôn gửi cho chồng, nói lên những công việc đảm đang của mình khi

anh ra tiền tuyến, ở góc lá thư, anh bộ đội viết câu ca dao:

Vượt qua trăm núi ngàn khe

Đường ra tiền tuyến say mê lạ thường.

Anh lính ấy ra đi rất say mê, phải chăng vì có một lý tưởng

đúng đắn, và phải chăng vì ngoài hậu phương lớn, hậu phương

chung, anh còn có một hậu phương riêng rất vững? Tôi suy nghĩ

nhiều về hậu phương. Ai ra tiền tuyến mà chẳng ôm ấp trong lòng

mình những cái thân yêu của hậu phương. Ngoài cái hậu phương

lớn, chung là cả miền Bắc, là công trường, nhà máy, đồng ruộng...

mỗi người đều ôm ấp trong lòng một hậu phương riêng, đó là gia

đình, bè bạn, nơi anh sinh trưởng! Cái hậu phương ấy tuy riêng, tuy

nhỏ nhưng mặt nào đó nó bao hàm cả những cái chung, thông qua

đó người ta nhớ đến hậu phương lớn vì nó có tác động rất mạnh mẽ

và trực tiếp tới anh. Nó vững mạnh, nó tốt, nó sẽ nâng bước anh rất

nhiều.

Tôi thấy rất tự hào về gia đình tôi, một gia đình có truyền

thống cách mạng. Tự hào về người cha luôn tận tình phục vụ cách

mạng - Ông đã được thưởng Huân chương kháng chiến và Huân

chuơng lao động. Tự hào ở người mẹ đã tiến vượt lên trong cuộc

kháng chiến thứ hai này. Cuộc kháng chiến trước, mẹ tôi chỉ ở nhà

quanh quẩn nuôi chúng tôi. Cuộc kháng chiến này, mẹ tôi tham gia

công tác cơ quan, đồng thời làm công tác Công đoàn. Mẹ tôi đã tự

học để nâng trình độ văn hoá lên hết cấp 2, đã nỗ lực phấn đấu và

đã trở thành Đảng viên. Tự hào ở những đứa em ngoan ngoãn,

chăm học, chăm làm, đứa nào cũng là đoàn viên hoặc đội viên thiếu

niên tiền phong.

Đây đã là tỉnh Xa Van Na Khét của Lào rồi. Chiều, trời đổ ập

một cơn mưa dữ dội.

22

Ngày 23/6/1968

Sáng đi sớm. Trời thật ẫm ờ, dở mưa dở nắng.

Ngày 24/6/1968

Gần sáng, trời mưa như trút nước, chúng tôi dậy thu dọn mọi

thứ trong mưa để lại ra đi. Chiều, trời lạnh và lại trong xanh một

cách kỳ lạ.

Ngày 25/6/1968

Sức khoẻ của anh em trong đoàn sụt dần, đã có nhiều người ốm

phải nằm lại trạm. Thuyết - cùng tiểu đội tôi - cũng sốt, rên hừ hừ.

Chúng tôi kiếm được một quả bí đỏ, nấu chè ăn thật ngon.

Ngày 26/6/1968

Sáng lại lên đường. Mấy anh ốm chống gậy khặc khừ ra đi.

Chúng tôi đi một cách chậm chạp. Tiểu đội tôi tụt lại phía sau

vì anh Thuyết yếu quá. Tuy chúng tôi đã mang hết gạo và một số

thứ nặng hộ anh, anh vẫn đi rất nặng nề. Chúng tôi mệt mỏi leo lên

một cái dốc. Đến gần đỉnh, bỗng Thuyết đứng sững lại, mặt nhợt

nhạt. Anh ngồi phịch xuống rồi nằm ngửa ra. Bọn tôi cuống quýt

tháo ba lô cho anh. Người anh đầm đìa mồ hôi và lạnh toát. Chúng

tôi xoa dầu cho anh và lấy mấy viên sâm, Polyvitamin bỏ vào miệng

anh. Anh ta phều phào: "Đắng lắm anh ơi" và định nhè ra...

Chúng tôi lấy võng ra, buộc vào một khúc tre lớn rồi vực

Thuyết vào võng, khiêng lên đỉnh dốc. Sau đó, chúng tôi buộc hai

đầu đòn khiêng vào cây rừng để anh nằm nghỉ rồi vơ củi, lấy nước

nấu cháo. Vừa lúc ấy thì đồng chí chính trị viên trạm tới. Anh tỏ ra

lo ngại, song không thể ở lại với chúng tôi được. Anh mang hộ ba lô

Thuyết đi trước và dặn "Chú ý, nơi này hay có biệt kích. Nó thường

đi từ phía sườn núi lên". Nghe nói biệt kích, San vội chạy vào ngồi

giữa. Anh chàng này làm nghề chữa máy ảnh, máy quay phim, tính

23

rất vô tư và rất sợ hổ, biệt kích. Chúng tôi cười ầm lên và nói vài

câu nhạo báng San. Anh cười hì hì.

Ngọn lửa bừng lên sưởi ấm cho Thuyết. Chúng tôi bắc mấy ăng

gô lên. Thật chán, vì vội vã, chúng tôi đóng cọc không cẩn thận nên

cọc đổ làm ụp cả ăng gô xuống. Khói bốc mù lên. Lại phải xuống dốc

lấy nước khác.

Nước sôi, cháo chín. Tôi lấy ruốc hoà vào cháo mang tới cho

Thuyết. Anh húp được vài thìa.

Quá trưa rồi. Trời nắng và nóng dữ. Chúng tôi quyết định

khiêng Thuyết đi. Tôi lấy cây gánh ba lô cho Vượng và Thành. Còn

Thành, Vượng khiêng võng. Gánh có hai ba lô mà sao thấy nặng

thế, người cứ lao đao, chúi về phía trước. Tôi đi sau như chạy một

cách bị động, được vài chục thước là thở hồng hộc và phải đặt gánh

xuống nghỉ. Còn Vượng và Thành khiêng mới vất vả. Hai anh rúm

vai và bước đi xiêu vẹo...

May sao, đi được một lúc thì Thuyết hồi sức. Anh xuống võng,

đi bộ. Bọn tôi mang hết đồ đạc cho anh và kèm anh đi. Chừng 5-10

phút lại nghỉ một lần. Nóng và mệt quá chừng.

Gần tối, chúng tôi tới trạm. Dù sao cũng đã vượt được một thử

thách lớn!

Ngày 27/6/1968

Chúng tôi nghỉ tại đây. Đồng bào mang hàng đến đổi. Chúng

tôi đổi được một ít rau bí, ngô non và sắn. Canh rau bí thật ngọt

ngào. Ngô để cả râu, luộc lên, chúng tôi lấy nước ấy cho Thuyết

uống. Còn sắn luộc thì ăn " thoả mãn bần cố ".

Buổi chiều, Thuyết vào trạm xá nằm. Anh sẽ nghỉ lại trạm này,

khi khỏi sẽ đi tiếp. Khi chia tay, anh khóc không dấu diếm, khóc hu

hu như một đứa trẻ con...

24

Ngày 28/6/1968

Dốc nhiều.

Lần đầu tiên chúng tôi được vào nhà của trạm nghỉ và được

trạm nấu cơm cho ăn. Do vậy đỡ vất vả.

Ngày 29/6/1968

Gần sáng, trời mưa xối xả. Có lẽ đây là trận mưa lớn nhất từ

khi tôi đặt chân lên đất Lào. Nước xối ào ào, ào ào xuống rừng núi,

chảy từng dòng theo các khe rãnh. May mà nằm trong lán nên

không bị ướt.

Qua sông Nậm-Bạc bằng thuyền. Sang sông rồi, chúng tôi tiến

vào một khu rừng. Lúc đó, một máy bay phản lực đen trùi trũi bay

sát ngọn cây, rít ầm ầm.

Ngày 30/6/1968

Sáng sớm, dậy nấu cơm ăn rồi lại đi. Chúng tôi cứ dọc theo

sông Bạc mà tiến. Nước sông chảy tràn qua các tảng đá lớn, tung

bọt trắng xoá dưới nắng và réo ầm ầm.

Đến trạm 32 này là chẵn 2 tháng trên đường rồi!

Thứ 2 ngày 1/7/1968

Nghỉ lại trạm 32. Hôm nay sinh nhật mình. Tuổi 22 ơi, ngươi

chứng kiến những ngày phấn đấu của ta trong cuộc trường chinh

lớn này. Đón ngày sinh thứ 22 trên đất Xa Van Na Khét (Lào), lòng

mình không khỏi bồi hồi nhớ tới quê hương.

Ngày 2/7/1968

Lên, lên mãi. Đến đỉnh dốc thấy mây mù bao phủ. Không khí

ẩm ướt và lành lạnh.

25

Ngày 3/7/1968

Dốc, dốc suốt. Lên cao mãi để xuống thấp mãi. Lên thấy nặng

nề một cách mệt nhọc. Xuống thấy chùn chân, đầu gối run bần bật.

Đứng trên đỉnh núi thấy mây bao phủ dưới chân. Con đường thật

quái ác, không men theo triền núi mà cứ nhằm đỉnh núi mà tiến.

Trạm 34 này nằm ở tỉnh Xa Ra Van.

Ngày 4/7/1968

Đến trạm 35. Đường khá bằng. Thấy dân Lào đào mương, làm

thuỷ lợi thật vui. Lại nhớ đồng bào Tây Bắc. Đến tỉnh Ta Vên Ok

(Mặt trời mọc).

Ngày 6/7/1968

Sáng lại đi. Đến đây thêm 3 người nữa nằm lại trạm vì ốm. Thế

là 7 người rồi! Đoàn chỉ còn lại 13 người.

Khi xuống dốc, tôi vô ý sảy chân, bị ngã một cái như trời giáng.

Đường toàn lên dốc mà không xuống. Chúng tôi đang trèo lên

một cao nguyên lớn của nước Lào: cao nguyên Bô Lô Ven.

Chúng tôi vào trạm. Nhiều căn nhà nằm lạnh lùng trên đỉnh

núi giá lạnh này và chìm trong sương mù. Mù mịt và ẩm ướt suốt

ngày. Mặt trời trốn biệt và nếu có lúc nào đó chợt ló ra thì những

tia nắng yếu ớt cũng không đủ sức xuyên qua những lớp lá cây xanh

rì cùng những lớp sương mù dầy đặc. Ban chỉ huy trạm tiếp chúng

tôi tại câu lạc bộ của trạm. Đó là một căn nhà xinh xắn, có làm mấy

dãy ghế và trên trần có treo mấy chiếc dù pháo sáng màu trắng.

Chúng tôi ngồi nghe anh trạm trưởng phổ biến địch tình trong cái

ẩm ướt và lạnh ghê người. Nơi đây, địch đã ném bom vào bãi khách,

làm chết và bị thương một số người. Chúng cũng thường thả biệt

kích xuống. Ba bốn giao liên đã hy sinh trong một cuộc đọ súng bất

ngờ với chúng tại một đỉnh dốc.

26

Chúng tôi nghỉ tại đây một ngày. Không lấy gì làm thú vị lắm

vì trời quá u ám, không khí quá ẩm thấp và đêm ngủ quá lạnh.

Đêm nằm trong lán, trên sạp, tôi trải ni lông lót lưng, lấy cả võng,

tăng và chiếc dù pháo sáng trùm kín mà vẫn rét rúm cả người lại.

Tôi luôn thấy đồng bào Lào gùi rau đến cho trạm. Trạm cho

đồng bào muối hoặc một vài thứ cần thiết cho sinh hoạt mà đồng

bào không có. Tôi gặp một bà mẹ và một cô gái nhỏ mang gạo nếp,

đậu xanh đến cho ban chỉ huy trạm. Bà mẹ và cô gái ngồi quanh

một chiếc bàn cùng mấy đồng chí giao liên, vừa chuyện trò vui vẻ,

vừa nghe đài.

Một phụ nữ khác cõng rau đến rồi ẵm con vào nhà mấy giao

liên. Họ nói chuyện rất cởi mở bằng tiếng Lào. Một giao liên lấy cơm

và ruốc bông cho đứa bé. Nó bốc ăn ngon lành.

Ngày 8/7/1968

Giờ đây, chúng tôi nhằm hướng mặt trời mọc mà tiến về Tổ

Quốc... Hai người nữa nghỉ tại trạm rồi, cái sốt rét rừng ác hại!

Chúng tôi đang đi trên đỉnh cao nguyên BôLôVen. Nắng yếu ớt

và sương mù trải nhẹ khắp cao nguyên. Có những bãi bằng rộng

như một cái sân bay trải đầy cỏ xanh rờn. Núi non trập trùng trải

ra dưới tầm mắt chúng tôi, nhiều ngọn núi rực lên dưới ánh nắng.

Chiều, chúng tôi tới trạm 60 -Binh trạm 21.

Ngày 9/7/1968

Mặt trời Tổ Quốc luôn vẫy gọi chúng tôi. ánh nắng buổi sớm

xuyên qua những giọt sương long lanh đọng trên các ngọn cỏ tranh,

chiếu thẳng mặt chúng tôi. Chúng tôi len lỏi trong rừng tranh,

nhằm thẳng phương Đông mà tiến. Đi một chặp, người đã sũng

nước sương. May mà đã thoát khỏi những đồi tranh. Trước mặt

chúng tôi là rừng thông. Tôi ào tới khu rừng ấy. Chao, đẹp quá.

Những cây thông cao vút, thẳng tắp đang khẽ reo lên trong gió.

Rừng thưa và sạch. Dưới gốc thông không có những cây con và rác

rưởi mà chỉ toàn là lá thông. Lá thông trải dầy, bằng phẳng và êm

27

như đệm bông. Cả một giải rừng thông nối nhau trập trùng từ ngọn

núi này sang ngọn núi khác. Thỉnh thoảng, tôi gặp vài cây thông

cháy. Ngọn lửa cũng liếm gọn những lá thông dưới gốc, tạo thành

những khoảnh đen. Anh giao liên cho biết sở dĩ thông bị cháy là do

pháo sáng địch thả rơi xuống.

Gần trưa, trời nắng chói chang. Chúng tôi đi men mấy cái rẫy

mới phát. Trên rẫy ngổn ngang những cây thông lớn đã bị cháy khô.

Thật tiếc, đồng bào làm rẫy nên phá nhiều thông quá.

Rời khu rừng thông khô ráo, thơm tho và ngập tràn ánh nắng,

chúng tôi chui vào một khu rừng gỗ già nua, vừa ẩm ướt, vừa âm u

và lại lắm dốc.

Chúng tôi gặp Nguyễn Đại và Đỗ Quảng - phóng viên báo Nhân

dân - hai anh không đủ sức khoẻ nên phải ra. Qua chiếc cầu tre,

chúng tôi vấp phải một cái dốc khủng khiếp. Dốc dựng đứng, nhão

nhọet bùn và trơn nhầy nhẫy. Tôi dùng tay bám vào rễ cây, thân

cây, cố leo lên. Lên được một đoạn, gặp một cái thang gỗ cũng ướt

nhọet và nhớp nháp. Nhưng dù sao, bước lên những bậc gỗ đó vẫn

dễ hơn. Con đường nhầy nhụa và dốc đứng này, anh em giao liên

vẫn thường cáng thương binh qua. Tôi vô cùng cảm phục họ, sao

khiêng nặng trên vai như vậy mà vẫn đi được trên những đoạn

đường như thế? Chỉ cần sảy chân một chút là cả anh, và kinh

khủng hơn nữa, cả người thương binh nằm trên cáng, sẽ nhào

xuống vực... Tôi luôn gặp những cáng thương. Hai giao liên hai đầu

cáng, vai nâng cáng, chân thận trọng bám từng thớ đất mà lên dốc

hoặc xuống dốc.

Ngày 10/7/1968

Nghỉ lại trạm 61. ở đây có loại cần rừng là món ăn phổ biến.

Trông nó giống rau cần ta vẫn trồng, song ăn thì hắc quá, giống

như mùi dầu hoả. Cần xào, canh cần, cần muối... Ôi! Chán ngấy.

Chỉ có món nước mắm là hấp dẫn một chút. Đó là một loại nước có

dính một tí thịt hộp. Thịt hộp ít quá, anh nuôi khui ra, cho vào nấu

nát và đổ hàng soong nước vào. Thế mới đủ cho mọi người chấm

mút một chút chứ...

28

Trạm này cũng ẩm ướt và lạnh. Ăn rồi, bọn tôi nằm trên võng

tán gẫu, xong lại ca cẩm về cái lạnh và đói. Quái lạ, sao ăn 7 lạng

mà trạm nấu thấy ít cơm thế? Còn ít gạo, chúng tôi rủ nhau đi nấu

mà ăn. Chớ có nhờ trạm, họ sẽ gắt ầm lên vì phiền đến họ. Chúng

tôi rúc vào rừng, tất nhiên mỗi nhóm một hướng để khỏi bị giao liên

phát hiện, tìm củi mà nấu. Bốn đứa chúng tôi chui vào một hốc cây

to, nổi lửa đùng đùng và bắc ăng gô lên. Chỉ ít phút sau là chúng tôi

đã ăn xong, lại leo lên võng nằm tán gẫu, như chưa hề vào rừng nấu

cơm vụng trộm vậy. Cách nấu nướng ngang tắt ấy, trên đường hành

quân, bộ đội Trường Sơn gọi là "tụt tạt".

Ngày 11/7/1968

Đường qúa dài. Mãi 4 giờ chiều mới tới.

Ngày 12/7/1968

Dốc dữ quá, lên cao chót vót rồi lại xuống thăm thẳm. Qua sông

SêCaMáng.

Hôm nay, chúng tôi đã vượt qua biên giới, trở lại đất nước -

tỉnh Công Tum. Đi trên đất Lào mất một tháng sáu ngày!

Ngày 13/7/1968

Vẫn kiên trì đi. Đường đỡ dốc hơn.

Ngày 14/7/1968

6 đứa chúng tôi nghỉ tại trạm này, đoàn tiếp tục đi.

Ngày 15/7/1968

Chúng tôi đi qua một vùng rẫy. ở đây bầu trời rộng ra và mặt

đất sáng sủa hơn lên. Bà con dân tộc làm việc rộn rập ở rẫy, nhiều

người mang ngô rang ra. Họ đổi ngô rang lấy thuốc bổ, thuốc cảm

sốt... Khi đoàn gần chui vào một khu rừng rậm thì có một chiếc máy

bay trinh sát loại L19 lượn đến. Tôi và Điều đi sau, nên còn ở

29

khoảng trống. Chúng tôi đứng im. Chiếc L19 nghiêng cánh, nhòm

ngó rồi vòng đi. Tôi và Điều vừa bước vài bước thì nó vòng lại,

nghiêng cánh. Chúng tôi ngồi thụp xuống, mang cả ba lô trên vai.

Thật khó chịu, chiếc L19 cứ lượn. Ngồi mỏi cả chân. Song, nó cũng

cút. Chúng tôi nhanh chóng lẩn vào rừng. Giờ thì tha hồ cho mày

tìm.

Trời nắng rực rỡ là vậy, lại ập cho một cơn mưa xối xả khi

chúng tôi vừa tới trạm. Trạm 65.

Ngày 16/7/1968

Chúng tôi lại đi qua những giải rừng thông bát ngát. Đồng bào

ta cũng phá quá nhiều thông để làm rẫy.

Chiều, mưa tầm tã.

Ngày 17/7/1968

Đường ngắn, đi thoải mái. Nhiều rẫy bắp sắp đến ngày thu

hoạch nằm cạnh đường đi. Quanh rẫy, đồng bào cắm những cây nứa

lớn được chẻ làm 2, 3, có một sợi dây dài chằng trên các cây đó, trên

dây buộc nhiều giẻ rách và đầu dây nối với một guồng nước. Nước

chảy rì rào làm cái guồng nhảy lên nhảy xuống, kéo sợi dây làm

những cụm vải đung đưa và những cây nứa bị tẽ ra, dập vào nhau

phát lên những tiếng "Crập! Crập" đều nhịp. Xen vào đó là những

tiếng hờ của đồng bào nghe âm u, rờn rợn. Rừng núi Trường Sơn có

những âm thanh huyền bí như vậy đó.

Chúng tôi tới trạm 67, trạm Xã hội chủ nghĩa cuối cùng của

đường dây. Trạm có những ngôi lán sạch sẽ, ở đầu trạm có một

bảng nội qui to bằng gỗ. Trạm có vẻ đàng hoàng.

Anh em cấp dưỡng lấy rất nhiều củ nưa - trông giống như móng

ngựa nên anh em gọi là củ móng ngựa - về làm thức ăn. Loại củ này

có chút chất bột nhưng cứng và rất chát, muốn ăn, phải gọt vỏ, thái

ra, ngâm nước cả đêm. Nhưng với điều kiện thiếu thốn, đem thái

30

nhỏ, trộn với bột trứng và rán lên thì thành một món chả ngon

tuyệt.

Anh em đi lĩnh gạo. Tôi ở nhà nấu thêm vài ăng gô cơm cho anh

em về đỡ đói. Tôi nấu nhờ nhà bếp. Cơm gần sôi thì có một anh

chàng giao liên đến gắt nhặng lên và không cho tôi nấu nữa. Tôi nói

sao anh ta cũng không nghe. Anh ta bảo: "Sợ hỏng gạo thì đổ ra mà

phơi!" Bực tức, tôi xách ăng gô về. Tìm đâu cũng không ra chỗ để

nấu cơm, sau một hồi loay hoay đành thôi. Lúc sau, thấy anh chàng

giao liên nọ sục vào rừng. à, chắc anh ta tìm xem tôi có "tụt tạt"

không? Con người gì mà khắt khe vậy? Thật đáng ghét. Mấy anh đi

lĩnh gạo về, thấy không có cơm, đều tỏ rõ sự thất vọng. Nhất là anh

chàng San háu đói, mặt xị đi trông thật buồn cười.

Tôi gặp mấy cháu nhỏ từ Quảng Nam ra. Bọn con trai khoẻ và

nghịch như qủy. Bọn con gái gầy yếu và rủ rỉ kể chuyện rất hay.

Cái Bốn, Đức sốt quá, tôi lấy thuốc lên trạm nhờ tiêm cho chúng.

Chúng tôi nghỉ tại trạm một ngày.

Ngày 19/7/1968

Chúng tôi sẽ đến trạm Giải phóng đầu tiên. Tôi mong đến

nhanh xem trạm Giải phóng có gì khác và cứ đinh ninh rằng sẽ gặp

những chiến sĩ Giải phóng nói giọng miền Nam và hết sức ân cần

tiếp chúng tôi - những người từ miền Bắc vào.

Đường chúng tôi đi toàn dốc, đi qua một trạm vận chuyển - có

rất nhiều nữ trẻ - và qua sông nước Chè. Trên đường lại gặp cô gái

người Quảng Nam. Cô mượn dao của tôi và kê thuốc lá lên cây mà

xắt. Rồi cô cuốn một điếu thuốc to đứng hút ngon lành, miệng luôn

nhổ nước miếng toèn toẹt.

Những điều thấy được làm tôi thất vọng. Giao liên dẫn tôi đến

trạm Giải phóng là một chú chàng miền Bắc 100%, trẻ măng và

đoảng tính. Chú ta quên mang giấy giới thiệu của chúng tôi theo,

và tệ hơn nữa, còn bỏ rơi cả một chú bé đi ra Bắc. Chú chàng chỉ

đường cho chúng tôi đi rồi quay ngược lại tìm chú bé nọ. Chúng tôi

31

tự đi, tới một con suối thì dừng lại chờ. Phải mất tới gần 2 tiếng

đồng hồ, chú chàng mới tới dẫn bọn tôi đi. Tới trạm. Chà, chẳng có

gì hấp dẫn cả. Trạm đấy, với mấy ngôi lán lụp xụp, trống huếch, với

mấy chàng giao liên người Bắc dáng diệu mệt mỏi, chán chường và

không hiếu khách. Các anh chàng tỏ ra không biết nói chuyện lịch

thiệp. Bọn tôi cố nén, nói năng ôn tồn để xin gửi cơm cho trạm nấu

và được ngủ trong lán.

Nghe nói đây thuộc tỉnh Quảng Nam.

Ngày 20/7/1968

Trạm này chỉ có mấy chú lính ở nhà, ban chỉ huy đi họp hết.

Vắng chủ nhà gà vọc niêu tôm, mấy chú lính đối với khách tệ quá.

Sáng sớm, chúng tôi thức dậy nghe lời kêu gọi của Hồ Chủ

Tịch. Rồi ăn cơm và chuẩn bị lên đường. Trước khi đi, bọn tôi cãi vã

một hồi với tay quyền trạm trưởng về việc giao liên quên giấy tờ của

bọn tôi. Anh này người Bắc nhưng giả tiếng miền Nam và nói rất

ngang, toàn lý sự cùn. Cãi vã phát chán, chúng tôi bỏ mặc anh ta

đấy mà đi cho rảnh.

Trên đường đi, tôi gặp nhiều chị em nữ trong đội vận chuyển.

Chị em còn trẻ, thường là gầy gầy và ai cũng cõng một cõng hàng to

tướng sau lưng. Mồ hôi ra ướt đẫm áo và chị em thở phì phò...

Chúng tôi tới trạm 2 Giải phóng. Cảnh trạm thật đáng buồn.

Khi đi qua nhà bếp để đến lán ở, tôi thấy một chiếc võng treo ở góc

nhà, một thân hình nhỏ bé nằm gọn trong ấy. Từ đó phát ra những

tiếng rên rỉ yếu ớt và bay ra mùi khai nồng nặc. Nhìn vào võng, tôi

thấy một khuôn mặt nhỏ, xanh xao của một em gái. Em ngước cặp

mắt lờ đờ nhìn tôi và nói lý nhí những câu gì không rõ. Hình như

em kêu mất lý lịch và tiền. Tôi lo ngại cho em. Ôi, cái sức sống nhỏ

nhoi trong cái thân hình gầy yếu ấy có chống nổi thần chết do vi

trùng sốt rét mang đến không? Em nằm đó, thoi thóp, rên rỉ và luôn

bị mắng mỏ. Mấy cậu giao liên đay nghiến: "Phải để con bé con này

nằm chỗ khác, để đây nó kêu điếc cả tai!". Cậu y tá và cậu cấp

dưỡng ca cẩm: "Con bà cô lắm chuyện quá, hết đòi ăn trứng lại đòi

32

ăn chuối, moi đâu ra!". Mỗi khi em gái gọi họ để nhờ việc gì đó, em

liền bị gắt: "Con bà cô im đi - kêu la mãi! ". Em gái này là con một

gia đình cách mạng. Cha em hiện ở miền Bắc, mẹ em đi lấy chồng.

Em ở với bà nội và giờ đang ra Bắc để ở với cha. Ôi, con đường ra tới

đó xa vời quá em ơi, liệu em có tới đó được không?

Đến lán ở, tôi càng thêm buồn. Tại đó có hai anh bộ đội đang

nằm trên võng. Một anh bị sốt rét, một anh bị đau chân. Anh sốt rét

còn trẻ, khoảng hai mươi, hai mốt. Anh ta luôn rên la và kêu cha,

mẹ. Anh bị đau chân khoảng 30 tuổi, người xương xương. Anh ta bị

chông xóc vào ngón chân cái. Vết thương nhiễm trùng, lở lóet ra và

hiện đang bị dòi bọ quấy nhiễu. Cậu y tá thật lười biếng, không

chăm sóc gì bệnh nhân cả. Anh bộ đội ấy ngồi nhìn vết thương mà

nhăn nhó. Anh ta lấy que nứa gẩy từng con dòi một. Dòi văng ra

đất, bò lúc nhúc, trông thật tởm! Cả y tá và bệnh nhân đều lười

biếng và bẩn thỉu đến tệ hại.

Tôi lấy thuốc tím, thuốc đỏ và một lọ Pênêxilin đưa cho anh bộ

đội và dặn anh ta phải chịu khó rửa vết thương. Còn anh y tá thì

nói rằng sẽ lấy Pênêxilin bôi vào vết thương cho anh bộ đội. Anh bộ

đội nhận thuốc, mừng quýnh lên. Anh gọi tôi bằng đồng chí và xưng

em. Tôi cảm thấy ngượng ngùng vì lối xưng hô đó - anh ta lớn tuổi

hơn tôi.

Đến bữa cơm, cậu y tá bưng lên một rá cơm sắn - cơm ít và sắn

nhiều.

Ở đây, cả giao liên lẫn bệnh nhân đều phải ăn độn với tỷ lệ sắn

quá cao. Gạo thiếu, trạm chỉ đủ khả năng cung cấp cho mỗi người

một lon một ngày. Chúng tôi lấy cơm của mình cho hai bệnh nhân

và bưng rá cơm sắn lại ăn.

Xế chiều, giao liên dẫn một đoàn khách ra Bắc. Có phụ nữ, trẻ

em và cả những ông già. Họ hăm hở đi, vui thích và khao khát như

sắp đến cõi tiên. Họ trút lại phía sau những chuỗi ngày gian khổ, ác

liệt. Sau lưng họ là phía trước của chúng tôi. Chúng tôi đang tiến về

đó - về nơi gian khổ, ác liệt - cũng rất hăm hở.

33

Chủ nhật 21/7/1968

Cậu y tá dẫn chúng tôi đi. Đến 7 giờ, chúng tôi ngồi nghỉ và

nghe buổi phát thanh ca nhạc theo yêu cầu thính giả của Đài tiếng

nói Việt Nam.

Giao liên của trạm 3 đến đón chúng tôi là một chú chàng 18-19

tuổi, sốt rét khặc khừ. Chú chàng chỉ đường cho chúng tôi rồi rẽ vào

một khu nhà lá bỏ không nằm nghỉ.

Chúng tôi đi không có giao liên. Tới một ngã ba, chúng tôi dừng

lại, bàn cãi. Đi lối nào, ai mà biết được? Chúng tôi đành treo võng

nằm chờ giao liên. Song thật sốt ruột, mãi mà chú chàng không

đến. Chúng tôi đánh liều, đi đường phía tay trái. Trời nắng làm mồ

hôi chúng tôi vã ra như tắm. Tới đỉnh dốc, chúng tôi ngồi nghỉ. ở

đây có những cây quế lớn, một cây bị róc hết vỏ tới ngọn. Chúng tôi

lấy dao găm vạc một ít vỏ ở rễ cây quế ăn cho vui miệng - vị quế cay

nồng, ngòn ngọt. San leo lên ngọn cây, vạc từng miếng vỏ lớn.

Chúng tôi lại đi dưới cái nắng dữ dội, trong cái oi ả và nồng

nực. Mệt mỏi. Rã rời. Chiều, chúng tôi tới trạm. Vừa hay, trời ập

xuống một cơn mưa lớn. Nước trút xuống xối xả. Chúng tôi rúc vào

một ngôi nhà nhỏ và chiếm lĩnh một nửa. Nửa bên kia có mấy người

đang ngồi mài sắn để gói bánh. Chúng tôi phải năn nỉ mãi mới được

trạm cho ở trong chiếc nhà đó nhưng phải cam kết rằng nếu có

khách phía trong tới thì lập tức phải dọn ra bãi khách ngay. Ôi,

nhất trạm nhì trời! Trạm là hết thảy. Anh hãy nhún xuống để khỏi

làm phật ý trạm, để có thể nhờ trạm chút ít.

Ngày 22/7/1968

Trạm không đồng ý cho chúng tôi nghỉ lại vì lý do: có thể B52

sẽ oanh tạc. Không, chúng tôi cần nghỉ ngơi lấy lại sức, đây là trạm

nghỉ. Chúng tôi năn nỉ hoài. Đại đội trưởng đại đội giao liên ở đây

bắt chúng tôi phải ký giấy cam đoan chịu hoàn toàn trách nhiệm

nếu bị B52 thì mới được nghỉ. Dùng dằng mãi, rồi chúng tôi cũng

được nghỉ lại mà chẳng phải ký giấy gì. Trạm chỉ làm ra vẻ quan

trọng mà thôi.

34

Trạm này có nhiều rẫy sắn do anh em bộ trồng cách đây 2-3

năm. Giờ, sắn mọc lẫn với lau lách, củ rất nhiều, rất to. Nhiều đơn

vị thiếu gạo đã đến đây lấy sắn về ăn. Nửa nhà chúng tôi ở, anh em

ở bệnh viện Quân khu vẫn hì hục mài sắn và gói bánh. Trông cảnh

mài mài, gói gói thật vui, như cảnh gói bánh chưng ngày tết vậy.

Nhưng giữa cảnh nhộn nhịp ấy lại có những cái bóng vật vờ

như bóng ma. Đó là một số bộ đội nghĩa vụ bị ốm nằm lại trạm.

Thực ra đó là những anh chàng bạc nhược về ý chí, nằm ỳ lại. Họ

nằm suốt và chỉ dậy khi đi ăn cơm. Song, đặc biệt, họ rất hăng hái

đối với việc đổi chác. Khi thấy đồng bào mang chuối, mía,... ra, họ

bật khỏi võng, như một cái lò so và cuống quýt mang quần áo ra dúi

vào tay đồng bào để lấy về có thể là nải chuối hoặc quả đu đủ... Họ

nhắm mắt đổi, không kể đắt rẻ.

Ở đây, chúng tôi nghe tin địch càn nơi Khu ở. Chúng tôi gặp

một chiến sĩ tên là ảnh, anh tự giới thiệu là ở trạm 5 - trạm chúng

tôi sẽ đến - và rủ chúng tôi cùng đi.

Ngày 23/7/1968

Chúng tôi đi theo ảnh. Anh cõng một ba lô gạo về cho đơn vị. Đi

đường, anh luôn cười nói vui vẻ, sôi nổi.

Chúng tôi ngủ lại giữa rừng, sáng mai lại đi tiếp để khỏi phải

vòng về trạm, mất thêm 3-4 tiếng. Trời lại mưa. Chúng tôi căng

giàn, làm một cái lều ở chung. Quái qủy, vừa co chân lên võng thì

lều sập. Lại phải đội mưa mà dựng lều.

Chúng tôi kiếm rau tàu bay, bắp chuối rừng và mót sắn làm

một bữa tươi. ảnh tỏ ra là một người sôi nổi, vui tính, lạc quan.

Trời tối dần. Lạnh lẽo và ẩm ướt. Song nằm trong lều, võng sát

võng chuyện trò, chúng tôi cảm thấy ấm áp.

Ngày 24/7/1968

Đường kỳ quái thật, toàn men theo những khe lạch và rúc vào

lau lách. Nước mưa đọng ở cành lá làm ướt quần áo chúng tôi và

bùn trơn làm chúng tôi trượt ngã mãi.

35

Gần trưa, chúng tôi gặp một làng của đồng bào dân tộc ở đỉnh

dốc. ở đây, tôi thấy một anh người Kinh đang đứng nói với đồng bào

Thượng: "Tôi làm như vậy, đồng bào ai cũng khen là tốt. Vậy mà

khi trả công, anh Sơn không trả hẳn hoi, lẽ ra phải trả gạo, sắn, thì

anh ấy lại chỉ vào một khu rừng và bảo tôi rúc vào đó mà kiếm

sắn". Chúng tôi chuyện trò với anh. Anh ấy dẫn một đoàn cán bộ từ

Gia Lai ra Khu, song không bắt được liên lạc nên phải vào bản làm

thuê cho đồng bào lấy sắn ăn. Chúng tôi xôn xao bàn tán. Những

ngày tới sẽ ra sao đây?

Chúng tôi tới trạm. Tại đây chúng tôi gặp một lãnh đạo của

Khu - anh Vinh. Anh Vinh cho chúng tôi biết là đường dây chưa

liên lạc được với Khu và bảo chúng tôi hãy nằm lại trạm chờ vài

ngày rồi hãy đi. Gay đấy, chúng tôi chỉ lĩnh 10 ngày gạo. Hôn nay

đã là ngày thứ 6 kể từ khi lĩnh rồi. Buổi tối, chúng tôi nấu cơm một

cách dè xẻn. Anh em ở trạm không ăn cơm mà ăn cháo. ảnh cho tôi

biết tình trạng này kéo dài lâu rồi. Tôi nhớ, vào buổi trưa, gặp giao

liên ở chỗ trực, chỉ thấy anh đem theo một khúc sắn - khẩu phần

của bữa trưa. ảnh quả là một con người biết phớt lờ khó khăn. Tiếp

xúc với anh, ta không thể thấy một nét nào của một người đang

sống trong cảnh đói kém.

Ngày 25/7/1968

Chúng tôi nghỉ lại trạm và anh em bảo nhau mang đồ dạc cá

nhân ra làng đổi sắn ăn. Nhị đưa ra chiếc đồng hồ - anh bảo nếu có

heo thì đổi. Tôi và San mang gùi đi với một số vật tư trong tay: con

dao, khăn mặt, hộp nhôm.... và với hy vọng nhỏ nhoi: kiếm được

khoảng nửa gùi sắn. Đi với tôi và San còn có Lơ - bộ đội quân giới.

Cậu ta tỏ ra rất căn cơ.

Làng chúng tôi vào nằm ở một đỉnh dốc. Mới vào đến nơi, một

cảnh bẩn thỉu phơi bầy ra trước mắt tôi: rác rưởi, phân lợn gà, bùn

nước...và mùi hôi thối bay lên nồng nặc. Ôi, sự no đủ vẫn có sức

mạnh hơn cái bẩn thỉu. Làng đó bẩn, nhưng làng đó có sắn, có bắp -

có cái cứu đói cho chúng tôi - nên chúng tôi cần vào, phải vào.

Chúng tôi bước lên rác rưởi và trèo qua một cái thang nhỏ, vào

trong làng. Sân làng cũng bẩn thỉu không kém "khu ngoại vi". Làng

36

chừng hơn chục nóc nhà - loại nhà sàn thấp tịt, mái sùm sụp và tối

om om. Đón chúng tôi là một lũ trẻ nhỏ trần truồng hoặc mặc áo

rộng thùng thình, với con mắt tò mò. Tôi bám lấy chúng nó, theo

chúng nó về nhà để "gạ đổi". Bọn trẻ rất tinh ranh, biết chúng tôi bí

nên tỏ ra phớt lờ những thứ chúng tôi đưa ra. Ôi, tôi ghét nhất nghề

buôn bán, có bao giờ tôi thích đi chợ, cò kè mặc cả đâu. Nhưng, bây

giờ sự sống, miếng ăn của toàn thể anh em khiến tôi phải làm

những việc tôi ghét ấy. Tôi mang chiếc khăn mùi soa Trung quốc có

in hoa rất đẹp ra, cầm hai góc giơ lên (như những người quảng cáo

hàng ở Bờ Hồ) và bảo với lũ trẻ: đẹp không, ưng đổi không? Rồi tán

dương từ chiếc hoa in đến đường kẻ sọc... Cuối cùng, một thằng nhỏ

dẫn tôi về nhà và đổi cho tôi chừng hơn chục củ sắn nho nhỏ. Con

dao Trung Quốc rất đẹp, song bọn nhỏ đổi cho ít sắn quá, tôi đành

giữ lại. Một thanh niên gạ mua con dao ấy 50 đồng. Tiền mà làm

chi lúc này? Tôi hỏi anh ta có đổi đồng hồ không, anh ta hỏi "mác

gì"? biết là loại đồng hồ xoàng của Pháp, anh ta lắc đầu - anh ta chỉ

ưng đồng hồ Nhật, có lịch. Vất vả lắm tôi mới đổi được một ít sắn

nữa - tất cả vào khoảng hơn nửa gùi.

Chúng tôi vội vã ra về. Thật tai hại. Tôi đi đầu, cứ cắm cúi

bước, không để ý đường, nên lạc vào đường đồng bào đi rẫy. Càng

đi, càng thấy lạ rừng, lạ đường! Đi miết, đi miết rồi đụng phải một

con suối lạ. Cằn nhằn với nhau một hồi rồi quay lại vậy!

Trời u ám, mù dày đặc. Mù sà xuống rừng cây, sà cả xuống

suối, ẩm ướt và u tối. Trưa rồi. Chúng tôi kiếm củi nứa, đốt cháy

đùng đùng rồi quăng ít củ sắn vào. Bữa trưa đó. Vỏ sắn cháy đen

thui. Chúng tôi bóc vỏ, sắn bở tung, trắng ngần thật hấp dẫn.

Chúng tôi ăn một cách vồ vập như chưa hề được ăn một bữa ngon

như thế này bao giờ. Ăn rồi ngó mặt nhau mà cười rinh rích. Mặt

anh nào anh ấy nhọ nhem than sắn, trông nguyệch ngoạc như hề.

Ngày 26/7/1968

Nghỉ lại trạm Lập. Nấu cơm, sắn một cách dè sẻn. Trên đường

đi đến trạm, chúng tôi được biết một loại dây leo đặc biệt - dây chạc

chìu: cắt ra, ngậm vào một đầu, mút một hơi là đầy một miệng

nước.

37

Ngày 27/7/1968

Lại ra đi như mọi ngày nhưng với khẩu phần cơm ít ỏi. Khi qua

một dốc dài 1 giờ 30 phút, chúng tôi lên tới đỉnh dốc Sơn Mại. Đỉnh

này cao chót vót, hẹp, lộng gió và mọc nhiều loại cây có lá nho nhỏ

như lá phi lao, rất đẹp. Chúng tôi đặt ba lô thở phào và đứng phanh

cúc áo, mặc cho gió lùa vào da thịt, tưởng chừng lùa tới tận phổi.

Trước mặt và dưới tầm mắt chúng tôi là Khâm Đức - trại biệt kích

nguỵ mới bị đánh tan. Từ những trạm ngoài, chúng tôi đã thấy nói

về chiến thắng Khâm Đức: ta tiêu diệt được hoàn toàn trại này và

thu rất nhiều vũ khí, lương thực, thực phẩm. Giờ thì Khâm Đức

nằm trơ đó, phơi mình dưới bầu trời xanh... Những ngôi nhà sụp đổ,

những đồn luỹ ngổn ngang... Chúng tôi lại quay nhìn về phía đồng

bằng Quế Sơn. Núi rừng trập trùng trải dài trước mắt chúng tôi rồi

thấp dần, thấp dần và tít xa, mờ xanh là đồng bằng. Đồng bằng

thân yêu, ta xa đồng bằng bao lâu rồi mà sao lòng nhớ da diết đồng

bằng vậy? Bao giờ lại về đồng bằng? Ôi, rừng núi điệp trùng. Chúng

tôi trầm lặng nhìn về đồng bằng với con mắt khát khao, với tâm

hồn cháy bỏng yêu thương.

Nắng vàng rực rỡ trải đều khắp rừng núi. Lũ máy bay phản lực

đến quấy đảo vùng trời. Chúng đánh phá đường 16. Chúng bay dưới

tầm mắt chúng tôi, điên đảo với cái thân trắng nhởn và với những

tràng bom đen trũi. Lũ máy bay thi nhau bổ nhào và vọt lên cao,

thay nhau gây nên những tiếng gầm rú xé trời và những tiếng nổ

inh tai nhức óc.

Tạm biệt ảnh, chúng tôi theo giao liên của trạm 5 - anh này có

thân hình nhỏ loắt choắt, có đôi mắt kèm nhèm... Khi xuống dốc,

chúng tôi tiếp cận với đường 16. Hồi nãy, lũ máy bay đánh phá

chính đoạn đường này, mùi thuốc bom còn khét lẹt. Đất đá bị đào

bới tung lên. Cây cối bị chặt cành, bị đổ nằm ngổn ngang, lá nát tơi

bời. Con đường đã biến dạng. Giao liên luẩn quẩn một hồi mới tìm

ra đường. Chúng tôi nhanh nhẹn theo anh. Tại bìa rừng, nằm dưới

lùm cây là một chiếc ô tô tải GMC của Mỹ. Giao liên nói rằng chiếc

xe đó lấy ở Khâm Đức, máy còn tốt song không có đường mà chạy.

Chúng tôi băng qua đường. Im lặng bao trùm cảnh hoang tàn. Nắng

chói chang làm mùi bom càng thêm nồng, khét, mùi lá cây thêm

38

hắc. Qua đường rồi chúng tôi rúc sâu mãi vào rừng. ở đây, cây cối

cũng đầy những vết thương do mảnh bom, lá rụng xanh cả đất...

Đang ngủ, chúng tôi giật mình tỉnh dậy vì tiếng pháo nổ. Có

những tiếng đề pa "uỳnh", tiếp sau là tiếng "Víu..." qua đầu chúng

tôi và cuối cùng là tiếng "Oàng" ở phía xa. Chưa có kinh nghiệm về

phi pháo, chúng tôi nằm nghe tiếng nổ mà lo. "Uỳnh!.. Víu...

Oàng!"... Những tiếng nổ, tiếng rít đáng ghét cứ nối nhau mãi. Và

rõ ràng tiếng "Oàng" mỗi lúc lại gần về phía chúng tôi hơn. Bao giờ

nó sẽ nổ chụp ngay trên bãi này? Ai mà biết được. Bãi chúng tôi ở

bằng quá mà chẳng có hầm hố gì cả. Chỉ cần một vài quả thôi... Có

tiếng gấp tăng loạt soạt và tiềng người lao xao. Anh nào đó định

cuốn gói khỏi cái bãi bằng đang bị đe dọa này chăng? Tôi và Vượng

tụt khỏi võng, tới núp sau một gốc cây lớn. Đạn pháo vẫn bay viu

víu qua đầu. Nhưng rồi cũng im. Lũ pháo binh chết tiệt chắc cũng

cần ngủ!

Chủ nhật, ngày 28/7/1968

Đi được khoảng một tiếng, chúng tôi nghe tin chưa bắt được

liên lạc với Khu, đừng đi tiếp nữa! Chúng tôi vô cùng lo lắng. Gạo

gần hết rồi. Bàn luận một lúc rồi quyết định: đóng tăng dừng lại đợi

tin tức.

Chúng tôi dựng lều ở bên một dòng suối nhỏ. Ôi chao, khu vực

này mới nhiều vắt làm sao: chúng tôi đụng đậy bước chân là lập tức

hàng trăm con vắt đói nằm phục dưới lá ngóc đầu dậy bò đến bu vào

chân cẳng chúng tôi. Có con bò thục mạng, vội vàng đo từ lá cây này

đến lá cây khác, bị ngã lăn chiêng, vươn dậy, lại cuống quýt bò. Có

con bò phải cành cụt, cứ vươn mãi cái thân nhũng nhẽo ra mà quơ

tìm đường. Có con chưa đánh được hơi, bám một đầu vào đất rồi

dựng thân thẳng đứng như một que củi, thấy động là quay tít như

ra đa. Thật là lúc nha lúc nhúc như vắt mùa mưa. Có lẽ không con

vật nào thân lại lạnh như con vắt. Đụng vào nó, bạn có thể nổi da

gà liền, nó lạnh ngắt, lại ươn ướt, nhầy nhầy, gây nên một cảm giác

ghê sợ. Khi đã hút máu no, nó tự buông cái thân hình tròn căng,

bóng nhẫy xuống đất và nằm im thin thít, lười biếng. Chúng tôi

thường lấy dao găm chặt đôi, chặt ba con vắt ra cho bõ ghét.

39

Dòng suối này rất nhiều cá. Chúng tôi lấy kim uốn lưỡi câu, lấy

chỉ se lại làm dây câu và kiếm cây làm cần để đi câu cá. Loại cá

trắng thật khôn, chỉ có vài con cắn câu rồi sau đó chúng chuồn hết.

Còn loại cá trầu (giống cá quả nhưng nhỏ chỉ bằng ngón chân cái)

thật phàm ăn. Thấy mồi, chú ta bơi lởn vởn một chút rồi bập vào

liền. Có con bị giật đứt mép, văng lên bờ rồi quẫy xuống nước, vậy

mà không hề sợ, gặp mồi là lại lao tới liền. Chúng tôi kiếm được gần

một ăng gô cá.

Có tiếng máy bay ì ì. Hai chiếc trinh sát cánh quạt lượn trên

đầu chúng tôi. Một lúc sau, nghe trên không trung vang tiếng người

nói. à, tầu rao đó - nó gắn máy phóng thanh cực đại để làm nhiệm

vụ chiêu hồi. Thử nghe xem sao? Thằng cha trên đó nói giọng Huế,

qua máy phóng thanh phát từ trên cao nghe âm âm, hư hư thực

thực như tiếng từ âm phủ vọng lên. Hắn kêu gọi binh lính Bắc Việt

hãy hồi chánh.... Chúng tôi bực tức chửi rủa thằng tầu rao một hồi,

rồi xoay qua bàn: Sau này Mỹ thua, những thằng bán nước kia sống

ra sao nhỉ? Thật nhục nhã... Chiếc tầu rao bay lượn một hồi, kêu la

một hồi rồi vòng ra xa. Tiếp đó, tôi nghe tiếng phản lực rít. Một

tiếng nổ "bục!". Rừng cây chuyển động và lá rụng rào rào. Chiêu hồi

chán, chúng giở trò đánh phá, có gì là lạ đâu!

Xế chiều, chúng tôi quay lại trạm để ngủ. Trời ập cho một cơn

mưa phũ phàng. Tôi ngồi trong một cái bếp bé xíu mà nấu cháo -

người ướt sũng vì mồ hôi và nước mưa. Tối đó, mỗi người chúng tôi

húp một chút cháo loãng toẹt.

Đêm ngủ, thấy buồn quá. ừ, buồn một chút cũng được, nhưng

đừng bi quan. Không, tôi không bi quan chút nào. Khó khăn là tạm

thời. Tình hình toàn cục vẫn rất sáng sủa.

Ngày 29/7/1968

Vẫn chưa liên lạc đươc với Khu. Gạo còn chút xíu thôi, nằm chờ

sao được? ở cái khu rừng nghèo nàn này thì kiếm được gì mà ăn kia

chứ. Ngay trạm cũng chỉ ăn cháo. Đến một lát sắn khô cũng không

có mà ăn. Chiều qua, Dân - trạm trưởng - lục tìm mấy củ sắn tươi

40

để dành từ mấy hôm trước, định xắt ra nấu cháo. Song nó thối mất

rồi. Ai nấy tiếc đứt ruột.

Trước tình hình như vậy, chúng tôi bàn nhau phải quay ra

trạm ngoài để kiếm gạo, sắn.

Lại quay về con đường cũ. Đường rừng bữa nay ẩm ướt vì trận

mưa hôm qua và quá nhiều vắt. Mặc dù chúng tôi đã bôi thuốc

chống vắt, vắt vẫn không hề sợ. Chúng ào ào xông đến bám vào

chân cẳng, quần áo. Tôi đi một đôi bít tất dầy và dài tới đầu gối nên

vắt không cắn được. Tuy nhiên chúng bám đầy bít tất. Không sao

bắt xuể. Đứng lại bắt một hai con thì lập tức ba bốn con khác lên

thay. Vừa đi vừa co cẳng lên, lấy tay gạt bừa, rơi con nào thì rơi

vậy. Lũ vắt bò lổm ngổm đầy hai bít tất, leo lên tận đầu gối. May

quá, tới một con suối rồi. Chúng tôi nhảy ra các tảng đá ngồi bắt

vắt. Ở các kẽ chân, quai dép, vắt hàng búi. Chỉ một chặp, tôi giết

được 30 con vắt to nhỏ. Ôi chao, vắt!

Trưa nắng, chúng tôi ra tới một con suối lớn. Ai nấy kiếm bóng

mát ngồi nghỉ. Tôi lội qua suối rồi ngồi xuống một tảng đá bên một

bụi cây mát rượi.Vừa ngồi xuống thì tôi thấy một con vắt no tròn

lăn cù theo độ dốc của phiến đá. Không hiểu nó hút máu tôi từ lúc

nào mà bây giờ no như vậy, no tròn bóng lên, no không bò nổi nữa.

Trông con vắt mà tiếc máu vô kể. Tôi lấy gậy chọc cho con vắt toé

máu ra cho bõ ghét. Máu đen thẫm, loang đầy phiến đá. Tôi ngồi

im, mệt mỏi. Sao nhớ nhà thế. Tôi thấy hình ảnh cha, mẹ, anh em

hiện lên rất rõ. Tôi muốn ôm lấy lũ em mà không được. Và tự nhiên

nước mắt tôi cứ trào ra, không sao kìm nổi. Tôi để mặc những giọt

nước mắt lăn trên gò má, nóng hổi. Ôi, những giọt nước mắt yêu

thương, ngươi không làm yếu lòng ta, ngươi cứ chảy đi...

Xế chiều, chúng tôi tới trạm. Người đói run lẩy bẩy. Anh em

chia cho mỗi người 1/3 lon gạo để nấu cháo. Phải ăn hết sức dè sẻn

như vậy mới được. Tôi đi kiếm môn dóc. Môn dóc là loại rau dại mọc

rải rác trong rừng, trông gần giống các loại khoai môn nhưng lá dài

và nhỏ hơn. Tôi lọ mọ khắp rừng mà chỉ lần được vài cây. Chúng tôi

hái lá, tước cọng, rửa sạch để chuẩn bị nấu canh. Thật đã đói thì

một cọng rau cũng quí. Cái thứ môn dóc ấy nấu lên bay mùi hôi như

41

cám lợn, song lúc này cũng quý như rau muống vậy. Tôi ra máng

nước, nhặt lại mấy đầu mẩu sắn anh em vứt bữa trước, tuy nó

xương xẩu và đã chạy nhựa thâm lại nhưng vẫn quí, vì nó còn chút

chất bột. Tất cả những thứ đó - 1/3 lon gạo, mấy cọng môn dóc, mấy

đầu mẩu sắn - tôi dồn cả vào ăng gô, nấu nhừ ra. Bữa cháo ấy mới

ngon lành làm sao.

Ăn rồi toàn Chi họp bàn cách gỡ thế bí (Chi không phải là chi

bộ mà là tên gọi của mỗi đoàn kèm theo số hiệu, như Chi của tôi có

phiên hiệu 192). Anh Bí thư Chi đang sốt, mặc sù sụ chiếc áo vệ

sinh và nói bằng cái giọng khịt khịt của người tịt mũi: "Bây giờ gặp

khó khăn, tất cả chúng ta phải đoàn kết, thương yêu nhau, cùng

nhau phải giải quyết..." Bàn luận rồi chúng tôi nhất trí: để một số

đồng chí ốm yếu lại coi đồ đạc, còn những người khoẻ quay lại trạm

3 để xin gạo.

Tôi chuẩn bị đồ đạc để sáng đi sớm. Đêm ngủ mê toàn thấy ăn

tiệc. Tỉnh dậy thấy trống không và bụng đói cồn cào, sôi lục bục.

Ngày 30/7/1968

Bốn chúng tôi ở tiểu đội Hai và 4 người ở tiểu đội Một hợp

thành một đoàn, khăn gói lên đường. Thành và Điều thuộc tiểu đội

tôi ở lại vì yếu mệt. Chúng tôi nấu một ít cơm để ăn sáng và trưa,

còn bao nhiêu gạo thì trút hết lại cho anh em.

Khăn gói nhẹ bỗng, chúng tôi lên đường - lại qua rừng quế, qua

những đoạn đường trơn tuột. Khi tới làng, chúng tôi dừng lại để đổi

sắn. Vật tư cạn rồi. Tôi cầm cái hộp guy gô của Vượng vào với tâm

trạng đầy lo lắng: liệu có kiếm được gì không? Tôi thẩn tha vào các

nhà, dỗ dành mấy lũ trẻ và cuối cùng đổi được 9 củ sắn. Tôi mừng

rơn, 4 anh em sẽ được nhờ tôi ở 9 củ sắn ấy đấy.

Chúng tôi cắm cúi leo dốc. Đỉnh dốc này có một rẫy sắn cũ.

Nắng và nóng làm chúng tôi thở hồng hộc. Tôi ngồi nghỉ với hai

đồng chí pháo phòng không. Hai người mang hai gùi sắn vơi vơi, củ

nhỏ và cong queo. Họ cho biết, họ mót sắn ở đồi này. Song gay lắm.

Đất rắn và có lẫn đá nên phải dùng xẻng đào, vậy mà suốt từ sáng

đến trưa, họ chỉ kiếm được từng ấy sắn. Còn chúng tôi, với mấy con

42

dao găm nhỏ, liệu được gì? Mà thật tai hại, khi leo từ suối lên đỉnh

dốc, con dao găm của tôi lại biến đâu mất rồi kia chứ. Chúng tôi

nhìn nhau thất vọng và vội xuống dốc để theo kịp tiểu đội Một.

Theo mãi, theo mãi mà vẫn mất hút họ.

Xế chiều rồi mà chúng tôi vẫn không thấy 4 anh ở tiểu đội Một

đâu cả. Tôi nhớ ra rằng anh Bí thư Chi (ở tiểu đội Một) và mấy anh

nữa cùng tiểu đội đó có người quen ở trường Kinh tài, trường này

nằm ở gần đây. Chúng tôi hiểu rồi. Họ bỏ chúng tôi để vào trường

Kinh tài nhờ vả cho dễ. Nhớ đến câu của anh Bí thư Chi: "Chúng ta

phải đoàn kết thương yêu nhau" mà thấy chua chát! Thôi, đành

dừng lại giữa rừng này thôi.

Chúng tôi dựng nhà tăng để ở. Cái sườn nhà này cũ quá rồi, cứ

xiêu xiêu vẹo vẹo. Chúng tôi lấy cây chống, lấy đá chèn cho vững.

Vượng chặt về một ôm cọng đùng đình gác lên mái để căng tăng cho

phẳng phiu. Không khí ẩm ướt. Chúng tôi khó nhọc lắm mới kiếm

được ít củi tạm gọi là khô. Rồi bóc sắn nhét vào ăng gô. San đòi "đạo

diễn" món sắn luộc, anh khoe rằng sắn anh luộc sẽ vừa bở tung vừa

ráo nước, ngon như bánh khảo vậy. Để bồi dưỡng, chúng tôi làm luôn

hai bắp chuối rừng mà tôi và Vượng hái được ở rẫy. Thái nhỏ ra cho

vào hai ăng gô, thế là được một bữa canh tuyệt vời. Xẩm tối, chúng tôi

dọn "cơm", cũng 4 ăng gô như ai, tiêu chuẩn cao đấy chứ. Tôi, San,

Vượng, Nhị quây quần bên 4 ăng gô, ăn những khúc sắn bở tung với

canh bắp chuối ngọt lừ, vừa húp canh sùm sụp vừa khen bữa "cơm"

ngon thật là ngon. Rồi thì leo lên võng nằm và nghe đài. Trời mưa lắc

rắc. Rừng âm u, tịch mịch. Chúng tôi thiếp đi, quên hết cả mọi lo lắng

về những ngày sắp tới. Nhưng quái ác thay, quá nửa đêm thì cái cây

ngang cột võng của chúng tôi bị gẫy, đánh bật chúng tôi dậy. Bốn anh

em lại hì hục cột cột, chống chống, sửa lều trong đêm tối âm u, dưới

trời mưa lắc rắc, giữa không khí giá lạnh.

Chúng tôi đi đã chẵn ba tháng rồi đó, ba tháng đầy vất vả song

cũng đầy kỷ niệm yêu thương.

Ngày 31/7/1968

Sáng, dốc chút gạo còn lại ra nấu cơm. Trời vẫn mưa nhẹ hạt.

Chúng tôi phải đóng 4 cái cọc và che áo mưa lên để làm tạm cái bếp.

Song củi quá ẩm ướt nên nấu thật vất vả. Khói tuôn ra và đọng lại

43

đầy cả khu rừng. Không khí nặng quá, khói không tan nổi. Lại có

tiếng máy bay trinh sát ì ì phía xa. Cứ chúi mũi vào bếp mà thổi

phù phù, chóng cả mặt.

Lại những con đường rừng là lạ quen quen. Đây, dòng suối bữa

nọ chúng tôi ngồi nghỉ, xem đồng bào dân tộc lật đá bắt cá. Chúng

tôi ngồi bên bờ suối, trầm ngâm. Lúc này, cậu y tá của trạm 2 Giải

phóng lại ở đâu dò đến. Cậu ta được lệnh tập trung lên đoàn công

tác. Tôi sốt sắng hỏi cậu ta về anh thương binh và cô bé. Cậu ta cho

biết anh thương binh nhờ có thuốc nên sau đó ít ngày, vết thương

đã hết dòi và nay chân đã khỏi. Còn em bé, em còn đâu nữa! Y như

điều tôi dự đoán, bệnh sốt rét quái ác đã cướp mất em! Ôi, thật là

cay đắng! Lòng tôi nặng trĩu buồn thương...

Từ đoạn này đi ra, người thật đông. Bộ đội chuyển đạn, chất

nổ... đi nườm nượp. Có cả những người gùi những gùi sắn nặng

trịch, với những củ sắn to tướng, mập mạp. Chúng tôi xin được vài

củ sắn cỡ vừa vừa, lấy làm mừng lắm. Cái bụng xấu tính, cứ sôi lên

đòi ăn. Tới một đỉnh dốc gần trạm, chúng tôi dừng lại, làm một bữa

"xổi". Tại đây, vỏ sắn vứt la liệt, những mẩu sắn vứt lăn lóc trên

sườn đồi, dưới khe suối. Thỉnh thoảng lại có những củ còn nguyên xi

lành lặn nữa. Chúng tôi lột sắn, đựng đầy 4 ăng gô, chất lửa đùng

đùng. Sắn bở tung, nóng hổi, đối với chúng tôi như là một bữa tiệc.

Có anh bộ đội mới hành quân từ Bắc vào, nghe chúng tôi nói

chuyện, liền đem cơm nắm ra ân cần mời chúng tôi, còn anh ta ăn

sắn - anh ta cũng thèm sắn. Thật giống như khi chúng tôi còn nhiều

gạo, chỉ độc thèm sắn. Này, bình tĩnh lại anh bạn ơi, rồi thì sắn sẽ

làm cho anh ê ẩm đấy.

Ăn uống no nê rồi, chúng tôi kéo quân vào trạm. Thật bất ngờ,

chúng tôi lại gặp Thuyết và Các, hai anh em cùng Chi bị ốm, đi sau.

Hai anh kéo chúng tôi vào ở ngôi nhà được trạm phân phối cho.

Hàn huyên, cười nói mãi rồi cũng phải lo tới thực tại, lo tới tương lai

của chuyến đi. Gạo hết, muối chẳng còn.

Chiều đó, chúng tôi được một bữa cơm no, ngon, nhờ cơm gạo

trắng tinh của Thuyết, Các, nhờ lương khô thịt voi của hai anh bạn

bộ đội và nhờ nồi canh sắn ngọt lừ do bọn tôi tự kiếm. Rồi thì xúm

44

vào bàn bạc cụ thể để kiếm ra lương thực. Hiện nay, trạm không

chịu cấp gạo cho chúng tôi (kho có trên 5 tấn) và chỉ cho tạm vay:

mỗi người một ngày được vay nửa lon sữa bò! Kia, thức ăn no của

chúng tôi là rẫy sắn ngoài kia.

Thứ năm, ngày 1/8/1968

Chúng tôi dọn ra bãi khách và bắt tay ngay vào việc đi đào sắn

- chỉ có dao găm thôi. Tôi cũng có một con dao găm, thực ra nó là

loại lưỡi lê của Mỹ, một anh bạn đi ra Bắc tốt bụng đã cho Nhị, Nhị

lại cho Tôi.

Ở đây sắn nhiều, nhưng bỏ lâu rồi nên hoang vu, sắn mọc lẫn

những bụi gai góc, lau sậy, cây cối. Phải chui rúc mà mót, may thì

gặp nơi nhiều, không may thì gặp nơi ít.

Cứ theo triền dốc đi xuống, chúng tôi gặp một bãi sắn đã bị

khai thác. Cây sắn to đổ ngổn ngang, còn trơ cái hốc đỏ lòm mầu

đất. Tôi ngơ ngác tìm các bờ bụi, chẳng thấy cây sắn nào sất! Mà

sao lắm cây mâm xôi thế. Loại cây này thân đầy gai, bò ngùng

ngoằng, quấn vào nhau dầy đặc. Gai nó cào toạc cả da thịt. Nắng

chói chang. Nắng toé lửa. Tôi bươn lên sườn núi lùng nhùng những

bụi mâm xôi rồi rúc ngang, kiếm mãi vẫn chẳng có gì. San và

Vượng cũng vậy. Nhưng sau đó, chúng tôi cũng tìm ra 2,3 gốc sắn

mọc lẫn trong lau lách. Thế là xúm nhau vào phát, đào. Cái thứ sậy

chết tiệt này, rễ, gốc ăn tràn mặt đất, cắm sâu xuống đất và cứng tổ

cha. Tôi, San, Vượng phải thay nhau dùng dao găm bạt dần từng

mảng rễ, gốc đó ra mới đào được. Khát khô cả cổ. Bi đông cạn sạch

nước rồi. Trời lại rắc cho một ít hột mưa rào. Thế là hơi đất được dịp

bốc lên, thốc vào mặt chúng tôi - những khuôn mặt có những cái

miệng và cái mũi đang há hốc ra thở dốc. ậm ạch, hì hục mãi rồi

cũng moi được sắn từ lòng đất lên. Khoảng một nửa gùi tất cả. Quá

trưa, chúng tôi ra về.

Ngày 2/8/1968

Lại đi đào sắn, song đi chếch ra ngoài một chút. Tôi và San

mượn được hai cái xẻng nhỏ, chắc sẽ đỡ vất hơn. Nơi này khá rậm.

45

Rúc một lúc là mất hút Vượng rồi. Chúng tôi í ới gọi nhau, nhưng

không được, đành chia hai cánh, đào hai ngả vậy. Nơi này khá

nhiều sắn. Tôi và San cắm cúi đào. Đất cũng khá mềm. Cứ đào được

một bụi, lại rúc rúc, luồn luồn trong bụi rậm, lần ra từng hốc sắn

mà đào.

Khoảng nửa buổi, tôi rúc ngược lên và gặp Vượng, Anh đào

được khá nhiều sắn. Sắn to thật, nhiều củ bằng bắp đùi. Tôi cũng ra

sức đào. Moi lên những củ sắn đầu phình to, đuôi múp lại, trông

thật ngộ ngĩnh.

Xế trưa, chúng tôi ra về, mỗi người lặc lè một gùi sắn. San

không gùi, anh buộc lại mà gánh. Thế là tai vạ đến với anh: rúc một

chặp, sắn bị dây dợ, gai góc lôi kéo thi nhau rơi. Mỗi lần như vậy,

San lại phải đặt gánh xuống, lượm từng củ, buộc lại. Có lẽ quá mệt,

anh đâm bẳn tính, cáu gắt nhặng xị. Tôi cứ bụm miệng cười. Ai bảo

dại!

Khát khô cả cổ. Mệt mỏi rã rời. Gùi sắn trĩu nặng trên lưng...

Thứ bảy và chủ nhật, ngày 3 - 4/8/1968

Đã có sắn ăn, sắn để, chúng tôi tạm nghỉ ngơi cho dãn xương,

dãn cốt và tích cực đi làm công tác vận động lương thực. Thuyết xin

được cho chúng tôi khoảng hai lon muối - thật quí hơn vàng (lúc

này, do tài "ngoại giao" Thuyết, Các vẫn được nghỉ và ăn uống trong

trạm, bốn đứa chúng tôi nghỉ ở nửa ngôi nhà ở giữa bãi khách, cạnh

tiểu đội Một).

Trạm vẫn khăng khăng không cấp gạo cho chúng tôi. Lý do họ

nêu ra: đường dây vẫn thông suốt, các anh cứ đi là được! Chúng tôi

phải nằn nì mãi, sau mới được cấp 6 kg gạo. Tuy nhiên, anh em ăn

hết sức dè sẻn. 4 người ăn chưa đến 2 lon gạo một ngày, còn toàn là

sắn. Sáng, chiều, ăn chút cơm ghế sắn. Trưa, ăn sắn luộc.

Ngày 5 - 8/8/1968

Chúng tôi tiếp tục vừa nghỉ ngơi vừa đào sắn, thái và phơi, sấy

sắn. Chủ yếu là sấy vì ở đây rừng già, chỉ có ít ánh nắng. Chúng tôi

46

làm một cái giàn bếp lớn, gác lên đó một cái vỉ tre rồi rải sắn lên.

Phía dưới là bếp, hàng ngày nấu ăn, tối thì chất củi gộc, củi tươi vào

đốt suốt đêm. Chẳng bao lâu chúng tôi được một bao sắn khô to

tướng.

Ngày 9/8/1968

Có tin đã nối được liên lạc với VQ ( tức Vinh Quang, mật danh

của Khu ủy khu Năm). Trạm cấp cho chúng tôi gạo ăn đường: 6

ngày, mỗi ngày mỗi người 2 lon.

Thật là mừng, chúng tôi bàn nhau phải liên hoan một bữa. Tôi,

San, Nhị vác cần đi câu cá, được khoảng một nắp ăng gô. Lại xin

được hai quả dứa. Thế là được một nửa ăng gô cá kho ngon tuyệt.

Chiều, chúng tôi nấu cơm không ghế sắn, ăn với cá kho dứa và coi

đó là đại tiệc.

Ngày 10 - 13/8/1968

Lại trở lại đường cũ, ba lô nặng trịch những sắn khô và chút

gạo.

Khi vượt được đỉnh Sơn Mại rồi, đi qua một con suối, tôi thấy có

mấy anh bộ đội trẻ măng ngồi bên một đống củ nần. Loại củ này to

bằng ấm tích, tròn, có bột mầu trắng ngà, phải làm thật kỹ (sắt ra,

ngâm nước mấy ngày), ăn mới hết đắng, hết say. Mấy anh ấy ở đơn

vị pháo ngoài Bắc mới vào, bị lạc đơn vị, bị đói. Sâu vào phía trong

một chút, dưới một cái tăng có treo một cái võng. Chiếc võng căng

nặng, chứng tỏ có người nằm trong. ở một đầu chiếc võng, ướt đầm

đìa những nước. Từ đó bay ra mùi khai thối nồng nặc. Anh bộ đội đó

bị ốm nặng, lại bị đói, liệu có thoát khỏi cái chết giữa núi rừng

hoang vu này không?

Chúng tôi nghỉ lại ở trạm Dân. Trạm vừa bắn được hai con Dộc

(loại thú rừng họ khỉ), Dân cho chúng tôi một con nhỏ. Lúc nào

cũng vậy, Dân rất niềm nở, tươi cười và hay chia ngọt xẻ bùi với

anh em. Trạm anh vừa cứu được một đồng chí bộ đội bị ốm và suýt

47

chết đói. Hiện anh ta đã khoẻ và trạm vẫn nuôi. Lương thực vẫn

khó khăn.

Ngày 14/8/1968

Đi đến trạm Khoa. Đường bằng, men theo các bờ suối hoặc

xuyên qua những khu rừng bằng phẳng, đầy lá khô và nhung nhúc

những vắt. Thỉnh thoảng có một vài cái dốc ngắn song trơn tuồn

tuột - đất ở đây là loại đất thịt, bị thấm nước, nó tạo thành một lớp

bùn quánh, nhầy ở bề mặt, còn phía dưới vẫn cứng nên mới trơn

như vậy. Nhiều người đã ngã - ngã lăn ba vòng từ trên xuống, ngã

ngồi trượt một đường dài... đủ kiểu ngã. Tôi cố sử dụng chiếc gậy

thật khéo léo, lúc thì chống, lúc thì ghìm lại thành một cái trụ vững

chắc nên xuống mấy dốc đó đều an toàn.

Ngày 15/8/1968

Giao liên dẫn chúng tôi đến trạm Phú là một anh người nhỏ

nhắn. Anh bị đau bụng - kiểu đau dạ dày - nên thường tụt lại đi sau

chúng tôi. Đường men theo bờ sông, cũng dễ đi. Phía bờ sông bên

kia có những nơi bị bom cày phá khiến cây cối đổ gục, đất bị đào

bới, phơi màu đỏ hoen ố.

Đến trưa, chúng tôi mang cơm ra ăn. Cơm của tôi có ít, vì hết

sắn khô để ghế rồi. Anh giao liên mang gói cơm bé xíu ra - thực ra

đó là sắn khô nấu thì đúng hơn, vì chỉ có loáng thoáng ít hạt cơm.

Anh nói trạm này cũng đói, gạo quá ít và đi lấy sắn quá xa, phải

mất hai ngày đường. Anh giao liên chỉ ăn vài miếng là hết veo nắm

cơm tội nghiệp. Tôi mời anh ăn thêm với tôi, anh ta ăn rất tự nhiên.

Cũng thật xúi quẩy, chúng tôi xin được một quả lựu đạn, đem

đến một hục sâu ở suối ném, định kiếm một chút cá. Nhưng lựu đạn

nổ mà chẳng có con cá nào chết cả!

Chiều, tới trạm, vừa kịp căng tăng thì trời nổi gió đùng đùng và

sầm sập đổ mưa.

48

Chúng tôi góp gạo, ăn chung với trạm. Còn trạm thì có sắn tươi

và cá - cá do anh em giao liên mò ở suối, được ít con. Bữa cơm nóng,

ngon.

Đường nhiều dốc nhưng ngắn. Rừng nhiều muỗi quá, mỗi khi

ngồi nghỉ là chúng ào vào đốt túi bụi. Tôi phải lấy khăn mặt đập

ngang đập dọc luôn tay mà vẫn bị đốt tịt cả người. Rừng cũng nhiều

hạt gắm quá, tôi nhặt không biết chán. Trong lúc lương thực thiếu

thốn này, hạt gắm thật quí - nó có chất bột, sẽ làm chúng tôi bớt đói

một chút và ăn lại ngon, vừa bùi, vừa béo. Điều cũng cặm cụi nhặt

với tôi. Thuyết nhặt được một nắm, đưa cho tôi mang rồi đi thẳng -

anh rất ngại làm công việc cải thiện sinh hoạt và chỉ thích nghỉ

ngơi. Vượng, Nhị, San thấy chúng tôi nhặt cũng chẳng để ý, cứ đi

thẳng, có lẽ các anh chưa biết giá trị của hạt gắm.

Bãi nghỉ của chúng tôi quá chật hẹp, nằm kề một con suối nhỏ,

dưới một cái làng của đồng bào dân tộc. Tôi bước vào bãi định kiếm

một chỗ căng tăng thì bỗng thấy đau buốt ở chân; Tôi ngã khuỵu

xuống. Trời, mu chân trái của tôi mang nguyên si một mũi chông tre

kiểu lá tranh. Mũi chông cắm sâu vào mu bàn chân, tôi phải rút nó

mới chịu rời ra. Nó cắm sâu tới gần hai đốt ngón tay. May nó không có

ngạnh nên không bị mắc cứng trong đó. Máu từ vết thương tuôn ra,

đỏ thẫm cả bàn chân. Anh em chạy xúm đến. Vượng nhai thuốc lá dịt

cho Tôi. Điều dở băng băng chặt lại. Tôi tập tễnh về treo võng nằm,

lòng đầy lo ngại. Lúc ấy tôi mới để ý nhìn và thấy ớn lạnh: quanh bãi

nghỉ, ngược lên triền dốc, chi chít những chông. Chông hình lá tranh,

bén nhọn, được cắm chênh chếch và lẫn vào cỏ, rất khó phát hiện. Có

lẽ đồng bào cắm chông đề phòng biệt kích.

Tối, Điều mang hạt gắm ra rang. Anh em xúm xít quanh bếp

lửa. Chúng tôi chia đều cho 7 người, mỗi người được khoảng bốn

chục hạt, ăn thấy bùi, béo, thơm, thú vị vô cùng.

Ngày 17/8/1968

Cái chân đau muốn cản trở cuộc hành quân của tôi. Đường lại

cứ nhằm suối mà đi. Lội nước đến phát sợ lên. Người ớn lạnh, sởn

gai ốc.

Đến trạm, tôi vội lấy thuốc tím rửa chân rồi rắc thuốc Sunfamit

vào. Miệng vết thương khép kín, trắng bợt.

49

Lo lắng về gạo vô cùng. Biết đi mấy ngày nữa? Ôi, cái kiểu đi

nửa ngày ỡm ờ này làm chúng tôi tốn gạo quá. Chúng tôi ăn rất dè

sẻn. Hành quân mang nặng mà chỉ ăn một lon rưỡi gạo một ngày -

nấu cơm suốt từ sáng để ăn ba bữa. Do vậy, phải tự kiềm chế ghê

lắm, nếu không sẽ ăn hết ngay trong một bữa. Cơm ăn với muối

trắng mà thấy ngon lạ. Sáng, ăn 1/3 khẩu phần, thấy thòm thèm

quá. Muốn ăn thêm. Này, hãy tự kiềm chế đi, ăn thêm một thìa thôi

nhé. Trưa, chiều lấy gì ăn nếu ăn hết từ sáng? Đến trưa lại phải

đấu tranh dữ dội nữa. Bụng đói cồn cào, đầu gối bủn rủn. Ăn mấy

thìa đấy? Còn phần của chiều - chớ quên điều đó, chớ sa đà. Trời ạ,

ác hại thay, sao trời sinh ra hạt gạo ngon thế? Ăn một lại muốn ăn

hai. Nhất là những lúc đói kém này. Song, tôi tự kiềm chế nổi -

phần của bữa nào ra bữa đấy, có xê xích cũng chỉ trong khoảng một,

hai thìa.

Tối, Thuyết lò mò đi xin được hơn một lon bắp. Tất cả tiểu đội

đều mừng rỡ và lập tức bắc nồi, chất lửa rang ngay. Những hạt bắp

thơm phức, ròn rộm đã đem lại cho chúng tôi một niềm vui nho nhỏ.

Anh em quây quần quanh bếp lửa, chia nhau từng hạt bắp rang và

tán đủ thứ chuyện. Mọi mệt nhọc, lo lắng dường như bị lãng quên.

Ngày 18/8/1968

Chúng tôi tới trạm An. Giao liên cho chúng tôi đóng tăng ở một

bãi nhỏ, giữa dốc và nằm kề một con suối nhỏ.

Tình hình đường lơ mơ quá. Còn đi mấy ngày nữa, giao liên

không biết. Ai sẽ cấp thêm gạo cho chúng tôi? Trạm ư? - Trạm cũng

đói. Cho đến hôm nay, mỗi người chúng tôi chỉ còn một lon rưỡi gạo

và một chút cơm nguội đóng trong ăng gô và... hết, xung quanh là

rừng núi cùng những anh em thiếu đói...

Số gạo còn lại phải để dành, phòng khi đói lả còn có chút hơi

gạo. Chúng tôi phải đi kiếm thêm môn dóc ăn. ở đây, môn dóc cũng

hiếm. Cây môn dóc cằn cỗi, nhỏ xíu, mọc lưa thưa trên vách núi,

ven suối. Tôi tập tễnh lê cái chân đau đi kiếm môn dóc cùng San.

Cái suối này đổ từ đỉnh núi xuống nên rất dốc. Lòng suối đầy đá

tảng trơn tuột. Chúng tôi thận trọng dò từng bước theo suối đồng

50

thời phải hết sức chú ý hai bên vách núi. Hễ có môn dóc là phải

bám vào cây, đạp chân vào những mô đá mà leo lên hái. Hái mãi

mà chỉ được vài nắm. Tôi phớt cái chân đau, xông bừa vào bụi, mặc

gai mây cào, mặc dây leo níu. San cũng xông xáo theo tôi, song anh

hơi thiếu kiên trì. San cứ giục: "Về thôi, đủ rồi". Tôi nhìn bó rau mà

lắc đầu: "Đấy, 7 người ăn chứ ít đâu?". San in lặng và lúi húi kiếm

môn dóc. Tôi vướng phải một dây leo hình múi khế, có 4 cạnh, rất

giống cây củ trắng (loại giống củ mài, củ to mà rất nhiều bột, ăn

thơm, ngon). Tôi mừng rỡ bảo San: "Có thể là củ trắng đấy". San

sáng mắt lên: "Đúng không, nếu đúng thì lấy dao găm đào bằng

được". Tôi lần theo dây, nó mọc ra từ một cái dây khác to tướng chứ

không phải mọc ra từ dưới đất. Thất vọng, làm gì có thứ của quí ấy

ở chốn rừng già này. Vẫn chỉ có môn dóc làm bạn với ta.

Hái suốt chiều chỉ được hai bó môn dóc. Chúng tôi rửa sạch,

tước cọng và chia đều cho 7 người, mỗi người được khoảng nửa ăng

gô. Đến khi lấy muối, tôi giật mình: gói muối chỉ còn chút xíu. Mọi

khi tôi vẫn giữ muối, hôm qua đưa Điều nấu canh, lúc ấy gói muối

còn khá nhiều. Chúng tôi bực bội, ai ăn mà hết đi nhanh vậy?

Nhưng rồi cũng phải nén lại. Lúc đói kém mà dằn vặt nhau quá thì

chỉ thêm khổ. Được, rồi sẽ phải lựa lời nói với nhau sau.

Tôi trộn cơm nguội vào ăng gô canh loãng tọet, húp xì xụp, thấy

ngon như ăn súp vậy. Thực ra cái thứ rau rẻ mạt này khi nấu lên

cứ hôi hôi mùi bùn và từa tựa như cám lợn.

Tối, tôi đến tăng của Thuyết lấy bi đông chế nước cho anh. Tình

cờ tôi thấy anh còn một gói ruốc bông (chắc anh xin được ở một

trạm nào đó ngoài đường dây Xã hội chủ nghĩa ). Thì ra anh vẫn cất

kỹ và ăn giấu một mình. Tôi thấy buồn quá. Tôi nhớ hôm xin được

con dộc, chúng tôi nấu kha khá cơm gọi là liên hoan. Tôi vẫn ăn với

cái điệu chậm rãi như ở nhà - tôi quen ăn chậm nhai kỹ. Điều đau

dạ dầy nên cũng phải nhai kỹ. Tất cả có 4-5 ăng gô cơm, nghĩa là

mỗi người được một nửa ăng gô, còn lại một ăng gô rưỡi là phần liên

hoan chung. Nhưng khi tôi và Điều ăn hết một ăng gô thì 4 ăng gô

kia đã hết veo rồi. 5 anh bạn kia đã ăn hết cả phần cơm tội nghiệp

gọi là cơm liên hoan. Thật là dở mếu dở cười. Trong hoàn cảnh thiếu

thốn này, ai cũng mau đói, lúc ấy ăn uống dễ bị "quá đà", lẹm cả

51

vào phần của đồng đội. Thật đúng như các cụ nói chín người mười ý,

mỗi anh em trong đoàn có một tính nết riêng. Người chăm kẻ lười,

người biết nhường nhịn kẻ lại không. Biết làm sao? Nhưng nói

chung, tiểu đội chúng tôi vẫn thường chia ngọt xẻ bùi cho nhau -từ

mẩu sắn, hạt ngô đến lá rau. Đồ đạc tư, anh em đều góp lại, mang

ra đổi chác kiếm cái ăn chung. Riêng tôi, giờ đây ba lô đã vơi quá

nửa, chỉ còn vài thứ thật cần thiết cho cuộc sống.

Nằm trên võng lạnh, để mặc cho cái đói dày vò, tôi nghĩ miên

man. Trong khó khăn, bệnh cá nhân có điều kiện bộc lộ. Tiểu đội

Một đối với chúng tôi không được tốt. Tiểu đội ấy toàn là anh em

người địa phương, quen thông thổ và có người quen nên kiếm được

nhiều lương thực. Họ không hề chia xẻ cho chúng tôi. Tới bữa, họ

mang gạo, sắn, bắp, đỗ... ra một chỗ và nấu ăn. Họ vẫn luôn luôn

kêu thiếu thốn. Tôi nhớ có hôm vào nơi tiểu đội Một ở giữa lúc họ ăn

bắp rang, mùi bắp thơm lừng, có anh còn đang nhai dở bắp trong

miệng, vậy mà vẫn có anh nói: "Đói hỷ, chẳng có gì ăn cả". Họ

không chia xẻ cho chúng tôi, họ còn giành giật của chúng tôi những

của cải của toàn đoàn, đem đi đổi chác. Chiếc lưới đánh cá, họ cho

trường Kinh tài để lấy về bắp, đỗ xanh, mắm cá - họ nói rằng họ gửi

ở đó (!?). Gửi đó, ai sẽ lấy và bao giờ lấy? Rồi bộ tông đơ cắt tóc, túi

thuốc công họ cũng chiếm cả.

Sinh hoạt lỏng lẻo quá, chẳng họp hành, kiểm điểm gì cả nên

thật khó phê bình, sửa sai. Chỉ thỉnh thoảng nặng lời với nhau thôi.

Buồn thật!

Ngày 19/8/1968

Cả ngày hôm nay chỉ được một lon gạo thôi, nửa lon kia phải

kiên quyết giữ lại.

Sáng, hỏi giao liên còn đi mấy ngày nữa, anh trả lời bâng quơ:

khoảng 3-4 ngày gì đó. Chúng tôi xôn xao bàn bạc. Đi 3-4 ngày nữa

thì lấy gì ăn đây! Chiều qua, chúng tôi gặp mấy anh ở giao bưu. Các

anh vẽ đường cho chúng tôi và bảo: cứ mạnh dạn đi, thể nào cũng

gặp cơ quan nào đó, may ra xin được gạo. Bây giờ chúng tôi xoay ra

hướng ấy: cứ mạnh dạn tách trạm, tìm đường đi. Thuyết vào báo

52

cáo với trạm điều đó. Trạm trưởng bắt chúng tôi phải ký giấy cam

đoan và gắt gỏng: "Nếu xảy ra chuyện gì thì các anh chịu trách

nhiệm!".

Leo dốc với đôi chân bủn rủn vì đói. Mắt hoa lên và mồ hôi vã

ra như tắm. Dừng lại nghỉ ở một cái suối lớn dưới chân dốc. ở đây có

rừng giang, những cây giang vươn dài và ngoằn ngoèo. Chúng tôi

rúc vào các bụi giang và tìm kiếm: có măng! May mắn làm sao.

Đi một chặp, chúng tôi gặp một con suối lớn và cứ lội xuôi theo

suối miết. Nước sâu tới đầu gối, giá lạnh, làm chân chúng tôi cứng

đờ lại, mỏi rũ. Ven suối mọc những dây lang rừng - giống dây khoai

lang, lá ăn giống lá khoai. Chúng tôi sà vào các bụi mà hái lá lang

rừng. Với túi rau và măng đầy ắp, chúng tôi hy vọng chiều sẽ được

một bữa no.

Chân đau quá, tôi tập tễnh đi sau. Bao giờ đến. Và đến đâu?

Xế trưa, tôi theo kịp đoàn. San đứng ở một tảng đá đón tôi, mặt

mày rạng rỡ. San reo to: "Sao đi chậm thế? Đến nơi rồi. Gặp cơ quan

rồi!". Tôi lặng người đi, ngỡ ngàng. Và niềm vui xáo động chạy thốc

vào cơ thể tôi như một dòng nước mát ngọt, làm tiêu tan mọi mệt

nhọc, lo lắng. Đây là trạm vận chuyển gạo của Ban Tuyên huấn, cơ

quan mới của tôi. Anh Hoài ở báo Tiền Phong xem giấy và nhận đón

chúng tôi, những người ở tiểu đội Hai. Còn tiểu đội Một thì phải đi

nữa, phải đi tìm cơ quan Giao thông. Anh trưởng đoàn đồng ý để

chúng tôi về thẳng cơ quan. Khi chia tay, toàn tiểu đội chúng tôi

dốc ruột nghé ra được ba lon rưỡi gạo, đưa hết cho tiểu đội Một. Số

rau, măng kiếm được, tôi cũng đưa hết cho Báu.

Chúng tôi mang số cơm phần của buổi chiều ra liên hoan. Anh

em ở trạm vận chuyển mang cho chúng tôi một đĩa mắm cái - đĩa

mắm có những con cá đỏ tươi, bay mùi thơm phức. Ăn xong, chúng

tôi chia tay nhau: Điều, San, Thành về đội Điện ảnh; tôi, Vượng,

Nhị, Thuyết được anh Hoài dẫn về ban Tuyên huấn. Bắt tay nhau,

sẽ gặp lại nhau, nhưng sao bịn rịn quá.

53

Sáng, chúng tôi cùng đi với anh Hoài và mang trên lưng sự no

ấm: mấy chục lon gạo, mỗi người một hộp sữa nước.

Trưa đó chúng tôi dừng lại hái lang rừng luộc ăn với cơm. Rồi

lại pha sữa chia nhau uống rôm rả.

Chúng tôi xuôi theo đường 14. Con đường bằng nhưng nhiều

lau lách.

Chiều, trời mưa lâm thâm, bầu trời u ám và hơi lạnh. Chúng

tôi nghỉ lại ở một ngôi lều nhỏ bỏ không dọc đường. Mưa, vẫn mưa

rả rích. Chúng tôi đốt lửa cho ấm áp. Hãy ngủ đi, sáng mai dậy sớm

để qua đò.

Nhưng cái chân đau quấy nhiễu tôi dữ quá. Vết chông kín

miệng nhưng bọng mủ phía trong, nhức nhối. Chân phải lại mọc

một cái nhọt lớn, nhói buốt. Hai "báu vật" ấy hành làm tôi sốt nóng

suốt đêm.

Ngày 21/8/1968

Dậy từ ba rưỡi sáng. Vừa bước xuống đất, tôi bỗng choáng

váng. Mắt tối sầm lại, nổ đom đóm. Mồ hôi toát ra lạnh ngắt. Ôi cái

chân, cái chân hành quân của tôi!

Thuyết xếp ba lô hộ tôi và tôi phải ráng mang ba lô đi. Đường

đọng những vũng nước bẩn thỉu. Lau lách um tùm cản lối đi. Trời

tối thui. Phải bấm đèn pin dò từng bước. Đầu óc tôi choáng váng.

Muốn ngã gục xuống. Gắng lên, gắng lên đi! Bươn qua quãng đường

rậm rì lau lách, chúng tôi tới bờ sông - bến đò Giằng đó. ở đây lắm

muỗi mát quá. Thứ muỗi mát nhỏ xíu đến nỗi không nhìn thấy, rất

tai ác, cứ chui vào đầu đốt vào chân tóc, đốt vào cổ vào tai. Ngứa

ran lên. Rậm rật khó chịu. Mọi người phải lấy khăn mặt đập liên

hồi để xua đuổi chúng. Tiếng khăn đập phần phật cùng với tiếng

nói chuyện rì rầm lan trên mặt nước mờ đục hơi sương, đang sáng

dần lên theo ánh bình minh, tạo thành bản nhạc toàn những nốt

trầm huyền ảo. Không có một tiếng chim hót.

54

Qua đò, chúng tôi bước trên con đường mòn nhỏ xíu, lau lách

phủ kín. Chúng tôi tiến vào bãi sông. Bãi bằng phẳng, phủ một lớp

cát trắng, bên một dòng sông nước trong xanh, bên những bụi cây

rù rì cành mềm mại, duyên dáng.

Ăn cơm xong, tôi thấy người chuyếnh choáng. Không muốn đi

nữa. Anh em bảo tôi dừng lại đây. Nghỉ ở đây ư? Giữa con đường lạ

này. Tôi lưỡng lự. ở lại một mình liệu có vượt nổi sự yếu đuối

không? Còn hôm nay thôi sẽ đến cơ quan. Gắng lên đi!

Tôi tập tễnh đi sau đoàn. Những con vắt quái ác cứ bu vào hai

vết đau của tôi mà hút máu. Máu, máu loang ra đỏ cả bàn chân, đỏ

sẫm lại. Đầu tôi choáng váng lắm rồi. Ngồi tạm xuống nghỉ một

chút. Người nóng bừng và chìm trong cơn mê sảng kinh khủng. Đầu

óc quay cuồng, lâng lâng như bay trong khoảng không vũ trụ. Cố

gắng lắm, tôi mới đứng dậy được và lại chuyệnh choạng bước đi. Ba

lô nặng như đá tảng. Lại ngồi bệt xuống bên đường, gục đầu vào hai

đầu gối mà thiếp lịm đi. Có gì cứ kêu ong ong hai bên tai, và lạ lùng

quá, có một mảng mầu vàng khè cứ xuyên thẳng qua đôi mắt nhắm

nghiền của tôi, phủ kín cả óc tôi. Tôi mơ màng nghe có tiếng gọi:

"Này anh! Này anh!". Trước mắt tôi nhập nhoà hình ảnh một anh

thanh niên Thượng đóng khố, vác cây súng trường. Anh ta bảo: "Có

gạo không? Đổi thịt khô". Tôi lắc đầu. "Có cơm không? Đổi cơm cũng

được", anh ta chỉ vào túi ba lô tôi khẩn khoản. Tôi lại lắc đầu. Anh

ta bỏ đi. Tôi cũng xiêu vẹo bước theo.

Qua một bãi cỏ tranh bằng phẳng, trống trải và chói chang ánh

nắng. Phải đi nhanh qua. Lũ Moranh (máy bay trinh sát) có thể

đến bất ngờ, thấy anh, nó sẽ sà xuống bắn hoặc gọi pháo bắn tới cấp

tập. Vượt khỏi bãi tranh lại chui vào một khu rừng thưa. Chúng tôi

dừng lại ăn cơm trưa. Hoài lấy ít gạo đổi đưọc ít thịt nai khô. Đi với

anh, chúng tôi - những lính mới - thấy yên tâm. Quê vùng Trị Thiên

- Huế, vào đây trước chúng tôi mấy năm, Hoài rất chu đáo với

chúng tôi. Với giọng nói nhẹ nhàng và ấm áp, anh hỏi han chúng tôi

về chuyện hành quân, chia xẻ với chúng tôi phần ăn của mình.

Chúng tôi nhen lửa kho thịt. Kể cũng liều một chút. Máy bay có thể

phát hiện ra khói.

55

Cơm có thịt, song miệng tôi đắng ngắt, ăn thấy nhạt nhẽo vô

cùng. Lần đầu tiên tôi không ăn hết phần của mình.

Lại đi. Gắng lên, gắng lên, còn vài giờ nữa thôi sẽ tới nhà.

Chúng tôi tách khỏi đường 13, rẽ ngoặt về bên trái, lội qua một

con suối, vượt một bãi trống. Cây cối ở đây xơ xác, úa vàng vì chất

độc hoá học. Có vài cây đót cao vót, phơi ra những tầu lá khô queo,

in bóng đen sẫm trên nền trời xanh.

Đường men theo bờ sông, trườn lên những vách đá hóc hiểm.

Phải níu lấy dây mây, cây cối hai bên đường mà leo lên, tụt xuống.

Bãi lội đã hiện ra trước mắt tôi. Con sông Thanh gập gềnh những

đá, nước chảy ào ào, bỗng trở nên hiền hoà khi chảy qua khúc sông

bằng phẳng, toàn cát vàng. Tôi lội qua dòng nước mát lạnh, thấy

tỉnh táo lại đôi chút. Anh em mang dâu da đưa tôi ăn. Những quả

dâu da đỏ chót, ngòn ngọt, chua chua thật hấp dẫn.

Lội ngược theo một suối con, chúng tôi rẽ vào cơ quan. Cơ quan

đó, với những ngôi nhà lá sơ sài, không có giường, chỉ có mấy chiếc

bàn ghép bằng thân cây. Anh em xúm đến chào đón chúng tôi rồi

đưa chúng tôi vào một căn nhà trống trải - nhà Văn phòng đây,

chúng tôi nghỉ ngơi tại đó.

Tôi căng võng nằm và thiếp đi trong cái đau nhức nhối nơi hai

bàn chân.

56

Chương 2

Ở CĂN CỨ

Từ ngày 25 tháng 8 năm 1968

Chân đau khiến tôi phải nằm suốt. Thật là phiền phức. Cô Nga

- y tá - rất tận tình chữa vết thương cho tôi. Ngày nào cũng vậy, cứ

buổi chiều là cô mang nước nóng đến rửa vết chông và cái nhọt rồi

bôi thuốc đỏ vào. Qua mấy ngày, miệng vết chông khép kín lại và

bọng mủ ở trong, nhức nhối. Cái nhọt cũng căng mủ. Nga nặn ra

toàn máu đen và mủ. Sau đó, cô lấy panh cặp bông và thọc nó vào

tận trong lòng vết thương để kéo máu mủ ra. Miệng vết chông đã

liền thịt nên phải lấy panh chọc ra rồi luồn bông có tẩm thuốc vào.

Ngày nào tôi cũng phải chịu cái đau và ghê rợn kinh khủng khi rửa

vết thương. Chiếc panh ngoáy vào lòng vết thương như bào từng thớ

thịt tôi ra. Tôi cắn răng chịu đựng để khỏi phải la lên, để cô y tá yên

tâm làm việc. Rồi tôi được tiêm hai lọ Pê-nê-xi-lin. Công hiệu lắm,

vết thương dịu dần.

Cơ quan đang gặp khó khăn về lương thực. Anh em chạy nháo

nhào đến các làng đổi bắp về. Ngày đầu chúng tôi được ăn ba bữa

cơm. Sau đó xuống còn hai bữa: sáng 9 giờ ăn bắp, chiều 4 giờ ăn cơm.

Từ ngày 29-8, tôi bắt tay vào việc: soạn những bản tin khai

thác từ những bức điện báo cáo và những tài liệu, bài vở từ các địa

phương gửi về. Tôi ngỡ ngàng với phương thức làm việc này.

Ngày 2/9/1968

Chúng tôi đón ngày tết Độc lập tại cơ quan. Anh em đi đánh cá

về làm một bữa liên hoan rôm rả. Chiều, sau khi nghe bài diễn văn

57

của Thủ tướng Phạm Văn Đồng, chúng tôi ngồi bàn luận về cuộc

kháng chiến thần kỳ của dân tộc, củng cố thêm quyết tâm chiến

đấu và chiến thắng.

Ngày 18/9/1968

Tôi đi A7 cõng gạo. ở đây, cõng gạo về ăn là nghĩa vụ của mỗi

người. Mỗi tháng cần đi cõng gạo ít nhất một lần.

Lại qua bến đò Giằng. Trời bỗng ập mưa rào. Rồi phút chốc

nước lũ kéo về ầm ầm. Dòng sông bỗng trải rộng ra, nước đỏ ngầu,

chảy điên cuồng, tung lên những con sóng bạc. Đò không thể qua

sông được. Chúng tôi lùi về một dải cát, căng tăng mắc võng nghỉ.

Nhưng tai ác thay, vừa ăn cơm xong thì nước tự nhiên tràn đến,

dâng cao dần. Lúc đầu, nước chỉ sâm sấp bàn chân. Phút chốc, nước

đã lên tới đầu gối, lạnh ngắt. Chúng tôi cuống cuồng thu đồ đạc, kéo

lên một dông cao. Rồi mò mẫm phát cây, kiến thiết chỗ ở. Ướt nhớp

nháp. Rét run cầm cập. Vắt được dịp bò đến hút máu chúng tôi.

Sáng 19/9

Chúng tôi qua đò. Tôi gặp lại Xuân Quý, người cùng tập trung

ở Hòa Bình với chúng tôi, đã rời miền Bắc trước chúng tôi ít ngày và

hiện ở tiểu ban Văn nghệ, cùng công tác viết văn với chồng là Bùi

Minh Quốc - tức Dương Hương Ly. Xuân Quý đi cõng gạo về và đêm

qua phải ngồi suốt bên bến đò, dưới trời mưa tầm tã.

Đi qua rừng loòng boong. Cây loòng boong từa tựa như cây

hồng bì, có những chùm quả vàng, tròn căng. Quả loòng boong có 4

múi như quả hồng bì, song ngọt lịm và thơm lạ. ở một múi, có một

vết hằn, giống như vết bấm của móng tay. Loòng boong là đặc sản

của miền Tây Quảng Đà này. Chúng tôi hái loòng boong ăn thoả

thuê. Rừng núi cũng tình nghĩa lắm chứ.

Ngày 20/9

Tôi cõng 90 lon muối ra về. Chán quá, để quên chiếc mũ trong

gùi, lún sâu dưới muối, nên không lấy ra được. Nắng xiên vào gáy

nhức nhối.

58

Ngày 21/9

Tôi mang muối vào làng đồng bào Thượng để đổi bắp cho cơ quan

- cứ một lon muối ăn ba lon bắp. Làng này khá sạch sẽ. Trẻ em được

học chữ dân tộc mình và hay hát những bài hát cách mạng.

Tôi thấy người ngây ngấy sốt. Có lẽ cảm nắng.

Ngày 23/9

Tôi cõng hơn 100 lon bắp về. Bến lội của chúng tôi trở nên sâu

và nước chảy xiết vì mưa lũ. Tôi phải vác gùi bắp lên vai, chống gậy

lội qua sông. Nước sâu tới ngực, chỉ chực quật ngã tôi. Hãy cẩn

thận. Nhiều người đã chết vì cách vượt sông nguyên thuỷ này.

Ngày 24/9

Tôi đã bị vi trùng sốt rét tấn công. Đây là trận sốt rét đầu tiên

mà tôi phải chịu. Đầu đau như búa bổ. Các khớp xương nhức nhối.

Bụng anh ách, lúc nào cũng thấy no một cách khó chịu. Uống ký

ninh vào, tai bùng lên, bùng lên bùng bục. Mắt cảm thấy bị chói

nắng, không nhìn rõ gì cả. Miệng đắng ngắt, không muốn ăn uống.

Cố gắng ăn tý cháo, song nuốt không nổi, cổ họng ghê lợm cứ bắt

nôn mửa. Đêm, mắt chong đèn không sao ngủ được. Đầu cứ buốt

thon thót.

Tới chín, mười ngày sau tôi mới khỏi sốt. Dậy đi lại thấy chân

nặng trịch, người lảo đảo muốn ngã. Phạm Hồng động viên tôi: Ai ở

Trường Sơn mà chẳng bị sốt rét nghĩa vụ, rồi sẽ quen đi và sẽ thấy

bình thường!

Bây giờ là mùa mưa rồi. Những trận mưa rào xối xả và kéo dài

khiến các con suối trở nên dữ tợn, khiến những dòng sông tràn đầy

nước, chảy ào ào, cuốn những cây gỗ trôi băng băng.

Chính trong mùa mưa dữ dội này, chúng tôi được lệnh chuyển

xuống A7. Anh Hồng bảo tôi rằng ở căn cứ, di chuyển cơ quan là

chuyện thường. ở đâu lâu nhất là 3 tháng, có nơi chỉ một tháng, vì ở

lâu dễ bị địch phát hiện, cho máy bay B.52 dội bom hoặc đổ quân

59

tấn công. Chuyến đi đầy vất vả và đã gây tổn thất cho chúng tôi:

Điều đã bị chết, chết một cách vô lý. Mấy hôm trước đó Điều sốt rét.

Anh sang ở với tôi cho gần y tá để tiện tiêm thuốc. Sau đó anh khỏi

nhưng sức vẫn yếu và phải hành quân. Tới dòng suối lớn chảy xuôi

về A7, Điều tụt lại đi sau. Và điều không ngờ đã xảy đến: anh ngã

ngửa, ngồi dựa vào ba lô, ngâm mình trong nước suối mà chết. Sớm

hôm sau San, Thành... mang cuốc xẻng ra chôn Điều. Tôi cũng

muốn ra tiễn đưa Điều, song công việc bận quá, không bỏ đi được.

Tôi bùi ngùi nhớ tới Điều, nhớ tới những câu chuyện tiếu lâm của

Anh; Nhớ tới tài uốn lưỡi câu, cắt tóc của Anh; Nhớ tới những điều

tâm sự của anh về gia đình; Nhớ tới lời hẹn của anh: ngày thống

nhất về Nghệ An quê hương Anh, Anh sẽ cho ăn cá thoả thích. Anh

đi ngày 30-4 và chết ngày 28-10-1968. Cũng trong chuyến đi này,

một đồng chí ở Ban An ninh không may xảy chân ngã xuống cầu,

lập tức dòng nước sông Thanh hung dữ cuốn anh đi, nhận chìm anh

dưới thác nước khủng khiếp.

Công việc vẫn tiếp diễn. Chúng tôi chặt cây dựng nhà, đào hầm

hố và làm chuyên môn. Những trận sốt rét từ nay đã điểm nhịp vào

cuộc sống của tôi, ít ra mỗi tháng một lần.

Từ trung tuần tháng 11-1968, cơ quan hai lần lâm vào cảnh bế

tắc về lương thực. Gạo gần hết rồi mà không sao moi được ở đồng

bằng lên. Hồi này, địch buộc phải ngừng đánh phá miền Bắc nên

chúng đánh phá miền Nam điên cuồng hơn. Phi pháo, B57, B52 thi

nhau hoành hành. ở Sơn Phúc, Lộc Thành, chúng càn quét liên tục,

bịt mất đường lấy gạo của chúng tôi. Mức ăn phải giảm xuống, từ 2

lon xuống 1 lon rưỡi, rồi 1 lon một ngày. Anh em thi nhau xuống

núi kiếm rau rừng, củ nưa về ăn cho đỡ đói lòng. Vùng này quá

lạnh. Sương mù bao phủ suốt ngày. Cái rét và đói hành hạ chúng

tôi. Đêm, chúng tôi phải đốt lửa cho ấm. Nhìn lửa than, chỉ ước có

củ sắn mà nướng.

Ngày 21/11/1968

Tôi và Hồng xuống Quảng Đà lấy một số đồ đạc gửi đoàn Trọng

Quyền mang vào. Tại đây, tôi được sống trong bầu không khí ấm

cúng, vui nhộn của một tổ phóng viên, giống như khi sống ở Sơn La

60

vậy. Hoàng Mẫn vẫn béo tròn và say mê in, phóng ảnh bằng ánh

sáng mặt trời. Đinh Trọng Quyền vẫn sôi nổi và cởi mở. Trần Mai

Hạnh, Thế Trung vẫn vui nhộn, hoạt bát và vẫn có những câu

chuyện sinh động về các cô gái. Chỉ có Trần Biên - điện báo viên - là

dao động, sợ chết, nay đã ra Bắc rồi. Trọng Định đã hy sinh hồi cuối

tháng 8 vì bị pháo trên đường công tác.

Nghỉ một ngày, sáng hôm sau tôi và Hồng rủ nhau xuống Sơn

Phúc mua một ít hàng. Chúng tôi chỉ có trách nhiệm xuống Quảng

Đà. Song muốn thấy đồng bằng một chút nên liều đi. Đường xuống

dần, trườn qua những đồi lúp xúp, cây cối thưa thớt. Qua một

quãng rừng, tôi thấy có mấy hố bom lớn do B57 thả. Cây cối tơi tả.

Bên đường có những mảnh quần áo rách và ở một vài đám đất có

nhặng bu đến - từ đó mùi hôi thối xông ra nồng nặc. Chắc có anh

nào xấu số bị bom xé vụn ra. Chúng tôi tiến gần vùng ranh. Có

những người mang hàng đi ngược chiều với chúng tôi. Họ cho biết

tình hình rất căng. Bọn biệt kích ở núi Chóp Nón luôn kiểm soát

con đường vượt ranh. Hễ phát hiện người là chúng bắn cối đến hoặc

gọi pháo nã tới. Do vậy phải vượt ranh vào sáng tinh mơ hoặc sẩm

tối. Chúng tôi định tranh thủ vượt ranh buổi trưa, tối đó mua hàng

và sáng sau về sớm. Ai cũng ngăn chúng tôi: chớ nên liều lĩnh. Tôi

và Hồng bàn cãi mãi: đi hay không đi. Một mặt mong được thấy

đồng bằng, một mặt sợ xảy ra chuyện gì sẽ bị kỷ luật. Vừa bàn cãi

vừa đi xuống. Sắp tới con đường dưới chân núi Chóp rồi. Đường

vắng ngắt, không một bóng người, chỉ có những hố bom, những

thân cây đổ ngổn ngang. Tôi bỗng nghe hai tràng súng máy nổ ròn.

Ai bắn đấy? Hồng bảo hình như du kích bắn máy bay. Một lúc sau,

tôi thấy một cậu bộ đội trạc 18-19 tuổi tay xách dép hớt hải chạy

tới. Cậu ta cho biết mình vượt ranh, bị bọn biệt kích phát hiện.

Chúng không nã cối mà bắn đạn thẳng tới. May mà không trúng.

Tôi và Hồng dừng lại bàn bạc: thôi, quay lên thôi kẻo chết uổng

mạng, lại bị kỷ luật. Nếu là đi công tác thì dù ác liệt đến mấy cũng

phải vượt qua, đằng này lại tự ý đi...

Chúng tôi quay lại, xa dần gò Đu. Tại đó có hai xác bộ đội

nghĩa vụ bị biệt kích bắn chết cách đây đã lâu. Không ai chôn cả,

giờ đây hai xác chỉ còn là hai bộ xương, lồng trong hai bộ quân phục

mục nát.

61

Cuối tháng 12, địch điên cuồng mở cuộc càn lên nơi Khu đóng

quân. Một thằng phản bội đã tiết lộ mọi điều bí mật. Thế là ngày

đêm địch cho máy bay B52, B57 trút bom xuống các khu rừng khả

nghi, nhưng chẳng trúng ai cả. Pháo cũng bắn ì oành suốt đêm.

Tình hình căng, chúng tôi phải ngủ hầm. Có hôm nằm trên nhà,

chúng tôi bỗng nghe tiếng rít xoáy vào không khí. Bom B57! Mọi

người nhào xuống hầm. Tôi đang nằm trên võng, người quấn tròn

trong màn, bọc võng, vậy mà cũng bật tới hầm từ lúc nào, không

vướng víu gì cả. Bản năng sinh tồn của con người có một sức mạnh

kỳ diệu thật.

Địch đổ quân ở A7 - giữa nơi cơ quan tỉnh Quảng Đà đóng.

Chúng dò dẫm mò theo đường, đã lên tới cây gỗ vuông, rồi tới suối

Nước Lớn, nghĩa là chúng chỉ còn cách chúng tôi vài tiếng đồng hồ.

Song chúng bị ta chặn đánh ở đó, diệt một số, nên chưa tiến thêm

được bước nào.

Tiểu ban Văn nghệ mở cuộc họp tại Ban. Bùi Minh Quốc và

Xuân Quý đến nhà tôi. Chúng tôi chuyện trò về văn học, nhạc hát

rất sôi nổi. Xuân Quý sắp đi công tác Quảng Đà, đang bận rộn

chuẩn bị mọi thứ cần thiết. Chúng tôi chuyện trò trong cái giá lạnh

và trong cái đói quặn thắt lòng. Quốc sang Quân khu, lúc về được

Thu Bồn cho ít gạo. Buổi tối, chúng tôi nấu cháo "liên hoan": 1 lon

gạo, 4 người. Cháo loãng có mì chính và muối, cộng thêm ít dầu xà

lách, mà thấy ngọt ngào, bùi béo tợn. Chúng tôi xì xụp húp. Quốc

nói rằng chưa bao giờ được ăn cháo ngon như vậy.

Gạo gần cạn kho rồi. Cái đói vẫn tấn công điên cuồng vào

chúng tôi. Song, mọi người vẫn vững vàng, không một lời ca thán.

Chính trong lúc này, tôi bận rộn nhất: tuyên truyền cho thắng lợi

của miền Bắc ruột thịt đã đánh thắng cuộc chiến tranh phá hoại

của giặc Mỹ, tuyên truyền cho ngày thành lập Mặt trận Dân tộc

giải phóng 20 -12. Tài liệu rất nhiều. Chúng tôi say mê làm tin cả

ngày lẫn đêm. Và cuộc sống của cơ quan vẫn vui tươi, lạc quan. Nơi

ở được tổng vệ sinh thêm quang đãng. Nhà ăn được sửa sang lại với

những dãy bàn, ghế ngay ngắn. Thanh niên chúng tôi sáng vẫn tập

thể dục đều đặn, vẫn viết báo tường, chỉ tiếc là không được ca hát vì

gần địch quá, sợ chúng nghe thấy. Thay vào đó là những câu

62

chuyện vui. Chẳng hạn, anh Trần Phát, còn gọi là Sáu Phát vì anh

là con thứ sáu, đi lạc, bí quá bèn bắn súng làm hiệu, mọi người

tưởng địch đột kích... Thế là có mấy câu nhắc nhẹ anh:

Anh Trần Phát

Một hôm anh đi lạc

Anh rút súng bắn sáu phát

Khiến mọi người ngơ ngác

Đổ ra rừng nhao nhác

Ồ, hóa ra anh Sáu Phát

Một hôm anh đi lạc...

Thứ "thơ xà quần" - đọc vòng tròn, không bao giờ hết - kiểu

này, ai cũng thích.

Hôm qua họp cơ quan, anh quản lý tuyên bố bắt đầu ăn một lon

gạo một ngày và Ban quyết định đưa một đoàn vào A5 - cơ sở sản

xuất ở hậu cứ - lấy gạo về cứu đói. Sáng ngày 18-12, đoàn chúng tôi

ra đi. Mưa rả rích. Đường trơn tuồn tuột. Song phải đi thật khẩn

trương, đi như chạy vậy. Tới nơi, chúng tôi khẩn trương giã gạo và

vẫn ăn một lon gạo một ngày, song có sắn ghế nên vẫn no. Sắn ở

đây bị chất độc hoá học nên lụi hết, củ sượng như củ chuối và phải

đào vất vả lắm. Ở đây, bọn Mỹ rải chất độc dữ quá. Từng cánh rừng

bị trụi lá, phủ đầy một màu xám hoặc màu nâu vàng úa. Đứng trên

núi cao nhìn xuống, thấy rừng cây xơ xác mà đau lòng quá. Có

những rừng quế rất quí cũng bị tàn lụi cả, thật tiếc đứt ruột.

THƯ GỬI GIA ĐÌNH

Quảng Đà, ngày 26/11/1968.

Bố mẹ và các em yêu quý!

Không hiểu những thư trước con gửi về, gia đình có nhận được

không mà vừa rồi cơ quan con điện vào hỏi chúng con đã đến nơi

chưa? Con gửi lá thư đầu ở trong này vào cuối tháng 8. Lẽ ra ngoài

63

đó phải nhận được rồi mới phải chứ! Con rất sốt ruột và rất mong

thư gia đình nên hễ có ai ra là con tranh thủ viết thư ngay.

Hiện con vẫn khoẻ và công tác bình thường. Dạo này con đã

quen với sốt rét nên không bị trận nào nặng, chỉ thỉnh thoảng sốt

2,3 ngày rồi lại khỏi ngay thôi, khỏi thì lại khoẻ, lại làm việc ngay

được. Đặc biệt con ăn khoẻ lắm, có bao nhiêu cũng hết, nên luôn

thấy đói.

Còn tình hình gia đình thế nào? Có gì bố nhờ bác Đào Tùng,

anh Đỗ Phượng điện vào báo tin cho con mừng. Nhưng điện vào chỗ

anh Quyền, tổ phóng viên Quảng Đà, chứ không phải điện thẳng tới

chỗ con đâu, từ đó các anh ấy sẽ nhắn lên cho con. Bố mẹ cũng nhớ

đến số 47 Bát Đàn - Hà Nội tìm anh Trần Tô (mới ở Miền Trung

Trung Bộ, chỗ anh Đống, ra) để gửi thư vào cho con. Hồi ra đi, con

có gửi về nhà thẻ phóng viên của con, vào đây con thấy cần dùng,

vậy bố mang đến anh Tô, nhờ anh ấy mang vào cho con nhé. Cái thẻ

này chỉ gửi người trực tiếp mang vào thôi, không gửi theo bưu điện

được.

Do cần khai lý lịch, con cần rõ quá trình hoạt động cách mạng

của bố từ trước đến nay. Bố tìm cách gửi người mang vào cho con

với.

Các em dạo này có khoẻ không, học tập giỏi không? Anh rất

nhớ các em. Các em phải viết thư ngay cho anh nhé.

Thôi, con vội viết vài dòng. Chúc bố mẹ, các em khoẻ mạnh.

Cho con gửi lời thăm cô chú trong cơ quan.

Con của gia đình

Việt Long

Hòm thư 3.105 Vinh Quang

TB:

Nếu gửi theo bưu điện thì mang đến cơ quan con hoặc Ban

Thống nhất Trung ương nhờ chuyển.

64

THƯ GIA ĐÌNH

Hà Bắc ngày 8/12/1968

Long thân mến của mẹ.

Từ ngày con đi đến nay bố mẹ và các em mong tin con đỏ cả

mắt, lần nào mẹ về Hà Nội cũng đến chỗ chị Sáu hỏi tin con mãi

đến cách đây độ 2 tháng chị Sáu mới cho biết tin là con đã vào đến

nơi an toàn rồi mẹ đỡ sốt ruột một ít.

Mẹ nói chuyện cái xe đạp cho con nghe, sau khi con đi thì cô

Chung ngày nào cũng đến hỏi xe đạp mà vẫn không thấy về, sau

cách đến 3 tháng anh Phối mới đem về cho và xe như thế là hỏng

hết, lốp săm dính vào nhau vì bùn, xích bị rỉ không đi được, gác đờ

xen không có, bê đan không có, còn gác đờ bu thì lại để ở một chỗ

khác, mẹ phải đến lấy sau, nói chung là cái xe chỉ còn được mỗi cái

khung thôi. Về mẹ phải sửa mất gần 2 chục mới đi tạm được và lốp

bây giờ thì cứ đứt hết tanh, nhưng thôi con ạ, mẹ tính anh Phối

đem hộ về như thế là cố gắng lắm rồi, mẹ chỉ tiếc là cái xe mới có

hơn một năm mà nó hỏng quá sức tưởng tượng. Hôm ấy mẹ có gặp

anh Phối và anh Phối nói là anh đổi vào Thanh Hoá mà xe của anh

Phối cũng chưa đem về được mà anh Phối phải đem xe về cho gia

đình mình để con được yên trí và anh Phối cũng khoe mẹ về vấn đề

vào Đảng của con. Anh Phối có cho mẹ xem cái giấy của chi bộ trên

ấy nhận xét về con và có báo cho tổ chức để gửi vào cho con chả biết

có nhận được không, anh Phối có nói là kết hợp với thời gian thử

thách con đi ngoài này vào trong ấy tốt thì sẽ có triển vọng kết nạp.

Khi con đi thì cô Chung có gửi lên cho mẹ 30đ và cái bút máy nắp

vàng của con rồi, và tất cả đồ dùng con gửi về mẹ nhận đủ rồi. Bố

mẹ và cả gia đình rất thương con về bước trưởng thành của con quá

vất vả nhưng mẹ nghĩ đấy cũng là sự yêu cầu của con và cũng hợp

với thanh niên thời đại này. Bố con về nhà lúc nào cũng nhớ đến con

và cứ nhắc đến con luôn, mẹ thì hàng ngày nhìn lên ảnh con mà

không sao cầm được nước mắt, mẹ nhớ bồn chồn cả người vì trước

con còn ở Sơn La, tuy xa nhưng còn có hy vọng con được về chơi hay

nghỉ phép, nhưng bây giờ thì không biết là thời gian nào mới gặp lại

con được. Hôm bố mẹ mới đi Hà Nội về thì nhận được thư của con

65

vào đầu tháng 12, cả nhà mừng quá, khi đọc thư con các em con và

bố xúm quanh lại nghe thư. Mẹ đọc, mẹ không sao đọc được vì quá

xúc động và thương con quá nhất là em Thuỷ và Lan nó cứ ngó mặt

mẹ, nhưng dù sao bố mẹ và các em con cũng mừng là con đã vượt

được chặng đường nguy hiểm và đã vào đến nơi an toàn thế là cả

nhà mừng rồi, còn việc ở trong ấy ra thế nào thì đấy là số phận may

rủi thôi con ạ. ở nhà thì mẹ lo cho con lắm lắm, còn các em con ở

nhà học vẫn tốt, em Ngọc được khen là học sinh toàn diện, vừa được

bình cho mua cái xe đạp Liên Xô con, mẹ mua cho em và hiện nay

tạm để cho Việt đi còn xe của con thì để cho Phúc dùng, để em học

thêm văn hoá sang năm thì em Ngọc cũng phải đi học xa rồi, còn

anh Đức con thì vừa rồi gửi cho bố cái đài lại không đủ giấy tờ,

thành ra họ lại phải giữ lại và trả lại anh thế có chán không?

Trên nhà cụ bà, cậu Hiến vẫn bình thường, cậu Hiến mới về

công tác qua Hà Nội mẹ cũng gặp. Hồi này ngoài này tạm yên ổn do

đó trường mình có mấy trăm học sinh học ngắn hạn được về trường

Mễ Trì học, còn trường thì vẫn ở khu sơ tán, bố mẹ cũng vẫn ở sơ

tán. Về phần con ở trong ấy hết sức giữ gìn sức khoẻ và nhất nhất

con làm gì hoặc đi đâu là phải hết sức thận trọng. Cẩn thận đấy con

ạ, mẹ lo cho con lắm đấy.

Con cố gắng năng viết thư cho nhà đỡ sốt ruột, như thế là thư

con gửi hơn 3 tháng là nhanh đấy con ạ, chỉ cần con viết ít chữ thôi

cũng đủ rồi, còn việc con đi thì mẹ có hỏi chị Sáu về vấn đề quyền

lợi của gia đình nhưng chị Sáu bảo chả có gì cả vì con chưa có gia

đình riêng, và chỉ có mỗi cái thẻ để đi khám bệnh thôi.

Thôi mẹ muốn viết rất nhiều nhưng sợ thư nặng quá còn để bố

và các em viết nữa. Cuối thư mẹ chúc con khoẻ mạnh, tiến bộ để

ngày thống nhất gia đình được đoàn tụ vui vẻ.

Mẹ của con.

66

T107.BC13/9 - 8/12/1968

Con yêu dấu của bố mẹ!

Bố đã nhận được lá thư đầu tiên con gửi từ địa điểm công tác

mới. Mẹ đọc thư, bố và các em chăm chú ngồi nghe, mừng mừng,

thương thương, mừng vì con đã vượt mọi khó khăn, nguy hiểm,

thương con nhiều lắm. Chuyện nhà mẹ đã nói rồi. Nói chung bình

yên, khoẻ mạnh. Các em đều học tốt cả. Ngoài này từ khi giặc Mỹ

buộc phải ngừng ném bom miền Bắc, mọi người ra sức làm việc, đẩy

mạnh công tác các mặt, đồng thời không ngừng nâng cao cảnh giác.

Tình cảm đối với miền Nam càng thắm thiết con ạ! Có con hoạt

động bên trong, cả gia đình thấy thắm thiết tình cảm Bắc Nam ruột

thịt, có thể nói không ngày nào gia đình không nghĩ tới miền Nam,

tới đứa con yêu dấu đang sống và chiến đấu trong sự chăm sóc nuôi

dưỡng của đồng bào miền Nam. Mong con ra sức phấn đấu, đạt

nhiều kết quả trong công tác, xứng đáng là thanh niên của thế hệ

Hồ Chí Minh. Con hết sức chú ý tu dưỡng vươn lên Đảng.

Hoàn cảnh chiến đấu trong đó là điều kiện khách quan thuận

lợi để con phấn đấu tốt. Đồng thời con hết sức chú ý giữ gìn sức

khoẻ. Mỗi lần nhớ con, bố lại đem ảnh con ra xem, nhớ lại hồi con

còn bé. Con là đứa con yêu quý nhất của bố trong các đứa con yêu

dấu của gia đình. Bố yêu con, thương con, nhớ con nhiều lắm. Bố

mong thư con, mong con khoẻ mạnh, mong được tin con phấn đấu,

hoàn thành tốt nhiệm vụ cách mạng. Bố, mẹ ở nhà ra sức công tác

với tinh thần "Tất cả để đánh thắng giặc Mỹ xâm lược". Tin thắng

trận dồn dập làm nức lòng mọi người. Mong con góp phần xứng

đáng cho thắng lợi đó.

Mong đến ngày thống nhất gặp con, đứa con yêu quý đã được

tôi luyện trong khói lửa.

Bố của con.

Ngày 25/12/1968

Đúng Noel, bọn tôi nghỉ ngơi để hôm sau kéo quân về. Chiều

đó, anh em kiếm được một con gà, ít nếp làm bữa liên hoan nhỏ. Tôi

nhớ lại cách đây đúng một năm, tôi đến thăm Phúc, đứa em trai kề

67

tôi. Những ngày ấy thật ấm cúng. Hai anh em chụp ảnh, phóng ảnh

và đi bắn chim rất say mê. Tôi cũng nhớ đến cô Chung - em ruột mẹ

tôi. Gian phòng của Cô nhỏ bé, lúc nào cũng tràn ngập ánh sáng và

rất ấm cúng. Trước lúc ra đi, tôi thường đến nhà Cô và được Cô hết

sức chiều chuộng. Những bữa ăn, Cô dọn cho tôi những món tôi ưa

thích nhất: bánh mì nóng hổi, ròn tan, bơ, pa tê, rau xà lách trộn

dấm... Cô đùm bọc tôi với tình thương yêu của người mẹ. Hôm tiễn

tôi đi lên trại 105 tập trung, Cô khóc, làm tôi vô cùng xúc động. Tôi

nhớ người mẹ hiền hậu, người cha nghiêm nghị, lũ em ngoan ngoãn

của tôi. Trong lá thư viết cho tôi, cha tôi đã viết lên những lời đầy

tình cảm, chan chứa yêu thương. Ông yêu quý tôi nhất nhà, song

không hay biểu lộ tình cảm đó và đối với tôi rất nghiêm khắc. Giờ

đây khi xa tôi, khi tôi đã mạnh bạo bước vào đời, Ông mới nói rõ

tình cảm đó. Ông ước mong gặp tôi một lần nữa trước khi tôi đi B,

song lúc đó gia đình tôi sơ tán tận Hà Bắc, tôi tập trung tại Hòa

Bình, không thể về thăm, nên Ông không được gặp tôi. Ông kể lại:

Khi tôi ra đi, đêm đến gia đình không ai ngủ được. Mẹ tôi nói: "Thôi

từ nay đứa con duy nhất biết chăm lo việc gia đình đã đi xa". Ngọc,

đứa en gái thứ 5 nói: "Từ nhỏ anh Long đã dũng cảm rồi...". Diệp,

đứa em gái thứ sáu nói: "Anh Long học giỏi và rất giỏi văn, Diệp

cũng muốn học theo anh". Bé Lan, đứa em gái thứ 7 nói: "Lan rất

thích hát cho anh nghe và thích anh dạy hát cho". Còn bé út Thuỷ

thì bảo: "Anh Long đúng là anh của Thuỷ, anh chụp cho Thuỷ

nhiều ảnh rất đẹp". Tôi hình dung rõ mồn một từng đứa em của tôi,

đứa nào cũng rất đáng yêu. Phúc có tài câu cá, bắt ếch... và chỉ

thích rèn rũa những con dao, cái nhẫn... Cậu ta đã trở thành công

nhân nguội. Phúc lầm lỳ ít nói song đối với anh rất tận tình. Cậu ta

biểu hiện bằng tình cảm chứ không biểu hiện bằng lời nói. Việt

đang học lớp 10, học văn khá và rất thích đi làm công tác như tôi.

Ngọc cũng lầm lỳ, hiền như cục đất và rất chăm việc gia đình, học

giỏi và ngoan ngoãn. Ngọc làm bánh bao rất khéo, hôm tôi về nhà

được ăn bữa bánh bao do chính tay Ngọc làm, rất ngon. Diệp mảnh

khảnh, nhí nhảnh, hay múa hát. Diệp bộc lộ những cá tính rất độc

đáo và tỏ ra có năng khiếu về văn. Tôi thường mong muốn được

kèm cặp Diệp, hướng nó đi vào sâu con đường văn học. Lan béo

tròn, mắt đen láy, tính tình lỳ sì, nhưng rất hay hát và hát rất hay,

rất đúng nhạc. Lan thường ngồi hát cho tôi nghe suốt buổi theo

"Yêu cầu của thính giả". Lan có đức tính rất đáng yêu là biết chăm

68

sóc bé Thuỷ một cách tận tình. Lan thường dẫn Thuỷ đi học và có

khi Thuỷ dỗi không đi thì Lan dỗ dành rất ngon ngọt và kiên trì.

Còn cô út Thuỷ thì rất nũng nịu, hay hờn dỗi và đã biểu hiện tính

cẩn thận. Tôi nhớ có lần tôi mở cửa tủ và quên không đóng lại,

Thuỷ im lặng đến và nhẹ nhàng đóng lại rất cẩn thận. Lũ em mỗi

khi thấy tôi về là chạy ùa ra đón, níu lấy tôi và Thuỷ bao giờ cũng

dang tay ra đòi anh bế. Có những ngày chủ nhật, anh em quây

quần bên nhau đàn hát rất vui vẻ. Tôi nhớ cha mẹ tôi rất hoà thuận

và chăm sóc tôi rất chu đáo. Hồi công tác ở Hải Dương, chủ nhật tôi

thường hay về nhà. Lần nào mẹ tôi cũng mua gà, vịt, gạo nếp... để

bồi dưỡng cho tôi. Có thời gian tôi bận quá không về nhà được, bố

mẹ tôi trông mong hoài. Con ngan mẹ tôi mua để chủ nhật liên

hoan cứ được để dành suốt mấy tuần lễ. Khi tôi về, con ngan đã

nặng thêm 4 -5 lạng, lúc ấy mẹ tôi mới thịt nó. Gia đình tôi sinh

hoạt ấm cúng, hoà thuận và được bà con rất quý mến. Tôi nhớ bà

ngoại, bà trẻ tôi đã từng tần tảo nuôi anh em chúng tôi từ nhỏ để

cha tôi yên tâm đi kháng chiến. Hai bà luôn luôn sống vất vả, nghèo

nàn, lận đận, song chăm sóc con cháu rất chu đáo với tình cảm đằm

thắm. Tôi quặn thắt lòng nghĩ đến Cụ ngoại đã quá cố. Người lúc

nào cũng vất vả. Có lần giã giò để bán nuôi chúng tôi, Cụ bị giã

phải tay. Bàn tay Người dập nát, đẫm máu, song Người không hề

kêu rên. Tôi nhớ rất rõ hình ảnh cụ tôi người bé nhỏ, đội thúng

bánh dày, giò chả ngược xuôi trên con đường Dốc Đỏ, Miếu cô, chợ

Tam Cờ ở Tuyên Quang để bán lấy tiền nuôi bọn tôi. Tôi thường lon

ton chạy theo Người trong những buổi chạy chợ đó. Tôi nhớ cô

Tuyết tôi tính tình hiền lành, hay làm và không may bị giặc Mỹ sát

hại. Gia đình bên ngoại tôi rất nghèo, song sống đùm bọc nhau và

rất giàu lòng thương người. Anh em bộ đội đi ngang đường ghé nghỉ

nhờ hoặc ở chiến khu với cha tôi về đều được săn sóc rất chu đáo.

Điều đặc biệt trong họ hàng nhà tôi bên ngoại là rất nghèo nhưng

rất gắn bó với bố mẹ tôi, với chúng tôi. Còn bên nội (trừ bà và ông

nội tôi quá cố từ lâu) thì giàu có hơn song hơi xa chúng tôi. Gia đình

bên ngoại tôi đều sống ở vùng tự do, tham gia kháng chiến, còn họ

hàng bên nội phần lớn sống ở vùng địch kiểm soát, buôn bán để

sinh sống.

69

Sáng 26/12/1968

Chúng tôi ra về, trên lưng mỗi người nặng một bao gạo. Tối

hôm sau bọn tôi ghé vào một đơn vị bộ đội nghỉ nhờ. ở đây cũng

thiếu gạo, anh em ăn toàn sắn. Có một anh bộ đội trẻ bị phù phổi,

thở phì phò và sẩm tối đó thì tắt thở. Chúng tôi nằm gần nơi để xác

anh, thấy lạnh ngắt. Người đồng chí ơi, anh quê ở đâu? Hẳn cũng có

một gia đình ấm cúng ở hậu phương đang ngóng chờ anh! Đau lòng

quá! Song làm sao khác được, cuộc kháng chiến này ác liệt quá,

gian khổ quá, đòi hỏi chúng ta phải hy sinh mọi quyền lợi cá nhân,

kể cả sự sống của bản thân mình.

Chuyến đi đầy vất vả. Lúc này địch đổ biệt kích lung tung và

cho máy bay bám riết hành lang của ta. Do vậy phải đi rất khẩn

trương. Chạy, chạy và chạy: Chạy qua bãi trống. Chạy vượt đường

xe. Chạy vượt những khu rừng tan hoang vì bom B52, trơ trụi vì

hóa chất độc. Lội qua sông cũng phải chạy. Khi chạy qua một khu

rừng trống trải vì bọn Mỹ mới rải hóa chất độc, cây cối không còn

một nhành lá, tôi vấp ngã tới hai lần. Bao gạo nặng trịch đè dúi

lưng, dúi cổ xuống, song phải bật dậy ngay. Một chiếc Mô ranh hai

thân rà sát ngọn cây. Nó bay thấp quá, thấy ở buồng lái nhô ra hai

đầu giặc lái. Tôi phải núp vào một bụi lách nhỏ. Sao thấy trống quá,

thân mình, bao gạo như phơi ra trước mắt bọn chúng vậy. Nó quần

đảo mãi với cái đầu mum múp, với cái đuôi gọng bừa, với thân hình

đen trũi xấu xí, trông thật đáng ghét. Nó mù, chẳng thấy gì hết.

Anh em đi đường cho biết bọn biệt kích mới nổ mìn clâymo

(mìn định hướng, chúng tôi gọi tắt là mìn mo) ở đội 6 - nơi chúng tôi

sẽ đi qua. Nhưng không thể dừng lại được. Thời giờ là vàng ngọc.

Chúng tôi lặng lẽ tìm vào nơi đó. ở một gốc cây kề bên đường, đất bị

toác ra vì mìn nổ. Bên triền núi đầy vỏ đồ hộp do bọn biệt kích vứt

lại. Rồi cũng qua nơi đó một cách an toàn.

Con đường chúng tôi đi, nay trở về đã khác hẳn. Bom B57 rải

dọc theo đường, lấp cả lối đi. Chúng tôi ngửi thấy mùi thối nồng nặc

xông ra từ trong bìa rừng. Chắc có anh nào bị thương bò vào đó và

chết tại đó.

Cơ quan lại dời về A9. Chúng tôi mang gạo về đó.

70

THƯ GIA ĐÌNH

Hà Nội, ngày 25/12/1968

Con thân yêu của bố mẹ!

Con ơi con! Hàng ngày bố mẹ hướng về miền Nam trông chờ tin

tức, chờ tin con, chờ tin thắng trận. Thư con gửi tháng 8/1968 đã

đến tay bố mẹ, đến tay cô Chung và các bà. Đọc thư con, lòng của

mẹ hồi hộp. Các em con đều im lặng ngồi nghe. Mẹ dơm dớm nước

mắt, phần thì thương con gặp nhiều khó khăn, nguy hiểm, phần

thấy mình lại được vinh dự có con tham gia tiền tuyến, bõ công nuôi

dưỡng con từ nhỏ tới lớn. Bây giờ bố kể chuyện gia đình con nghe.

Gia đình ta vẫn bình yên, bố mẹ đều cố gắng làm việc, như hồi

con còn ở ngoài này về thăm gia đình. Các em con ngày một lớn,

ngày một ngoan thêm. Việt đang phấn đấu để cuối năm đỗ lớp 10 và

vào đại học. Ngọc cũng đang phấn đấu học hết lớp 7 để vào được lớp

8 cấp III. Việt phấn đấu tương đối tốt, đặc biệt từ khi cậu ta được

vào Đoàn. Ngọc cố gắng cả 2 mặt: học tập và đạo đức, Ngọc là học

sinh xuất sắc và là cháu ngoan Bác Hồ, được đi họp ở Huyện 2 lần.

Diệp vẫn nhí nhảnh như trước, học khá, rất mê đi xe đạp. Mẹ mới

mua chiếc xe đạp thiếu nhi Liên Xô cho Việt đi học. Ngọc, Diệp, Lan

tập đi cả ngày. Còn chiếc xe đạp Thống nhất của con, mẹ đã nhận

được rồi và em Phúc đang dùng.

Bố kể tiếp chuyện các em con:

Lan học giỏi, tương đối toàn diện, thường được xếp thứ 3, thứ 4

trong lớp. Thuỷ đang học lớp 1, em học cũng khá và có triển vọng.

Mẹ con vẫn làm việc như cũ, và vẫn bận cả ngày, giặt giũ cho

các em bé, nấu cơm, nuôi gà v.v... Bố vẫn vậy, vẫn gắng đem hết sức

mình ra để cống hiến cho cách mạng. Có điều con ạ, bố cảm thấy

cũng yếu hơn trước vì tuổi đã 53 rồi, tuy vậy, bố vẫn cố gắng vượt

mọi khó khăn mệt nhọc để hoàn thành nhiệm vụ cách mạng. Con

71

đã phấn đấu rất nhiều. Bố đọc thơ con cũng hình dung được con bố

đã vượt được bao khó khăn nguy hiểm, con bố đã bước đầu thể hiện

được Chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Bố cảm thấy như con đang

mở đầu một bản anh hùng ca. Con ạ! Cố gắng lên nữa, bố mong con

đem hết nghị lực, ý chí, và quyết tâm để hoàn thành xuất sắc

nhiệm vụ cách mạng đã giao phó cho con. Viết thư cho con, bố nhớ

con lắm, hình dung lại cả lúc con còn thơ ấu quấn quýt với bố, hình

dung lại hiện nay con đã trưởng thành và đang gắng sức cống hiến

thật nhiều cho cách mạng.

Con ơi! nhớ con lắm lắm, mong con hoàn thành xuất sắc nhiệm

vụ, ngày càng được gần Đảng và mong ngày thống nhất được gặp

con..

Bố. Phạm Đức Hoá.

Hà Nội ngày 25/12/1968

Anh Long mến thương !

Nhận được thư của anh đã gần một tuần rồi, hôm nay nhân

tiện có người vào chỗ anh công tác em tranh thủ viết thư tới anh

đây.

Đọc thư anh em mới hiểu hết được cuộc sống đầy gian khổ và

mạo hiểm của anh, thiếu thốn tất cả từ vật chất đến tình cảm, song

em tin rằng với anh, một người giàu nghị lực, mạo hiểm và tràn đầy

sức sống, anh sẽ vượt qua được tất cả những khó khăn trên và tạo

cho nó trở thành một cuộc sống bình thường như những thói quen

thường ngày của mình vậy.

Viết thư cho anh đúng vào ngày Nô en, ngày mà cách đây mới

có một năm anh đến thăm em và chụp ảnh cho em ở trường mới.

Một năm trôi đi rồi thế nhưng những hình ảnh ấy nó vẫn luôn luôn

gợi lại trong trí nhớ của em tưởng như bình thường mà lại chứa

đựng đầy tình thương.

72

Anh yêu quí. Cuộc sống hiện tại của em vẫn trôi đi một cách

bình thường, những ngày chủ nhật được nghỉ em thường xuống cô

Chung chơi.

Hôm vừa rồi em có tranh thủ về qua nhà chơi, các em đều khoẻ

và học giỏi cả, đặc biệt có cô Ngọc học giỏi nên được phiếu mua chiếc

xe Liên Xô nhỏ. Bố mẹ đã mua cho các em rồi, các em cũng nhắc tới

anh luôn.

Em hiện giờ vẫn công tác tại trường. Không phải đi sơ tán nữa.

Em cũng đang tranh thủ bắt đầu học thêm bổ túc văn hoá. Trong

năm tới em có thể sẽ được tăng lên bậc hai. Hiện tại em đang chuẩn

bị để thử nghề. Anh Đức hiện nay cũng đang đi thực tập. Cũng lâu

rồi em không nhận được thư của anh ấy nên cũng không rõ tình

hình.

Anh mến thương! vào công tác trong trong ấy chắc anh bận

nhiều lắm phải không. Lúc nào rỗi anh có hay đàn hát cho nó vui

không. Cuộc sống mới đến với anh chắc sẽ có nhiều nguy hiểm hơn.

Song cũng như bố mỗi lần nhắc đến anh hay kể chuyện về anh cho

các bác, các chú nghe, Bố rất vui sướng và tự hào có một người con

như anh, biết hy sinh lợi ích riêng của mình vì lợi ích chung của Tổ

quốc. Em tin rằng anh sẽ làm được tất cả những gì mà anh muốn

đấy.

Thôi em tạm dừng bút ở đây nhé! Ước gì có một ngày nào cả gia

đình mình sẽ sum họp và cùng chụp chung một tấm ảnh nhỉ.

Chúc anh đạt được nhiều thành tích trong công tác và chiến

đấu.

Ôm hôn anh nhiều lần

Em của anh - Phúc.

73

Năm 1969

Ngày 1/1/1969

Năm mới đến với những ngày đầy gian khổ, ác liệt. Bọn địch đã

đổ quân ngay A7, lập đồn ở đó và tung biệt kích đi lùng sục khắp

nơi. Gạo đã có kha khá, song chúng tôi vẫn ăn dè sẻn, kiếm thêm

rau, củ làm chất độn. Chúng tôi đi chặt hũ đót về nấu ăn. Cây đót

giống cây dừa, ở ngọn có một khúc có lõi mềm, ngọt như củ đậu.

Phải dùng rựa vạc từng bẹ đót, bóc dần cho tới khi gặp hũ nó. Chặt

một cây phải mất khoảng nửa tiếng, rất mất công. Nhưng nó là

thức ăn ngon, bổ nên chúng tôi không quản ngại, thay nhau đi chặt.

Hàng ngày, Lợi hoặc Nga đi xa tới nửa ngày đường để mót sắn,

dong riềng hoặc hái rau về cho tập thể. Đường đi phải qua sông

Thanh nước chảy cuồn cuộn. Một cái cầu nhỏ bắc chênh vênh trên

hai mỏm đá, có căng một dây mây làm tay vịn. Sáng sáng, Lợi hoặc

Nga ra đi, chiều chiều, chúng tôi trông ngóng họ về an toàn. Có hôm

gần tối rồi mà Nga chưa về, khiến anh em lo sốt vó. Mãi nhá nhem

Nga mới về, cõng nặng một gùi sắn, rau mà vẫn cười hồn nhiên.

Nhìn thân hình nhỏ bé bị cái gùi to tướng đè nặng, anh em ai cũng

thấy lòng se lại. Phụ nữ miền Nam cực khổ quá, nhiều khi phải cố

gắng quá sức mình nên thân hình thường khô khan, cằn cỗi. Song

sức sống trong lòng họ thì thật là mãnh liệt.

Trong phong trào cải thiện đời sống, anh em bắt tay vào câu cá

Chình. Loài cá này không có vẩy, đầu múp, mắt híp, chuyên sống ở

hang đá dưới nước. Người có kinh nghiệm quan sát kỹ mặt cát trước

cửa hang có thể đoán biết trong đó có cá chình hay không, cá to hay

nhỏ. Mồi câu nó là con cá niên còn sống. Cá niên giống loại cá diếc,

thịt rất béo. Móc lưỡi câu vào sống lưng con cá niên, thả xuống nước

để nó kéo lưỡi câu vào gần cửa hang. Cá chình rất háu ăn và dữ

dằn, thấy mồi liền lao ra đớp. Thoa mở đầu và thu được kết quả khả

quan: bắt được một con cá chình lớn. Nó dài thượt, phải kéo lê trên

đất mang về. Nó nặng khoảng 6 -7 kg, chặt ra được hai thau lớn. Nó

ngon một cách đặc biệt: thịt rất nạc, bùi, thơm và da dày, béo như

mỡ heo. Theo kinh nghệm, cá chình để hơi ươn, thịt càng thơm

ngon. Anh em reo mừng đón Thoa về như đón một người chiến

74

thắng. Rồi ai nấy lụi cụi lấy dây thép uốn lưỡi câu chình - thứ lưỡi

câu to tướng và có ngạnh dài, sắc. Thỉnh thoảng lại được một con

chình, lại được một bữa tươi.

Tôi trở lại A7 để lấy ba lô, tài liệu. Khi vừa qua bến đò Giằng

thì gặp Thành, Thoa hốt hoảng tới bến. áo quần hai anh ướt sũng.

Thành không có mũ đội, tóc ướt bết. Thoa không dép, chân tập

tễnh. Thành nói gấp gáp: "Quay lại, biệt kích phục ở đội 5 và đã bắn

chết Bửu". Chúng tôi đành quay về bến cũ. Anh em bàn nhau phải

đi chôn Bửu. Sáng dậy sớm gọi đò, song anh em bảo vệ không cho

qua, để còn xem tình hình. Sớm hôm sau, bọn tôi kiên quyết đi. Bửu

đã nằm ngoài trời hai ngày rồi. Không thể để xác đồng chí mình

phơi mãi như thế được. Bốn anh em tiến thận trọng theo đường 14.

Sắp đến đội 5, Hồng, Y và Tiện bứt dây mây - để buộc vào xác Bửu

mà kéo, phòng địch gài lựu đạn dưới lưng. Tôi và Thành ghé xuống

cơ sở sản xuất bỏ hoang kiếm cái cuốc và một cái thùng sắt để đào

huyệt. Chuẩn bị xong, chúng tôi đi tới nơi Bửu hy sinh. ở đó có một

ngôi mộ mới - không biết anh em nào đã chôn Bửu rồi. Chúng tôi

quay về cơ quan.

Nghỉ được ít ngày, tôi, Thành và Bông mang súng trở lại A7.

Kiên quyết bám địch bằng được mà lấy đồ đạc, tài liệu. Đường vắng

ngắt. Rừng im lặng một cách huyền bí. Chúng tôi đi lặng lẽ, lăm

lăm súng trong tay. Qua nơi Bửu hy sinh rồi. Bước chân đưa dần

chúng tôi về A7. Tôi và Thành lần mò xuống hang đá ở chân núi,

lấy đồ đạc lên. Ba lô mốc thếch, ẩm ướt. Khi trở về, tôi bị sốt, không

ăn nổi cơm, vẫn gắng đi. Bọn Mỹ đang ở trên đỉnh dốc A7, còn

chúng tôi thì đi viền theo sườn núi ấy.

Về ít ngày hết sốt, khoẻ dần lại, tôi lại cùng Lợi, Sơn xuống A7

mang nốt gạo, tài liệu về. Lần này có bảo vệ dẫn đường. Chúng tôi

tập hợp nhau lại thành một đội quân, có súng ống, có phương án tác

chiến. Sớm hôm sau, chúng tôi tiến về phía A7. Đường còn in dấu

giày của bọn biệt kích. Vỏ đồ hộp quăng bừa bãi. Con đường bị pháo

bắn, nhiều đoạn nát bét. Khẩn trương thu dọn đồ đạc xong, chúng

tôi vội vã xuyên rừng trở lại bến Giằng. Qua khu nhà của bộ đội

thông tin bỏ không, chúng tôi lấy được nhiều dầu phụng, mắm cái

do anh em bỏ lại. Tối, đến gần đội 5 thì dừng lại ngủ. Chúng tôi

75

kiếm được sắn để luộc, có mắm, dầu ngon lành và cơm dẻo song

không tài nào ăn nổi. Mệt quá! Trăng lên, sáng lạnh lẽo. Lạ thật,

hôm nay lại im tiếng pháo. Sáng ra đi, mệt vô cùng. Không ăn nổi

cơm trưa, tôi chặt hai cây chuối rừng ăn tạm, thấy mát, ngọt, dễ

nuốt hơn.

Anh em kiếm được trái mìn, đem ra sông Thanh đánh cá. Sông

này nhiều cá và cá rất lớn. Khi mìn nổ, tung cột nước trắng xoá, thì

cá cũng nổi trắng mặt sông. Chúng tôi hùng hục ngụp lặn bắt cá.

Có con nặng 5-6 kg. Hôm ấy được khoảng 30 kg.

Rồi tôi bị sốt nặng. Trận sốt kinh khủng nhất kể từ khi tôi vào

đây. Không ăn uống được gì cả. Chị nuôi nấu cháo cá chình, ăn cũng

không nổi. Nôn mửa suốt, toàn một thứ nước sền sệt, vàng khẹt.

Đêm ngủ mê sảng, những giấc mơ kinh khủng. Thấy bi quan về sức

khoẻ quá. Cơ quan lại sắp di chuyển. Tết cũng sắp đến rồi. Mùa

xuân ơi, hãy mang lại cho ta sức sống mới đi!

Cơ quan liên hoan trước tết để di chuyển. Có thịt gà, xôi đậu

xanh, mỳ, canh bí đỏ... nhưng tôi ăn không vào - nuốt mấy miếng

đã nôn oẹ ra.

Ngày 2/2/1969 - 27 tết Kỷ Dậu

Cơ quan di chuyển đã gần hết, chuyến đi này là chuyến cuối

cùng. Không làm sao khác được, tôi phải hành quân. May được chia

ít sữa, uống được một ít cho đỡ kiệt sức. Sáng, tôi dậy lấy một cốc

cháo, hoà đường, sữa vào và hạ quyết tâm: phải ăn hết cốc cháo

này. Nhắm mắt lại mà húp cháo, mà nuốt vội vàng cho nó khỏi

chạy thốc trở lại. Và cốc cháo đã hết. Này, đừng mửa nghe, gắng

đừng mửa. Giữ lấy số cháo ấy trong bụng như giữ sức khoẻ mình

vậy. Khoác ba lô lên vai, lảo đảo bước đi. Đường xá, cây cối nhoà

nhoà và quay cuồng, nghiêng ngả trước mắt tôi. Khát nước vô kể. Bi

đông cạn nước. Tôi bụm tay vục nước suối uống. Nước chảy tới đâu

thấy mát tới đó. Chao, mát, ngọt đến tận gan ruột. Mai sẽ tiếp tục

chiến đấu!

Hành quân trong cơn sốt ly bì

Mệt quá hẳng buồn ăn uống chi.

76

Nhưng núi cứ ép hoài "ăn" dốc

"No" quá cho nên thở phì phì.

Ngủ một giấc, dậy thấy đỡ choáng. Hoạ sĩ Hồng Chinh Hiền

cùng nghỉ lại với tôi (anh bị sai khớp chân), săn sóc tôi thật chu đáo.

Anh đem sữa của anh ra ép tôi uống. Rồi anh rang gạo, nấu một

ăng gô nước đặc như cà phê, pha đường, sữa cho tôi. Tôi không

muốn uống - sữa của anh đã hết rồi. Nhưng anh không chịu, bắt

buộc tôi phải uống. Nằm trên võng, Hồng Chinh Hiền nói cho tôi

nghe về các loại tranh, làm tranh sơn mài kỳ công thế nào... và đọc

bài thơ anh mới sáng tác cho tôi nghe. Anh chuyên nghiên cứu về

Tây Nguyên, có nhiều bức tranh mầu, ký hoạ rất sinh động, có một

số bài thơ hay. Tôi thấy khuây khoả dần. Chiều, đã tỉnh táo hơn, tôi

ăn được ít cơm với cá - cá do anh em nhà in cho.

Ngày 13/2/1969 - 28 tết

Mùa xuân ở đây không có mưa phùn. Trời trong xanh. Nắng

trải vàng tươi khắp núi đồi. Từng đàn chim bay chuyền, nhảy nhót

hót líu lo nghe vui nhộn.

Cơn sốt lui dần, người khoẻ lại.

Chim rừng hót rộn thật dễ thương.

Nắng rực núi đồi, mùa xuân trải.

Vai khoác ba lô lại lên đường

Chúng tôi đi ngược miết theo bờ sông Thanh. Sông này có

nhiều đá, nhiều thác, nước chảy ào ào, réo sùng sục. Lại nhớ con

sông Hồng những mùa nước. Đứng trên cầu Long Biên nhìn xuống

thấy sông rộng bát ngát, nước đỏ ngầu, cuồn cuộn chảy với sức sống

mãnh liệt. Mùa nước đến cũng là mùa hoa phượng vĩ nở đỏ rực trời,

là mùa thi. Mấy đứa học sinh chúng tôi thường kéo ra bờ sông

Hồng, ngồi trên các tảng đá mà học bài. Trời nước mênh mông,

khoáng đãng khiến cho tâm trí thêm minh mẫn, học rất chóng

thuộc bài. Song cũng đôi lúc để lòng mơ mộng theo dòng sông. Sóng

nước dập dờn. Mỗi khi có một chiếc ca nô lướt qua, dòng nước lại rẽ

đôi ra, chạy ào ào vào bờ với những con sóng vồ vập. Sóng trào lên

các phiến đá, tung bọt trắng xoá. Chúng tôi để mặc nước bắn vào

77

người mát lạnh. Có những buổi tôi cùng bọn thằng Giang, Hiến -

mấy đứa bạn thân - chạy ào trên những bãi cát tràn nước, đạp nước

bắn tung toé, té nước nhau ướt đầm đìa mà cười vang. Tuổi thơ ấu

của tôi đã trôi qua bằng những ngày học tập rất mải miết; bằng

những phút vinh dự lĩnh phần thưởng của nhà trường, bằng những

ngày nô đùa hồn nhiên với bè bạn và bằng cả những ngày hè lao

động cật lực trên các công trường nắng lửa. Giờ đây, tôi đã xa

những ngày ấy, xa những nơi ấy, xa những người bạn thân ấy để

vào chiến trường này góp thêm sức chiến đấu. Tôi đã đi qua bao

dòng sông. Và nhiều dòng sông đã để lại cho tôi những ấn tượng

khó phai mờ.

Rảo bước bên dòng sông Thanh ấy

Nghe nước đuổi nhau réo ào ào.

Ra biển gặp sông Hồng không đấy?

Có gặp, cho ta gửi lời chào.

Quặn thắt lòng, nhớ Hà Nội sao!

Lội băng qua sông Thanh, rồi chúng tôi đóng tăng nghỉ lại bên

một dòng suối lớn. Đã khoẻ hơn.

Ngày 15/2/1969 - 29 tết

Tiếp tục hành quân về nơi ở mới. Núi đồi trập trùng. Sao không

có chút mưa phùn cho mát lòng ta, cho khuây nỗi nhớ thương nhỉ.

Xuyên rừng, chợt đụng phải một cành lá. Tôi dừng lại và bỗng lặng

người, sững sờ. Mùa Xuân, mùa Xuân đây chứ đâu. Cành lá ấy

đang nẩy ra những nhành lộc non tươi mơn mởn. Mùa Xuân gieo

mầm sống và thúc đẩy sự sống hãy vươn lên mãi!...

Lội suối, trèo núi, băng rừng

Là những công việc ta mừng đón Xuân.

Đường đi bao nỗi gian truân

Mà lòng nghe vẫn lâng lâng lạ thường.

Gửi về miền Bắc quê hương

Nỗi nhớ da diết, niềm thương vô vàn.

Mong ngày thống nhất Bắc Nam

Gia đình sum họp Xuân càng vui hơn.

78

Gặp mấy anh em cùng Ban mang gùi đi ngược lại - anh em ra

suối lớn để bắt ốc, lấy chuối rừng về nấu ăn tết!

Đến nơi, vội vàng đóng một cái nhà tăng nhỏ để ở.

Đêm nay là đêm giao thừa ở miền Bắc. Tôi và Minh ao ước được

chất một đống lửa rõ to để ngồi bên mà nghe đài Hà Nội. Song

không thể được, căn nhà quá trống trải, đơn sơ, không thể đốt lửa

lên được, bọn giặc trời có thể phát hiện ra ánh sáng... Một ước mơ

nho nhỏ và giản dị vậy thôi cũng bị hoàn cảnh khắc nghiệt không

cho biến thành hiện thực. Chúng tôi đành treo võng nằm đón giao

thừa. Anh Minh là người phụ trách tổ Thông tấn chúng tôi. Anh đã

có vợ và một con trai, vào Nam từ năm 1960. Anh và vợ anh - chị Tú

- có một chuyện tình thật cảm động: Khi anh đi B, chị công tác ở

Thông tấn xã, nhưng kiêm cả phát thanh viên cho buổi đọc chậm

của Đài Tiếng nói Việt Nam, để anh luôn được nghe giọng nói của

chị khi chép tin cho cơ quan. Rồi chị gửi con thơ cho gia đình và vào

Nam, cùng anh chiến đấu trên mặt trận tư tưởng ở cùng một chiến

trường. Lúc này, chị đang ở cơ sở sản xuất, cách chỗ chúng tôi mấy

buổi đường, nên hai vợ chồng không được cùng đón xuân...

Đêm đen mịt mùng. Không đèn lửa. Không mứt, chè...

Đài Tiếng nói Việt Nam truyền đi buổi phát thanh ca nhạc Hội

diễn làn sóng. Anh chị em công nhân hát hay quá. Nhất là Bích

Việt - công nhân mỏ Quảng Ninh - có giọng hát mượt mà, tha thiết,

và Ngọc Bé, công nhân Hà Nội, có giọng hát mạnh mẽ, truyền cảm.

Mọi năm trước đây, những buổi tối giao thừa, gia đình tôi thường

quây quần bên đài nghe hát, ăn mứt và chúng tôi thường tíu tít

giúp mẹ đun nồi bánh chưng cho sôi lên ùng ục.

Đài truyền đi bài ký của Lưu Quý Kỳ. Bài có đoạn nói đến

những người chiến sĩ hy sinh cả tết xuân, đón xuân trên đường

hành quân, giữa rừng âm u... đúng hoàn cảnh chúng tôi quá. Miền

Bắc yêu thương vẫn nhớ đến chúng tôi, vẫn ở bên chúng tôi, tâm sự

với chúng tôi.

79

Đến giờ giao thừa rồi. Rừng già bỗng xao xuyến. Vào những

năm trước đây, trong những giờ phút này, gia đình tôi đều thức dậy

hân hoan đón năm mới và chờ nghe lời chúc tết của Bác Hồ, sau đó

bố mẹ tôi chúc chúng tôi và mừng tuổi chúng tôi bằng những gói

mứt, kẹo.

Lời Bác Hồ đã vang lên rồi. Giọng Bác vẫn ấm áp, hiền hậu,

song nghe không được khoẻ như các năm trước. Chúng tôi cầu mong

Bác Hồ khoẻ mạnh, sống lâu, mong ngày thống nhất Người vào

thăm miền Nam chúng tôi!

Tôi nhớ lại đêm giao thừa năm 1964, lúc ấy tôi học lớp 10. Đêm

ấy, tôi cùng mấy đứa bạn thân cùng lớp đón giao thừa ở Bờ Hồ,

người đông nườm nượp, áo quần sặc sỡ, đèn điện đủ màu rực rỡ, hoa

nở khắp đường phố, khắp công viên, pháo bông, pháo hoa sáng rực

trên bầu trời đen sẫm... Cảnh nhộn nhip ấy trái hẳn với cảnh tĩnh

mịch này. ở đây chỉ có rừng cây bạt ngàn và con suối nhỏ chảy róc

rách. Đêm giao thừa ấy, tôi làm một bài thơ nhỏ, nay tôi nằm nhẩm

lại, song rất tiếc là đoạn cuối quên mất.

Đêm giao thừa

Đêm giao thừa

Bờ Hồ rộn rập.

Như sao sa

Đường ngập ánh đèn

Đua chen vàng xanh đỏ...

Rực rỡ muôn màu

Cầu Thê Húc đèn kết sáng long lanh như ngọc.

Đêm giao thừa

Không mưa cũng mát

Gió hát

Hoa cười

Đèn rạng soi

Hoa ngời thêm sắc.

Mặc kẻ lại

Người qua

Hoa Rực tươi

80

Vẫn cười tinh nghịch

Vui thích

Ngắm ánh đèn

Cười duyên cùng công sự...

Đêm giao thừa

Gió đưa nhè nhẹ.

Khẽ Tung bay

Tà áo thướt tha

Như hoa

Tươi

Những nụ cười duyên dáng.

Sáng

Như đèn

Những cặp mắt nhung đen.

Ửng lên

Hồng đôi má

Những bước đi

Hối hả

Rộn rã

Phố phường

Vương vương

Làn tóc

Đèn Hồ Gươm như ngọc long lanh.

Đêm giao thừa

Pháo nổ

Ròn tan

Xác pháo tràn mặt đất

Vương vất

Trên hoa

Bay qua

Hè phố

Nở nụ cười

Hồng tươi

Phủ ngời

Nắp

Những hầm hào mới đắp...

Đêm giao thừa

Đêm đưa tin chiến thắng.

81

Đài phát thanh hãy nói to hơn

Tiếng nói căm hờn và phấn khởi:

Quân dân miền Bắc vừa giành thêm thắng lợi.

Đã nhận chìm một tàu Mỹ hung hăng

Mò ra Bắc đêm 30 hòng cắn trộm!

Tiếng chuông giao thừa

Thánh thót

Ngân nga

Vang xa

Vọng lại

Êm ái

Ngân mãi trong lòng

Mênh mông

Mười

Hai

Tiếng

Trái trên cành

Lá xanh

Thôi đùa gió Hồ Gươm nín thở

Giây phút trang nghiêm

Lòng đất vang lên

Tiếng Quốc ca hùng tráng

Đài phát thanh giành vinh dự truyền đi tiếng nói Bác Hồ...

Chỉ mấy phút thôi

Mà những tiếng

Những lời Đẹp nhất

Đã tràn ngập lòng ta!

Tiếng quốc ca

Lời Cha

Tin chiến thắng

mang lại đất nước này sức vươn lên mãnh liệt của mùa Xuân.

Ngày 15/2/1969 - 1 tết Kỷ Dậu

Sáng, chúng tôi dậy sớm đón năm mới. Ai nấy chỉnh tề trong bộ

quân phục, tập họp ở sân nghe lời chúc tết của các đồng chí lãnh

đạo. Rồi chúc lẫn nhau, đọc thơ, ca hát... Sau đó ăn bữa cơm mừng

năm mới. Đây, bữa liên hoan của chúng tôi ấm tình rừng núi: cơm

82

gạo trắng do đồng bào miền Băc tiếp tế, nồi canh ốc ngọt lừ nấu với

bắp chuối rừng. Anh em húp ốc nghe chùm chụp, rất vui tai. Rồi

hoạ sĩ Hồng Chinh Hiền mang tranh ra trưng bày. "Phòng triển

lãm" ngoài trời với những bức tranh mầu hay ký họa sinh động làm

rực tươi thêm cảnh núi rừng.

Tết chúng tôi nghèo quá: không thịt, xôi, không mứt, kẹo và rất

đáng buồn là không có bánh chưng xanh. Chiếc bánh chưng lúc này

đối vói tôi rất đáng yêu, không chỉ vì hương vị thơm ngon của nó,

mà chính vì nó chứa đựng nhiều tình nghĩa. Tết đến, gia đình nào

chả có bánh chưng. Bánh chưng mang tính dân tộc nhuần nhuyễn,

chứa đựng cái ấm cúng của gia đình sum họp, gợi nhớ quê hương, tổ

tiên ông bà. Lúc này đây không phải tôi thèm bánh chưng, mà là

nhớ, nhớ da diết, nhớ như nhớ người thân yêu.

Tôi ngồi say sưa viết bài thơ mừng năm mới:

Niềm tâm sự cùng xuân

Xuân ơi!

Xuân hãy dừng chân

Ghé thăm nhà ta với

Thăm căn nhà đơn sơ ta vừa dựng vội

Để có chỗ nằm và có chỗ đón xuân.

Hãy thông cảm cho người trong cuộc hành quân

Yêu Xuân lắm, song không có gì mà tặng.

Nơi đây giữa rừng già trầm lặng

Xuân hãy đến đi

Đến với những tâm hồn

Cháy bỏng nhiệt tình

Tha thiết yêu thương.

Yêu tất cả, nên rời xa tất cả.

Rời xa mái rạ, xóm ngõ yên lành.

Rồi xa làng quê với luỹ tre xanh.

Rời xa gia đình

Nơi có người cha già nghiêm nghị

Nơi có những người anh, người chị, người mẹ dịu hiền

Nơi có đàn em nũng nịu yêu thương

83

Để lên đường

Cùng cả nước làm cuộc hành quân vĩ đại.

Đường hành quân, ta đi, đi mãi.

Không biết nghỉ ngừng trong cuộc tổng tiến công!

Xuân ơi!

Hãy dừng chân chút nhé

Ghé thăm căn nhà nho nhỏ đơn sơ.

Thăm những tâm hồn cháy bỏng ước mơ.

Thăm những con người dạn dày gian khổ.

Hãy ghé võng ta ngồi

Và cùng ta tâm sự.

Kể chuyện ta nghe

Xuân miền Bắc thế nào?

Ôi quê nhà, ta nhớ làm sao!

Ta xa quê hương gần trọn năm rồi đấy.

Ta nhớ rõ ra đi ngày ấy

Tạm biệt quê hương trong một buổi chiều hè.

Cũng ở núi rừng

Xao xác tiếng ve

Ta bắt đầu cuộc hành quân gian khổ.

Qua những mảnh đất quê hương dạn dày bom lửa:

Thanh Hoá

Nghệ An

Hà Tĩnh

Quảng Bình

Lúc đó quê nhà lúa đang độ lên xanh.

Lúa vẫy chào ta, dập dờn sóng dậy.

Tạm biệt đất mình với mùa hè nắng cháy.

Ta đặt chân sang đất nước Triệu Voi.

Đội một mùa mưa nước ngập đất trời.

Vượt những con sông ào ào thác lũ.

Vượt đỉnh Trường Sơn quanh năm mây phủ

Vượt những cầu treo chót vót ngọn cây

Mê mải hành quân

Đi suốt đêm ngày

Ta lại vượt đỉnh

Trường Sơn lần nữa

Để về miền Nam chiến trường rực lửa.

84

Đây Công Tum rừng núi điệp trùng

Đây Quảng Đà dậy sóng tiến công

Ta say đắm hoà mình trong đất nước.

Cùng đội ngũ điệp trùng, mạnh chân ta bước.

Với bút, mực này ta hăm hở xung phong

Viết những dòng tin tiếp sức tiến công

Và ta lại chịu thêm nhiều gian khổ....

Có những hôm trời mưa như thác đổ

Cõng gạo xuyên rừng, vượt núi, băng sông.

Có những khi đói quặn thắt lòng.

Có những buổi sốt rét run cầm cập.

Và nhiều nữa những khó khăn dồn dập

Đã thử sức này, ta đã vượt qua.

Giữa chốn chiến trường, ta hiểu thêm ta

Và lại thấy yêu mình thêm chút nữa.

Cũng chính trong những ngày gian khổ.

Ta biết quí thêm những thứ quí trên đời.

Giữa chốn núi rừng thiếu thốn rau tươi

Ta thêm quí từng lá rau rừng chân thật.

Giữa những cơn đói làm lòng ta quặn thắt,

Ta quý thêm vị đậm đà của hũ đót, củ nưa.

Giữa cái lạnh lùng của đêm tối, rừng mưa,

Ta thêm quí ngọn lửa hồng ấm áp.

Giữa những lúc máy bay thù quần rát,

Ta quý thêm từng bóng cây xanh

Những rừng cây nặng nghĩa, nặng tình

Đã ấp ôm ta, che mù mắt giặc.

Giữa kẻ thù lòng lang dạ sói

Ta thêm yêu tình đồng chí sắt son

Từng bọc đùm nhau trong những phút sống còn

Từng ấp ôm nhau chia bùi, sẻ ngọt.

Từng chiến đấu với gan vàng, dạ thép.

Cùng một quyết tâm: địch mất, ta còn...

Nắng đã dậy rồi

Rực rỡ núi non.

Vui rộn rừng cây

Từng đàn chim ríu rít

Bao tâm sự trong lòng, làm sao nói hết.

85

Xuân ơi Xuân, Xuân có hiểu lòng ta?

Cảm ơn Xuân đã đến thăm nhà,

Mời Xuân lại cùng ăn cơm, Xuân nhé.

Ăn bữa cơm đơn sơ, bình dị.

Với bắp chuối rừng và canh ốc trong veo.

Có nữa chi đâu, giữa chiến khu nghèo.

Xuân ăn nhé, rồi cùng ta bước tiếp

Theo đội ngũ trùng trùng, điệp điệp

Bão dậy, sóng trào nổi dậy, tấn công

Nào, sẵn sàng Xuân nhé Xung phong!

Hãy xốc tới Ta quyết giành toàn thắng!

(Xuân Kỷ Dậu 1969)

Cuộc sống trở lại nếp bình thường của nó. Chúng tôi lại chặt

cây, chặt lá dựng nhà. Nơi này khá nhiều cây cọ. Tôi trèo tuốt lên

ngọn cây, chặt được khá nhiều lá cọ về lợp nhà. Căn nhà của tổ

Thông tấn xã chúng tôi xinh xinh, nằm sát bờ suối, con suối nông

nhưng rộng, lòng bằng phẳng, toàn cát, nước trong vắt.

Khu vực này có khá nhiều thú rừng. Có hôm đi trực, tới một

đoạn suối, tôi gặp một con nai lớn với cặp sừng nghênh ngang đang

lần xuống bờ suối. Thấy tôi, nó giật mình kêu "tét" một tiếng và

chạy bổ lên rừng. Có hôm, anh Thống gùi về một gùi thịt voi, cả cơ

quan được ăn "thí xác" (có nghĩa là ăn thỏa thuê, không hạn chế).

Thịt voi toàn nạc, ăn không ngon lắm nhưng lành, có thể thay cơm.

Có hôm anh em bắn về được hai con dộc lớn, bắt theo một con dộc

con. Con dộc con quanh quẩn bên xác mẹ, không biết sợ là gì.

Nhưng khi con dộc mẹ bị cạo sạch lông, thui vàng, thì nó kêu lên

mấy tiếng "chóe... chóe..." rồi leo lên tít ngọn cây...

Từ tháng 3 năm 1969.

Hồng Chinh Hiền chuẩn bị ra Bắc. Anh ra đó dựng tranh, dự

triển lãm rồi sẽ vào. Tập thơ "Đá trắng" của anh cũng sẽ hành quân

theo anh để vào một nhà xuất bản ngoài Bắc. Thuyết cũng quay

180 độ! Anh ta cáo bệnh thấp khớp, chạy vạy xin được bệnh án để

ra Bắc. Thực ra là do tư tưởng dao động, sợ gian khổ, ngại ác liệt,

86

hy sinh. Được bổ nhiệm làm Phó Văn phòng, lẽ ra phải chăm lo đời

sống chung, nhưng anh ta chỉ lo cho cá nhân. Có những lần cáo ốm

để khỏi đi cõng gạo, anh báo cháo, nhưng xuống tận bếp nói với anh

nuôi: "Nấu cháo cho chú phải lấy đủ tiêu chuẩn gạo của bữa cơm,

ghế thêm ít sắn đảm bảo dinh dưỡng chống sốt rét nghen!" Anh ta

thu vén đủ thứ, đi làm cách mạng mà như đi buôn vậy. Hết đổi chác

cái này lại xin xỏ cái khác, lấy của anh em từ cái bọc võng tới đôi bít

tất, tấm dù hoa... và chạy vạy mua sắm đủ thứ: khi vào, anh ta chỉ

có một cái đồng hồ xoàng, nay có đồng hồ Mô Va Đô, nhẫn vàng, đài

bán dẫn... (con người thật tàn nhẫn, mấy viên sâm mà bán cho đồng

chí mình tới 2000 đồng, gấp 40 lần phụ cấp hàng tháng của tôi ).

Chỉ được cái bẻm mép, tán một tấc đến giời và thân hình úc núc,

được anh em đặt cho biệt danh Tư Băm. ở Thuyết tập trung cao độ

những biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân. Anh em ai cũng chê trách

Thuyết.

Cuối tháng 3, tôi nghe tin Xuân Quý đã hy sinh ở Quảng Đà.

Hy sinh ngày 8-3, đúng ngày Quốc tế phụ nữ. Bọn Pắc Chung Hy

phục kích và đã bắn chết chị trong một đêm tối tại tỉnh Quảng Đà.

Tôi ngậm ngùi nhớ tới chị, nhớ tới khi còn ở trường 105 Hà Nội, chị

rất hồn nhiên mang máy ảnh đến hỏi chúng tôi về cách sử dụng.

Chị là một con người có quyết tâm cao, có nhiệt tình cách mạng lớn.

Khi hành quân từ Bắc vào, chị sức yếu, ba lô nặng nhưng dứt khoát

không nhờ ai mang hộ bớt, lúc mệt quá, đau vai, đau chân quá lại

lén ra khóc một mình. Chị miệt mài viết, đồng thời luôn xung

phong trong những công việc gùi cõng nặng nhọc. Khi phân công chị

đi Quảng Ngãi, chị xin đi Quảng Đà - đó là trọng điểm của chiến

trường, rất ác liệt, song cũng nảy sinh nhiều anh hùng. Chết như

Trọng Định, Xuân Quý là cái chết vinh quang. Còn sống như

Thuyết là cái sống nhục nhã.

Thời gian này, tôi có điều kiện làm chuyên môn nhiều hơn.

Cùng anh Minh giải quyết toàn bộ tin tức từ các nơi gửi về - rất

phấn khởi, say mê. Thỉnh thoảng cũng tham gia gùi cõng, kiếm củi,

rau.

Giữa tháng 4, tôi vào Trà Mi sản xuất. Làm quen với con rựa

phát rẫy. Nắng Trà Mi đã thiêu cháy da thịt tôi và làm cho tôi cảm

87

sốt luôn. Thật buồn, thời gian này đau ốm nhiều quá, không tham

gia lao động được mấy. Mà công việc thì hết sức bận rộn, anh em

hết sức vất vả. Có hôm, con suối gần nhà chúng tôi bỗng đầy cá trôi

xuống - có những con ngắc ngoải, có những con vừa mới chết. Hình

như phía thượng nguồn, bọn địch bắn pháo lân tinh, cá bị ngộ độc.

Tôi hụp lặn cả buổi, bắt về hai thùng cá lớn. Anh em có thêm chất

tươi. Nhưng tôi bị một trận cảm nước khủng khiếp. Đầu nặng trịch,

đau như búa bổ. May quá, anh Bông - cùng đơn vị sản xuất với tôi -

biết nhể cảm. Lạ thật, anh chỉ bóp, vuốt trán tôi một lát rồi dùng

mảnh sành nhể mấy nốt giữa trán, nặn ra chút máu đen sì, là đầu

tôi thấy nhẹ bẫng. Tuy vậy, cũng phải nằm bết 2 ngày mới bình

phục.

Bắp của chúng tôi rất tốt, cho nhiều trái lớn và lúa mì cũng

xanh tốt.

Đầu tháng 7, tôi và Vượng đi bệnh xá. Vượng rất yếu và mang

tới 4 thứ bệnh: thấp khớp, viêm đại tràng, trĩ, sốt rét. Song,Vượng

dứt khoát trụ bám ở chiến truờng, không trở ra Bắc để thành B

quay. Còn tôi chỉ bị suy nhược vì sốt rét nhiều. Giữa lúc này thì

địch càn Trà Mi. Chúng đổ quân lên thôn Ba, thôn Tư, Cầu Chìm,

Nước Oa. Chúng tôi không thể về nơi sản xuất được. Rất áy náy, song

không còn con đường nào khác, đành lên tiểu ban Văn nghệ nằm chờ.

Tại đây, chúng tôi ăn sắn phát ngán vì quá ít gạo. Tôi vùi đầu vào đọc

hết số sách văn học mà tiểu ban cho mượn. Lâu quá rồi không được

đọc sách, nay đọc nhiều thấy nhức đầu nhưng rất say mê.

Tôi tham gia cõng gạo với tiểu ban, giữa đường bị sốt. Anh em

Văn nghệ săn sóc tôi rất chu đáo, nhất là Thanh Đính. Anh hát cho

tôi nghe nhiều bài hát hay. Trong gian khổ, anh vẫn quần áo chỉnh tề

và lúc nào cũng lạc quan, nhiệt tình biểu diễn phục vụ bộ đội, thương

binh. Với cây đàn ghi ta, anh có thể hát ở bất cứ nơi nào khi bộ đội

yêu cầu: trên đỉnh dốc lúc ngồi nghỉ gùi cõng, trên thuyền lúc vượt

sông, bên bếp lửa sau cơn sốt rét... Bùi Minh Quốc cho tôi xem tập thơ

của anh "Mảnh đất nuôi ta thành dũng sĩ". Sống trong không khí này

tôi thấy thật vui và khao khát được đi thực tế, được viết.

88

Anh em báo tin anh Hồ (làm ở báo Vĩnh Linh, cùng vào đoàn

với Xuân Quý), được phân công về báo Cờ Giải phóng, đã chết ở

Nước Ngheo - cơ sở sản xuất của Báo. Anh rất gầy yếu song rất cố

gắng. Bệnh sốt rét ác tính đã huỷ diệt anh. Anh Nhị bảo rằng lúc

anh Hồ chết, ở hậu môn anh, ruột thòi ra tới gần gang tay! Thế là

mới một năm vào đây, trong số người cùng vào hoặc đã vào trước tôi

ít ngày đã có 4 người hy sinh: Trọng Định, Xuân Quý, Minh Điều,

Phạm Hồ và 5 người trở lại miền Bắc: Thuyết, Xuân, Bá, Trình,

Kiên.

Giữa tháng 7, tôi và Vượng về Trà Mi.

Trời bắt đầu có những cơn mưa giông dữ dội vào buổi chiều.

Trà Mi còn nặng vết tích địch tàn phá: nhà cửa bị chúng đốt cháy

hết, trâu, bò bị bắn chết thối khắp vùng. Nhà cửa của bọn tôi cũng

bị đốt trụi. Bọn địch phá phách không còn gì, từ cái cần câu cá đến

cái giỏ cá, nong phơi thóc chúng đều đốt. Tuy nhiên, lương thực, của

cải của chúng tôi nhờ cất giấu kịp nên không tổn thất gì. Bọn địch

đóng quân ở cách chỗ chúng tôi một ngày đường, hòm đạn, vỏ đạn

vứt bừa bãi. Anh em dũng cảm bám sát cơ sở sản xuất, giành giật

với địch từng con gà con heo.

Nhà không có, chúng tôi đóng tăng ở. Thời vụ sản xuất rất

khẩn trương, phải làm cho kịp. Hồi này không có gạo, ăn toàn bắp,

song anh em rất phấn khởi, hăng hái.

Cuối tháng 7, tôi được chỉ thị về Ban để làm công tác chuyên

môn. Lúc này hay mưa, lụt, sức tôi yếu, lại đi một mình, nên lo quá.

May sao, khi lên đường, tôi đã khỏe lại và gặp nhiều bạn đường tốt,

kết hợp cùng đi nên vượt qua mấy ngày đường một cách nhẹ nhàng.

THƯ GIA ĐÌNH

Hà Nội, ngày 30 tháng 4 năm 1969

Long thân yêu của bố mẹ.

89

Bố mẹ vừa nhận được thư và ảnh của con rồi, nói chung là tất

cả thư con gửi về gia đình đều nhận được cả mà bố mẹ cũng gửi rất

nhiều thư cho con mà chả biết con có nhận được không, con nói gửi

áo len và bút về chỗ bác Đào Tùng nhưng bác Tùng lại đi Quy - Ba

vắng vậy mẹ phải đến hỏi gia đình bác vậy. Hôm ngoài tết cô Chung

đem gửi anh Tô cho con thuốc ký ninh độ hơn trăm viên và lọ sâm

viên, còn gì nữa mẹ không nhớ và cả giấy khai lý lịch của bố cho

con, chả biết con có nhận được không.

Bố mẹ và các em con ở ngoài này nhớ và thương con lắm, nhất

là tết vừa rồi cả nhà cứ nghĩ đến con thành ra ăn tết không vui vẻ

gì, mẹ biết là con sẽ phải thiếu thốn và gian khổ đến chừng nào,

nhưng mẹ tin là con sẽ vượt được tất cả những gian khổ ấy mà tiến

lên. Bố mẹ thấy con nói bị sốt rét. Đấy là mối lo ngại nhất cho mẹ,

vì mẹ nghĩ đến những khi con nằm đang lên cơn sốt mê man mà ở

giữa rừng thì ai trông nom con, đành rằng có tập thể nhưng nó cũng

đến mức độ nhất định thôi, không thể bằng ở nhà được. Thứ nhất là

mẹ lo lúc con đang sốt mê man mà giặc đến bắn phá thì có biết

đường mà chạy không, mẹ cứ nghĩ vơ vẩn thế đâm ra nghĩ ngợi lung

tung và thương con da diết. Thật là con bắt đầu ra tự lực được ngày

nào là mẹ bắt đầu lo cho con ngày ấy vì rằng con toàn bước vào đường

chông gai nguy hiểm cả. Cái sợ nữa của mẹ là lo cho con bị cơn sốt rét

ác tính thì chẳng thuốc nào cứu được cho nên con cố xin thuốc mà

uống mà nếu may con có nhận được chỗ quinine mẹ gửi cho có chữ Q

là tốt nhất đấy. Con uống nó trước khi ngồi vào ăn hay ăn một bát rồi

uống thì nó đỡ ù tai nhé. Uống một ngày 2 viên thôi.

Còn việc gia đình vẫn khoẻ cả, các em con vẫn khoẻ cả, học vẫn

tốt. Việt đang có hướng của nhà trường là cho vào đại học Văn hay

Vô tuyến điện nếu vào được đại học. Dạo này em lo học lắm, đến

15/5 này là các em con đều thi cả. Nói chung là các em con học được

cả, em Phúc tết vừa rồi cũng lên nhà và đang học bổ túc 9. Em vừa

được thử tay nghề xong, mẹ đưa cho em cái xe đạp của con cho em

sử dụng, còn Việt thì mẹ mới mua cho cái xe đạp thiếu nhi Liên Xô

200đ, đến hè ra nếu Ngọc lên lớp 8 thì cũng đi xe đạp ấy.

Các em con biết đi xe đạp cả rồi, chỉ có Thuỷ là chưa biết đi thôi

vì còn bé quá. Anh Đức con đến tháng 12 này thì về rồi. Bố con độ

90

mấy hôm nữa thì đi tham quan Liên Xô độ 2 tháng. Cô Chung vẫn ở

chỗ cũ. Nhiều khi mẹ muốn gửi quà vào cho con mà chả biết gửi gì

vả lại chả biết họ có nhận cho không hay là có đến tay con không,

mẹ phân vân quá lại thôi.

Nhận được thư và ảnh của con, các cô các chú ở cơ quan đều

mừng chung cả với gia đình nhà ta và đều xem thư vả ảnh của con

cả. Mẹ nghĩ không biết đến bao giờ con mới được về và gặp gia đình

để lúc ấy mẹ sẽ nấu cho con ăn tất cả những món gì con thèm. Cuối

năm anh Đức về, như thế là lại thiếu con. Nếu con có nhà có phải

vui không? Con xem trong ấy có lá na thì con lấy mà vò ra lọc nước

mà uống chữa sốt rét tốt đấy.

Bây giờ mẹ khuyên con là con phải giữ gìn cẩn thận, đừng xông

pha nhiều, nếu mà là nhu cầu công tác thì không nói, nhưng ngoài

ra thì con phải giữ gìn cẩn thận. Mẹ thấy con gian khổ bao nhiêu

mẹ cũng không ngại bằng chỉ sợ không sống được, chứ nếu sống

được thì sau này cái gì cũng có cả. Hôm nay mẹ thấy chú Triều giáo

viên bảo có đồng chí trong Quảng Đà sắp vào. Vậy mẹ vội viết thư

gửi vào cho con biết tin gia đình ngoài này. Dạo này giặc Mỹ không

bắn phá nữa, nhân dân tạm yên ổn, vui vẻ, nhưng riêng mẹ cứ nghĩ

đến con thì mẹ sốt ruột lắm. Trường ta vẫn ở sơ tán, chỉ có một số

về Mễ Trì thôi.

Thôi, bố mẹ và các em chúc con khoẻ mạnh, cố gắng vượt mọi

gian khổ chờ khi đoàn tụ gia đình vui vẻ.

Mẹ

Hạnh

Hà Nội ngày 2/5/1969

Anh yêu mến của em!

Xa anh đã gần một năm rồi, mới ngày nào anh em mình còn

quây quần bên nhau thế mà bây giờ anh em mình đã phải xa nhau

hàng trăm cây số rồi nhỉ?

91

Nhận được thư và ảnh của anh, em vui sướng vô cùng. Ngắm

những chiếc ảnh anh chụp em tưởng như anh vẫn đang ở gần bên

em, vui tươi và đang nhìn em trìu mến.

Anh Long mến, đọc những dòng chữ thân thuộc của anh, em đã

tưởng tượng được phần nào những gian khổ mà anh đã trải qua,

không biết giờ đây anh đang nghĩ gì nhỉ? Em thường hay nghĩ như

vậy, và cứ mỗi khi nghĩ tới anh là em lại thấy nhớ và thương anh vô

cùng, thế rồi hình ảnh anh và những kỷ niệm khi anh em mình

cùng ở với nhau trong căn phòng nhỏ bé mà em ở, những buổi tối

phóng ảnh tới 11 giờ đêm hay những khi ngồi uống cà phê trong

quầy hàng giải khát, lại hiện lên trong tâm trí em.

Trong thời gian xa anh, em học bổ túc văn hoá. Hiện nay, em

đã học hết học kỳ I của lớp 9 anh ạ, trong thời gian này em bận hơn

trước rất nhiều, nên mặc dù có xe đạp song em rất ít đi chơi. Công

việc hàng ngày của em vẫn bình thường như trước, song chúng em

làm việc bây giờ đông vui hơn trước nhiều. Phòng em bây giờ có 6

người nữa ở, nên cũng đỡ buồn hơn trước nhiều. Em mới được thi

lên bậc, kết quả đạt loại khá nhưng cả xưởng chỉ được xét cho tăng

lương có 10% thôi nên cũng chưa biết em có được tăng hay không?

Đã lâu em không về nhà, song bố mẹ thì lên họp luôn. Bố có lẽ

khoảng giữa tháng này sẽ đi thăm quan Liên Xô, các em nhắc đến

anh luôn, chúng nó sắp được nghỉ hè và đều học khá cả. Cuối năm

nay anh Đức sẽ về nước, và tết này sẽ ăn tết ở nhà rồi, ước gì anh

lại được về ăn tết với gia đình thì vui biết mấy anh Long nhỉ.

Thôi em dừng bút ở đây nhé, em sẽ viết thư thăm anh luôn

nhé. Địa chỉ của em vẫn như cũ.

Chúc anh luôn mạnh khoẻ và may mắn trong công tác.

Phạm Quang Phúc.

92

Hà Nội, ngày 17/6/1969

Long thân yêu của bố mẹ.

Bố mới gửi một thư cho con qua tay một bác công tác ở Quảng

Đà ra Bắc lại mới vào chả biết đã đến tay con chưa, như thế là mẹ

nhận được thư của con viết từ hôm tết, cả nhà nhận được thư và

ảnh của con mừng quá, nhưng mãi từ đấy đến nay chưa nhận được

thư của con thì gia đình lại sốt ruột quá, và mẹ thấy con bị sốt rét

thì mẹ rất lo và thương con không thể nào nói được hết, còn mẹ có

nhờ cô Chung gửi thuốc ký ninh và lọ sâm viên và số lặt vặt qua

anh Tô cho con chả biết con có nhận được chưa mà gia đình rất

mong cả thư nữa, nói chung là gửi rất nhiều mà chả biết con có

nhận được không?

Các em ở nhà đã thi xong tất cả và đều lên lớp. Năm nay chọn

chất lượng học sinh khá kỹ do đó nói chung các lớp chỉ lấy vào khoảng

60% thôi nhưng các em con đỗ cả thế là may lắm rồi, mẹ lo nhất là

Việt và Ngọc nhưng đều tốt cả, vậy mẹ báo tin cho con mừng.

Còn gia đình nhà vẫn khoẻ cả, trên bà và cậu Hiếu cũng gửi lời

thăm con và động viên con làm công tác cho tốt, còn anh Đức con đến

cuối năm thì về, anh con học vào loại khá do đó được thưởng thêm mỗi

tháng 60 Mác. Còn con chả biết có bao giờ có dịp đi họp mà được ra

Bắc không? Mẹ thấy họ cứ được ra vào luôn, mẹ thèm quá.

Trường ta vẫn ở sơ tán, chỉ mới có một ít sinh viên về Mễ Trì thôi.

Hôm mẹ gặp thằng Giang, nó cũng hỏi thăm con và mẹ cho nó một cái

ảnh của con, dạo này nó cũng gầy lắm, mẹ gặp nó mẹ lại nhớ đến con

nhiều quá. Con cố gắng giữ gìn sức khoẻ và con xem nếu có lá na thì

lấy vò sống rồi vắt nước uống cũng chữa sốt rét tốt đấy con ạ. Cơn sốt

của con có bớt đi không hay vẫn như khi mới vào.

Cô chú Phương vẫn khoẻ, cô sắp cho tất cả các em về dưới này

rồi, cô định gửi bật lửa cho con nhưng chưa gửi được.

Thôi đã khuya rồi mẹ dừng bút, chúc con lần nữa khoẻ mạnh,

để có ngày sum họp gia đình. Kể viết cho con thì viết mãi cũng

93

không hết được nỗi nhớ thương con được, mỗi lần viết thư cho con

mẹ lại thấy nhớ con và vừa buồn vừa lo nữa.

Mẹ

Hạnh

Ngày 31/7/1969

Trở về Ban với sự đón tiếp vui vẻ của anh em. Có lẽ tôi thiểu

não lắm - với cái thân hình gầy yếu sau nhiều trận sốt, với cái đầu

tóc bù xù, với chiếc áo cộc tay 3 túi toạc ở lưng. Bởi vậy anh em cười

bảo tôi: "Này, cậu đi thay đồ xem có bảnh choẹ ra chút nào không

chứ. Trai làng Tuấn mà thảm vậy sao?". (Làng Tuấn là biệt danh

của Ban Tuyên Huấn Khu). Tôi cười. Không lo, trông vậy nhưng

còn dư sức chiến đấu.

Lại bắt tay vào những việc quen thân: làm chuyên môn, đóng

góp củi cho nhà bếp.

Tới 3/8, tôi bị quật ngã bởi một cơn sốt chí tử. Chưa bao giờ tôi

bị sốt nặng như lần này. Không ăn gì được. Ăn chút gạo rang cũng

không tiêu hoá nổi. Bụng binh bích. Mửa suốt, toàn một thứ nước

vàng khè. Lại kèm đau bụng đi ngoài. Lần sốt này đặc biệt hơn mọi

lần trước là chân tôi cứ cứng đơ ra, đau nhức, không co duỗi được.

Nằm thượt trên võng mà buồn không sao chịu nổi. Nhưng may

thay, đây là khu A, bệnh viện rất gần. Anh em đi báo bác sĩ đến tận

nơi khám và cho thuốc. Thuốc rất phong phú: đủ các loại trị bệnh,

trợ sức tới thuốc bổ.

Mãi tới 11/8 tôi mới khỏi sốt. Tuy nhiên nhờ thuốc và có đường,

sữa bồi dưỡng nên sức khoẻ bình phục tương đối nhanh.

Khu bộ chúng tôi có bệnh viện C là chỗ mà toàn thể cán bộ

chúng tôi trông cậy vào về mặt sức khỏe. Ngoài việc chữa bệnh tại

chỗ, bệnh viện còn cử các bác sĩ đi lưu động đến các cơ quan Khu

chăm sóc sức khỏe cán bộ. Nữ bác sĩ Phi rất thân thuộc với cơ quan

tôi. Người gầy gầy nhưng hoạt bát, chị hay nói chuyện vui. Chỗ tôi

94

có anh Đặng Phò, Trưởng Tiểu ban Báo Cờ giải phóng, hay nói tiếu

lâm và trêu đùa anh em. Anh đã đặt câu vè Ka tê, Sê cô, Sô ny, Phi

phi, Ra đi để chỉ hiện tượng anh em đau yếu phải đến bệnh viện cho

bác sĩ Phi khám, có giấy chứng nhận yếu sức khỏe, được ra miền

Bắc điều trị, trước khi đi, anh em thường may quần áo bằng vải ka

tê, mua đồng hồ Sê cô và đài Sô ny. Hôm ấy, anh gọi bác sĩ Phi là

"Phi phi", lập tức anh nhận ngay được lời đáp "Phò phò" và đành

chịu thua. Nhưng bác sĩ Phi lại bị chúng tôi căn vặn về bài của bác

sĩ viết trên báo Khu là lá sắn bổ hơn trứng bột, thách thức bác sĩ ăn

lá sắn thay các chất đạm động vật, bác sĩ lúng túng, không lý giải

nổi. Thôi, thế là hòa!

Rồi, tôi lại đi làm nhiệm vụ cố hữu ở chiến khu là cõng gạo.

Chúng tôi ra tận bến xe chuyển gạo về. Thật bất ngờ, đến giữa

đường, anh em xin được bắp cải, đậu vàng. Tuy ít thôi, song cũng

đủ bữa canh. Từ ngày xa miền Bắc, đến nay đã hơn một năm tôi

mới gặp lại thứ rau cao cấp đó. Ăn mà thấy mát tận tim gan và lại

thấy nhớ miền Bắc vô cùng.

Con đường cũng đầy tình nghĩa. Rừng ổi bạt ngàn với chi chít

quả chín rất rộng lòng mời chúng tôi thưởng thức; những cây vả núc

nỉu quả chín, cho chúng tôi nhiều mật ngọt và thơm phức; rừng

măng ken dầy, không tài nào bẻ hết được... Tất cả những thứ đó góp

phần bồi dưỡng sức khoẻ và động viên tinh thần chúng tôi rất

nhiều. Trên con đường này, qua sông Bung, Trà Kíp, A Ró, Bến

Xe... đầy những dốc cao, song chúng tôi đi không ớn lắm.

Cơ quan lại rục rịch di chuyển. Chuyến đi này sẽ nặng nề lắm

đây.

Trong những ngày này thì Vũ - Đảo từ Phú Yên ra Ban họp.

Anh nguyên là phân xã trưởng phân xã Việt Nam Thông tấn xã tại

Hà Nội, cùng tập trung đi B với tôi và hiện phụ trách tổ phóng viên

ở Phú Yên. Trải qua hơn hai tháng đi đường, gặp đói kém, Vũ Đảo

có sạm đi. Anh bị mất dép khi chạy vượt đường 19, phải dùng vải bó

chân đi suốt từ Bình Định ra gần đây mới kiếm dược đôi dép xỏ vào

chân. Râu ria anh đâm ra tua tủa. Anh cho biết đi đường bị mất bộ

dao cạo nên cái thứ râu quai nón chết tiệt ấy cứ tự do phát triển.

Tôi vội đưa anh bộ dao cạo: "Thôi cụ ơi, cạo ngay đi, trông cứ như

95

biệt kích ấy" và tôi tặng anh luôn bộ dao. Gặp nhau mừng mừng,

tủi tủi, hàn huyên đủ chuyện. Đảo kể lại những gian khổ mà anh

đã vượt qua. Các anh ở trong đó khổ hơn bọn tôi nhiều và rất đói.

Có khi hàng tháng phải ăn củ nưa thay cơm hoặc ăn sung ghế cơm.

Và trong những ngày gian khổ đó, một tổn thất lớn đã đến: Nhân

cao đã bị chết vì ốm và đói. Nhân là công nhân ảnh, tính tình hiền

lành, chăm chỉ và sống với anh em rất chân tình, ai cũng yêu mến.

Trong những ngày đói kém, tuy sức yếu, song anh vẫn cắn răng

chịu đựng, không kêu ca một lời và vẫn hăng hái gùi cõng máy, di

chuyển đến nơi mới. Rồi anh bị ốm nặng, nằm liệt. Hai má anh

chảy xệ, bệu ra như má người già. Cơ thể suy nhược lại bị vi trùng

sốt rét và cái đói tấn công, Nhân đã qua đời. Thôi, anh đã vĩnh viễn

phải xa người vợ trẻ hiền hậu và 2 đứa con dễ thương, vĩnh viễn

nằm lại nơi chiến khu gian khổ này. ở chiến trường này, cái chết

đến với con người ta dễ dàng quá. Ai có thể đảm bảo rằng mình sẽ

thoát khỏi tay thần chết. Tôi cũng vậy thôi, tuy luôn hy vọng ở ngày

chiến thắng, luôn có lòng tin một ngày mai sẽ trở về quê hương,

song vẫn phải đinh ninh một điều: cái chết đang rình mò, cái chết

có thể vồ trúng mình. Có điều người ta quen đi, dạn dầy với sự thực

phũ phàng đó. Lòng vẫn thảnh thơi không một chút bi quan.

Tối đó chúng tôi đãi khách bằng một bữa cháo ốc, cá. Cá và ốc

do chúng tôi be suối, tát bắt được hồi chiều. Đảo ăn cháo một cách

ngon lành. Tuy nhiên, anh chưa quen hút ốc nên lúng túng. Anh em

đều tỏ ra thông cảm về sự lúng túng đó và xúm lại bày cách hút ốc

cho anh...

Rồi bắt đầu những chuyến chuyển gạo. Tôi khoẻ rồi, hăng hái

tham gia những chuyến công tác đó.

Ngày 2/9/1969

Họp tổng kết thi đua của cơ quan đúng ngày tết độc lập. Anh

em phát biểu nhiều. Nói chung đều thấy được những thành tích đạt

được. Tuy nhiên cũng cần phải thấy rõ tư tưởng cầm chừng còn phổ

biến - cầm chừng và nghỉ ngơi, chưa thật xốc tới mạnh mẽ. Còn một

vấn đề nữa đặt ra: giữa chuyên môn và gùi cõng, làm sao cho cân

đối. Hình như nhiều người còn quá thiên lệch về mặt gùi cõng, đánh

giá khả năng, thành tích con người qua gùi cõng là chủ yếu, coi nhẹ

chuyên môn. Anh gùi thêm nửa ang hoặc một ang gạo, có lẽ sẽ được

nổi tiếng liền. Còn anh nghiên cứu viết lách chất lượng ra sao, ít ai

96

để ý đến. Mồ hôi đẫm lưng áo, ai cũng thấy, nhưng mồ hôi nhỏ giọt

trong óc, mấy ai biết đến. Điều đó rất nguy hiểm. Nếu chúng ta

không làm chuyên môn, không làm công tác tư tưởng, thì chúng ta

tồn tại ở ban tuyên huấn này làm gì? Có đồng chí sản xuất cả năm

trời, không biết gì đến chuyên môn. Điều đó không thể thông nổi.

Đó là vướng mắc trong tư tưởng nhiều anh em. Tôi cũng vậy. Tôi

không ngại hy sinh, gian khổ, tôi chỉ sợ không làm được nghiệp vụ.

Nếu không vì sự nghiệp viết lách phục vụ cách mạng thì tôi vào đây

làm gì kia chứ? Tuy nhiên, phải nhận thấy một điều là trong hoàn

cảnh chiến trường khó khăn này, không thể chỉ biết đến chuyên

môn. Sao lãng việc gùi cõng kiếm ăn, anh sẽ đói liền. Và như vậy,

anh không thể nhịn ăn mà làm chuyên môn. Anh hãy quan tâm đến

điều đó, nếu không, anh sẽ trở thành con người không tưởng, phi

thực tế. Vấn đề là ở chỗ cân đối - cân đối giữa chuyên môn và gùi

cõng. Cả hai việc đều phải tốt. Mọi người cần tham gia cả hai việc,

đừng để tình trạng người thì hùng hục gùi cõng, bỏ chuyên môn,

người thì chăm chắm việc chuyên môn, sao nhãng việc gùi cõng. ở

cơ quan này, nhiều đồng chí vin vào việc chuyên môn mà tránh gùi

cõng, một công việc nặng nhọc. Tuy nhiên, có một số anh chuyên

môn kém, chỉ thích gùi cõng và sản xuất, một việc nặng, song ít

phải suy nghĩ và được ăn no. Đứng trên hai thái cực ấy, 2 "phái"

đều cho mình là giỏi, đều khinh thường "phái" kia, đó là một sai

lầm lớn...

Cơ quan đổi được một con heo lớn để liên hoan ăn mừng tết độc

lập, mừng thắng lợi của hội nghị. Con heo béo quá, khổ mỡ dầy cả

gang tay. Ăn no, ăn chán mà không hết. Sau ngày liên hoan này

nhiều người bị heo "vật": sốt, đi ngoài suốt, người sọp đi, mặt mũi

hốc hác. Anh Đảo cũng bị như vậy. Anh bảo rằng người anh lao đao,

lâng lâng như đi trong khoảng không vũ trụ vậy.

Ngày đầu, tôi ăn vừa phải nên cầm cự được lâu, ăn được mấy

bữa nữa mà không ớn và không bị phản ứng gì tai hại cả. Người

cũng khoẻ khoắn.

Ngày 4/9/1969

Sáng sớm, chúng tôi mở đài nghe tiếng phát thanh viên đọc

buồn và trang trọng: "Mời các bạn nghe buổi phát thanh đặc biệt."

Tôi nằm lặng trên võng. Điều đau đớn đã đến: Bác Hồ đã qua đời,

97

Bác Hồ không còn nữa! Trong nhà có tiếng khóc nấc lên. Tôi bàng

hoàng, sửng sốt, đau đớn. Thôi, thế là miền Nam không được đón

Bác về thăm khi kháng chiến thắng lợi nữa, tôi không còn được gặp

Bác nữa!

Trong những ngày đau thương này, chúng tôi dốc sức ra làm

việc. Chúng tôi vào Thường vụ Khu uỷ để làm tin tức về tang lễ Bác

và các hoạt động biến đau thương thành hành động cho nhanh, kịp

thời. Có thể nói chúng tôi làm việc suốt ngày: sáng, trưa, chiều, tối -

làm việc tới khuya. Song ai cũng cảm thấy chưa đủ, chưa bù đắp

được một phần nhỏ cho sự tổn thất lớn lao này.

Sau những ngày làm việc cao điểm, chúng tôi trở về cơ quan. ở

đây, anh em dành ngôi nhà đẹp nhất làm chỗ thờ Bác. ảnh Bác được

lồng trong khung đen - có đèn, có trầm nghi ngút khói suốt ngày

đêm. Chúng tôi thay phiên nhau túc trực bên bàn thờ Bác.

Trời mưa sập sùi suốt.

Chúng tôi lao vào việc chuyển gạo: từ kho Lam về cơ quan, từ

cơ quan tới sông Nước Mỹ. Một đợt mưa lớn làm cản trở việc của

chúng tôi. Mưa sầm sập suốt ngày đêm. Nước xối ào ào. Con suối

chỗ nhà bếp của chúng tôi vốn bé tí, nay cũng lênh láng nước, chảy

ào ào. Còn con suối lớn phía ngoài thì nước lồng lên, gào thét dữ dội.

Đêm, nằm nghe nước cuốn những tảng đá to lăn lục cục mà rợn cả

gáy. Mưa, mưa miết, mưa miết.

Chuyến chuyển gạo vào sông Nước Mỹ thật đáng nhớ. Khi trời

vừa tạnh, chúng tôi ra đi. Nhưng khi chúng tôi vừa lên đường, thì

trời ập mưa xuống. Mưa quá dữ dội. Những giọt mưa nặng và lạnh

ngắt như trăm ngàn mũi thuốn cứ vun vút lao xuống, thuốn nát

mặt đất. Đất tơi ra và bị những bàn chân dẫm lên nát bét, nhầy

nhụa, trơn tuột. Đường đông đặc người đi: bộ đội chuyển gạo, đoàn

văn công, đoàn dũng sĩ, chiến sĩ thi đua mới dự hội nghị về. Hàng

trăm con người dầy xéo một con đường mòn xuyên rừng. Cõng gạo

nặng trên lưng, tôi cắn răng bước đi, cố cho khỏi ngã. Nhưng xuống

dốc thật khổ. Dốc đó, đầy một thứ bùn đỏ quạch, nhầy nhẫy. Bùn

chảy thành dòng xuôi theo dốc. Bùn ngập tới cổ chân. Tôi đưa chân

98

vào suối bùn kỳ quặc ấy mà dò dẫm đi. Không còn đủ ma sát giữ

cho bước chân - nó cứ trơn tuột xuống. Phải vận dụng mọi cách để

khỏi ngã: chống gậy thật chắc để đu người xuống, bám vào cây để

tụt dần xuống, bò xuống. Nhưng chủ yếu là lối đi dật lùi: quay lưng

xuống dốc, tay bám vào các cành cây, dây mây bên đường, chân

bám chắc mặt đường mà bước xuống hoặc trượt xuống.

Giữa khi đang hì hụi xuống dốc như vậy, tôi bỗng nghe tiếng

một cô gái nào đó cười vang và tiếng chân bước gấp gấp. Cô gái vụt

qua tôi như một làn gió, làn gió biết cười và nói líu lô. Cô gái mặc

quân phục và vác khẩu AK. Quần áo cô không bị lấm mấy mặc dầu

cô bước đi rất nhanh, như chạy xuống dốc vậy. Tiếng cười, nói vẫn

cứ vang rừng núi và xa dần, xa dần.

Xuống được đến chân dốc thì gần 5 giờ chiều rồi. Vội vã đóng

tăng, và kiếm củi nấu cơm. Không sao kiếm ra chút củi tốt để đun.

Chỉ có củi tươi. Những cành cây gẫy chưa kịp khô đã mục rồi. Trời,

cái không khí ẩm xì này. Chúng tôi chẻ củi, rồi lấy giấy đốt. Hết

mấy chục tờ giấy mà bếp mới bắt đầu bắt lửa. Phải thi nhau chúi

mũi vào mà thổi. Phải lấy vung nồi làm quạt lùa gió vào bếp. Bếp

khói um lên, cháy thoi thóp. Mắt chúng tôi cay xè. Mãi tới 8 giờ tối

cơm mới chín. Sáng, 5 giờ nấu cơm. Vẫn cái bếp sài đẹn ấy. Vẫn cái

lối cháy nghẹt thở ấy. Cũng 3 giờ sau cơm mới chín. Khói um lên,

bao trùm rừng cây. Giữa lúc ấy, một chiếc Moranh bay qua, rất

thấp. Chúng tôi bảo nhau nếu nó thấy và vòng lại thì lập tức phải

chạy ngược suối lên. Nhưng nó cứ bay đi - nó mù trước đám khói mù

mịt của chúng tôi. Bãi nghỉ ồn ào lên, không phải vì máy bay mà vì

một việc tệ hại: Một bác sĩ của Bệnh viện C cõng một gùi sữa hộp,

đến lúc thu dọn để chuẩn bị đi mới phát hiện bị mất một hộp sữa

bột Huygo. Không hiểu chàng nào thèm ăn quá đã lẻn vào đầu võng

moi gùi lấy hộp sữa? ở chiến khu, gần đây đã xuất hiện một số hiện

tượng xấu. Có một số bộ đội không chịu nổi gian khổ, ác liệt, đã bỏ

ngũ. Trong số họ, có ngươì lấy vợ là phụ nữ dân tộc thiểu số, có

người vào rừng ở. Một ít kẻ xấu trong số này thường lẻn đến các bãi

nghỉ để trộm cắp. Có nhiều trường hợp bị mất cả gùi gạo, cả thùng

mắm. Nhiều khi đi gùi cõng, chúng tôi phải buộc gùi vào đầu võng

để phòng xa.

99

8 rưỡi mới đi - đi trong cơn mưa tầm tã.

Ngày thứ 3, chúng tôi nghỉ ở khu nhà thông tin. ở đây có củi

khô đàng hoàng. Nhưng cái nồi thật chết tiệt. Khi chúng tôi nấu

cơm thì nó dở trò: thủng một lỗ to dưới đáy. Bắc lên bếp, ánh lửa

xuyên qua lỗ thủng đó, sáng rực như ánh sáng phát ra từ cái gương

lõm ở đèn pin. Nước đổ vào chưa kịp sôi đã cạn. Gạo trương lên - góc

không bị chảy cơm chín phềnh phềnh, góc bị chảy gạo còn cứng

nguyên. Cuối cùng, chúng tôi phải sới sang ăng gô nấu mới chín.

Gần sáng, cả khu rừng đang chìm trong giấc ngủ mê mệt, bỗng

giật mình vì một tiếng động long trời. Không phân biệt là thứ tiếng

gì. Mãi sau mới biết đó là tiếng cây đổ. Một cây cổ thụ cao to ở sườn

núi bị long gốc do mưa sói moi hết đất đã đổ ập xuống, phát ra tiếng

nổ như sét đánh. Ngọn cây đè lên một căn nhà nhỏ, trong đó có một

anh bộ đội. Chúng tôi chỉ còn nhìn thấy hai đầu võng buộc ở hai đòn

ngang. Toàn thân anh bị thân cây đè lút xuống nền đất!

Sau những ngày vật lộn với dốc, bùn, với cái trơn chết dẫm và

với những cơn mưa tầm tã, chúng tôi tới được kho gạo ở sông Nước

Mỹ - rồi quay lại cơ quan để lấy ba lô, "cuốn" đi luôn.

Cơ quan lúc này chỉ còn tôi và hai anh Lý, Lê. Khu rừng già với

những ngôi nhà lá kè trở nên vắng vẻ, lạnh lẽo vô vùng. Chúng tôi

đi dạo khắp các nhà, thấy sự ẩm ướt đã chiếm lĩnh mọi chỗ: bàn ghế

mốc meo, cửa, vách bị mối xông mục nát. Hơi ấm của con người làm

rừng cây thêm sức sống. Thiếu nó, rừng cây lạnh lẽo hẳn đi. Thấy

lòng bâng khuâng lạ...

Ba anh em kéo nhau ra suối bắt ốc. Dòng suối này trước đây

nhiều ốc, nhưng rồi hết đi một cách mau chóng kể từ khi cơ quan

Khu về ở đây. Thế mới biết sức tiêu thụ thực phẩm của chúng tôi

thật ghê gớm. Nhưng thiên nhiên bù đắp lại sự hao hụt ấy cũng

nhanh vô kể. Nước lũ đã cuốn hàng trăm nghìn con ốc từ các suối

nhỏ về dòng suối lớn này. Để khỏi bị vỡ vỏ vì nước cuốn đập vào đá,

bầy ốc đua nhau rúc vào các hốc đá bên bờ. Chúng tôi cứ việc lùa

tay vào các hốc đó lấy ra hàng chục con ốc - mỗi con to hơn ngón tay

cái. Bắt được mấy túi ăng gô ốc như vậy, chúng tôi đem về đập vỡ

100

vỏ, đãi sạch sạn, lấy thịt làm lương khô. Ngồi cặm cụi cả buổi, tỷ

mẩn đập từng con, rồi gỡ vỏ, lấy thịt, quả thật là kỳ công.

Sẵn có một ít mỡ và ốc đó, chúng tôi bầy vẽ làm bánh xèo. Gạo

được cho vào lon sữa giã thành bột. Rồi cũng đúc bánh kêu "xèo

xèo" ra vẻ. Và ăn cũng ngon - tuy nó mang tính chất tảng bột rán

thì đúng hơn là bánh xèo.

Còn có một điều thú vị nữa là có 4 chú chuột bị rơi vào 2 thùng

thiếc (trước đựng gạo, nay bỏ không). Anh Lý đem 2 thùng ấy hơ lên

lửa. Thùng nóng rẫy, các chú chuột chạy quanh tìm lối thoát thân.

Rồi các chú cũng chịu, nằm lăn ra chết. Chúng tôi lột da, mổ bụng

sạch sẽ rồi đem 4 chú ướp với muối, mì chính, đường, sau đó đem

rán vàng lên. Thế cũng thành một món thịt quay hấp dẫn.

Cuối tháng 10, chúng tôi lên đường. Lương khô tương đối tươm

tất: có ốc và thịt hộp - chủ yếu là ốc.

Tôi mang quá nặng - ngoài đồ đạc cá nhân còn thêm tài liệu và

đồ đạc của đồng chí đi vắng.

Khi cách sông Thanh một ngày, chúng tôi nghe B52 rải bom

phía đó, chắc là gần, vì nơi chúng tôi ở đất rung ầm ầm.

Trong chuyến đi này tôi đánh mất cái đài của công - đó một

điều đau xót, khiến tôi day dứt, ân hận mãi, cũng chỉ vì cái tật lơ

đãng mà nên - lúc nghỉ để cái đài vào thành đất bên đường, lúc đi

quên lấy!

Đi đường, mấy anh em cũng chú ý cải thiện bữa ăn. Anh Lý, Lê

chịu khó đi câu và được nhiều cá trầu, có thêm chất tanh. Tôi kiếm

được nhiều măng giang - thứ măng này nấu kỹ thì chuyển sang

màu vàng ươm và rất ngọt, kho với cá thì tuyệt. Tôi còn bắn đưọc

hai con sóc và một con chim cu xanh khiến anh em rất thú vị.

Tới nơi mới lại lao vào chặt cây, kiếm lá dựng nhà, làm bàn ghế

và đào hầm. Tiểu ban chúng tôi dựng được hai căn nhà khá lớn.

Khu rừng chúng tôi ở rất lạnh và ẩm. Các phiến đá và các thân cây

101

đều bị phủ đầy rêu. Lạnh buốt thấu xương. Đêm ngủ phải đốt một

đống lửa to giữa nhà.

Sau đó yên tâm ngồi làm chuyên môn. Tin tức khá nhiều, đặc

biệt là tin tố cáo tội ác địch -trong đó chúng tôi làm mạnh việc tố

cáo vụ thảm sát Sơn Mỹ (Quảng Ngãi). Tôi sang quân khu gặp Võ

Cao Lợi và Đỗ Thị Tuyết - hai nạn nhân sống sót sau vụ thảm sát

này - để khai thác thêm tài liệu. Tuyết bị sốt rét nặng, rên la suốt,

kể cho tôi nghe chuyện một cách vất vả. Phải động viên cô bé hết

sức, phải phục vụ cô bé nữa: bưng cháo, lấy nước... để cô bé gắng

cung cấp tài liệu. Rồi cũng viết được một tin đi sâu khá hữu ích.

Biên tập mấy bài về gương chiến sĩ thi đua khá thú vị - đã nâng

được bài lên, gọn hơn, sinh động hơn.

Đến cuối tháng 12, tôi tham gia gùi cõng lương thực. Phải lên

tận Văn Nải lĩnh sắn khô và bắp hạt, vừa đi vừa về hết 13 ngày.

Suốt từ xã Mai lên Văn Nải, tôi thấy rừng cây đều bị trơ trụi vì chất

độc hoá học do bọn Mỹ rải. Nương rẫy của đồng bào cũng bị chất độc

phá hoại. Do vậy, đồng bào rất đói. Họ đi xa cả ngày đường để mót

về một gùi sắn. Đồng bào vừa đói, vừa thiếu muối. Chúng tôi san sẻ

cơm cho mấy đứa bé và cho đồng bào muối - do vậy cũng suýt thiếu

muối ăn. May ghé qua cơ quan Dược, được ăn nhờ thức ăn và xin

một đồng chí bộ đội được ít muối nên mới đủ ăn tới nhà.

Nóc ông Đủ xã Văn Nải - nơi chúng tôi nhận lương thực - ở

vùng cao. Lên dốc hoài, hết mấy ngày mới tới. Không khí ẩm ướt,

lạnh buốt quanh năm ngày tháng. Đồng bào phải đốt lửa suốt ngày.

Rời khỏi bếp là lạnh cóng tay chân, không chịu nổi. Vậy mà đồng

bào ở đây rất thiếu quần áo. Nhất là bọn trẻ con - phần lớn ở

truồng.

Nóc quá bẩn. Nền đất đầy bùn nhão nhọet, đầy rác, phân heo.

Bầy heo thả rông đạp nát nền đất. Bước khỏi nhà, đạp lên thứ bùn

đó, lạnh cả người.

Về tới sông Tranh, chúng tôi bàn cách bơi qua cho gần. Thật là

vô lý nếu cứ bị lệ thuộc vào bến đò: phải đi xuống một giờ rồi mới

chờ qua đò, sau đó phải đi 4 tiếng đường dốc mới tới chân dốc - nó

102

nằm ngay bờ bên kia. Vào mùa này, nước sông Tranh khá lớn, chảy

cuồn cuộn, dòng nước xanh lè, khi ào qua các thác đá thì tung bọt

trắng xoá... Vào mùa nước, năm nào cũng có người chết đuối ở

quãng sông này.

Trời nắng chói chang. Chúng tôi lội qua sông Nước Vin rồi tới

bãi đá bên bờ sông. Những tảng đá lớn nối tiếp nhau, xếp đầy hai bờ

sông và tràn cả xuống sông. Nước réo ào ào, khiến chúng tôi thấy

rờn rợn. Vượng và Chính bơi qua trước. Không ngờ nước cuốn dữ

đến thế. Vượng bơi không, bị cuốn trôi vài chục thước rồi mới vào bờ

được. Chính mang theo gói đồ đạc, bị nước cuốn băng băng. Chính

gắng nhào vào bờ, gắng kéo bọc đồ vào theo. Còn nước, nước cứ xoáy

tít, kéo trở ra. Vật lộn với nước mà không nổi, Chính đành phải thả

bọc đồ trôi theo dòng nước, rảnh tay mà bơi vào bờ. Sau đó, Chính

chạy dọc theo bờ sông đến chỗ nước lặng mới bơi ra lấy bọc đồ được.

Nắng chói chang. Nước vẫn cuốn ào ào. Trên trời, hai chiếc

Moranh hai thân thay nhau quần lượn. Mặc. Chúng tôi vẫn cố vượt

qua sông. Chúng tôi nối dây võng căng qua sông. Từng bao gạo được

gói ni lông kỹ, cột vào một đầu dây. Phía bờ bên kia, Vượng, Chính

ra sức kéo. Những bao gạo rẽ nước sang ngang một cách dũng

mãnh. Người cũng vượt sang bằng cách đó một cách dễ dàng. Duy

chỉ có anh Dũng là gặp tai nạn. Anh không bước xuống nơi chúng

tôi chỉ mà cứ lao thẳng xuống cái bậc đá dựng đứng trước mặt. Anh

rơi tũm xuống dòng nước - nó đang chảy cuồn cuộn. Lý và tôi vội

nắm lấy tay anh, lôi lên. Cằm anh va vào đá, bị sứt một miếng, đổ

máu đỏ lòm. Dũng trạc 40 tuổi, tính tình hơi lẩm cẩm. Anh hay

quên, hay hỏi những câu hỏi rất vớ vẩn. Đặc biệt, anh ví von mới

bật cười, không bao giờ sát hợp cả. Lạnh, anh bảo lạnh như cứt.

Đứa trẻ con đẹp, anh bảo đẹp như dòi, như khỉ...

Về nhà nghỉ được một ngày, hôm sau lại đi Bằng Da cõng gạo.

Gạo không có, phải xuốnng Trà Mi sắt sắn. Dòng sông Trường vẫn

trải lòng rộng rãi và nông cạn ở thôn Tư. Có điều đáng buồn là đồng

bào ở đây quá đói - đói vì biếng sản xuất. Bà con quá tệ, đi nhổ trộm

sắn và xúc trộm lúa của các đơn vị sản xuất khá nhiều. Chỉ một

buổi chiều, chúng tôi mất khoảng 5, 6 gùi sắn.

103

Năm 1970

THƯ GIA ĐÌNH

Hà Nội, ngày 5-1-1970

Anh Long thân mến!

Hôm nay em cầm bút viết thư cho anh, trước tiên em hỏi thăm

sức khoẻ của anh có được khoẻ thì em mừng, chúng em và bố mẹ

vẫn được khoẻ mạnh. Nhà ta chuyển xuống Hà Nội sau ngày Bác

mất, bây giờ chúng em đã đi học cả, cậu Hiếu xuống Hà Nội công

tác hơn một tháng, bây giờ cậu lại về Hà Giang rồi. Em Thuỷ, em

Lan và em đều học ở trong làng Phùng Khoang. Thuỷ năm nay lên

lớp hai. Lan lên lớp 3, còn em thì học lớp 6. Chị Ngọc đáng lẽ chị học

lớp 8 nhưng chị thi đỗ trường năng khiếu ngoại ngữ, bây giờ chị ở

huyện Từ Sơn, thỉnh thoảng chị được nghỉ dài ngày thì chị lại về

nhà, mà bây giờ chị béo lắm, còn anh Việt bây giờ anh ở Trường Đại

học Tổng hợp văn, ngày chủ nhật nào anh cũng về nhà được, bây giờ

anh ở trong Hà Đông, anh cũng chỉ vừa thôi chứ chưa béo lắm, còn

anh Phúc anh đi Liên Xô được độ hai tháng nay rồi, anh Đức cũng

sắp về nước rồi nếu như bình thường thì anh có thể ăn tết được ở

nhà nhưng bây giờ có thể độ tháng 2,3 anh mới về được. Cô Chung

bây giờ cũng được khoẻ, thằng Quang, Chiêu bây giờ về ở với cô rồi

còn Tiến vẫn ở trên nhà. Thư em viết đã dài, còn để giấy cho các em

viết nên em tạm dừng bút ở đây, cuối cùng em chúc anh mạnh

khoẻ, lập nhiều thành tích.

Em của anh

Phạm Bích Diệp

Phạm Thúy Lan

Anh Long kính mến của em!

Em là Lan, hôm nay em viết thư hỏi thăm sức khoẻ của anh,

anh có khoẻ không, còn về phần em thì em học cũng tiến bộ nhiều,

104

nhà mình đã được chuyển về Hà Nội chỉ mong đến ngày anh về để

đón anh.

Thôi cuối thư em chúc anh mạnh khoẻ, công tác tốt.

Em của anh

Phạm Bích Thuỷ

Em Bích Thuỷ hỏi thăm anh Long. Em chúc anh mạnh khoẻ.

Em vẫn được khoẻ, học tập tiến bộ. Em đang học lớp 2. Em nhớ anh

lắm lắm. Mong ngày đón anh về.

Em

Ngày 4/2/1970

Ở nhà chuẩn bị đón xuân mới. Năm nay cơ quan chuẩn bị vật

chất khá đầy đủ: có heo, nếp, kẹo... Điều thú vị nhất là cơ quan tổ

chức gói bánh chưng. Vượng đảm nhận việc đó. Trên chiếc bàn to

trong nhà, chúng tôi chất đầy nếp, đậu xanh, thịt, lá... trông thật

vui mắt. Vượng ngồi gói bánh một cách say sưa, tự hào. Quả thật

anh đáng tự hào ở cái tài gói bánh chặt chẽ, vuông vắn của mình.

Đêm, chúng tôi chất lửa nấu bánh. Nồi bánh sôi sùng sục, sùng

sục và ánh lửa bập bùng làm căn nhà trở nên vui và ấm.

Ngày 5/2/1970

Đêm nay là đêm giao thừa. Toàn tiểu ban tuyên truyền chúng

tôi ngồi quây quần bên bếp lửa trò chuyện, đón giao thừa. Có bánh

bích quy, cà phê hẳn hoi. Trong hoàn cảnh chiến trường này, thế là

sang lắm.

Chúng tôi vui tết, song lòng không khỏi đượm buồn khi nhớ tới

Bác Hồ. Giao thừa này là giao thừa đầu tiên chúng tôi không được

nghe Bác chúc tết, đọc thơ mới. Nghe đài truyền lại lời Bác chúc tết

năm ngoái, cảm thấy Bác vẫn sống, vẫn đang tươi cười...

105

Ngày mồng 1 và mồng 2 tết

Chúng tôi đón Tết Nguyên đán trong không khí bận rộn, khẩn

trương vô cùng. Họp suốt sáng, tối mùng một và sáng mùng 2. Chủ

yếu là bàn việc sản xuất. Vấn đề lương thực vẫn luôn là vấn đề

trọng yếu. Phải tích cực sản xuất, tự túc lương thực, nếu không sẽ

đói ngay. Phải coi sản xuất ngang chuyên môn. Với tinh thần khẩn

trương đó, ngay trưa mùng 2 tết, chúng tôi toả đi các ngả đường:

cõng gạo, sản xuất. Tôi vào nóc ông Chanh tham gia sản xuất ở cơ

sở một.

Ngày 9/2 đến 30/2/1970

Đây là cơ sở mới nên gặp nhiều khó khăn. Thiếu đủ thứ, từ

lương thực, thực phẩm đến nơi ăn chốn ở.

Tham gia phát rẫy 2 ngày rồi lại đi cõng gạo. Gai góc cào rớm

máu cả hai bàn tay.

Chúng tôi cõng gạo ở Sơn Ba. Đường đi dọc theo sông - hai bên

bờ có những cánh đồng lúa rộng dài tít tắp, trông đến sướng mắt.

Đợt này tôi đã đưa mức cõng gạo lên 40 kg - giá như sức khoẻ cứ

phát triển theo chiều hướng đi lên thế này thì đáng mừng lắm.

Từ ngày 10/3/1970

Bắt đầu những ngày phát rẫy dai dẳng. Trời nắng ong ong,

nóng điên người. Phơi mình dưới trời nắng, chúng tôi dùng rựa phát

cây, dứt dây. Những bụi mâm xôi rậm rì, đầy gai, bò ngùng ngoằng,

cào nát hai bàn tay chúng tôi. Chúng tôi phải dùng cây dài làm đòn

bẩy, đánh vòng, đi từ phía sau bụi mâm xôi đánh xuống. Nhờ vậy,

gốc nó phải phơi ra cho chúng tôi chặt.

Vắt cũng thi nhau hút máu. Ngày nào máu cũng đổ vì vắt. Rồi

còn ruồi mòng đốt nữa. Thứ ruồi này to, đốt buốt thon thót. Cơ thể

mỏi mệt, đau nhức. Chân, tay mụn xưng đỏ tấy. Phải có ý chí chiến

đấu - cứ vươn tới, vươn tới, lấn dần với cái mỏi mệt. Và rồi cũng qua

đi. Đây, một ngày mới lại đến. Ăn cơm sáng trong ánh đèn dầu leo

106

lét. Xách rựa ra rẫy trong cái lành lạnh của sương sớm. ánh bình

minh đón ta. Nó sáng lên với ánh sáng hơi xanh dịu hoặc ửng hồng,

lan tràn trên các đỉnh núi. Mặt trời đỏ mọng như quả mâm xôi chín

gặp chúng tôi khi nhô lên khỏi ngọn núi phía bên trái rẫy. Và

những đám mây dầy đặc bao giờ cũng đem lại cho tôi một cảm giác

khoan khoái, mênh mông... Mây trắng đục như sữa tràn đầy không

gian, đầy ắp các thung lũng, tràn phủ cả lưng những ngọn núi cao,

làm ngập lút cả những ngọn núi thấp. Đứng trên núi nhìn về phía

xa ấy, trông như một dòng sông nh mông. Mây tạo thành dòng sông

lớn, có những đoạn uốn lượn duyên dáng, có cả ngã ba bát ngát.

Những mỏm núi nhô lên xanh xanh như những hòn đảo nổi giữa

sông. Rồi ta bước vào rẫy và bị rẫy bưng lấy tầm mắt. Đó: cây, lau

lách, gai góc, dây dợ đó, hãy xông tới mà chặt, mà dứt, mà cào. Con

rựa, con rựa có cái mấu khoằm khoằm ở đầu tha hồ tung hoành. Rồi

trưa đến với cái nắng cháy da. Ăn cơm trưa ngay tại rẫy. Xong, nghỉ

tạm bợ dưới bóng cây, trên nền đất lởm chởm cho dãn xương cốt một

chút rồi lại dậy làm. Khi mặt trời khuất sau những dãy núi trùng

điệp và bầu trời chỉ còn sáng với ánh sáng thoi thóp, chúng tôi ra

về. Len qua những khu rừng, khe suối, vượt qua vài cái dốc nhỏ rồi

về nhà. Nhào vào nước rửa ráy hoặc tắm ào, rồi mài rựa, rồi ăn cơm

trong ánh đèn dầu. Tối đến với những buổi họp bàn công việc,

những giờ học văn hoá say sưa. Đấy, cuộc sống sản xuất của chúng

tôi cứ diễn ra đều đặn, bình thản như vậy.

Ngày 19/5/1970

Nhanh thật, đã sản xuất 3 tháng rồi. Ba tháng qua đi với

những ngày lao động khẩn trương vô cùng. Cuộc sống hối hả xốc tới

như con tàu đã mở hết ga. Hầu như ngày nào cũng vậy, chúng tôi

làm việc ít nhất là 9 giờ đồng hồ, có khi tới 10, 11 giờ. Tối cũng ít

nghỉ sớm -thường là 21 giờ vì còn học văn hoá, họp.

Những ngày dọn rẫy thật đáng nhớ. Phơi mình dưới cái nắng

lửa suốt ngày, không một bóng cây nhỏ. Vác những cây gỗ cháy

nham nhở vứt khỏi rẫy hoặc xếp gọn lại. Dùng rựa cào cây nhỏ, dây

dợ cho sạch. Chao, lúc ấy tro bụi tung lên mù mịt, thộc vào mồm,

mũi nồng nặc. Đến ngột lên vì tro, vì nắng, nóng. Rồi trỉa lúa, bắp.

Tất nhiên là với phương thức rất nguyên thuỷ: dùng gậy thọc lỗ rồi

107

tra hạt, lấp đất. Kể cũng lạ thật, làm thế vậy mà lúa ngô vẫn vươn

lên xanh tốt - đặc biệt là ngô.

Không bao lâu bắp đã được ăn. Trái bắp to, mẩy hạt, ngọt ngào.

Có những buổi đi coi rẫy, tôi bẻ những trái bắp non quăng vào đống

lửa. Khi lớp vỏ ngoài cháy gần vào trong, là lúc bắp chín. Bắp dẻo,

thơm, ngọt lừ, tôi chỉ ăn 3 - 4 trái là no căng, thay cho bữa cơm.

Thật là sung sướng khi được hưởng thành quả lao động do chính

tay mình làm nên. Bắp được thu về, chật nhà cửa. Chúng tôi lột bao

rồi chất lên dàn, tối đốt lửa sấy. Lẽ ra có thể phơi, song lũ máy bay

lượn dữ quá, sợ chúng phát hiện ra.

Ngày 9/6/1970

Chúng tôi vừa thu hoạch bắp vừa làm cỏ lúa. Trời hay mưa

chiều - cứ xế trưa là trời chuyển mình, mây dồn lại đen kịt và rắc

mưa xuống. Có khi mưa suốt buổi, ủ ê, buồn tẻ.

Giữa những ngày mưa giông dữ dội này, tôi nnhận được một tin

thật đau lòng: vừa qua, trong đợt chuyển gạo, cơ quan chúng tôi bị

hy sinh 3 đồng chí: Đinh Thành Lê, Kiều Thị Nghị và Bình. Ngày

4/6, Lê, Bình, Nghị và Minh chuyển gạo từ sông Giang lên. Tới Trà

Lãnh, Bình bị bọn địch từ máy bay trực thăng HU1A bắn chết bằng

một quả rốc két. Trong khi máy bay vẫn quần lượn và đổ quân, 3

người còn lại hỳ hục tìm cách chôn cất Bình. Xong, Lê và Nghị lại

chỗ để bao gạo để sửa soạn, chuẩn bị đi. Minh còn nán lại sửa mộ

cho Bình. Bất thần anh nghe 2 tràng đạn nổ liên hồi, đạn bay riu

ríu qua đầu. Anh vội nhảy vào rừng, luồn xuống suối và chạy thoát

với bộ quần áo lót trên người, cái ăng gô hỏng xách trong tay. Anh

chạy như trong cơn mê sảng, tay luôn nắm chặt chiếc ăng gô hỏng.

Cứ chạy bừa trong rừng mà cũng về tới cơ quan, khi ấy râu anh bạc

hết. Còn Lê và Nghị, hai người đồng chí thân yêu của chúng tôi,

vĩnh viễn nằm lại đó, giữa đường xuyên núi lạnh lẽo. Thật đau lòng,

khi mọi người đến chôn thì thi thể Lê và Nghị đã trương lên, không

mang đi được. Đành phải tấp ni lông rồi lấp đất, giữ nguyên vị trí

và tư thế của 2 người lúc tắt thở: Lê nằm nghiêng gần bụi lách bên

vệ đường, Nghị nằm ngửa giữa đường.

108

Tôi nhớ Đinh Thành Lê, một con người rất hiền hậu và siêng

năng. Anh hay tâm tình với tôi -từ chuyện gia đình, vợ con tới

chuyện văn thơ, báo chí. Anh là người rất dễ xúc động. Dạo Hồng bị

gió độc ngã ngất, anh đã oà khóc! Vợ anh ở miền Bắc, bị chết vì

bệnh ung thư, anh khóc, khóc mãi và anh tâm sự rằng có lúc tưởng

không sống nổi nữa, anh đã mang súng ngắn vào rừng định tự sát,

song lại thôi. Cuộc sống chiến đấu đã vực anh dậy, anh bước qua

đau khổ mà đi lên. Anh lao vào công tác với những bài báo, bài thơ

đầy tình cảm, với những ngày sản xuất, gùi cõng vất vả. Tôi nhớ

mãi những ngày cùng anh và anh Lý chuyển cơ quan. Hồi ấy, 3 anh

em đi sau cùng. 3 người sống với nhau gắn bó như anh em mà tôi là

em út. Lê thường cặm cụi đi mò ốc, câu cá, thường lúi húi thổi lửa

nấu cơm. Đi đường tôi sốt, Lê và Lý làm hết thảy mọi việc: lo dựng

lều, kiếm củi, rau, nấu ăn và dành cho tôi cả đường, sữa của mình.

Mới đây Lê có viết thư cho tôi và động viên tôi rất nhiều. Vừa qua,

khi đi cõng gạo, gặp người về chỗ tôi, Lê gửi lời thăm và hẹn sẽ viết

thư dài, kể nhiều chuyện vui cho tôi nghe. Thư chưa kịp viết kể

chuyện vui thì Lê đã ra đi, để lại nỗi đau xót quằn quại trong trái

tim tôi!

Tôi nhớ Kiều Thị Nghị, một thiếu nữ rất hồn nhiên, sôi nổi và

đầy nghị lực. Tôi thường gọi Nghị bằng họ của em "Kiều" và coi

Kiều như em tôi - Kiều bằng tuổi đứa em trai kề tôi. Lúc nào Kiều

cũng hoạt bát, vui vẻ. Nụ cười rất tươi có điểm hai lúm đồng tiền

nhỏ, luôn đem lại cho tôi niềm vui - ngay cả trong lúc khó khăn vất

vả. Đôi mắt Kiều đẹp như mắt bồ câu và rất trong sáng. Cái nhìn

lúc nào cũng như lấp lánh, lấp lánh những niềm vui làm xáo động

lòng người. Tuy sống ở rừng núi bị sốt rét huỷ hoại nhiều, Kiều vẫn

có vẻ đẹp phảng phất của một phụ nữ châu Âu.

Tôi nhớ Kiều những lúc cùng phát rẫy, hai anh em thường đi

chung một lối. Tối về sưởi chung một bếp lửa. Em thường đòi tôi

dậy học và dậy hát. Nhớ những buổi trưa nằm võng nghe em đọc

những truyện ngắn trong tập văn nghệ giải phóng. Đặc biệt, tôi rất

nhớ những chuyến gùi cõng đầy vất vả cùng Kiều. Những lúc ấy

Kiều luôn tỏ ra là người có nghị lực phấn đấu mạnh. Hồi cõng hàng

ở nước Oa, Kiều rẽ vào kho cõng dầu, còn bọn tôi cõng bắp, hẹn gặp

nhau ở sông Tranh. Tới sông, chúng tôi dăng tăng, ăn cơm và đợi

109

mãi mà vẫn chưa thấy Kiều đến. Anh em đoán Kiều gặp khó khăn

gì đó, chắc là ngủ lại kho. Nhưng tới khi trời nhoà tối và lất phất

mưa thì mọi người ngạc nhiên thấy Kiều cắm cúi cõng thùng dầu đi

tới. Đúng là Kiều gặp khó khăn: thùng bị chảy. Xoay sở mãi tới 4

giờ mới có thùng thay, song Kiều vẫn quyết tâm đi. Tôi ngồi nhìn

Kiều ăn cơm - những hạt cơm lạnh ngắt - với chút xì dầu mặn chát,

cười nói vui vẻ mà thấy lòng trìu mến lạ.

Kiều đi sản xuất trước tôi 2 tháng. Khi tôi vào, gặp Kiều và

Nhơn trỉa bắp ở gần rẫy Nóc ông Chanh. 4 người giở bánh chưng ra

ăn rồi cùng xén tỉa, dọn xong rẫy đó. Kiều ơi! Cái rẫy bắp em trỉa

đó, giờ bắp đã chín rồi. Khi cõng bắp về, anh không khỏi ngậm ngùi

nhớ tới em. Anh nhớ khi về cơ quan, em hẹn khi nào ăn bắp nhớ để

phần em với. Anh mong có ngày em vô, bắp non đó em tha hồ nướng

mà ăn. Giờ đây bắp trỉa đã ra trái vàng rồi, mà em không trở lại,

mà em mãi mãi đi xa!...

Anh nhớ khi cùng Kiều đi cõng gạo Sơn Ba, em rất cố gắng

bước kịp theo anh và Tạo. Đường bằng, em nói đi quá tức chân nên

đi chậm. Những lúc ấy anh muốn chờ em, song đường dài quá, trời

sắp tối, anh phải bước nhanh cho kịp để em lấy đó làm đích mà

bước tới. Đi trước, thỉnh thoảng ngoái lại nhìn bóng em lúi cúi bước

theo phía xa, nhoà nhoà trong ráng chiều đen đỏ, ngập chìm trong

cái vắng lạnh mênh mông, anh thấy thương em lắm. Anh về trước,

còn em ở lại mang thêm chuyến gạo nữa. Sáng đó, nhìn về hướng

em đi, thấy máy bay quần và bắn dữ, anh lo cho em. Một mình thân

gái dặm trường. Một mình một cõng gạo, vượt sông, vượt con đường

5 trống trải và vắng vẻ, liệu có sao không em? Song, em đã vượt qua

được tất cả. Anh vui mừng khi chuyển gạo chuyến sau, anh được

cùng em đi. Hôm đó em có kinh, song em không hề phàn nàn gì và

vẫn ráng mang gần 40 kg gạo theo kịp anh em. Đường qua nhiều

sông, anh cố gắng tìm thuyền hoặc tìm chỗ cạn lội qua cho em khỏi

ướt. Buổi trưa nắng, anh chú ý dừng lại những nơi có thể dừng để

em giặt giũ quần áo. Anh cố gắng giúp em cho em đỡ vất vả, song

làm sao bù đắp được những gian khổ mà em - cũng như các chị em

khác ở miền Nam này - phải chịu đựng. Có lẽ em hiểu được điều đó

nên em rất bình thản vượt qua mọi gian khổ. Nhiều lúc anh bật

cười khi ngồi nghỉ chờ em, em cõng gạo đến, mồ hôi nhỏ giọt trên

110

trán mà vẫn nói đùa: "Tưởng anh đi nữa không nghỉ. Anh cứ đi đi,

em chẳng sợ đâu!". Cũng có lúc em gắt gỏng đôi chút, song chỉ độc

một câu: "Bực mình quá đi!". Những lúc ấy anh thường trêu em:

"Tưởng bực người, chứ bực mình thì kêu lên làm gì cho khổ". Và em

lại cười. Em cũng hay trêu anh, đặc biệt là hay nhại tiếng miền Bắc

của anh. Anh nói "sông Tranh", "nhất trí" mà phát âm sai vần "Tr",

em liền hỏi lại: "sông Chanh hả anh? Nhất chí hả anh?" làm anh

bật cười.

Hôm em trở về Ban, anh đi cõng gạo và cùng đi với em một buổi

đường. Bữa cơm trưa hôm đó, anh em mình ăn ở đỉnh dốc trên nước

Lon, giáp sông Tang. Thức ăn cũng chỉ là ít xì dầu trộn muối rang,

củ nén. Giờ đây, mỗi khi ăn thứ lương khô đó, anh lại nhớ tới em

nhiều. Ăn rồi chúng ta chia tay nhau. Anh bắt tay em và hẹn ngày

gặp lại. Ngờ đâu em ơi, bữa cơm đó là bữa cơm tiễn biệt, cái bắt tay

đó là cái bắt tay cuối cùng, tạm biệt mà thành vĩnh biệt. Em đi một

mình về Trà Niêu và lo phải ngủ rừng một mình, sợ cọp. Cọp không

có, không hại em, song giặc Mỹ giết mất em! Cái loài cọp dữ đó giết

hại bao người đồng chí thân yêu của tôi rồi.

Nghị ơi, cái bình đông nhựa của em - cái bình đông từng đựng

nước cho hai anh em mình uống chung - bọn biệt kích Mỹ cũng lấy

lê đâm thủng rồi em ạ. Thật tan nát lòng anh!

Tấm đi mưa của em thủng mấy lỗ, anh dán giùm em, giờ đắp

cho em đó. Em đã gặp lại gia đình chưa? Hình như không em nhỉ, vì

gia đình em bị giặc lùa vào khu dồn rồi mà. Nằm dưới lớp đất mỏng,

dưới trời mưa dữ dội này, có lạnh lắm không em? Giông tố cuồng

loạn trong lòng anh!

Nghị ơi, anh mong rằng khi về ban, anh sẽ gặp lại em, sẽ lại

chép cho em bài hát, sẽ cố dạy em học văn hoá để em lên được một

lớp cùng với anh em khác, vậy mà em đã đi xa rồi, xa mãi. Bài hát

em là hoa Pơ Lang anh chép cho, em đã thuộc chưa và có mang theo

không? Tiếng nói của em vang mãi trong lòng anh!

Khi viết thư cho bạn, em viết: "Cố gắng xứng đáng với quê

hương hơn nữa!.." Em ạ, em đã xứng đáng với quê hương rồi đó.

Anh nguyện sống sao cho xứng đáng với em, với sự hy sinh của em.

Khi em đi vào cõi vĩnh hằng, cũng là lúc em sống trong trái tim anh

111

mãnh liệt nhất. Không ngày nào anh không suy tưởng đến em.

Không ngày nào anh không nhắc tên em! Em đã đi qua 21 mùa

xuân của cuộc đời, và giờ đây, em sẽ đi vào mùa xuân bất tận của

tâm hồn anh!

Ngày 12/6/1970

Cầm đến tấm tăng, anh lại nhớ đến em nhiều Nghị ạ. Tấm

tăng của anh bị đứt đường chỉ nối giữa, em đã ngồi cắm cúi khâu lại

đó. Nhìn những đường chỉ quấn quýt, anh lại nhớ tới đôi tay khéo

léo của em. Nhớ hôm em đứng cắt, may quần áo ở chỗ sản xuất này.

Lúc em về Ban rồi, anh định gửi nhờ em may cho anh một cái áo,

song em đi quá xa mất rồi.

Anh đi qua bãi dong riềng bữa hai anh em mình đào củ đó,

thấy nghẹn ngào lắm Nghị ơi. Em có nhớ không, bữa đó rừng núi đã

hết ánh mặt trời. Song cùng em đào dong, trước cái vui tươi hồn

nhiên của em, anh vẫn thấy nó sáng láng vô cùng. Giờ đây bãi dong

đó đã nứt mầm mới, lên rất xanh tốt. Còn em, sao em không trở lại?

Những hình ảnh của em cứ sống lại trong anh mãi. Đó, em

đang ngồi chèo đò ở sông nước Mỹ đó. Hôm ấy cơ quan di chuyển,

khi qua sông thiếu người chèo đò, em đã hăng hái ngồi đằng mũi

chèo. Đôi tay em khoan thai đưa mái chèo đẩy chiếc thuyền lướt tới

giữa dòng sông cuồn cuộn nước chảy, còn trên miệng thì điểm một

nụ cười vừa bối rối vừa bẽn lẽn trước những câu nói đùa của anh em

khác. Em đã từng tâm sự với anh, quê em ở miền biển thuộc huyện

Sơn Tịnh, cha em làm nghề cá. Em bảo khi nào thống nhất anh về

quê em chơi, em sẽ cho ăn cá biển thoả thích. Vậy mà em ra đi đột

ngột quá, đi không hẹn ngày về. Cha, mẹ em chắc đang trông tin

đứa con gái độc nhất của mình. Nhớ ghé về thăm gia đình em nhé!

Nhớ Nghị, tôi nghiền ngẫm về những thực tế mà mình đã trải

qua, trong đó có những kỷ niệm với Nghị, viết một truyện ngắn như

sau:

Cõi mơ

Hoà tới chiến trường vào cuối mùa khô năm 1968. Đã bắt đầu

có những cơn mưa rào xối xả, nhưng không kéo dài. Khi Hoà cùng 5

112

anh em khác vượt khỏi cánh rừng loòng boong, xuống hết một con

dốc ngắn thì thấy một con sông trong xanh, lấp loáng dưới ánh

nắng xế gay gắt. Mọi người đều ồ lên sung sướng. Sau những ngày

đi xuyên những cánh rừng bịt bùng, mắt bị bưng bít bởi màu xanh

bạt ngàn của lá, của cây, nay đứng trước con sông rộng với bờ cát

trắng lấp lánh và bầu trời trong xanh vời vợi, ai cũng thấy tâm hồn

như được chắp cánh bay lên. Chỉ riêng Hoà vẫn lầm lì, cắm cúi

bước. Mãi đến khi đôi chân anh chạm phải dòng nước mát lạnh, anh

mới bừng tỉnh. Vết thương ở mu bàn chân nhói buốt. Cách đây hơn

một tuần, khi luồn vào rừng kiếm nấm, anh chẳng may đá phải mũi

chông ba lá của đồng bào Kadong. Thật tệ hại, chưa đến chiến

trường, chưa tham gia chiến đấu mà đã bị thương! Nhưng điều làm

Hoà day dứt hơn là anh không được điều về đơn vị chiến đấu. Trạm

đón tiếp Quân khu phát hiện anh là sinh viên trường Đại học Giao

thông nên điều anh sang Trung đoàn 230 thuộc Cục Hậu cần,

chuyên trách công tác giao thông...

- Chào hết mấy anh nghen!

Hoà giật mình ngước nhìn lên. Hoá ra lội qua sông, bước lên bờ

từ hồi nào rồi. Bây giờ, nghe tiếng chào lạ tai, Hoà mới để ý thấy

một cô gái mặc áo đen đứng bên một gốc cây sấu to tướng đang chào

hỏi. "Giọng nói gì nghe chát như ổi xanh vậy!" - Hoà thầm nghĩ,

nhưng vẫn làu bàu đáp lại:

- Không dám, chào cô!

Khi mọi người đã quây quần bên gốc sấu, người giao liên nói

với cô gái:

- Cô Nghị nè, tui giao cho cô đủ năm lính mới toanh đó nghe.

Giấy tờ đây. Nhận được chớ?

- Chớ sao! - Cô gái đáp gọn lỏn.

"Chà, sao mà ăn nói cộc cằn", Hoà xét nét nhìn Nghị. Dọc

đường hành quân, trong những đêm dừng chân ở bãi khách, Hoà

hay la cà vào nhà khách của trạm giao liên thăm dò tình hình

113

"vùng đất mới". Trong những câu truyện vui bên bếp lửa rực hồng,

Hoà thường được nghe mấy anh lính cũ đùa đùa thật thật.

- Cậu hỏi khu Năm à? Hay đấy. Nhưng phải cái giọng nói con

gái khu Năm chát lắm. Mà mấy cô lại hay hút thuốc rê nữa. Chính

vì vậy mới có câu: "Tiếng đồn con gái Quảng Đà, mất mùa thuốc lá

chết ba ngàn người".

Còn chính Hoà, mới tuần trước thôi, cũng đã gặp một cô hút

thuốc như vậy. Hôm ấy, Hoà đang ngồi nghỉ thì một cô gái xăm

xăm bước tới:

- Cho tui mượn con dao!

Hoà chưa hiểu cô cần dao làm gì, nhưng vẫn rút con dao găm

buộc cạnh túi cóc ba lô cho cô gái mượn. Cầm con dao, cô gái lẳng

lặng tới khúc cây đổ bên đường. Cô rút trong túi ra một xấp lá

thuốc, xếp chồng lên nhau, cuộn chặt thành một thỏi to bằng cán

dao. Xong, một chân đạp lên thân cây, một tay cầm thỏi thuốc tì lên

thân cây, tay kia cầm dao, cô gái ra sức thái. Hồi lâu sau, thỏi thuốc

đã biến thành những sợi thuốc quăn queo, đen sẫm. Cô đưa trả Hoà

con dao, rồi lại xin một mảnh giấy, cuốn một điếu thuốc to bằng

ngón tay cái, hút ngon lành.

Những câu chuyện và hình ảnh ấy đem lại cho Hoà ấn tượng

không đẹp về con gái khu Năm. Lại thêm nỗi bực bội về chuyện

công tác, Hoà thấy hết sức khó chịu với cô gái có cái tên Nghị - tên

con trai này.

Cái chân đau đã làm khổ Hoà. Miệng vết thương đã kín lại,

nhưng bên trong lại làm mủ, nhức nhối. Cả bàn chân trái tấy đỏ,

nóng như gạch nung. Vào đến đơn vị, chỉ kịp chào hỏi mọi người

một lượt, Hoà đã bị cơn sốt quật ngã. Anh mắc võng, phủ bọc, nằm

li bì. Chiều hôm ấy, đang mê man trên võng, Hoà nghe tiếng gọi:

"Nè anh! Nè anh!" và thấy cái võng mình bị giật giật. Mở bọc võng,

Hoà bắt gặp ngay khuôn mặt nghiêm nghị của cô gái dẫn đường hồi

chiều hôm qua. Anh bực bội định phủ bọc võng lại, thì cô gái đã giữ

lấy:

114

- Dậy anh, em coi vết đau chút.

Cô gái cầm hộp dụng cụ y tế. Thì ra cô là y tá.

Hoà ngồi dậy, đầu nặng như chì. Cô gái ngồi xổm dưới đất, lấy

tay nắn nắn chỗ sưng ở bàn chân Hoà.

- Trời, làm gì mà mạnh tay vậy?

- Vậy mà mạnh à? Ngồi im em rửa nghe!

Nghị lấy panh cặp bông, nhúng nước nóng, chà đi chà lại trên

miệng vết thương. Hoà sởn gai ốc. Nghị giữ chặt chân Hoà, dùng

panh khơi miệng vết thương cho bật mủ ra. Hoà thấy buốt đến tuỷ

sống, song cố cắn răng im lặng. Nhưng nào đã xong. Nghị lại lấy

panh cặp bông, thọc vào miệng vết thương, thọc theo vết chông, như

thông nòng súng. Hoà thấy như bị bào từng thớ thịt ra. Anh hất

tung chân.

- Trời! - Hoà kêu lên, nhưng không phải vì đau, mà vì vừa làm

một việc tai hại: cái hất chân của anh làm đổ cả hộp dụng cụ y tế,

văng cả máu mủ vào người Nghị. Anh đợi một tiếng gắt. Nhưng

không, cô gái chỉ khẽ lắc đầu, nhặt nhạnh những lọ thuốc nằm lăn

lóc trên nền nhà rồi lại cắm cúi xức thuốc, băng cho Hoà.

Nằm kín trong tấm dù rồi, Hoà thầm nghĩ: "Nói năng khô

khan, nhưng lại không bẳn gắt, cũng lạ".

Mất gần một tuần, vết thương mới sạch mủ, Hoà chưa đi làm

đường được. Anh được phân công ở nhà giúp chị nuôi. Buổi sáng,

Nghị đưa anh cái gùi đan bằng mây, bảo: "Anh đi kiếm môn thục

nghe!"

- Hoá ra Nghị cũng là chị nuôi? - Hoà thầm hỏi rồi lẳng lặng

xách giỏ đi. Công việc làm Hoà say mê. Những cây môn thục có

cọng dài, lá to láng bóng mọc thành từng cụm rải rác khắp rừng.

Dọc đường hành quân, Hoà chưa ăn môn thục, nhưng đã nghe anh

em kháo nhau: "Môn thục là vị thuốc bắc, bổ lắm!". Hoà suy luận:

115

"Là cây thuốc, chắc bổ ở củ. Vậy lấy củ thôi, chứ lấy lá làm gì cho

nặng?". Thế là Hoà vặt sạch cọng, lá, chỉ để củ lại. Anh mải mê lần

theo các bụi môn thục, hì hục nhổ nhổ, vặt vặt. Mãi đến gần trưa

anh mới hăm hở bước về, như vừa lập được chiến công. Đặt cái gùi

xuống cái giàn cây ngoài sân, Hoà gọi:

- Cô Nghị ơi, lấy môn mà nấu này!

- Ủa, anh làm chi mà kỳ vậy? Môn thục chỉ ăn được cọng thôi,

anh bỏ cọng ở đâu, để em đi lượm về.

- Trên kia kìa! - Hoà làu bàu trả lời và chỉ tay về phía cánh

rừng non trên dốc.

Bước qua suối rồi, Nghị quay lại dặn:

- Em đang nấu mắm trên bếp. Anh coi nó sôi thì lấy dá hớt bọt

nghe!

- Được rồi! - Hoà trả lời cụt lủn rồi vào bếp.

Nồi mắm kho bắt đầu sôi, đùn bọt lên. Hoà ngó quanh bếp:

chẳng có cái rá nào hết. "Quái, tại sao lại lấy rá hớt? hay là cô ta

bảo mình lọc mắm bằng rá?". Bếp lửa cháy phừng phừng. Nồi mắm

sôi bùng lên, ngầu bọt. Hoà chưa kịp nghĩ phải làm gì thì nó đã trào

ra, dội xuống bếp xèo xèo. Tro bụi bốc mù lên. Hoà vội bắc nồi mắm

xuống. Chợt nhớ có cậu Vinh bị sốt nằm trên nhà, Hoà chạy vội lên.

- Này, lấy rá hớt mắm là sao hả cậu? Cô Nghị bảo mình lấy rá

hớt nồi mắm sôi, mà mình tìm mãi không có rá cậu ạ!

Chợt hiểu, đang sốt đùng đùng, Vinh cũng cười sặc sụa:

- Trời ơi, cô ấy bảo lấy cái vá, tức là cái muôi, để vớt bọt ấy mà.

Tiếng trong này thường lẫn V với D, ông tướng ạ!

Chạy trở vào bếp, Hoà càu nhàu: "Thật ăn không nên đọi, nói

không nên lời, rõ ngán!".

116

Chẳng bao lâu, Hoà đã làm quen được với cuộc sống mới. Đơn

vị của Hoà là trung đội Sơn Hải có nhiệm vụ làm và sửa đường, bắc

cầu cho xe đạp thồ đi. Đơn vị đóng quân ở đoạn cuối của đường thồ.

Hướng Bắc, nó vươn mãi tới con đường ô tô đỏ lói chạy ngoằn ngoèo

bên các sườn núi. Hướng Nam, nó bị dòng sông Thanh chặn đứng

lại. Từ đây, người ta không dùng xe đạp thồ nữa, mà dùng thuyền

vận chuyển hàng hoá, vũ khí cho các đơn vị chiến đấu. Hoà đã

nhiều lần xem xét, nghĩ cách bắc cầu qua con sông này để nối đường

thồ dài mãi ra, nhưng chưa được. Sông quá rộng, một bên là bãi cát,

một bên là vách đá dựng đứng, không có thế để bắc cầu. Giữa

những ngày ấy thì Hoà bị gục: cơn sốt rét đầu tiên đã tấn công anh.

Nghị đưa thuốc ký ninh cho Hoà uống. Mới chưa hết một liều, Hoà

đã thấy tai bùng lên, bùng lên lục bục như nồi bắp hầm. Nhìn vào

đâu, Hoà cũng thấy như bị chói nắng. Miệng đắng như ngậm mật

gấu, Hoà không ăn uống gì cả. Nghị ép Hoà ăn cháo, nhưng Hoà

nuốt không nổi. Cổ họng luôn luôn ghê lợm, bắt Hoà nôn mửa suốt.

Đêm, mắt chong chong, không ngủ được, đầu buốt thon thót. Mãi,

cơn sốt không lui. "Chết chăng?" - Hoà lẩm nhẩm. Nhớ tới chục ống

ký ninh mà mẹ đã cẩn thận đựng trong một ống tre nhỏ dắt vào

thành ba lô lúc Hoà ra đi, Hoà bảo Nghị:

- Tôi có thuốc, cô tiêm hộ nhé!

Nghị nói:

- Không được đâu, mới sốt phải ráng uống thuốc, chớ có tiêm.

Hoà rên rỉ:

- Trời ơi, ác độc vậy, không tiêm giúp, để tôi chết à?

Nghị cười ngặt nghẽo:

- Chết dễ vậy sao anh ơi! Thôi đưa thuốc, em cất dùm, khi nào

sốt ác tính hãy tiêm!

Quả thật, cơn sốt phải lui. Nhưng người Hoà mềm oặt. Hoà

nằm bẹp trên võng, tưởng không thể cất nổi cái đầu nặng trịch lên.

Nghị luôn luôn đến giật võng Hoà:

117

- Đừng nằm nhiều, bết người đi. Dậy cho thanh thản chút coi!

Hoà lại phải ngồi lên. Đầu váng. Mắt hoa. Hoà cau có nhìn

Nghị, nghĩ thầm: "Làm gì mà ám dữ vậy?". Không để ý đến thái độ

khó chịu của Hoà, Nghị lại giục:

- Anh xuống võng, đi lại cho nó quen chút nào!

Cứ thế, dường như ngày nào Hoà cũng không được nằm yên vì

Nghị "ám". Nhưng cũng lạ, anh thấy sức khoẻ hồi phục khá

nhanh...

Một hôm, Hoà được phân công ở nhà giúp chị nuôi. Nghị rủ:

"Sáng nay, anh và em đi cải thiện cho anh em nghen!". Hoà tán

thành, nhưng chưa biết "cải thiện" bằng cách nào! Sau khi dọn dẹp

bếp núc, Nghị bảo Hoà cầm rựa, mang gùi cùng mình ra khu rừng

đót. Rừng khu Năm có những cây đót thật kỳ diệu. Thân, lá trông

giống hệt cây dừa, nhưng lại không có quả như dừa. Quả của nó

mọc thành buồng, giống như buồng cau, mỗi quả chỉ bé bằng đốt

ngón tay. Thử ăn vào quả đót mà xem - ngứa móc họng ra. Vậy mà

đồng bào dân tộc lại biết cách trích cuống buồng để lấy ra thứ nước

tự lên men, biến thành rượu ngon tuyệt: thơm, ngọt, nồng nàn vị

rượu nếp. Nghị nói rằng ở giữa ngọn nó có một cái lõi mềm, ăn ngon

như củ sắn (tức củ đậu ở ngoài Bắc), gọi là hũ đót. Để lấy được hũ

đót, phải vạc vỏ dần dần từ ngoài vào.

Hai anh em lên tới rừng đót lúc mặt trời đã vượt khỏi ngọn cây

cao nhất rừng. ánh nắng cố len lỏi qua những tán lá dày của rừng,

toả hơi ấm xuống, nhưng vẫn không xua nổi cái ẩm lạnh muôn thủa

của rừng già. Những cây đót mọc rải rác đó đây, chịu lép dưới

những bóng cây cổ thụ ngút ngàn. Nghị bảo Hoà chọn một cây mọc

nghiêng bên sườn núi, dễ chặt, còn mình chọn một cây nằm lưng

chừng dốc. Hoà hăm hở chặt. Rựa thật sắc, nhưng gặp thứ gỗ dai,

xốp, nên không ăn ngọt xớt được. Hơn nữa, cái mũi khoằm của rựa

luôn luôn làm vướng víu, nhiều khi khiến con rựa bật ngược trở lại.

Thỉnh thoảng dừng tay, Hoà vẫn nghe tiếng rựa của Nghị phồm

phộp bập vào thân đót, nghe không dồn dập, nhưng cần mẫn, đều

đặn. Hoà càng chặt mạnh hơn. Mồ hôi túa ra ướt sũng lưng áo. Hoà

118

quyết lấy được hũ đót trước Nghị. Chẳng bao lâu, Hoà đã chặt đứt

phăng ngọn đót, làm nó rơi đánh rầm xuống, lăn hai ba vòng rồi

mắc kẹt ở gốc một cây trường. Hoà reo to:

- Xong một cây rồi, cô Nghị ơi! - rồi hăm hở chạy đến chỗ ngọn

đót.

Nhưng Nghị lại cau mày:

- Trời ơi, ai lại chặt lìa nó ra, làm sao vạc được vỏ?

Hoà bối rối:

- Vậy phải bỏ à?

Nghị bảo:

- Thôi, ráng vạc dần vỏ mà lấy hũ, đừng bỏ phí mà phải tội với

rừng.

Hai người hì hục lôi khúc ngọn cây đót lên chỗ bằng. Nghị lấy

rựa róc lớp vỏ ngoài - tay này róc, tay kia kéo. Những lớp xơ lằng

nhằng níu kéo lớp vỏ như muốn đánh vật với con người. Nhưng dần

dần, hết lớp này đến lớp khác bị lột, để hiện ra cãi lõi trắng phau.

Nghị khéo léo vạc nốt những đoạn xơ ở đầu, lấy được một hũ đót to

bằng cái bi đông. Cô lấy rựa, xắt một miếng nhỏ, đưa cho Hoà: "Anh

ăn thử coi!". Hoà bỏ ngay miếng đót vào miệng, nhai rau ráu: ngọt

và mát lịm.

Mặt trời đã lên đến đỉnh đầu, nhưng không đủ sức xuyên thủng

lớp mây mù dày đặc của bầu trời tháng mười. Rừng đã thoáng đãng

ra, nhưng vẫn ẩm ướt, bốc lên mùi lá cây mục ngầy ngậy, nồng

nồng. Không khí lành lạnh. Nhưng Nghị và Hoà vẫn thấy nóng ran.

Họ vừa hạ xong cây đót thứ tám. Những hũ đót nằm lăn lóc trong

gùi; những chỗ bị bầm vập đã ngả màu cánh gián. Nghị bảo: "Ta

nghỉ trưa, rồi xuống suối bắt ốc, về nấu cơm chiều là vừa". Cô xăng

xái đeo gùi, rảo bước theo triền dốc về phía suối. Hoà ngoan ngoãn

bước theo. Bây giờ anh mới để ý thấy Nghị có dáng người săn chắc,

119

với những bước đi thoăn thoát mà vững vàng. Cô rảo bước trên con

đường trơn nhẫy mà không hề trượt ngã. Đến bờ suối, Nghị đặt gùi

lên một tảng đá. Dòng suối, mặc dù phải luồn lỏi giữa khu rừng,

vẫn đón được những tia nắng hiếm hoi của bầu trời đầu mùa mưa,

hắt sáng lên gương mặt Nghị, làm ngời lên đôi mắt to, lấp lánh của

cô. Nghị bảo Hoà lượm củi, nấu cơm, còn mình thì lội xuống suối

kiếm ốc, cá. Hoà lại ngoan ngoãn làm theo. Tìm kiếm mãi, Hoà mới

lượm được một nhúm củi khô. Nhưng không sao. Chỉ cần chừng ấy

làm mồi là đủ. Hoà đã học được ở Nghị cách đun bằng củi trường

tươi. Cây trường có vỏ đỏ, bị chặt thì ứa ra thứ nhựa đỏ như máu.

Gỗ của nó thẳng thớ, dễ chẻ, có thể tước mỏng như đóm tre. Thứ

đóm ấy mau khô, chỉ cần dựng cạnh bếp lửa một lúc là đốt đã cháy

đùng đùng. Bây giờ, bên bếp củi, Hoà đã có một lô đóm củi trường.

Đốt xen lẫn với những cành tre khô, củi trường nổ tí tách, bắn ra

những hoa lửa trông đến là vui mắt. Vừa nấu cơm, Hoà vừa chăm

chú nhìn Nghị đang lom khom dưới suối. Đã nhiều lần Hoà tự hỏi:

vì sao Nghị có thể sống một cách vô tư như thế giữa một cuộc sống

gian nan là vậy? Tìm hiểu hoàn cảnh gia đình Nghị, Hoà giải đáp

được một phần.

Nghị sinh ra trong một gia đình ngư dân ở vùng biển Sơn Tịnh,

sâu trong vùng kiểm soát của nguỵ quyền Sài Gòn. Những năm

tuổi thơ của Nghị gắn liền với những nỗi nhọc nhằn khi biển động,

lúc trời nắng lửa, với những trận gió cát mịt mù. Nhưng cái dữ dằn

của thiên nhiên lại không dày vò Nghị bằng cái dữ dằn của con

người. Mồ côi cả cha lẫn mẹ, Nghị phải đi ở cho một người bà con

xa. Tiếng là người nhà, nhưng bị bóc lột chẳng kém người dưng

nước lã. Mới hơn chục tuổi đầu, Nghị phải làm đủ việc, từ vá lưới,

làm mắm, phơi cá tới nấu cơm. Một tiếng nói yêu thương, Nghị

không hề được nghe. Suốt ngày chỉ cắm cúi làm lụng, để rồi thỉnh

thoảng giật thót mình khi nghe tiếng quát của bà thím và lâu lâu

lăn lộn một lần trong trận đòn oan của ông dượng. Rồi quê Nghị

được giải phóng. Một không khí khác lạ đã tràn đến vùng biển này.

Cũng là cuộc sống lao động, nhưng Nghị thấy mọi người cư xử với

nhau thân ái hơn, hay quan tâm đến nhau hơn. Nghị được sinh

hoạt thiếu nhi, được học hát, thật vui. Khi quân Giải phóng rút về

căn cứ, Nghị trốn gia đình theo một đơn vị hậu cần. Từ đấy, Nghị

phải nếm trải những gian lao mới, nhưng cũng được biết thế nào là

120

bình đẳng và thương yêu. Dạo ấy, cuộc sống ở vùng căn cứ thiếu

thốn lắm. Đơn vị hầu hết là những người lính trẻ quê ở miền Bắc,

làm nhiệm vụ vận chuyển hàng từ miền Bắc vào. Cõng trên lưng

súng đạn, lương thực, thực phẩm, quân nhu để tiếp tế cho các đơn

vị chiến đấu phía trước, nhưng họ chỉ sống bằng những thứ tự túc

được. Bữa ăn chủ yếu là sắn, rau rừng với mắm cái và thường thì

không đủ no. Nghị thường được các anh dành riêng cho xuất cơm

không độn sắn, với vài con cá nhỏ xíu bắt được ở suối, "để có sức mà

lớn" - như các anh thường nói. Anh trung đội trưởng còn cho Nghị

cả cái võng dù, ấm mà nhẹ, anh được cấp khi rời hậu phương, thay

cho tấm võng nilông mỏng, lạnh lẽo. Tối tối, các anh lại mở đài cho

Nghị nghe - các anh bảo rằng đó là tiếng nói thân thương được

truyền đi từ miền Bắc Xã hội chủ nghĩa. Rồi các anh dạy Nghị học.

Khi thì học vào lớp buổi tối, bên ngọn đèn dầu leo lét. Lúc lại học

truyền miệng ngay trên rẫy, khi đang làm cỏ cho ngô. Sống giữa núi

rừng thâm u nhưng trong tình thương yêu của đồng đội, Nghị vẫn

lớn lên, khoẻ mạnh cả về thân thể và tinh thần. Bởi thế, nhiều khi

Nghị nói rất chân thành: "Đi làm cách mạng sướng hơn ở nhà

nhiều". Cũng bởi thế, cô vượt qua sự vất vả, đói cơm, lạt muối mới

nhẹ nhàng làm sao. Đồng thời, cuộc sống khắc nghiệt đã luyện cho

Nghị thói quen sống nghiêm khắc - nghiêm khắc với chính bản thân

mình.

Mải suy nghĩ, Hoà không biết Nghị đã đến bên bếp từ lúc nào.

Cô bày lên tấm lá chuối bốn con cá nhỏ đã làm sạch, một nắp cặp

lồng ốc đã chặt trôn và một cái bắp chuối. Cô hồ hởi:

- Em chiêu đãi anh Hoà một bữa cơm Xã hội chủ nghĩa nghen!

Hoà giật mình bứt khỏi dòng suy nghĩ:

- Chà, Nghị giỏi quá, làm sao lại bắt được cả cá thế này.

- Giỏi chi đâu anh, liệng đá rầm rầm xuống suối, cá sợ rúc vô

hang, lùa tay bắt đại được mấy con cá mù thôi mà.

Hai anh em vừa ăn cơm bên con suối róc rách tiếng nước chảy

vừa thủ thỉ tâm sự. Đến bây giờ Hoà mới thấy rằng Nghị thật giàu

121

tình cảm. Hình như hằng ngày, do công việc dồn dập, do những

căng thẳng của cuộc sống mà tình cảm ấy không có dịp được bộc lộ

ra. Còn bây giờ, trong cái tịch mịch của rừng già, bên tiếng suối róc

rách, hình như dòng tình cảm vốn tràn đầy của cô gái mới lớn ấy

mới có dịp được khơi nguồn, tuôn chảy dào dạt. Nghị kể về cuộc

sống cơ cực của mình ở quê, những trận sốt rét kinh khủng khi mới

lên chiến khu, bước đường trưởng thành khi được sống giữa một

đơn vị quân đội. Tại đó, cô đã được anh em dạy cho từ mù chữ lên

lớp bốn, rồi lại được đi học lớp y tá ngắn ngày. Tại đó, cô bắt đầu

làm quen với những cuốn sách văn học có giá trị như Ruồi trâu,

Thép đã tôi thế đấy, Những người khốn khổ, Đội cận vệ thanh

niên... Cô ngừng kể và hỏi:

- Ngoài đó, Xã hội chủ nghĩa sướng lắm hả anh?

Hoà chưa kịp nói gì thì Nghị đã tự trả lời:

- Sướng thiệt đó chớ. Nội chuyện được đi học, được hiểu biết, đã

sướng hết chỗ nói rồi. Mà nghe nói anh học cao lắm hả?

- Cũng đang dở dang đại học, cao gì đâu.

- Em thì mới đang bì bạch lớp tư. Em chỉ mong ngày mai thắng

lợi rồi, sẽ được học lên đại học thôi...

Cứ thế, Nghị vừa hỏi lại vừa tự trả lời và say sưa nói tới "ngày

mai chiến thắng". Cái ngày mai ấy như một con chim dẫn đường

luôn luôn bay ở phía trước, cất tiếng hót lảnh lót chào đón Nghị.

Cơm nước xong, hai anh em cùng đi bắt ốc. Vào những ngày

này, rừng đã bắt đầu bị những cơn mưa xối xả đầu mùa tấn công.

Những dòng suối đang trong vắt bỗng đục ngầu, nước dâng cao, trôi

ào ạt. Nước chảy băng băng, cuốn theo đủ thứ nằm trong lòng nó: từ

rác rưởi đến sỏi cát và cả những con cá, con ốc nhó bé. Để khỏi bị

nước cuốn đập vào đá vỡ tan tành, bầy ốc khôn ngoan men vào bờ,

chui tụt vào trong các hốc đá. Khi nước rút, chúng vẫn cố thủ ở đó

để đề phòng những trận mưa khác. Bây giờ, hai anh em chỉ cần đi

dọc mé nước, luồn tay vào các hốc đá là có thể vốc ra từng vốc ốc.

122

Thứ ốc đá này chỉ to bằng đầu ngón tay cái, nhưng nấu canh ngọt

phải biết. Mà cách ăn mới lạ chứ: chặt trôn, bỏ vào nồi nấu lẫn với

rau, khi ăn thì bốc từng con mà hút lấy thịt từ trong vỏ ra.

Mùa mưa đã thực sự đến rồi. Bầu trời xám ngắt, lúc nào cũng

mọng nước. Mưa tầm tã, cơn này chưa kịp dứt, cơn khác đã sầm sập

đuổi tới. Con suối nhỏ hiền lành phía dưới nhà bếp bỗng rộng ra dữ

tợn. Đêm, nằm nghe tiếng mưa xối trên lá cây mà buồn nẫu cả ruột.

Xen vào tiếng rì rầm của mưa là tiếng nước suối cuốn ào ào, sùng

sục, lại có cả tiếng những hòn đá ông sư lăn theo nước cùng cục,

cùng cục nữa. Mùa mưa kéo theo bao nhiêu khó khăn cho cuộc sống

ở chiến khu: giao thông tắc nghẽn, lương thực thiếu hụt, bệnh tật

bùng ra.

Đơn vị đã cạn gạo rồi. Những bao sắn khô được chuyển từ nơi

sản xuất về cũng nhanh chóng rỗng đi. Đường xuống đồng bằng bị

kẹt do nước sông Thanh dữ quá. Phải đi ngược ra phía Bắc, lĩnh gạo

ở trạm "Xã hội chủ nghĩa". Khu Năm có hai loại trạm giao liên:

trạm "Giải phóng", bắt đầu từ đoạn đường cắt ngang Khâm Đức trở

vào, do lực lượng của Mặt trận Dân tộc giải phóng phụ trách. Còn

từ đó trở ra do đoàn 559 Quân đội nhân dân Việt Nam phụ trách,

mà không biết ai đã đặt cho cái tên thật đáng yêu: Trạm "Xã hội

chủ nghĩa".

Nghe nói sắp được ra trạm "Xã hội chủ nghĩa" nhận gạo, Nghị

nằng nặc đòi đi. Nhưng Nghị đang sốt. Nghị nài nỉ trung đội

trưởng: "Anh Tuyên, em sốt nghĩa vụ đó mà, bớt liền thôi. Cho em

đi với. Em đi ra cho biết trạm "Xã hội chủ nghĩa" là thế nào". Với

Nghị, những chữ "Xã hội chủ nghĩa" sao hấp dẫn và thiêng liêng

nhường vậy. Chưa một ngày ở miền Bắc, Nghị chưa hiểu Xã hội chủ

nghĩa cụ thể ra sao. Nhưng cứ thấy miền Bắc cử con em mình -

những chàng trai mạnh khoẻ, thông minh, có học thức - vào cùng

đồng bào quê hương chiến đấu, cứ thấy miền Bắc luôn luôn chi viện

cho chiến trường từ vũ khí đến lương thực, thực phẩm, Nghị cũng

mường tượng được ở đó con người sống tốt đẹp thế nào. Đó là ngọn

lửa trong đêm, là tiếng hú gọi của đồng đội giữa rừng hướng Nghị đi

tới. Đó là niềm tin, là hy vọng, tạo thành sức mạnh giúp Nghị vượt

qua mọi thử thách khắc nghiệt của cuộc sống chiến khu.

123

Nhưng, đúng ngày lên đường cõng gạo thì Nghị bị quỵ hẳn.

Lần này, cơn sốt đến dữ dội quá, khiến Nghị không gượng dậy được.

Trước lúc lên đường, nắm bàn tay giá lạnh của Nghị, Hoà động

viên: "Cố uống thuốc cho khoẻ, về anh sẽ có quà Xã hội chủ nghĩa

cho em!".

Đến ngày thứ chín, Hoà và anh em mới cõng gạo về. Cách nhà

nửa ngày đường, gặp cậu Vinh đi lên Tiểu đoàn bộ, Hoà hỏi thăm

mới biết rằng Nghị đang sốt bê bết, có chiều nguy kịch, đã uống

thuốc liều cao lắm rồi mà không bớt. Giàu nghị lực như Nghị mà

bây giờ cũng phải nằm bết trên võng. Không thể đưa Nghị đến bệnh

xá Trung đoàn được, vì phải băng qua sông Nước Mỹ, nước lớn quá.

Mà thuốc tiêm thì cả đơn vị không còn một ống nào... Nghe nói đến

đó, Hoà giật tay Vinh:

- Sao, cậu bảo phải có thuốc tiêm à? Trời ơi, chính Nghị giữ hơn

chục ống thuốc của mình chứ đâu. Sao không lấy mà tiêm cho

Nghị?

- Có ai biết là Nghị giữ thuốc tiêm trong mình đâu...

Hoà xốc gùi gạo, bươn bả đi. Những ý nghĩ u ám cứ bao phủ

đầu óc anh. Có kịp không hả em? Anh về lấy thuốc tiêm cho em có

kịp không đây. Trời ơi, nếu em có làm sao thì anh ân hận biết

chừng nào! Anh có quà Xã hội chủ nghĩa cho em đây - một đôi dép

nhựa Hải Phòng có quai hậu, hai chiếc cặp ba lá. Đứa bạn đồng

hương của anh tặng anh để anh tặng em đây... Nghị ơi, cố chờ anh

nhé!

Tới nhà, quăng vội gùi gạo lên giàn, Hoà chạy xồng xộc lên lưng

dốc, nơi Nghị ở. Cái giá lạnh của rừng mưa tràn ngập căn nhà. Một

chiếc võng treo ở góc nhà, phủ bọc kín mít. Im lặng và lạnh lẽo đến

rợn mình. Chỉ có tiếng mưa rả rích một điệp khúc buồn tẻ. Không

kịp lau khô tay, Hoà đến bên võng, mở tung bọc ra. Hoà muốn trào

nước mắt: Nghị nằm co quắp trong tấm dù hoa, trán lạnh ngắt. Hoà

lay lay:

- Nghị! Nghị! Tỉnh lại em! Anh về đây!

124

Nghị từ từ mở mắt - đôi mắt to, đen, vốn luôn luôn sáng lấp

láy, nay dại hẳn đi. Nghị chỉ mấp máy môi: "Anh Hoà!", rồi lại thiếp

đi. Hoà cuống quýt lay Nghị:

- Nghị, Nghị ! Thuốc đâu, sao không tiêm?

Nghị lại hé mắt, nói đứt quãng:

- Trong ống tre... ba lô, dành cho anh...

- Trời ơi! - Hoà kêu lên mà nghe tim mình nhói buốt. Thương

quá! Sao lại nghiêm khắc tới cứng nhắc như vậy hả em?

Phủ bọc võng lại cho Nghị, Hoà lại góc nhà tìm hộp kim tiêm

đem luộc và chuẩn bị thuốc. Chuyến đi vừa qua, anh được anh bạn

đồng hương tặng cho một hộp thuốc B12. Nhờ chịu khó học tập khi

tập trung huấn luyện để đi B, Hoà tiêm khá thành thạo.

Thuốc tiêm đã làm lui cơn sốt, nhưng Nghị vẫn đuối sức lắm.

Mưa thì tầm tã không dứt. Làm sao đưa Nghị đi bệnh xá được. Có

lẽ hồng cầu của Nghị chỉ còn vài triệu. Hoà nhìn Nghị nằm mê man

mà tâm trí rối bời, ruột gan quặn thắt. Rồi anh quyết định: phải

băng qua sông Nước Mỹ, mời bác sĩ về.

Trong chiến trường, có những việc được giải quyết ngoài sức

tưởng tượng của con người. Trường hợp Nghị là một. Cả một tốp bác

sĩ, xét nghiệm viên đã cùng Hoà vượt qua được sông Nước Mỹ hung

dữ chỉ bằng sợi dây mây căng ngang sông. Anh em đã xét nghiệm

và lấy máu của ba người, trong đó có Hoà, truyền cho Nghị. Thế mà

Nghị dậy được. Chẳng bao lâu sau, Nghị lại khoẻ mạnh, lại xốc vác

mọi công việc của đơn vị. Nghị thường đùa: "Em được tiếp máu Xã

hội chủ nghĩa nên mạnh hơn trước nhiều!".

Hôm ấy, vào buổi chiều tà, Nghị đi lấy măng về. Chưa kịp ăn

cơm, cô đã chạy đi tìm Hoà, hồ hởi khoe:

- Anh Hoà, em tìm ra chỗ bắc cầu rồi!

125

- Sao, chỗ bắc cầu nào?

- Bắc cầu qua sông Thanh ấy. Mải đi kiếm măng, em đã vượt

qua khu rừng nứa, sang tuốt ngọn núi bên kia. Ai dè, ở đó hai bờ

sông gần nhau quá, lại có những tảng đá chạy ngang sông.

Nơi Nghị tìm ra quả là tuyệt vời: hai bờ sông có độ cao tương

ứng, giữa sông lại có những tảng đá lớn nối đuôi nhau, làm trụ cầu

thật phù hợp. Qua bên kia sông, vượt khỏi mỏm dốc là đến con

đường 14, xưa kia địch làm, nay vẫn bỏ không.

Phương án làm cầu của Hoà được đơn vị thực hiện thật chóng

vánh. Anh em hạ những cây gỗ lớn hai bên bờ bắc lên những tảng

đá, rồi ghép gỗ nhỏ và phên nứa thành chiếc cầu khá vững chãi.

Con đường thồ được nối dài, vượt sông Thanh, vươn sang tận đường

14, kéo xuống tận Tý, Xé. Chiếc cầu ấy mặc nhiên được anh em gọi

là cầu Cô Nghị. Cũng từ đó, đơn vị kiếm thêm được một khoảnh đất

mầu mỡ bên kia sông làm nơi trồng rau, khoai. Thỉnh thoảng Nghị

ra đó kiếm rau tươi về cho đơn vị.

Dạo này, chuẩn bị sang giai đoạn Việt Nam hoá chiến tranh, bị

tấn công liên tục ở đồng bằng, bọn địch điên cuồng đánh phá lên

căn cứ của ta. Lũ máy bay B57 bay lẻ, thỉnh thoảng quăng xuống

núi rừng những trái bom nổ chát chúa. Đã có những trận B52 rải

thảm đó đây. Tuy không chà đi xát lại tạo thành thảm bom dày như

trước, nhưng mỗi loạt bom thả từ ba chiếc bay song song cũng đủ

tạo ra một thảm chết dài cả cây số. Dọc đường thồ, đã có vài đoạn bị

tấm thảm đó phủ lên: cây cối đổ nhào, đất đá bị cày xới đỏ quạch,

tạo thành những hố sâu hoắm. Đơn vị của Hoà bận túi bụi với việc

sửa đường, bắc cầu. Nghị quay tròn với công việc phục vụ: chăm sóc

người ốm, kiếm thức ăn và nấu cơm. Đôi ba ngày, Nghị lại đi qua

bãi rau bên kia cầu Cô Nghị một lần để lấy rau lang về. Thường thì

phải sau bữa cơm chiều, khi chim rừng đã xào xạc về tổ, Nghị mới

cõng gùi rau nặng trịch về nhà. Những hôm như thế, Hoà ra tận

gốc sấu bên bờ sông Thanh đón Nghị. Gốc sấu già sần sùi đã trở

thành nơi in dấu những kỷ niệm dịu êm của hai người ."Chừng nào

em mới được ra miền Bắc, anh Hoà?" Nghị đã hỏi Hoà câu hỏi ấy

126

không biết bao nhiêu lần. "Chừng nào, chừng nào"... Hoà day dứt,

khổ sở. Bởi anh không sao trả lời được câu hỏi ấy.

Hôm nay, Nghị lại ra bãi sông hái rau lang. Chim muông xao

xác về tổ. ánh nắng quái chiều đang dần dần nhạt đi. Chỉ bãi sông

và chiếc cầu là còn nhận được những tia nắng cuối ngày, nổi bật lên

giữa mầu xám của núi rừng. Nhìn chiếc cầu mang tên mình, Nghị

lại thấy lòng tràn ngập một tình cảm đằm thắm. Các anh trong

trung đội đã bỏ bao công sức làm nên chiếc cầu, Nghị làm được gì

mà được gắn tên mình cho chiếc cầu? Thật là những gì tốt đẹp nhất,

các anh ấy đều dành cho mình. Nghị bỗng thấy chiếc cầu đẹp lạ

lùng. Dường như nó đã bứt khỏi mặt đất, lửng lơ giữa bầu trời, khoe

những đường nét gãy gọn, khoẻ khoắn, còn phía dưới nó, bụi nước

đang ánh lên muôn hồng ngàn tía như ở cõi mơ nào đó. Bỗng có

tiếng gầm gào quái dị của bầy B52. Đúng lúc Nghị đi đến giữa cầu

thì đất trời rung chuyển. Một quầng lửa bùng lên, bốc lên cao, cuốn

theo cả những mảnh vụn của chiếc cầu, thả rơi lả tả xuống lòng

sông. Nghị cũng đã tan biến vào cõi mịt mù đó.

Chỉ mấy phút sau, cả Trung đội Sơn Hải đã tập trung bên mố

cầu, lặng đi trong nỗi đau vô hạn. Hoà đăm đăm nhìn vào cái nơi

mà anh đã quá gắn bó - cầu Cô Nghị - bây giờ chỉ còn là một khoảng

không lạnh ngắt.

Dòng sông Thanh đục ngầu như giận dữ, vật vã băng mình qua

hẻm núi, cuồn cuộn cuốn về xuôi...

Cứ xuôi mãi con sông này, sẽ tới một dòng sông lớn hơn, chảy

êm ả giữa một đồng bằng phì nhiêu. Đó là quê Nghị. Dòng sông có

đưa Nghị về quê không? Và em có biết rằng cứ ngược mãi theo con

sông này, sẽ gặp con đường đất đỏ vượt Trường Sơn ra miền Bắc.

Ngọn lửa dẫn đường của Nghị ở phía đó, Nghị có vượt được thác

ghềnh mà tới đó không?...

Ngày 14/6/1970

Chúng tôi dồn sức vào việc trồng sắn. Phải phấn đấu cho được

80 nghìn gốc! Rất gay go là hom sắn ở xa quá, phải đi một ngày mới

127

có. Sáng dậy, ăn cơm xong, mỗi người mang một nắm cơm, một con

rựa xuống phía Đắc Lon, rúc vào các rẫy sắn cũ mà chặt cây sắn.

Rồi bó thành bó khoảng 100 cây mà cõng về. Leo dốc, leo dốc chí tử,

thở phì phò. Gùi cây sắn đè mọp lưng xuống.

Gặp đồng bào đi lấy nước đót và họ cho uống đến say. ở rừng

núi có thứ đót thật hay. Khi nó ra buồng, người ta chặt buồng gần

sát cuống, xẻ rãnh rồi hứng ống tre ở dưới. Nước trong cây đót chảy

ra một cách nhỏ giọt, mỗi ngày được khoảng 1, 2 lít. Thật kỳ lạ, thứ

nước đó vừa ra không khí là lập tức lên men, nồng như bia và pha

vị ngọt. Uống ngon và say như nước rượu nếp vậy. Tôi uống một ống

nhỏ, vậy mà mặt cũng đỏ bừng, người chuyếnh choáng.

Chúng tôi trồng sắn xen trong lúa, mỗi công được khoảng trên

1000 gốc.

Ngày 17/6/1970

Giữa lúc công việc đang dồn dập thì Ban lại rút 3 người. Chỉ

tiêu sắn rút xuống còn 60.000 gốc, các thứ khác vẫn giữ nguyên.

Phải ráng hết sức

Lan và Cứu hết sức bịn rịn lúc chia tay chúng tôi. Anh em từng

chung lưng đấu cật vượt gian khổ gây dựng cơ sở, nay xa nhau sao

khỏi thương nhớ? Chuyện trò tâm tình với nhau tới 11, 12 giờ đêm.

Rồi ghi lưu niệm. Tặng vật kỷ niệm cho nhau. Tôi thấy cái tập thể

này rất đáng yêu. Ai cũng vậy, đều hăng hái, biết lo lắng việc chung

và rất thương yêu, đùm bọc nhau.

Ngày 1/7/1970

Tôi đón ngày sinh thứ 24 của mình ở cơ sở sản xuất. Nhanh

thật, đã 3 lần rồi tôi đón sinh nhật của mình ở môi trường sống mới

- nơi đầy gian khổ. Rất đáng mừng là trong hoàn cảnh đó, tôi vẫn

đương đầu chịu đựng được và vẫn lớn lên.

Hồi này chúng tôi tập trung vào việc làm cỏ lúa, giữ bắp, trồng

sắn. Công việc quá dồn dập, người lại ít nên chúng tôi phải làm rất

căng. Ngày làm suốt, không nghỉ trưa, tối về lại lẫy bắp hoặc làm

128

các công việc linh tinh khác. Giữa những ngày bận rộn này, đồng bào

đã đến làm giúp chúng tôi - chúng tôi giúp lại muối, vải, rựa... Đồng

bào ở đây thuộc dân tộc Kà Dong. Bà con rất nghèo, thiếu ăn và thiếu

mặc. Tôi không khỏi ái ngại khi thấy những cô gái đang ở tuổi dậy thì

mà phải mặc những chiếc áo rách rưới, hở cả da thịt. Có những em bé

chỉ khoảng 8, 9 tuổi cũng đến làm - làm như người lớn vậy. Tôi thấy

thương chúng vô hạn. ở cái tuổi đó, đáng lẽ các em chỉ việc ăn, học và

chơi. Song cuộc sống khắc nghiệt quá, nó đòi hỏi các em phải vươn tới

quá sức mình. Tôi trò chuyện với đồng bào và thấy thông cảm với họ.

Tôi cũng học tiếng Kà Dong và nói được đôi câu.

Bắp trỉa trong lúa của chúng tôi rất tốt, cây vươn cao, trái mập

mạp. Nhưng lũ sóc phá quá. Chúng leo lên cây, gặm lấy gặm để

những trái đã căng hạt. Do vậy, chúng tôi phải thay nhau đuổi

chúng. Lũ sóc rất khôn, cứ thập thò ở cửa rừng, gọi nhau sọc sọc, hễ

thấy vắng là phóc ra rẫy ăn bắp liền. Đặc biệt là một loại sóc nhỏ,

chúng tôi gọi là con đồi. Chúng chỉ to hơn con chuột nhắt một tý,

lông mầu xám, có 3 sọc đen dọc sống lưng, nhanh nhẹn vô kể. Thoắt

cái, chúng đã điu vào trái bắp mà gặm nhấm, thấy động, thoắt cái,

chúng đã vọt mất vào rừng, không làm sao bắn được.

Mùa này dễ đau ốm quá. Nắng rất dữ dội. Song lại có những

cơn mưa đột ngột. Hơi đất xông lên nồng nồng khó chịu. Muỗi và

dãn phát triển với mức độ kinh khủng. Ngồi ăn cơm trưa ở rẫy,

muỗi lao vào chích khắp người. Dãn bu đầy chân, đập một cái phải

chết hơn chục con. Đập hết những con này thì lập tức hàng chục con

khác lại bu vào liền và thi nhau đốt.

THƯ GIA ĐÌNH

Hà Nội, ngày 1 tháng 7 năm 1970

Con yêu dấu!

Mỗi lần cầm bút viết thư cho con, bố lại đặt câu hỏi: liệu thư

này có đến tay con không và bao giờ gia đình lại nhận được thư của

con? Có thể nói không tháng nào gia đình, bố mẹ không biên thư

129

cho con và từ 7/1969 đến nay 7/1970 bố mẹ chỉ nhận được 2 thơ của

con. Có lẽ gia đình, nhất là mẹ con, được gặp con, nói chuyện với con

trong giấc mơ nhiều hơn, sau những ngày mong mỏi tin tức của đứa

con yêu dấu! Bức thư dịp Tết của con gửi về khu sơ tán của trường,

sau một thời gian đi nơi này nơi khác, cuối cùng mới đến tay bố mẹ.

Gia đình được thư của con sau 5,6 tháng lo nghĩ, bố mẹ và các em

con rất phấn khởi. Các em con thay phiên nhau đọc thơ của con, vì

đứa nào cũng muốn đọc trực tiếp thơ của anh Long của nó. Con

sống, lao động, công tác trong hoàn cảnh khó khăn như vậy, mà vẫn

giữ vững được ý chí phấn đấu, tinh thần lạc quan cách mạng, bố mẹ

và các em rất vui mừng.

Trước hết bố báo tin để con rõ gia đình ta cùng với trường đã

chuyển cả về Mễ Trì - Hà Nội, ở địa điểm cũ, cho nên con đừng viết

thư về khu sơ tán nữa. Tình hình sản xuất, lao động ở ngoài này

chắc con cũng đã theo dõi được, bố chỉ nói thêm là ở ngoài này mọi

người, kể cả các học sinh của bố, đang ra sức đóng góp phần trực

tiếp của mình vào việc sản xuất ra của cải vật chất, ngoài việc hoàn

thành nhiệm vụ chuyên môn của từng người.

Gia đình ta, cùng với sự biến chuyển chung, cũng có những

điểm mới, phấn khởi.

Anh Đức sau khi tốt nghiệp đại học cơ khí chính xác vào loại ưu

đã về nước hôm 2/4 và hôm nay công tác ở Uỷ ban Khoa học kỹ

thuật, Hà Nội. Anh không béo song rất khoẻ mạnh, anh có mang

được ít quà về, chỉ tiếc là con ở xa nên không gửi quà cho con được.

Em Phúc, sau mấy năm công tác tốt, được chọn đi thực tập ở

Liên Xô. Em lên đường từ 10/1969 và hiện nay đang ở Liên Xô, cách

Kiép 100km. Em thường xuyên biên thư về. Em rất khoẻ mạnh, và

sẽ thực tập trong 3 năm, sau 6 tháng học tiếng Nga, em sẽ về nước

vào khoảng 6/1973.

Em Việt hiện nay là sinh viên trường Đại học Tổng hợp. Em

học ngôn ngữ, khoa văn. Em học vào loại khá, đang học thi học kỳ

II 1969 - 1970 trước khi nghỉ hè. Em học hệ 4 năm 1/2. Em được học

bổng như toàn thể sinh viên của trường đại học ở miền Bắc.

130

Ngọc có những tiến bộ đặc biệt. Em đang học chuyên ngoại ngữ,

tức lớp năng khiếu ngoại ngữ, em học vào loại giỏi cả về phổ thông

và ngoại ngữ. Em học tiếng Anh. Cuối năm vừa tổng kết xong, em

là học sinh tiên tiến, được xếp vào loại ưu tú, được ghi âm tiếng Anh

để phát ra trong hội nghị tổng kết. Em được học bổng mỗi tháng

22đ và có rất nhiều triển vọng

Em Diệp cũng là học sinh tiên tiến cuối năm. Em học khá toàn

diện.

Lan học vào loại xuất sắc, nhất là về văn và toán (được khen

thưởng cuối năm).

Em Thuỷ được lên lớp 3, em học vào loại trung bình khá. Em

hơi gầy, yếu, nên cũng không muốn ép em học nhiều.

Bố mẹ vẫn công tác với hết khả năng của mình, dĩ nhiên cùng

với thời gian, có già hơn trước, nhất là sau 3, 4 năm sơ tán, nhưng

rất phấn khởi vì các con mau chóng trưởng thành. Gia đình, nhất là

mẹ con, nhớ con và thương con nhiều lắm. Câu hỏi thường đặt ra là:

"Bao giờ con trở về với gia đình?". Lẽ dĩ nhiên là bao giờ con hoàn

thành vẻ vang nhiệm vụ, và có thể là đến ngày Nam Bắc thống

nhất. Mong con về, tuy cũng không mong con về quá sớm mà chưa

hoàn thành nhiệm vụ cách mạng.

Cùng với sự trưởng thành của các con, kinh tế gia đình đỡ vất

vả hơn trước con ạ. Em Ngọc, em Việt, anh Đức và bố đều có xe đạp

đi cả con ạ. Nhà có Radio để nghe tin tức và ca nhạc hàng ngày.

Bố mẹ nói để con yên tâm, đừng lo nghĩ gì về gia đình.

Cô Chung, chú Phương và các em Tiến, Quang,.... vẫn khoẻ

mạnh, bình yên. Quang được lên lớp. Em Tiến đang theo lớp 7.

Ngoài này đang nâng cao chất lượng giáo dục nên các kỳ thi cuối

cấp đều tiến hành chặt chẽ hơn trước, quy mô vào các trường đại

học cũng vừa phải đi để có điều kiện nâng cao chất lượng đào tạo.

131

Nhân dịp anh Đức về, bà Chắn và cậu Hiếu có về thăm gia

đình ta. Cụ nội, bà Chắn, trẻ Nghiêm, ông Thành vẫn được bình

yên và thường nhắc tới con luôn.

Con yêu dấu, thời gian đi mau thực. Thấm thoắt bố đã sắp 55

tuổi rồi con ạ. Vui mừng vì các con mau chóng trưởng thành. Bố đặt

nhiều hy vọng ở con, đứa con được tôi luyện trong thực tế đấu tranh

cách mạng.

Nhớ con lắm, mong thư con nhiều lắm. Con nhớ biên thơ về địa

chỉ cũ ở Hà Nội, cho bố hoặc cho mẹ ở trường Đại học Ngoại ngữ -

Thanh Xuân (Mễ Trì, Hà Nội).

Chúc con luôn luôn mạnh khoẻ, vượt được hết khó khăn, gian

khổ, phấn đấu tốt và đạt được nguyện vọng tốt đẹp của con.

Bố của con

Phạm Đức Hoá.

Từ ngày 23/7 đến 14/8/1970

Tôi và Giáo đi Kỳ Long (Tam Kỳ Quảng Nam) mua hàng và

tuyển người. Thật là một chuyến đi hết sức chật vật.

Khi mới bước chân xuống đường thì đã nghe tin địch càn ở Trà

My. Song chúng tôi quyết bám đường đi bằng được. Tới nơi, mới biết

địch đã rút rồi.

Tới sông Trường, đi trên đường chiến lược, tôi thấy dưới bờ sông

có một cô gái đang vội vã bước đi. Trông dáng người, tôi biết ngay là

giao liên. Tôi hỏi:"Về trạm Hoà đi đường nào đồng chí?". Cô ngước

nhìn lên: "Đi đường nớ!" và vẫn hối hả bước. Đoạn sông này địch rất

chú ý: Moranh chúng lượn suốt, hễ thấy gì khả nghi là chúng gọi

pháo dập tới vô hồi, gọi rọ, HUIA tới cắn xé. Dọc sông, đất đai đầy

thương tích. Cây cối nát nhừ. Những nấm mộ còn nằm rải rác đó

đây. Đó chính là nguyên nhân làm cô giao liên đi như bị ma đuổi

vậy. Cô đi quá nhanh, gần như là chạy. Chúng tôi theo hút cô, bàn

chân dường như không bám đá sỏi và cát ven bờ, song lại đạp nước

132

bắn tung toé, khiến quần áo ướt mèm mỗi khi phải lội ngang sông.

Thật chết tiệt, cái bao mang của tôi bị sút quai. Đành phải ngồi cột

lại. Thế là mất hút cô giao liên, bị lạc mất gần buổi đường. Tới 3 giờ

chiều mới tìm được vào trạm. Cũng may, lúc đó trời mới giáng cho

một cơn mưa đá, mưa rào dữ dội. Những viên nước đá to bằng đốt

ngón tay rào rào rơi xuống, lóng lánh như những giọt nước mắt

khóc cho cuộc đời của nó ngắn ngủi quá, vì chỉ một lúc nó đã tan

biến thành nước và bị đất hút lấy hút để... Tôi lượm mấy viên đá

cho vào miệng, cố tìm lại cảm giác mát lạnh và thú vị khi còn ở Hà

Nội ăn kem, uống cafê đá. Song vô hiệu. Mát lạnh thì có, nhưng

chẳng thú vị gì. Lạt lẽo.

Phải chờ trạm một ngày mới có trực (ôi, chờ và trực). Tôi và

Giáo vào cơ sở sản xuất 2. Được biết tin Cẩm mới hy sinh - vì địch

phục kích bắn chết trong đợt càn vừa rồi. Nơi này chỉ có 3 người.

Chi lại về cơ quan nên còn 2. Tiến ốm. Một mình Mai lủi thủi đi làm

cỏ lúa. Gặp Phạm Hồng ở đây. Vui quá, 2 đứa ôm lấy nhau. Hồng

chiêu đãi chúng tôi một bữa thịt gà rừng (Hồng bẫy được) và một

bữa chè đỗ đen sữa. Hồng cho xem những bức tranh vẽ từ khi xuống

Quảng Nam. Phần lớn là ký hoạ và tương đối có sức sống. Hồng đi

B trước tôi, đã giúp đỡ tôi rất nhiều lúc tôi mới vào, từ việc dạy cho

cách buộc gùi tới cách phát rẫy hoặc chống trả với những cơn sốt

rét. Dạo ở A9, Vượng vào Quân Khu, tôi và Hồng ở cùng nhà,

thường cùng Nga nghe chương trình sân khấu truyền thanh vào các

tối thứ 7, mà vở kịch chúng tôi thích nhất là Tiền tuyến gọi.

Bắt đầu theo trạm đi. Giao liên dẫn đường cho chúng tôi là cô

Xuân. Chân Xuân đi hơi cà nhắc vì bị tiêm ký ninh quá nhiều, song

cô đi rất nhanh. Có điều cô biết chờ khách chứ không bỏ khách như

cô bữa trước.

Khi đi từ trạm 25 xuống trạm 24, tôi theo một giao liên nhỏ. Đó

là Ba, em mới chừng 13, 14 tuổi. Khi ngồi đợi giao trực, tôi được

nghe cô giao liên ở trạm 25 kể rằng Ba bé xíu thôi và còn ngây thơ

lắm. Có lần, dẫn một số khách đi, thấy khách đi quá chậm, hay

nghỉ, Ba khóc lóc, van nài: "các chú ơi, đi nhanh lên, không quá giờ,

trạm trên bỏ trực, con bị phê bình đấy!". Tôi hình dung Ba yếu đuối

lắm. Song không phải vậy, Ba ở trước mặt tôi đó: vui tươi, nhanh

133

nhẹn. Em dẫn đầu đoàn người, đầu đội mũ Giải phóng, lưng mang

bao bột mì đựng công văn, vai còn khoác một cái túi giúp một chị đi

sau. Ba chào chúng tôi bằng nụ cười rất tươi. Gặp lại mấy anh

quen, Ba liến thoắng: "Ôi, anh Thoại sao ốm nhom vậy? Anh Lang

có nặng, sớt bớt đồ tôi mang cho!". Và Ba mang bớt một số vải cho

Lang. Đi đường, Ba luôn chuyện trò. Đủ thứ chuyện ngộ nghĩnh:

"chui, mấy trứng gà rừng cho ấp nở ra mấy con gà đen thui như Mỹ

đen, trông phát phiền!", "con Liên mới đi đồng bằng về, dẫn theo

mấy đứa chút chun!"..

Sáng sau, Liên dẫn chúng tôi đi. Liên mới chừng 16 tuổi, nước

da hơi xanh, yếu và nét mặt có gì hơi già dặn, khắc khổ của người

phải lo nghĩ quá sớm. Liên bảo chúng tôi đi trước vì em còn phải đi

nhận hàng. Liên dặn: "các anh ráng đi sớm, đi nhanh qua mấy bãi

trống ven sông nghe!".

Đoạn đường này địch dùng B57 đánh dữ. Thỉnh thoảng lại gặp

vài hố bom - thường là hai hố một chỗ. Nhiều hố bom trúng giữa

đường khiến chúng tôi phải đi vòng, luồn trong cây cối mà đi.

Gần trưa, Moranh quần dữ. Đường chúng tôi đi qua rừng non,

theo suối nên nhiều chỗ trống trải. Liên luôn nhìn lên bầu trời quan

sát máy bay và ra lệnh cho chúng tôi: "nó tới đó, đứng im", "nó quần

đó, rúc sâu vào bụi", "Đi nhanh!"... Chúng tôi răm rắp làm theo lời

Liên như theo lệnh người chỉ huy vậy.

Ăn cơm trưa rồi Liên tạm biệt chúng tôi để dẫn khách về trạm.

Liên nói: "chào hết mấy anh nghe!". Rồi thoăn thoắt bước đi, rồi lại

nói với lại: "Tôi chào rứa đó!". Những lời nói của Liên có gì hơi cộc

cằn đôi chút và có nhiều khi không hợp với một cô gái ở lứa tuổi

Liên. Song tôi không cho Liên là một con người cộc cằn. Khi Liên

nói: "Tôi chào rứa đó!" và cười cười thì tôi hiểu rằng em đang bối rối

trước những câu nói của chính mình. Chắc em cũng muốn nói

những câu tế nhị hơn song tìm không ra. ở những nơi ác liệt như

thế này, người ta quen nói ngắn, gọn rồi. Khi máy bay địch quần

lượn, bắn phá thì giao liên làm sao có thể nói những câu dài dòng,

văn vẻ ngoài mấy câu: "dừng lại!", "núp kín nghe!", "chạy nhanh!",

"nằm xuống!"... Nhưng chính trong những câu cộc lốc đó, tôi lại

134

thấy chứa chất biết bao tình cảm rộng lớn, sâu sắc. Những lời nói

xuất phát từ đáy lòng thương yêu anh, che chở, bảo vệ anh đó!

Càng đi xuống gần đồng bằng, tình hình càng căng hơn. Địch

càn ở Kỳ Yên đã gần tháng rưỡi rồi. Quân của chúng lết khắp nơi:

xóm Mới, Nhà thờ, Dương Bông, Bầu Tre... và sáng nay chúng lại

đổ quân ở Danh Sơn - nơi chúng tôi định đi qua.

Được cái giao liên rất thạo đường. Đoàn đi lại có mấy giao liên

thuộc tuyến này đi mua hàng nên tôi thêm tin tưởng ở sự dẫn dắt

của họ. Sang, một thanh niên khoảng 23, 24 tuổi - có dáng người to,

khoẻ, da ngăm đen, là linh hồn của đoàn. Sang thuộc đường và rất

xông xáo. ít nói, nhưng hay nói vui, cởi mở, Sang thu hút được tình

cảm của tôi ngay từ đầu. Tay cầm chắc khẩu AK báng xếp, Sang

luôn đi đầu bám đường. Gần tới con sông Kỳ Yên, bọn tôi phải đi

tách ra xa nhau vì ở đây dễ gặp địch. Chúng mới đi khỏi nơi đây.

Giấy tờ, sách báo lố lăng, lon đồ hộp còn vứt bừa bãi. Nơi này là một

thung lũng khá phẳng và rộng, cây cỏ thấp, thưa. Chúng tôi vừa

thận trọng vừa khẩn trương vượt qua bãi trống đó. Nắng chói

chang, bầu trời cao rộng, in hình mấy cái trực thăng phía xa. Chúng

tôi lội ào qua khúc sông cạn, nước tới mắt cá chân. Đạp nước bắn

tung toé, ướt cả hai ống quần. Rồi vượt qua một bãi cát lẫn đá sỏi. ở

mé sông, cát, sỏi bị nhuộm đỏ thẫm vì máu. Lại lội qua sông. Đoạn

này nước chảy mạnh. Khi tôi vừa định bước chân trái lên một hòn

đá to thì nước cuộn tới cướp phăng chiếc dép. Bỏ vậy mà đi thôi. Đi

khỏi bờ sông một quãng, chúng tôi gặp một số dân. Họ ngồi tản mát

trong các bụi cây, quanh đó là một vài thứ đồ đạc dùng hàng ngày.

Họ cho biết máu ở bờ sông là của 2 anh bộ đội bị bọn Mỹ phục kích

bắn chết từ chiều hôm kia. Một anh khác bám ra chôn lại bị HU1A

của Mỹ bắn chết. Du kích mới chôn 3 cái xác chiều qua.

Đây là một thôn thuộc xã Kỳ Yên. ở đây, đồng bào trồng sắn

trên luống cao, to, rất đẹp, sạch cỏ. Lác đác có những đám bắp, đậu.

Vài rẫy lúa. Có rẫy lúa bị chất độc hoá học cháy vàng. Bọn Mỹ hồi

này rải chất độc với diện rất nhỏ chứ không tràn lan như trước,

nhưng toàn nhằm vào nương rẫy. Thật là thâm độc!

135

Đi loanh quanh một hồi, chúng tôi gặp rất đông người - phần

lớn là cán bộ, bộ đội. Họ ùn lại ở một đám rừng non thưa thớt, đứng

ngồi lộn xộn. Họ cho biết còn phải chờ du kích bám đường mới đi

được. Chúng tôi cũng ngồi lại. Mỏi quá, ngồi lê la trên cát, cỏ. Thỉnh

thoảng, vài chiếc trực thăng lại quần lượn trên đầu, khiến chúng tôi

phải nép vào bụi. Có những tiếng pháo, tiếng súng liên thanh, tiếng

đạn cối nổ rải rác đó đây. Rồi đi, đúng là lối đi "bám". Có một số đi

trước dò đường. Rồi mọi người theo sau, đi cách xa nhau. Súng đạn

sẵn sàng. Đi chậm rì. Thỉnh thoảng phải dừng lại nghe ngóng, đợi

chờ. Thỉnh thoảng vượt qua một quãng đồng trống, phải chạy cho

nhanh, đồng thời phải giữ khoảng cách cho thưa nhau. Với cách đi

như vậy, chúng tôi vượt qua nhiều quãng đồng trống, nhiều khu

nhà dân. Nói là khu nhà dân, thực ra chỉ là từng cụm nhà thưa

thớt. Nhà, thực ra là những túp lều nhỏ, dựng tạm bợ che mưa

nắng cho hầm. Có mấy ngôi nhà bị đốt cháy, tro còn nóng. Hầm

cũng bị bọn giặc quẳng lựu đạn, lựu đạn lân tinh xuống khiến sập

lở hoặc tanh lợm.

Đường Hố Nước, Bầu Tre có địch, bọn tôi phải vòng qua đường

Danh Sơn. Lúc này đi rất nhanh, gần như là chạy. Vượt qua vài

khu ruộng. Ở một bờ ruộng, văng đầy cát tút đạn AR15 - chứng tỏ

bọn Mỹ đã có mặt ở đây và bắn rất dữ. Trời nhập nhoạng tối. Trên

trời, vài chiếc trực thăng vận tải bay nặng nề, in bóng đen sẫm, to

xù và nổ máy ầm ĩ. Khát nước vô kể. Đạp qua vài thửa ruộng đầy

cỏ, sình bùn. Nhập vào đường Danh Sơn. Con đường này tương đối

lớn, chạy qua những khu đồi sim thấp và toàn đá sỏi. Chân tôi

không dép, đạp lên đó đau ê ẩm. Tuy nhiên, phải ráng chịu đau mà

đi cho nhanh. Đi như chạy trong bóng tối nhập nhoạng. Đường chỉ

hiện ra mờ trắng dưới chân. Thỉnh thoảng lại bước hẫng xuống một

hố nhỏ hoặc vấp vào mô đá điếng người. Chẳng thèm suýt xoa, cứ

cắn răng mà bước tới. Sang đi đầu. Mọi người đi sau, im lặng hoặc

chỉ nói chuyện nho nhỏ.

Rồi nghe tiếng đài văng vẳng ở phía đồi trước mặt - đài Tiếng

nói Việt Nam. Như vậy là không có địch. Chúng tôi mạnh dạn bước

tới. Băng qua một khu ruộng nhỏ. Lội qua một con sông - lội mò

mẫm, chẳng biết nông sâu ra sao. Lại dò dẫm bước lên bãi cát sỏi.

Tiếp qua một con sông nhỏ. Rồi chui vào một thôn xóm. ở đó im

136

lặng như tờ. Tối như bịt mắt. Người đi trước bỗng sụp xuống một

cái hầm. Xì xào lộn xộn một lát rồi lại đi. Tôi cứ bám theo người đi

trước mà tiến, chẳng rõ đường xá quanh co ra sao. Rồi bỗng thấy

ánh đèn dầu hắt ra từ một ngôi nhà. Hoá ra đó là trạm. Chúng tôi

bước vào. Những người trong nhà đang ăn cơm. Lúc này đã gần 8

giờ tối. Nhà thật đơn sơ, không phên vách, không bàn ghế. Dưới nền

nó là một căn hầm rộng, có thể cột võng được. Chúng tôi lên nhà

trên ngủ. Ngôi nhà đó đã bị pháo bắn sập, người ta đã dỡ đi và cắm

4 cây lớn vào chỗ 4 cây cột để nguỵ trang. Tuy nhiên, cái hầm vẫn

tốt. Trời nóng như nồi rang. Muỗi vo ve, vo ve, ùa vào đốt. Phủ bọc

võng vào, nóng vô kể. Mà hất ra thì muỗi đốt, không chịu được.

Đành phải đưa võng hoài. Rồi cũng thiếp đi trong cái mệt nhọc.

Đêm nay im tiếng pháo.

Sáng dậy, tuy chẳng đi đâu cũng phải nấu cơm 2 bữa từ sớm.

Ăn cơm xong rồi cột bao gọn gàng. Và cứ ngồi đó đợi. Trạm cũng

làm như vậy. Những đồ dùng không sát với thân thể lắm như con

rựa, thùng nước.v.v. thì quẳng bừa ra bụi bờ, bãi cỏ. Đó là một kiểu

nghe ngóng xem địch có càn không, nếu có thì có thể lánh kịp và

không để đồ đạc cho địch phá.

Nghe tiếng động cơ xe tăng rú phía xa xa. Đó là đồn địch. Vài

chiếc tàu rọ quần lượn cao cao. Vài chiếc tàu vận tải bay qua bay

lại. Có những tiếng pháo điểm cầm chừng. Xa xa có những tràng

liên thanh nổ. Như vậy là buổi sáng yên lành. Ăn cơm trưa rồi có

thể đi làm mọi việc cần thiết.

Chúng tôi đi Kỳ Long mua ít hàng. Phải chú ý đi nhanh qua

những chỗ trống để rọ khỏi thấy, khỏi kít xuống bắn chết hoặc bắt

sống. Trên trời, một chiếc mô ranh hai thân lượn vòng miết trên cao

và dùng loa cực đại để chiêu hồi. Tiếng nói ve vãn bị át đi một cách

thảm hại bởi tiếng ù ù của động cơ máy bay.

Đi băng ngang qua con đường lớn - nó chạy về phía đồn Chóp

Chài. Vết xe hằn rõ trên đường. Vượt qua những bãi trống. ở đây, cỏ

tranh bị địch đốt cháy trụi. Bình yên một cách kỳ lạ. Băng qua một

cánh đồng lúa, chúng tôi lọt vào vùng 4 Kỳ Long. Xóm nhà thưa

thớt, ít dân. Trẻ con ở đây quần áo mầu sặc sỡ. Nhiều người la hét

137

gọi chúng tôi đi nhanh hoặc núp vào bụi vì có địch ở Dương Tranh,

cách xóm đó vài phút đi bộ. Từ ngọn đồi đó, địch có thể thấy rõ và

bắn trúng chúng tôi. Lúc này tôi thấy tiếng mìn nổ ở đó, đất bụi bay

mù mịt. Rồi một quả mù của địch nổ, tung khói mầu tím mù mịt.

Ngay sau đó, có 2 HUIA bay tới, lượn quanh quả đồi. Tôi thấy cửa

máy bay mở toang. Một chiếc rà sát rồi hạ ngay xuống đám mù tím

và cất cánh lên sau đó một lúc. Chiếc kia cũng làm như vậy.

Chúng tôi đi tìm hàng để mua. Rất hiếm và rất đắt. Họ đòi gần

600 đồng (bằng 30 đồng miền Bắc) một bao gạo ( nặng 6 kg ) - nếu

tính ra tiền miền Bắc là 5 đồng một kg, gấp hơn 10 lần gạo ngoài

đó! Thị trường tư bản thật kinh khủng.

Lại nghe tiếng mìn nổ, thấy khói mù đỏ và 2 trực thăng xuống,

lên. Đồng bào bảo rằng bọn Mỹ mới lên đồi đó, bị vấp mìn của du

kích và phải gọi máy bay tới chở những tên chết, những tên bị

thương.

Quẩn quanh mua hàng, trời đã tối. Chúng tôi nấu cơm ăn - thứ

gạo máy trắng muốt mua ở vùng địch chuyển ra. Ngồi giữa sân mà

ăn cơm - nhà ở đây bị địch đốt cháy trụi, bà con chỉ dựng mấy túp

chật chội, tấp mấy tấm tranh vào tạm bợ để dễ vứt ra bụi mỗi khi

địch càn đến. Đang ăn cơm, chúng tôi giật mình vì những tiếng

súng nổ loạn xạ. Đạn bay veo véo trên đầu, đỏ lừ. Đó là đạn do địch

ở trên xe bắn tới. Tầm đạn đi hơi cao. Lại có tiếng súng nổ phát một

chắc chắn ở phía gần đó - đạn của du kích "bia" Mỹ Nguỵ.

Tôi vào một ngôi nhà nhỏ mua gạo. Trong nhà chật ních người -

toàn là cán bộ, miền Bắc có, miền Nam có. Một cô bé chừng 14, 15

tuổi đang bán gạo. Cô bé nói rằng chỉ còn một ang thóc thôi. Tôi vội

bảo "mua gạo chứ ai mua thóc làm gì?". Cô bé giải thích: "ang thóc

tức là nửa ang gạo chứ không phải là thóc chưa giã".

Khoảng 8, 9 giờ tối, chúng tôi ra về. Không thể ở lại đây qua

ngày sau, vì xe tăng địch có thể lên rất sớm. Dấu vết của nó còn hằn

lên đó: chằng chịt trên các thửa ruộng lúa khô nước. Lúa đang thì

con gái, bị hạn, xơ xác, bị xe nghiền nát. Sang vẫn cắp AK đi đầu.

Giáo lăm lăm súng ngắn đi thứ hai. Tôi đi liền đó. Trăng lờ mờ. Khi

138

đi qua ruộng, chúng tôi không dám đi theo con đường mờ trắng mà

phải đi ven nó vì sợ địch ở phía quả đồi gần đó phát hiện. Khi đi

khỏi khu ruộng, chúng tôi thấy những bóng đen lố nhố phía trước.

Sang ghìm súng, khẽ hỏi: "ai?". Có tiếng đáp khẽ: "chúng tôi!". Thở

phào nhẹ nhõm. Không phải địch mà là anh em đi về, thấy rợn quá

đang chần chừ ở đó, chờ người cùng đi lên. Lại bám đường đi. Nhiều

khi phải nép vào bụi hoặc nằm rạp xuống đường nghe ngóng từng

động tĩnh nhỏ. Rồi vượt qua đường xe. Con đường này chạy về đồn

Chóp Chài - đi bộ mất chừng 20 phút là tới đồn thôi. Vượt vào dãy

đồi bát úp, cây cối lúp xúp và đường lạo xạo đá sỏi. Vấp liên tục và

luôn đạp lên những hòn đá sắc cạnh, đau điếng. Khuya mới về tới

nhà. Lại cột võng trên nóc hầm. Ngủ trằn trọc trong cái nóng hầm

hập, trong tiếng vo ve của muỗi và trong tiếng pháo cầm canh.

Trưa nay, ăn cơm xong thì Giáo đi Kỳ Long, còn tôi ở nhà giữ

đồ. Giáo đi một hồi lâu thì tôi nghe mấy tràng súng máy nổ phía

đường cái gần thôn Kỳ Qúy. Rõ ràng là tiếng súng địch bắn. Tôi bồn

chồn không yên. Giữa lúc ấy thì Giáo chạy về, nói gấp: "báo một tin

buồn: Phước hy sinh rồi!". Tôi sững người vì bất ngờ quá. Phước là

trạm trưởng trạm giao liên vùng dưới - giáp thị xã, đi chỉnh huấn

về. Trưa nay, Phước cùng đi xuống với đoàn của Giáo, Sang. Phước

mang AK đi đầu, tới đường cái thì gặp địch phục. Chúng bắn Phước

gãy chân. Ngã xuống rồi, Phước còn dùng AK quạt lại bọn địch.

Chúng ném tới một trái lựu đạn làm nát cả mình mẩy anh. Sang

cũng dùng AK bắn lại mấy loạt rồi mới chịu chạy. Cũng may, đoàn

có tới gần chục người, đi liền nhau, gặp đạn địch bắn loạn xạ mà chỉ

bị một ngưòi.

Tối, tôi vác cuốc cùng mấy anh em trong trạm 24 đi chôn Phước

- người ta đã khiêng Phước về để gần nhà ông Phán. Trời tối thui.

Trong ánh đèn dầu nhập nhoạng, tôi thấy xác Phước được cột dọc

theo một cây tre, đặt nằm dài dưới bãi cỏ. San - cô giao liên của

trạm 24 - soi đèn sát mặt Phước rồi thốt lên: "trời ơi, tội quá anh

Phước ơi!". Tôi không khỏi bùi ngùi xúc động. Mới đó thôi, Phước

còn sống vui tươi, khoẻ mạnh. Phước vào loại hơi xấu trai - cao và

gầy, hàm răng khấp khểnh, miệng quá rộng so với khuôn mặt nhỏ,

xương xương. Song Phước rất hay cười, nụ cười rất tươi và cởi mở,

dễ chiếm được tình cảm của mọi người. Sáng nay, Phước còn đứng

139

nói chuyện với chúng tôi. Sang trách Giáo là sáng nay không xin đôi

dép của một nông dân bị chết vì lựu đạn về cho tôi. Tôi bảo: "thôi

đồng bào họ nói cho. Nếu như anh em mình thì được, mình sẽ vỗ vai

anh bạn hy sinh mà xin đôi dép, chắc anh ta cũng thông cảm !". Lúc

ấy phước đứng gần tôi, cười cười: "ừ. anh em mình thì thông cảm

thôi, chắc anh bạn đó sẽ đồng ý!". Vậy mà bây giờ Phước nằm đó,

cứng đờ, lạnh ngắt.

Khoảng 8, 9 giờ tối, chúng tôi bắt tay vào đào huyệt cho Phước.

Trời mưa bụi lất phất. ánh đèn dầu hắt lên một vùng sáng nhỏ

vàng vàng giữa khoảng trời đất đen thẫm. Rồi chúng tôi khiêng

Phước tới. Tôi đi cuối đoàn, sát với đầu Phước. Mùi máu người tanh

vô cùng. Hình Phước cứ liền liền trước mắt tôi. Cánh tay trái anh

nắm chặt, hơi giơ lên trong tư thế cầm súng. Cánh tay phải bị mảnh

lựu đạn làm gẫy nát, lủng lẳng, lủng lẳng phía dưới, mỗi khi đi qua

một bụi cây, vướng phải cây, cỏ, lại đung đưa, đung đưa, lạnh ngắt.

Chúng tôi lót bộ quần áo của Phước dưới huyệt. Xong, tôi cùng một

anh giòng giây ở đòn khiêng, đưa phước xuống huyệt. Xác anh đã

cứng khừ, lạnh ngắt. Máu đẫm quần áo, đẫm cả tấm dù bọc xác

anh. Ngọc cố ấn cánh tay trái của Phước xuống, song không được.

Đành để Phước nằm dưới huyệt với cánh tay trái giơ lên trong tư

thế cầm súng bắn. Rồi lấp đất, đắp mộ cho anh. Im lặng tiễn Phước

đi. Mưa lâm thâm. Lạnh lẽo vô cùng !

Ra về trong mưa lạnh và trong nỗi buồn thương Phước. Đôi dép

cao su của Phước giờ đây đang nâng bước tôi. Một cô giao liên ở

trạm 23 có thân hình mập mạp nói: "Thật tội nghiệp anh Phước,

trưa nay còn đi với bọn mình mà giờ đã nằm đó. Nhưng cũng còn

may là chôn cất kịp". Lan (nữ giao liên) bảo: "Anh Phước sống tội

lắm, luôn thông cảm với mọi người, luôn tươi cười, vui vẻ." Tôi đi

sau 2 cô, nghe họ thì thầm trong hơi gió lạnh:

- Anh Phước được công nhận đảng viên chính thức ...

- Ừ, mới cánh đây 3,4 bữa.

- Mới 20 tuổi chứ mấy.

140

- Công tác tiến bộ lắm.

- Anh ấy tội lắm, chỉ lo cho công tác thôi. Anh ấy bảo đi xa trạm

có mấy ngày mà nhớ quá, chỉ muốn bay về trạm mà công tác thôi. Mỗi

khi nghe nói có địch, mọi người hỏi thì anh trả lời: "Cứ đi, gặp địch thì

đánh, không thể đứt liên lạc được " và đội mũ, xách súng đi liền.

Không thể chờ mua tiếp hàng nữa, chúng tôi phải đi lên. ở nhà,

mọi người đang chờ, công việc đang chờ. Lại theo giao liên lên theo

đường Danh Sơn. Lên đèo, ngồi nhìn lại miền xuôi. Phía xa, ở ngọn

đồi cao nhất, đồn Chóp Chài phơi mình dưới nắng. Cả khu đồi trọc

lốc, đỏ lói và xen vào những khu nhà trắng. Một con đường ngoằn

ngoèo theo triền dốc lên đó.

Lên khỏi nước Y, chúng tôi định nghỉ một ngày. Song thật dáng

ghét, khi mới nấu cơm sáng ăn xong một lát thì lũ trực thăng ở đâu

đột ngột bay tới. Chúng bay thấp tới mức chúng tôi nhìn thấy cả

những thằng Mỹ lố nhố trong máy bay qua khung cửa mở toang.

Chúng bắn rốc két, đại liên, cối xuống đồi tranh gần đó. Sợ bọn địch

đổ quân thì phiền, bọn tôi vội thu dọn đồ đạc, tiếp tục hành quân.

Về tới nóc ông Chanh, không khí thật dễ chịu. Lũ trẻ ùa ra ôm

lấy tôi. Chúng bảo bọn con gái đã khóc vì tưởng tôi chết rồi. Tôi

thường dạy chúng hát và được chúng rất mến. Chị Lý gọi tôi vào

nhà, lấy chuối và đưa nước đót cho tôi. Chị Chanh vội đi nấu cơm.

Đồng bào đã thu hoạch lúa, nhà nhà đều no. Ai cũng tíu tít gọi tôi

vào nhà, mừng mừng, rỡ rỡ. Tôi rất cảm động trước tình cảm đó.

Về nhà trước sự mừng rỡ của anh em, kết thúc chuyến đi 21

ngày đêm nhọc nhằn và căng thẳng.

THƯ GỬI GIA ĐÌNH

Trung Trung bộ. Ngày 2/9/1970.

Bố mẹ và các em yêu quý!

141

Hôm nay có người ra Bắc, con tranh thủ viết thư thăm gia

đình. Đang trên đường công tác, con viết vội ít chữ thôi.

Lá thư con nhận của gia đình mới nhất là lá thư bố mẹ và Diệp,

Lan, Thuỷ viết ở Hà Nội. Cho tới nay, con chưa nhận được lá thư

nào khác. Con rất mong thư gia đình.

Hồi này con vẫn khoẻ, con đã thực sự quen với cuộc sống ở

trong này và đã ít sốt. Việc công tác, phấn đấu của con có nhiều tiến

bộ. Vừa rồi, chi bộ đã xét đơn xin vào Đảng của con và nhất trí

100%, quy định thời gian dự bị cho con là 9 tháng. Tuy nhiên, còn

phải đưa lên đảng uỷ duyệt để có quyết nghị, ở trong này giao thông

khó khăn nên hiện chưa có quyết nghị gửi tới. Con báo tin như vậy

để gia đình mừng.

Con muốn viết thư cho gia đình nhiều, song việc gửi rất khó

khăn, gửi đường dây không bảo đảm đến nơi nên con chỉ gửi khi có

người ra Bắc. Đó là lý do vì sao nhà nhận được thư con thưa thớt

như vậy.

Nhận được thư bố báo tin như vậy con rất mừng. Hiện anh Đức

đã về nước chưa và công tác ở đâu? Phúc đi Liên Xô thực tập gì?

Ngọc học có giỏi không? Hàng ngày con đều nhớ tới bố mẹ, các em,

cụ, bà, cô Chung, cậu Hiếu.

Cho con gửi lời thăm cô chú Sen, Thìn, Chín và các cô chú khác.

Con vội nên viết được ít, mong bố mẹ thông cảm. Có dịp con sẽ

viết thư dài hơn, nói nhiều chuyện hơn về cuộc sống của chúng con

trong này.

Con rất mong thư gia đình

Con của gia đình

Việt Long

TB: Bố mẹ gửi cho con ảnh của gia đình chụp thời gian gần đây

nhất.

142

Ngày 4-9-1970

Lúa sớm đã chín vàng rực nương rẫy. Ban cử thêm người vào

suốt lúa, càng thêm vui. Giữa những ngày bận rộn này, giặc Mỹ lại

tới quấy nhiễu. Hôm trước, chúng cho B.52 rải bom ở Nước Boa. Và

hôm nay, mới hơn 7 giờ sáng, chúng đã tới đấm lưng chúng tôi. Tôi

sốt, đang nằm mơ mơ thì nghe hàng tràng tiếng nổ như sấm động

nối nhau. Vội nhào xuống hầm. Hai đứa trẻ khóc thét lên.

Hết loạt bom, tôi ra rẫy nhìn, thấy phía Nước Lon và phía rẫy 3

của chúng tôi bụi đất, khói bom bay mù mịt. Chúng tôi rất lo lắng

cho sinh mạng mấy anh em đang làm kho lúa phía đó.

Một lúc sau, Bá chạy về. Chưa tới ngõ, anh đã nói: "kho bắp hư

hết rồi!" - Như vậy có nghĩa là người không ai việc gì. Rồi Tạo, Hiến

chạy về. Hiến bị một vết xước nhỏ trên đầu, máu ri rỉ như bị vắt

cắn; anh em xúm lại rửa thuốc và băng cho anh. Tạo ngồi thở, mồ

hôi ra đầm đìa. Cậu ta đột ngột cười to, nói trong tiếng cười: " Khỏi

chết. B52 chụp trên đầu vẫn khỏi chết". Rồi thì Huy, Tám chạy về,

bình an cả. Anh em cho biết lũ B52 bắt đầu rải "tấm thảm bom" của

chúng từ rẫy 2, kéo qua rẫy 3 và nối dài qua Nước Lon, qua giải núi

bên kia. Anh em đều nằm giữa "tấm thảm" đó. Hiến nằm giữa triền

dốc, gần bụi lồ ô. Phía đó, một quả bom đào đã làm bay cả bụi lồ ô

đi mất. Phía sau Hiến vài mét, hai quả bom khác đào hai lỗ sâu

hoắm. Vậy mà không giết nổi Hiến, chỉ làm anh bị trầy da đầu và

mất một chiếc dép cao su. Tạo, Bá cũng nằm gần mấy hố bom, nghe

bom nổ chát chúa mà không hề gì hết.

Bom làm sập kho bắp của chúng tôi và hư một số lúa của rẫy 2,

3. Cũng may mà bắp chỉ sập xuống đất, không bay mất trái nào.

Huy động toàn lực lượng đi cõng hết số bắp về nhà. Đông người nên

chỉ qua chiều hôm sau là đã chuyển hết bắp. Hai mái gà cùng một

đàn gà con cũng được chuyển về. B52 dù sao cũng giết được hai con

gà nhỏ của lũ tôi. Tuy nhiên, bầy gà con vẫn điềm tĩnh chiêm chiếp

theo mẹ kiếm ăn, không tỏ ra sợ hãi gì.

Công việc lại đi theo nếp của nó. Suốt xong lúa rẫy 5, chúng tôi

kéo về rẫy 3 (vì trời mưa nên suốt lúa ở rẫy 5 lâu, nếu không, chúng

143

tôi đã kéo qua rẫy 3 từ 9 giờ sáng rồi, chắc là bị đội B52 đông lắm).

Hai quả bom nổ ở bìa rẫy làm hư nhiều lúa của chúng tôi. Ngoài số

bị đào bới tung ra, bị đất lấp, còn có nhiều khóm lúa bị sức ép làm

cho tả tơi, nát nhừ tận gốc. Những cây ở xa cũng bị chấn động, rụng

rất nhiều hạt. Bọn tôi phải cặm cụi nhặt từng bông lúa dưới đất lên.

Ngóng đợi những đợt B52 tiếp theo, song không có. Như vậy là

khu nhà của chúng tôi vẫn bình yên - "tấm thảm huỷ diệt" của bọn

Mỹ rải cách đó tới 20 phút đi bộ.

Lũ máy bay trực thăng hồi này cũng tích cực đi rải chất độc.

Nước Tong, Nước Ngheo, Trà Niêu... đã bị rải rồi. Khi đi làm rẫy,

chúng tôi mang theo súng đạn, sẵn sàng nện cho lũ quỉ độc đó

những đòn đích đáng nếu chúng mò đến hà hơi độc vào nương rẫy

của chúng tôi.

Mặc dù bận rộn với việc nương rẫy, mệt mỏi vô cùng, tôi vẫn

thức đêm để viết truyện - những xúc cảm từ cuộc sống hối thúc tôi

phải cầm bút:

Chú bé vùng ranh

Cô giao liên trạm hai mươi bốn tươi cười bảo chúng tôi: "Ba,

giao liên mới của các anh đó!". Theo tay cô, tôi nhìn thấy ở đoạn

đường trước mặt một chú bé dẫn đầu một đoàn người đang bước tới.

Chú đội cái mũ lưỡi trai to tướng, sụp cả xuống vầng trán, trông

thật ngộ. Lưng chú mang một cái túi bằng bao bột mì. Vai chú

khoác một khẩu AK báng xếp. Khẩu súng, mặc dầu đã được xếp

báng lại khá gọn gẽ, vẫn có vẻ dài lượt thượt so với thân hình lũn

cũn của chú. Bước tới gần chúng tôi, Ba ngẩng mặt lên, nhoẻn cười:

- Chào hết mấy anh nghe!

Hấp háy đôi mắt, chú nghiêng đầu về phía cô giao liên trạm hai

mươi bốn:

- Đi nhanh dữ chị? Rứa là em lại đến sau chị rồi, tức thiệt! Nói

rồi chú cười. Trên khuôn mặt tròn vành vạnh của chú, nụ cười thật

144

rạng rỡ. Với dáng dấp lanh lợi đó, Ba đã thu hút được cảm tình của

tôi ngay từ đầu.

Ba mang gùi công văn, vai vác AK đi đầu. Chúng tôi nối hàng

một bước theo. Đường xuyên qua một khu rừng bị rải chất độc vào

mùa hè năm trước. Mặc dầu đã là mùa xuân, khu rừng vẫn còn

mang nặng dấu tích của sự tàn phá. Những cây to vẫn trụi lá, giơ

những cành khẳng khiu, khòng khoeo lên trời. Chỉ những cây nhỏ

là đang nứt lên những chồi non xanh mơn mởn. Tôi im lặng bước

theo Ba. Đường chúi xuống dốc. Đất gan gà pha sỏi lạo xạo dưới

chân trơn lạ lùng. Tôi trượt hoài. Ba ngoái lại, cười:

- Con đường của em lạ rứa đó, nắng thì trơn, mưa lại êm! Đấy,

anh coi, những hòn sỏi như những bánh xe lăn đôi dép đi ấy.

Rồi em hạ thấp giọng, vẻ quan trọng:

- Đi đường cũng phải rút kinh nghiệm anh nhỉ! Những đoạn

này mà cứ cúm rúm dò từng bước, chỉ tổ trợt xoạc cẳng. Phải mạnh

dạn bước từng bước chắc chắn, bước nọ tiếp bước kia mới được.

Im lặng một lúc, như chợt nhớ ra điều gì, Ba hỏi tôi, một câu

hỏi chẳng ăn nhập gì vào câu chuyện đang nói cả:

- Anh, ở căn cứ anh có nuôi gà rừng bao giờ chưa? Trên đó

nhiều thứ gà, chim đẹp lắm nhỉ?

- Ừ, nhiều lắm, nhưng anh chưa nuôi gà rừng bao giờ cả!

- Bữa hổm, em lượm được ba trứng gà rừng, cho gà của trạm

ấp, nở ra ba con gà con. Chao, nó đen thui như Mỹ đen, trông phát

phiền anh à!

Rồi, như bị cuốn hút vào cái việc nuôi gà thú vị ấy, Ba dấn bước

vượt lên đỉnh dốc, vừa thở phì phò, vừa nói liến láu:

145

- Cái giống rừng nó vẫn quen rừng anh ạ! Vừa xuống ổ là chạy

rúc bụi liền! Em phải đem cái lồng, nhốt chúng vào trong. Anh có

biết làm cách nào cho chúng quen nhà không?

Ba hay có những câu hỏi đột ngột, thật khó trả lời. Và em lại

hay tự trả lời những câu hỏi đó. Em say sưa:

- Chắc rồi hắn sẽ quen anh hỉ? Cứ đi trực về là em đưa sắn vụn

vào tận trong lồng cho chúng ăn. Mình chăm hắn rứa, lẽ nào hắn

lại không ưng mình?

Tôi chăm chú theo dõi câu chuyện ngộ nghĩnh ấy của Ba. Ba

vẫn bước thoăn thoắt phía trước, cái đầu lắc qua lắc lại. Khi lên tới

đỉnh dốc, Ba dừng lại, quay nhìn chúng tôi:

- Ráng lên các anh, tới đây mát lắm!

Em tháo gùi, đặt xuống một tảng đá gần đó. Anh em trong

đoàn lần lượt đặt ba lô, gùi xuống, thở phào khoan khoái. Tôi và Ba

ngồi trên một tảng đá cao, to. ở đây, tầm mắt chúng tôi trải rộng ra,

phóng khoáng. Trước mắt tôi, con đường chúi xuống một cái dốc rồi

khuất dần sau những dải đồi bát úp lúp xúp. Xa hơn nữa là những

nà, những ruộng um tùm cỏ. Và tít tắp dưới kia, bao la, phóng

khoáng, là đồng bằng, là biển. Lẽ ra, cái thảm cây cỏ đó phải phủ

đầy màu xanh dịu dàng. Nhưng, chiến tranh đã ghi lên những dấu

tích lở lói. Có những khoảng rừng cây cối khô trụi, phơi mầu mông

mốc dưới nắng. Có những vạt rẫy cây cối vàng ruộm. Đó là kết quả

của những trận máy bay Mỹ - Nguỵ rải chất độc hoá học. Lỗ chỗ

khắp nơi là những hố bom, hố đại bác đỏ lói.

Một luồng gió từ biển thổi thốc về, mát rượi. Ba chợt thốt lên:

- Mát quá anh hè! Gió ni là gió cá chuồn đây!

Tôi hỏi lại:

- Gió cá chuồn?

146

Ba lấy tay quệt mồ hôi trán, vẻ thành thạo:

- Trời cứ gió như ri đi biển là trúng lắm, cá chất đầy thuyền!

- Em có đi biển?

- Quê em vùng biển.

Ba đưa tay chỉ về phía xa xa:

- Quê em, Kỳ Anh đó!

Rồi em say sưa:

- Ông già em làm nghề biển. Em chỉ được ra bãi biển đón

thuyền vô, chớ chưa được đi biển anh à! Hồi đó em có chút chun mà.

Má em gánh cá, em chạy theo. Chao, vui lắm.

Ba lại chợt hỏi:

- Anh được ăn cá chuồn với bánh tráng chưa? Chưa à? Chà,

ngon tuyệt! Má em hay cho em ăn món đó lắm!

Tôi hỏi:

- Giờ, ba má em vẫn đi làm biển?

Giọng Ba chợt giận dữ:

- Đâu có được, anh!

Ba dừng lại một chút. Em nhìn mãi ra xa. Sao ở đôi mắt ngây

thơ ấy lại có cái nhìn xa xăm đến như vậy. Một tràng bom nổ rền

làm cắt ngang câu chuyện của chúng tôi. Ba đứng dậy:

- Lại thằng B.57. Thôi, đi, mấy anh!

Ba dặn dò:

147

- Từ quãng này đường trống, địch chú ý lắm. Các anh nhớ đi

thưa hàng và nhanh theo em nghe! Mà các anh sửa lại đai dép, dây

mang cho chắc đã!

Tôi đứng chăm chú nhìn Ba xốc lại gùi. Chú bé thật hồn nhiên,

song lại có những nét thật cứng cáp. Bắt gặp cái nhìn chăm chú của

tôi, Ba bỗng đỏ ửng mặt lên, lúng túng. Em giật cái mũ lưỡi trai

trên đầu xuống, bóp nhàu trong tay:

- Em đội cái mũ ni lấc cấc lắm hả anh? Trước, em cũng có chiếc

mũ Giải phóng xinh lắm, nhưng pháo lượm mất rồi!

Mọi người đã rục rịch bước đi. Ba bỏ dở câu chuyện, vượt lên:

- Đoạn này em phải đi trước. Nhớ cảnh giác bám đường nghe

mấy anh!

Đường vượt qua một dãy đồi bát úp rồi trườn xuống một cái nà

lớn. Ở đây, cỏ dại mọc um tùm, thỉnh thoảng có vài bụi lách, tuyệt

không có một chòm cây lớn nào! Một dòng sông lớn cắt ngang nà,

nước loá lên trong ánh nắng. Nắng vàng ong ong. Cỏ và bùn hấp hơi

nóng, bốc lên mùi hăng hăng, tanh tanh. Bầu trời trong xanh, tít xa

điểm mấy chấm đen của những chiếc máy bay trực thăng. Im lặng

một cách kỳ lạ! Ba vẫn đi trước, ghìm chắc trong đôi tay nhỏ bé

khẩu AK. Chúng tôi rảo bước theo em. Chợt Ba ngoái lại, vẫy tay

rồi rúc vào một bụi cỏ. Chúng tôi nhanh nhẹn làm theo em, ngồi im

thin thít. Có tiếng động cơ máy bay phành phạch, phành phạch. Ba

chiếc HU1A bay ngang đầu chúng tôi rồi lướt về phía Tam Kỳ. Ba

gọi chúng tôi, vụt ra khỏi bụi và lại rảo bước. Sắp tới con sông, Ba

ra hiệu cho chúng tôi dừng lại. Em men theo các bụi cỏ, lom khom

bước tới. Phía trước em là một bãi cát trắng. Bãi cát loá nắng, vắng

lặng, chỉ có tầng không khí bị nung nóng khẽ xao động. Ba nghe

ngóng, dò xét rồi vụt chạy ra, vẫy tay cho chúng tôi chạy theo. Cát

xào xạo dưới chân. Rồi nước! Nước con sông đã ôm gọn đôi chân tôi.

Mát rượi! Dòng sông vào mùa này trong suốt, hiền từ như một dải

lụa. Ba đã lội qua bờ bên kia. Chúng tôi cũng lội ào qua, đạp nước

tung toé. Lại đạp lên cát xào xạo, sỏi lổn nhổn mà chạy vào xóm

trước mặt. Thoáng nhìn, giữa bãi cát, một vũng máu đen kịt. Chắc

148

lại có người bị bọn Mỹ "lết" phục kích bắn chết. Thoáng nghĩ vậy

mà vẫn lao nhanh về phía trước...

Vào tới xóm, Ba để chúng tôi ngồi nghỉ ở một vườn cây và bảo:

- Các anh nghỉ chút, em đi nắm tình hình rồi quay lại liền!

Vừa bước được mấy bước, gặp một tốp người từ phía Bắc đi lại,

Ba chợt reo lên:

- A, anh Luyện!

Mới kịp giáp mặt, Ba đã tíu tít:

- Sao anh, tình hình đường ra sao?

Luyện nắm tay Ba, ân cần:

- Lũ Mỹ "lết" mới qua Dương Tranh, Bầu Tre, không đi đường

ni được em ạ!

Ba nhíu mày:

- Vậy phải vòng qua Đèo Sỏi?

Hình như mỗi con đường đều hằn rõ trong óc Ba nên em mới có

thể nói một cách chắc chắn như vậy. Luyện gật đầu:

- Chỉ có con đường nớ thôi. Em đi, chú ý pháo nghe! Bọn anh đi

bám địch đây!

Ba dẫn chúng tôi rẽ ngoặt về hướng Tây. Luyện đưa anh em du

kích tiến về hướng Bắc. Bóng những người du kích vai vác AK, CKC

khuất dần sau những hàng cây rậm rạp.

Trời đổ ập bóng tối xuống, trùm kín chúng tôi. Con đường chỉ

hiện lên mờ trắng trước mặt. Trước khi vượt qua một cánh đồng lớn,

Ba đứng lại căn dặn:

149

- Các anh chú ý nghe pháo. Có chuyện chi thì lăn xuống con

mương cạn ngay bên phải đường. Cánh đồng ni bọn em gọi là cánh

đồng toạ độ đó!

Bóng Ba mất hút trong màn đêm. Chúng tôi cứ căng mắt theo

con đường mờ trắng mà vọt theo. Có tiếng pháo đề pa ở phía Nam

"ùng". Tiếp đó là tiếng rít: "víu...!". Sau đó là tiếng nổ "oàng" ở phía

xa. Tiếng Ba vang lên: "Kệ nó! Thằng Trà Bồng đó! Nổ xa". Tiếng

"ùng!... viu... oàng" cứ nối tiếp, nối tiếp điểm nhịp bước chân của

chúng tôi. Rồi đột nhiên im bặt. Chỉ còn tiếng những bước chân

chạy thình thịch trên đất. Gió đột nhiên tràn về mát rượi. Vừa

thoáng nhớ tới lời Ba: "Gió cá chuồn" thì tôi bỗng giật nảy người lên

vì tiếng thét: "Nằm xuống!"

Chỉ kịp lăn bừa xuống con mương khô, đã thấy trước mặt bung

ra một quầng lửa chói loà rồi một tiếng nổ dữ dội. Những quầng lửa

như vậy cứ liên tiếp bùng lên khắp cánh đồng như những đốm ma

trơi khổng lồ, nổ chát chúa. Rồi lại im. Tiếng Ba vang lên: "Có ai hề

chi không?" Chúng tôi ngồi dậy: "Không!". Ba dằn giọng:

- Thằng Gò Gai đó! Các anh chú ý, nghe tiếng xoẹt trên không

là lăn xuống mương liền nghe. Thôi đi!

Con đường, cánh đồng với những đốm ma trơi nổ choang choác

đã ở sau lưng chúng tôi. Ba dẫn chúng tôi rẽ vào một xóm nhỏ. Xóm

im lìm chìm trong màn đêm đen đặc. Dò dẫm từng bước một thì vào

một căn nhà nhỏ. Căn nhà bỏ hoang, không phên vách, không mái.

Duy chỉ có cái hầm là còn tốt. Ba dẫn chúng tôi xuống ngồi trong

hầm. Em cười:

- Mệt không các anh? Các anh hút thuốc đi, ngồi đây hút được đó!

Trong khi người lục túi lấy thuốc, người sửa lại bao mang, thì Ba

đã nhảy lên khỏi hầm, biến mất trong bóng đêm. Lát sau, Ba trở lại:

- Uống hớp nước, các anh. Chắc khát hung rồi!

Chúng tôi ồn lên vì sung sướng. Trải qua một ngày nắng gắt,

một thôi chạy, ai nấy mệt nhoài, khát cháy họng. Những hớp nước

150

Ba mang lại lúc này thật quý vô cùng. Những đốm lửa thỉnh thoảng

lại loé lên từ đầu những điếu thuốc. Có ai đó quẹt thùng diêm làm

bừng sáng lên một góc hầm, Ba ngồi ở góc đó, mắt sáng long lanh,

vẻ sung sướng. Đột nhiên, có một tiếng kêu: "Chết cha tui rồi!". Ba

thảng thốt:

- Chi đó anh?

Một tiếng đàn ông ồm ồm đáp lại:

- Trời ơi, cái xắc tài liệu của anh sút đai, rớt lúc nào rồi!

- Cái xắc? Nó mới rơi?

- Chắc vậy, trước khi vượt cánh đồng, anh còn nắn đai nó mà!

Ba ngồi im lặng. Còn anh em khác thì cứ ồn lên trách móc anh

cán bộ già đã đánh mất cái xắc:

- Sao không cột đai cho chắc?

Anh cán bộ rầu rĩ:

- Cực quá, xắc đó đựng toàn tài liệu quan trọng! Làm sao bây

giờ?

Ba đứng vụt dậy:

- Để em đi kiếm về!

Có tiếng can ngăn:

- Biết ở mô mà kiếm, em?

- Pháo bắn dữ rứa!

Nhưng Ba đã nhảy phốc lên mặt đất, mất hút trong màn đêm.

Cả căn hầm rì rầm, xao động. Có ai đó thốt lên:

151

- Thằng nhỏ dễ thương quá!

Một giọng khác tiếp:

- Thằng nhỏ mau lớn dữ! Mới cách đây chưa đầy năm, nó chút

chun chứ mấy!

Rồi vẫn giọng đó kể:

- Hồi nớ bọn mình đi từ dưới lên, cũng qua vùng ranh này,

nhưng đường còn tĩnh, không ác liệt như bữa ni mô. Các ông biết

đó, cánh già bọn mình đi bết lắm, đã chậm lại nghỉ nhiều. Thấy

giao liên là một chú bé mười hai, mười ba tuổi, bọn mình đòi nghỉ

luôn. Cứ đi chừng hơn nửa tiếng lại: "Ba, uống nước cam đã em",

hoặc: "Chà, chỗ ni mát rứa, không nghỉ cũng uổng, Ba...".

Ba cứ lặng lẽ chiều theo bọn mình. Nhưng khi mặt trời gần

đứng bóng, không nén được nữa, chú bé van vỉ: "Các chú đi mau

lên, không quá giờ, trạm trên bỏ trực, con bị phê bình". Rồi nó oà

lên khóc.

Một anh cười lớn:

- Ô, thế thì chuyến đi của mình với Ba lại khác hoàn toàn. Bữa

ấy không có Ba chắc mình chết mất. Chẳng là bữa ấy, Ba cũng dẫn

mình qua bãi trống hồi trưa bọn mình vượt qua đấy. Chẳng may

dép của mình tuột quai. Thằng "chuồn đen" ở đâu lại lùi lũi đến.

Hoảng quá, mình chạy quýnh cẳng giữa bãi trống. Thằng "chuồn

đen" nghiêng cánh, thế là pháo nã tới tấp, tung bụi mù mịt. Mình

không biết chạy đường nào nữa. Chính lúc đó Ba lao ra hét lớn:

"Nằm xuống!" rồi kéo mình nhào xuống một hố đạn gần đấy. Thằng

"chuồn đen" quần lượn nhòm ngó, và mỗi lần nó nghiêng cánh là

pháo lại dập tới. Ba ngước mắt nhìn trời, bảo mình: "Anh, chạy theo

em nghe!". Rồi Ba kéo tay mình, lao lên. Hễ thằng "chuồn đen"

quay đi thì Ba kéo tay mình chạy. Lúc nào nó vòng lại thì Ba kéo

mình nằm xoài xuống, giấu thân trong cỏ. Rồi cũng thoát. Hai anh

em chạy vào trong xóm ngồi thở. Mình nhìn Ba bỗng giật mình.

152

Trên đầu Ba một dòng máu đang chảy ri rỉ. Chiếc mũ tai bèo của

em đâu mất...

Một anh sốt ruột hỏi:

- Sao? Ba bị thương à?

- Bị thương, Ba bị thương... Nhưng em chỉ nhoẻn cười, đưa tay

vuốt dòng máu: "Không hề chi anh, như con vắt cắn thôi". Chúng

mình lại đi. Lúc này, một chiếc "tàu rọ" cùng mấy chiếc HU1A nữa

bay tới, quần sát sạt bãi nà. Thật hú hồn! Nếu cứ quýnh ở đó thì nó

chộp cổ rồi!". Điếu thuốc tắt từ lúc nào anh không hay. Anh móc

thùng diêm quẹt quẹt... Bữa ấy, Ba cứ đầu trần vậy mà đi dưới

nắng. Một anh trong đoàn có cái mũ lưỡi trai của lính nguỵ, không

hiểu lượm được ở đâu, vẫn nhét trong túi ba lô, liền đưa cho Ba, nói

mãi chú bé mới nhận. Nhưng vừa chụp nó lên, em lại giật xuống

ngay. "Dị òm anh, cái mũ thằng nguỵ coi lấc xấc, thôi trớt". Bọn

mình phải xúm lại giải thích mãi, chú bé mới chịu...

Lại một đợt pháo nữa dội tới. Chúng tôi nhổm lên nhìn lại phía

cánh đồng. Trong bóng tối, những chớp sáng loé lên liên tục. Tiếng

nổ chát chúa. Căn hầm rung lên. Trái tim tôi như có ai bóp thắt lại.

Tôi lo cho Ba. Tôi bỗng thấy thương em vô hạn. ở em, sao cái ngây

thơ, hồn nhiên lại kết hợp hài hòa với cái cứng rắn đến thế. Tôi

bỗng nhớ đến những mầm non ở những cánh rừng bị chất độc hoá

học. Những thử thách với chúng thật lớn. Song, chúng vẫn bật dậy

mạnh mẽ và xanh tươi mơn mởn. Mỗi khi nhắc lại những ngày qua,

Ba hay nói: "Hồi đó em còn bé"... Đúng là giờ đây em đã lớn, lớn vụt

lên rồi.. Nhưng những gì ngây thơ của con trẻ, em vẫn còn nguyên.

Những chớp lửa ma quái, những tiếng nổ độc địa cứ chụp lên

con đường kia. Những con đường đã biết bao lần in dấu chân em...

Ngoài đồng, tiếng pháo vẫn nổ. Còn trong hầm thì im lặng. Chỉ có

những đốm lửa thuốc lá loé lên và di động. Anh cán bộ già lại thở

dài. Tiếng muỗi vo ve, vo ve thật khó chịu. Đột nhiên pháo im bặt.

Sự chờ đợi như bình khí khổng lồ bị nén lại. Rồi, pháo lại gầm lên.

Lần này, tiếng pháo nặng lắm và dồn dập hơn. Người có kinh

nghiệm nhận ra ngay đó là đợt pháo bầy mà bọn địch thỉnh thoảng

153

vẫn dùng nhằm huỷ diệt mục tiêu. Tiếng nổ trầm đục là tiếng pháo

biển, xuyên sâu xuống lòng đất mới phát nổ nhằm phá hầm hố. Còn

tiếng nổ chát chúa là tiếng pháo chụp nổ ngay trên không, toá

mảnh xuống giết những người ở trên mặt đất. Pháo từ biển, từ mấy

trận địa tập trung dội vào cánh đồng này, mỗi lúc một dồn dập hơn.

Ba, em đang ở đâu?

May thay, Ba đã trở về. Em như một làn gió mát rượi của vùng

biển quê em đột nhiên tràn tới. Em nói như reo lên:

- Cái xắc đây anh!

Anh cán bộ già nhào ra phía cửa hầm ôm lấy Ba. Nhưng Ba đã

nói to:

- Đi, mấy anh! Đi mau về còn nghỉ!

*

Buổi sáng ở đồng bằng thường đến sớm hơn ở miền núi. Mới

khoảng bốn giờ, bầu trời đã chuyển sang mầu trắng đục. Chúng tôi

dậy nấu cơm. Phải nấu cả cơm sáng, cơm trưa. ở những vùng gần

địch, người ta quen làm như vậy.

Ba ăn cơm xong từ lúc nào, đang ngồi băm vụn mấy củ sắn.

Bên cạnh em là mấy cái lồng gà. Con gà mẹ xù lông, cục cục. Ba con

gà đen thui kêu chíu chít, rúc mỏ qua những kẽ nan. Tôi hỏi:

- Sao có ba con thôi em?

Ba ngẩng lên:

- Bữa địch càn, phải làm thịt con gà cồ. Sợ nó gáy, địch nghe

thấy. Gà mái không có cồ, đẻ trứng ra không ấp được. Ba con gà ni,

trứng gà rừng nở ra, mà em nói với anh đó.

154

Ba nhoẻn miệng cười rồi chúm môi "huýt huýt"... Bầy gà con

kêu chiêm chiếp... Ba nghiêng đầu, một tay mở cửa lồng, một tay

vốc sắn đưa vào trong. Bầy gà tranh nhau mổ sắn trên tay Ba.

Ăn cơm xong, chúng tôi xếp đồ đạc gọn ghẽ, ba lô sẵn sàng. Anh

em trong trạm mang những đồ dùng lặt vặt trong nhà như con rựa,

thùng nước... giấu vào những bờ bụi quanh trạm. Bầy gà được nhốt

vào hai cái lồng lớn. Con heo độc nhất còn sót lại sau đợt càn vừa

qua, cũng được cột chân lại, cho vào một cái rọ lớn. Đó là cách nghe

ngóng xem địch có càn không. Nếu có thì có thể lánh kịp, không để

cho địch phá.

Mặt trời vừa dậy đã nhăn nhó phóng những tia nắng chói

chang xuống. Bầu trời cao hẳn lên, vời vợi. Tiếng động cơ xe tăng rú

phía xa. Nơi ấy là đồn địch. Vài chiếc tàu rọ quần lượn cao cao. Vài

chiếc tàu vận tải bay qua bay lại nặng nề. Có những tiếng pháo

điểm cầm chừng. Xa xa lại có tiếng súng máy nổ liên thanh. Và bầy

bồ chao ngủ muộn giật mình choàng dậy, hỏi nhau rối rít, tranh cãi

nhau loạn xạ. Như vậy là buổi sáng yên lành. Chừng chín, mười giờ

có thể đi làm những việc cần thiết.

Anh em trong trạm lục tục mang gùi, rựa, kéo nhau đi. Chỉ còn

cô trạm trưởng ở nhà với khách. Chúng tôi lấy võng ra, cột nằm một

chút. Căn nhà của trạm đơn sơ, giống như mọi căn nhà của đồng

bào vùng ranh này. Nói nhà thì hơi quá, bởi vì nó không phên, vách,

không bàn, ghế, giường. Chỉ có mấy hàng cột với hai mái tranh sơ

sài. Tuy nhiên, căn hầm lại rất chắc chắn. Nó được đào rộng bằng

cả nền nhà, trên lát một lớp cây lớn, lấp một lớp đất dầy. Căn hầm

đủ chỗ cho chín mười người cột võng nằm được. Tôi nhìn khắp gian

nhà, suy nghĩ mung lung... Cuộc sống của người giao liên vùng ranh

này giản đơn vậy đó. Với căn nhà xuyềnh xoàng, với những đồ dùng

gọn, anh chị em trụ bám ở một vùng ác liệt, thầm lặng đưa bộ đội,

cán bộ qua lại. Họ nối liền căn cứ với đồng bằng. Con đường của ta

thành mũi dao thọc vào tim kẻ thù, Hằng ngày, chịu biết bao gian

khổ ác liệt, nhưng họ vẫn sống lạc quan, vui vẻ, yêu đời.

Cô San, trạm trưởng, mang sổ ra hí hoáy ghi chép số khách.

Xong, cô mở một quyền vở học sinh, lẩm nhẩm đọc:

Em là mạch chứa dòng máu nóng

155

Em nối liền căn cứ với tiền phương

Con đường em cháy bỏng yêu thương...

Đọc tới đó, San cười rúc rích và hỏi tôi:

- Anh, có phải bài thơ ni nói về giao liên chúng em không?

Tôi gật đầu:

- Ừ, bài thơ ca ngợi các đồng chí đấy!

San lắc đầu quầy quậy:

- Không, chúng em có gì đâu mà ca ngợi!

Tôi cười:

- Nói lạ chưa! Đó, như Ba chẳng hạn, thật là một cậu bé thông

minh, dũng cảm!

Nghe nói tới Ba, San kể:

- Gia đình Ba tội lắm anh à! Cha hắn làm biển bị bo bo bắn

chết cùng hơn chục bà con khác. Nhà chỉ còn hai má con hắn, lại bị

bọn địch bắt vào khu đồn.

Xếp chồng công văn lại, cô trạm trưởng hào hứng kể tiếp:

- Rồi đồng bào cũng nổi dậy phá banh khu đồn. Bữa ấy có đội

công tác về. Ba bám riết anh đội trưởng nằn nì xin đi. Bị từ chối,

hắn khóc dẫy lên rồi kéo tay anh đội trưởng tới chỗ má hắn. Ba vừa

nói, vừa nấc, tấm tức: "Má, má nói giùm con... Con đi trả thù cho

cha...". Anh đội trưởng không nỡ từ chối. Rứa là hắn theo về huyện.

Các anh ở huyện lại chuyển cho trạm chúng em...

Mải nói chuyện, xế chiều rồi mà chúng tôi không hay. Anh em

trong trạm đã trở về, mang theo mấy gùi bắp. Những trái bắp nếp

bao còn xanh, phốp pháp.

156

Lại nhen lửa nấu ăn. Trạm bắc một nồi lớn, nấu đầy bắp trái.

Cô trạm trưởng tươi cười:

- Hôm nay liên hoan nghe mấy anh!

Thế là cả trạm nhộn nhạo cả lên:

- Hoan hô trạm!

- Trạm sang dữ hè!

- Mà sao lại ăn bắp non, uổng chết!

- Không, trạm em không lãng phí mô! Những đám bắp trước

thu hết rồi, trái nào trái nấy khô cứng, hạt rắn đanh. Đám bắp ni

bọn em trỉa muộn, nắng quá, héo cả cây, cả trái, để cũng uổng.

Chúng tôi, cả khách và giao liên, quây quần bên rổ bắp bốc hơi

nghi ngút. Những trái bắp nếp ngắn ngày trông mỡ màng, ăn dẻo như

xôi và ngọt lừ. Ba gặm hết một trái, quẳng cùi vào cái sọt, vui vẻ:

- Các anh xem, trạm em nghèo rứa đó, ăn sắn, ăn bắp thôi!

Một anh đế vào:

- Khoai bắp, tình quê rất thiệt thà. Nghèo mà được như ri là

quý rồi.

Tất cả cười vang. Sau nhịp cười sôi nổi đó, San đứng dậy dặn

dò:

- Các anh ăn xong thu dọn đồ đạc cho gọn nghe! Dây mang cột

cho chặt. Đai dép rút sít vô cho dễ chạy. Ba và anh Phước, trạm

trưởng trạm hai mươi sáu, sẽ dẫn các anh đi.

Chúng tôi vượt mấy cánh đồng trống, vượt một con sông thì trời

đã nhá nhem tối. Lại vượt qua một bãi tranh lớn. Bãi tranh này bị

bọn địch rải xăng đốt trụi, rộng thênh thang như một sân bay. Ba

157

đi đầu. Phước đi cuối hàng. Khi qua khỏi bãi tranh, bước lên một

đồi sim thì Phước vượt lên, khẽ gọi:

- Ba, dừng lại đã!

Chúng tôi cũng dừng lại, đặt ba lô xuống nghỉ. Ba và Phước

ngồi chồm hổm bên một bụi sim. Tôi nghe hai người rầm rì:

- Em ở chờ đoàn khách, anh bám đường nghe!

- Không, em bám đường, anh ở chờ!

- Không được, anh quen đoạn đường này hung rồi!

- Không, anh đi họp về, anh cũng là khách thôi. Em là giao

liên, em phải bám đường!

- Thằng nhỏ này ngang dữ. Đoạn đường này thuộc về trạm anh.

Anh là trạm trưởng, mi phải nghe lời!

Hai anh em vẫn tiếp tục tranh cãi, mỗi lúc một gay gắt hơn. Tôi

ngồi nghe, lòng đầy xúc động. Ai đã từng đi qua vùng ranh những

ngày ác liệt mới thấy hết ý nghĩa cao quý của sự tranh giành đó.

Phía trước kia là con đường xe chạy. Bọn địch thường ra phục kích.

Cái chết rình mò trong từng bụi sim, trên từng bước đường.

Cuộc tranh cãi chấm dứt. Có lẽ là Ba thua. Phước đã ôm súng

lẹ bước ra phía lộ. Ba hậm hực quay lại chỗ chúng tôi:

- Anh Phước giành đi trước rồi! Các anh ngồi chờ một chút! Nếu

nghe anh Phước ra hiệu thì khẩn trương theo em. Còn nếu nghe

tiếng súng thì các anh chạy quay lại nhà ông Phấn.

... Bầu trời đen xẫm. Tĩnh mịch. Không một tiếng máy bay.

Không một tiếng pháo. Ba ngồi nhấp nhổm không yên. Bỗng một

tiếng súng vang lên. Ba bật dậy, lao vút đi. Tiếng súng AR15 nổ

loạn xạ như mè rang. Tiếng AK đáp lại, nhịp ba viên một, chắc

chắn. Rồi một tiếng lựu đạn M.26 nổ "ầm". Và im lặng...

158

Chúng tôi ngồi trong nhà ông Phấn, bồn chồn ngóng đợi. Ba đã

về kia, tay xách một khẩu AK. Chiếc mũ của em đã văng đâu mất.

Mái tóc tơ đẫm mồ hôi, dính bết trước trán. Trong ánh đèn dầu,

gương mặt em trông vàng võ lạ. Chúng tôi hỏi dồn dập:

- Phước đâu?

- Phước về chưa?

Ba chỉ ra sân, giọng lạc hẳn đi:

- Anh Phước ngoài đó...!

Chúng tôi xách đèn, đổ xô ra. ánh đèn dầu toả ra sân cỏ một

vùng sáng vàng yếu ớt. Hai anh du kích đứng ở đó từ lúc nào, lặng

im. Còn Phước thì nằm trên nệm cỏ. Tôi cúi xuống nhìn Phước, xót

xa. Phước nằm ngửa, hai chân duỗi thẳng, cánh tay phải bị gẫy nát,

cánh tay trái nắm chặt, hơi giơ lên trong tư thế cầm súng bắn. Máu

thấm ra ướt cả tấm dù bọc thi thể anh. Chúng tôi đều im lặng. Mỗi

người theo đuổi một ý nghĩ riêng. Tôi thấy hình ảnh Phước cứ hiện

rõ trước mặt, vui tươi, cởi mở. Phước trạc ngoài hai mươi, cao gầy,

có nụ cười rất đôn hậu, khiến người ta vừa nhìn thấy là mến, tin

ngay...

Hai anh du kích dậm chân, thỉnh thoảng lại chép miệng. Tiếng

một anh trầm trầm chìm trong màn đêm: "Lũ chúng mình chậm

quá! Nếu đi sớm một chút, đặt kịp mìn ở đoạn trên thì chúng

"xoang" rồi, mà anh Phước khỏi hy sinh". Anh kia ngậm ngùi:

"Chúng mình có lỗi, đi phục kích lại bị trễ hơn chúng".

Ba từ trong nhà bước ra, giọng thảng thốt:

- Anh Phước, anh Phước ơi!

Các anh du kích lại bên Ba, dỗ dành:

159

Thôi đừng khóc nữa em! Nhớ trả thù cho anh Phước! Em đi làm

nhiệm vụ đi! Dẫn khách đi vào lúc này là tốt hơn cả.

Hình như nghe nói đến nhiệm vụ, Ba tỉnh táo lại. Em lặng lẽ

đứng dậy, xách cái bao bột mì loang lổ máu của Phước, mở ra lấy

cái võng, tấm đi mưa, đưa cho anh du kích, giọng bùi ngùi:

- Các anh đưa anh Phước đi dùm em!...

Em chỉ cái bao:

- Trong nớ còn một ít hom sắn, anh Phước xin ở trạm em, trù

xuống đó trồng. Các anh lấy trồng quanh nơi anh Phước nằm. Anh

Phước siêng lắm, cứ rảnh việc là lại cầm cuốc tăng gia.

Quay sang chúng tôi, Ba giục:

- Các anh lên đường nghe!

Giọng em rắn đanh lại. Trong đôi con ngươi còn lóng lánh nước

mắt của em, ánh đèn dầu sáng lung linh như hai ngọn lửa. Không

hiểu sao, tôi bỗng nghĩ rằng, từ đôi mắt ấy sẽ phát ra những tia

sáng diệu kỳ, soi tỏ màn đêm, rạch ròi từng bờ cây, bụi cỏ, rõ lối cho

chúng tôi đi...

(Kỷ niệm chuyến công tác vùng ranh Quảng Nam)

Thứ sáu, ngày 9/10/1970

Sáng nay đánh dấu một bước tiến quan trọng của đời tôi. Tôi

được kết nạp vào Đảng nhân dân cách mạng Việt Nam - cũng là

Đảng Lao động Việt Nam. Đó là điều tôi ấp ủ từ lâu và cũng là

niềm mong đợi của gia đình tôi, nhất là cha tôi.

Buổi lễ kết nạp được tổ chức đơn giản, đúng với nếp đơn giản

thường có ở chiến trường. Giữa rừng già kín đáo, trong căn nhà

tranh tối tranh sáng, anh em căng một cái tăng rồi treo cờ Đảng,

chân dung Hồ Chủ Tịch, khẩu hiệu "Đời đời nhớ ơn Chủ tịch Hồ Chí

160

Minh vĩ đại!". Tôi đứng trang nghiêm nghe đọc quyết nghị kết nạp

của Đảng uỷ cơ quan. Rồi tôi đứng lên trước anh em đọc lời tuyên

thệ. Xúc động nhiều, tôi nói được ít. Tuy nhiên, đó là những lời nói

xuất phát từ trái tim cháy bỏng nhiệt tình của tôi. Từ nay tôi đã là

đảng viên dự bị của Đảng. Tôi phải phấn đấu hơn nữa để sau 9

tháng thử thách trở thành đảng viên chính thức. Sự tiến bộ này của

tôi, có công lao của anh Lý, anh Vượng. Nhớ có một lần, sau khi vào

chiến trường được khoảng một năm, nhân chuyến đi cõng gạo, tôi có

hỏi anh Bí thư Chi bộ xem Chi bộ có ý kiến gì về ưu, khuyết điểm

của tôi, anh trả lời là chưa ai bàn đến. Lúc ấy, tôi buồn quá. Sự ghẻ

lạnh mới đáng sợ làm sao! Nhưng từ khi có anh Lý, tôi đã được

quan tâm, dìu dắt. Anh Vượng luôn sát cánh bên tôi, thông báo ý

kiến của Chi bộ để tôi biết mà phấn đấu. Cách đây ít hôm, Vượng

viết thư cho tôi, báo tin Đảng uỷ đã duyệt trường hợp của tôi, viết

rằng khi có ý kiến nhận xét khuyết điểm lớn nhất của tôi là luộm

thuộm, anh Sâm (Khu Uỷ viên, Trưởng Ban Tuyên huấn của chúng

tôi) cười rất to.

Trưa, tôi và 4 đồng chí khác lên đường đi cõng muối, mua hàng.

Trời mưa suốt. Qua Trà Niêu, thấy lúa ở đây bị chết rụi vì chất độc

của Mỹ. Máy bay HUIA cũng mới bắn chết 2 con trâu của đồng bào.

Họ xẻ hết thịt nhưng còn để lại đó một cái đầu to tướng.

Tới ngày thứ ba, chúng tôi đi qua nơi anh Lê, Bình và Nghị hy

sinh. Đây là một đoạn đường trong rừng non, lẫn lau lách, khá bằng

- nằm ở đỉnh dốc. Mộ của Lê và Nghị nằm gần nhau, cách nhau một

con đường mòn, Nghị nằm chếch phía dưới một chút. Nấm mộ của

Lê đắp không cao lắm, hình hơi vuông - có lẽ Lê chết trong tư thế

nằm co. con đường đi hơi lấn xuống nấm mộ của Nghị. Bọn tôi dừng

lại lấy rựa phát quang những cây lách, dọn sạch phía trên cho mọi

người đi tránh mộ Nghị, rồi lấy cây rào quanh nấm mộ. Tôi lặng lẽ

làm, suy nghĩ mông lung. Nhớ thương lắm! Mộ của bình nằm dưới

đó vài chục mét, được rào cẩn thận, song đất đắp hơi ít nên rất nhỏ

bé. ở giữa rừng này, cuốc xẻng không có, làm sao có thể đắp to hơn

được Bình ơi!

Về, cõng muối đi trong mưa dầm dề. Người ướt rượt. Bao muối

trên lưng ướt mèm, nước nhỏ giọt, nhỏ giọt vào lưng áo, rát vô cùng.

161

Tới bờ sông Tang, bọn tôi phải dừng lại - nước lũ đã chắn đường

chúng tôi. Sông không rộng lắm, song nhiều đá. Ngày thường, nước

chỉ tới bắp chân, chảy khá mạnh, song vẫn lội qua được. Mưa nhiều,

nước trở nên lớn và hung dữ tợn. Dòng nước đục ngầu, nhấn chìm

rất nhiều những mỏm đá trước đây vẫn nằm khô. Nước xoáy vào đá,

tung bọt trắng xóa. Chúng tôi cứ ngồi đó nhìn mức nước đang xuống

một cách chậm chạp, hy vọng có thể qua được vào buổi trưa. Song,

trời đã sầm mặt lại, chuẩn bị một cơn mưa khác. Đành căng tăng ở

lại.

Cũng may, đêm không mưa. Trời trong và trăng sáng lạnh

lùng. Sáng, nước đã rút bớt, trong lại, song còn chảy rất xiết. Dù

sao cũng phải vượt qua. Hàng chục người bị ứ ở hai bên bờ sông đều

kéo ra xem xét, la ó. Tạo cởi trần lội dò nước. Cậu ta to, khoẻ nên đã

băng được qua dòng sông, dò ra lối lội. Những người đi không theo

đó lội qua. Có anh lội qua được một khúc thì bị trôi, nhưng lại dạt

được vào mỏm đá gần giữa sông. Có mấy anh nắm chặt tay nhau,

cứ thậm thà thậm thụt ở bờ nước, không dám nhào ra. Mấy anh

dân tộc lội ào ào, dùng gậy chống đỡ với dòng nước, cứ băng qua và

miệng thì la lối, cười nói liên hồi. Những tốp đã qua được bên kia bờ

nối nhau thành một cái dây để kéo người đi sau vượt qua đoạn cuối.

Họ la: "cố lên, nhanh lên!". có cô gái dân tộc đíu chặt trên lưng một

anh - anh ta khoẻ, lội băng sang. Một anh dân tộc nắm tay một cô

gái Kinh dìu qua sông. Song khi vừa nhớm chân xuống nước, cô ta

liền thụt lại và kêu lên mấy tiếng "choé, choé!" như tiếng vượn vậy.

Anh thanh niên đã lội xuống nước, cứ lội tới và kéo tay cô gái. Cô ta

vẫn kêu choe choé, vùng vẫy. Khi qua được bờ rồi, để mặc quần áo

ướt sũng dính bết vào người, cô ta đứng cười ngặt ngẽo và kêu lên:

"Khỏi chết, khỏi chết rồi!". Nhộn nhà nhộn nhạo khắp khúc sông.

Tạo vác bao muối của tôi lội qua trước. Có lúc cậu ta bị trượt

chân, lao đao dưới nước làm tôi lo thót tim. Song cậu ta vẫn gượng

được, lướt sang bờ bên kia. Cứ thế, Tạo vác 3 bao muối sang. Tôi bị

sốt nên chỉ lội người không cũng đủ mệt.

Ngày 15, tôi về đến nhà. Vò đang sốt nặng. Cậu ta nằm ở sạp,

thở khò khè. Tôi ngồi bên cậu, cầm tay và gọi: "Vò ơi, Vò ơi!" song

cậu chẳng biết gì cả. Người Vò lạnh ngắt, chân tay co lại, chẳng cử

động gì. Đôi mắt Vò mở, song chẳng nhìn vào đâu cả. Tôi nắm tay

162

Vò giật giật và gọi: "Vò ơi, có lạnh không?". Cậu hơi cựa quậy một

chút, nhưng không nói được mà chỉ: "ự, ự" trong họng. Kiểu này gay

đây.

Anh em cho biết Vò đau từ ngày tôi đi tới nay. Cũng sốt rét

thôi, nhưng kèm cả đi lỏng. Không có thuốc. Cũng chẳng đủ người

để chuyển Vò vào viện. Đến sáng nay thì Vò không dậy được nữa.

Chúng tôi thu xếp cáng Vò đi bệnh viện. Khi được đưa vào cáng, Vò

cũng chẳng biết gì. Thật đau xót, buổi chiều 15, khi đưa Vò tới viện

thì cậu ta đã tắt thở.

Vò quê ở Ninh Giang Hải Dương. Mới 19 tuổi, Vò đã được kết

nạp vào Đảng - kết nạp ngay trên đường vào Nam. Khi chuyển sang

cơ quan chúng tôi, Vò bị sốt rét nhiều, người xanh xao, cơ teo lại.

Song cậu ta rất cố gắng. Nhiều buổi trời mưa lạnh, Vò vẫn đi chăn

trâu, về còn hái rau cho nhà bếp. Vò rất chịu khó khâu vá, tuy

đường kim của cậu ta rất vụng về, chỉ như đường may lược của các

cô gái. Giờ đây chiếc mũ Vò may còn đó, chiếc quần cậu ta may

bằng vải xé từ ruột nghé ra đang còn dở dang... Bệnh tật cướp Vò đi

một cách dễ dàng quá. Trước đó ít ngày mà đưa Vò đi bệnh viện

hoặc chỉ cần có ít kí ninh ống, ít Cacofe, B12 tiêm cho Vò là có thể

giữ cậu ta lại được. Đơn giản vậy đó, song thật đau xót, không thể

làm như vậy được. Thuốc quá thiếu thốn, không có một ống, mà

thuốc viên cũng hết nhẵn. Chúng tôi đi vắng, ở nhà chỉ còn mấy

phụ nữ và mấy cậu đau ốm khật khừ, lấy ai khiêng Vò đi được?

Cách đây ít lâu, nhìn da Vò xanh dợt, bủng beo, nhìn thân hình Vò

gầy nhom, khật khưỡng, tôi nghĩ rằng cậu ta khó mà trụ được với

cuộc sống khắc nghiệt này. Có ít viên sâm Triều Tiên, tôi đưa cho

cậu ta dùng. Song ăn thua gì kia chứ? Còn đau xót nào hơn nỗi đau

xót khi biết trước rằng đồng chí mình có thể chết, lại biết cách để

cứu đồng chí mình, nhưng không có điều kiện để cứu, đành chịu

thua thần chết?

Từ ngày 20/11/1970

Tôi trở về Ban công tác. Thế là đã qua một mùa rẫy rồi. Phút

nào còn bỡ ngỡ với nhát rựa đầu tiên trên rẫy mà bây giờ đã cùng

anh em làm nên cả một mùa lúa vàng, mang mùa vàng no ấm chất

đầy kho! Ra về, lòng không khỏi lưu luyến. Vì nơi đó đã thấm mồ

163

hôi của mình trên từng khóm lúa, nương ngô, gốc sắn. Vì ở đó, mình

đã rèn luyện trong lao động nặng nhọc và đã trưởng thành.

Lên đến đỉnh dốc cao rồi, tôi quay nhìn lại nơi ở. Nổi lên giữa

màu xanh bạt ngàn của rừng núi là một bãi xanh bằng bặn của rẫy

sắn lớn của chúng tôi. Tôi rất nhớ những ngày đổ mồ hôi, phát,

ráng sức cõng hom để trồng nên 14.000 gốc sắn xanh tốt đó.

Đồng bào nóc ông Chanh bùi ngùi tiễn tôi đi. Tối đó, tôi ngủ lại

nóc, dạy bọn trẻ hát và cùng ngủ sạp với chúng. Bà con cho tôi nào

nếp, gạo, nào mè, chuối để đi đường ăn.

Ban làm nhà ở gần nóc đồng bào Kà Đong thuộc thôn 4 xã íp.

Lại bắt tay vào chuyên môn. Tôi được phân công đi các ngành

lấy tài liệu viết một số tin tổng hợp nhân dịp 20-12. Quả thật, lâu

ngày mới cầm bút viết, cũng chật vật.

Tôi cùng các anh Lý, Vượng, Ca ở một nhà, rất thú vị vì hợp

"gu" nhau. Bọn tôi quen nhà ông Xây và quan hệ rất mật thiết. Mấy

đứa nhỏ con ông Xây rất dễ thương. Chúng tôi kiếm vải may áo cho

chúng. Ông Xây rất quí chúng tôi, nhà có gì ngon lại gọi ra cho ăn,

thỉnh thoảng lại bảo con đem vào cho bọn tôi ít gạo, sắn hoặc

chuối... Bởi vậy, bọn tôi tối nào cũng có thứ để xì xụp với nhau.

Lương thực hồi này khá hơn. Ngoài số chúng tôi tự sản xuất ra,

còn được cấp gạo "Xã hội chủ nghĩa". ở bến xe, chúng tôi còn 2 tấn

gạo, song không có người chuyển về. Cứ chuyển lần hồi vài cõng

một.

Trời mưa tầm tã hoài. U ám và mọng nước mãi. Mưa kéo dài cả

chục ngày. Tạnh một chút, tưởng đã nắng, lại mưa. Bọn tôi ở cao,

trời quánh đặc một thứ mù ẩm ướt. Giá lạnh vô cùng. Đêm nào

cũng chất cả một đống lửa to tướng giữa nhà.

Theo chủ trương của Ban, đông đảo cán bộ, nhân viên sẽ đi

nước Ta sản xuất lang, rau đông xuân và đi nóc ông Thiên vỡ đất

làm ruộng, đến tết sẽ về.

164

Ngày 26/12, tôi lên đường đi nóc ông Thiên. Trời vẫn mưa dai

dẳng.

THƯ GỬI GIA ĐÌNH

Miền Trung Trung Bộ. 1/12/1970 .

Bố mẹ và các em yêu quý !

Hôm nay có anh Thành và anh Dân ra Bắc, con tranh thủ viết

thư thăm gia đình.

Hồi này con vẫn khoẻ. Qua gần 3 năm công tác ở chiến trường,

con đã già dặn, cứng cáp lên nhiều và cũng đã có những bước tiến

đáng mừng. Ngày 9-10-1970 con đã được kết nạp vào Đảng Nhân

dân Cách mạng Việt Nam. Bố mẹ ạ, để có ngày vinh quang đó, con

đã phải cố gắng rất nhiều. Như bố mẹ biết đó, hồi con đi do không

có thì giờ, không lấy kịp giấy sinh hoạt đối tượng nên vẫn là quần

chúng trơn. Khi đi trên đường, sinh hoạt của Đoàn cũng lỏng lẻo

nên mặc dù con rất cố gắng vẫn không được chú ý tới và khi vào cơ

quan, con vẫn chỉ là một đoàn viên thường. Tuy nhiên, con luôn xác

định cho mình là phải kiên trì phấn đấu nên trong công tác, sinh

hoạt con vẫn luôn hăng hái, phấn khởi, không tỏ ra sốt ruột, thắc

mắc. ở đây, khó khăn, gian khổ đã thử thách con và tạo điều kiện

cho con phấn đấu, thể hiện bản chất của mình. Các đồng chí Đảng

viên và các đồng chí lãnh đạo cũng luôn giúp đỡ con. Đặc biệt có

anh Huỳnh Ngọc Lý (có vợ người miền Bắc, ở Hải Phòng) rất tận

tình giúp đỡ con từng ly từng tý và rất tích cực nêu vấn đề của con

ra trước chi bộ. Tới tháng 10/1969, đáng lẽ con được chuyển lên đối

tượng, song thời gian đó, trong dịp di chuyển cơ quan, con lại sơ ý

để mất của cơ quan một cái đài bán dẫn nên bị để lại. Sau đó con

được phân công đi sản xuất, tự túc lương thực cho cơ quan. Khi gác

bút, cầm rựa, con phải vượt qua bao bỡ ngỡ, mệt nhọc để làm quen

với công việc. Tạị đây con được anh Bá (cũng là chi uỷ viên như anh

Lý) hết sức gíup đỡ. Con đã thắng mọi mệt nhọc, khó khăn, luôn là

cá nhân xuất sắc của đơn vị, là đoàn viên 4 tốt nên chỉ sau 3 tháng

165

sản xuất (tháng 5/1970) con đã được chuyển lên đối tượng và tới

tháng 7 thì được chi bộ kết nạp. Toàn chi bộ nhất trí 100% về việc

kết nạp con và cho con hưởng thời gian dự bị là 9 tháng (lẽ ra đối

với một tiểu tư sản học sinh là phải 12 tháng). Do giao thông liên

lạc khó khăn, việc chuyển hồ sơ của con lên Đảng uỷ và nhận Quyết

nghị của của Đảng uỷ về bị chậm trễ nên hơn 2 tháng sau con mới

được kết nạp. Hiện nay, con đã trở về cơ quan làm công tác chuyên

môn và tiếp tục phấn đấu để trở thành Đảng viên chính thức. Trong

dịp bình bầu khen thưởng cuối năm, con được bầu là Chiến sĩ quyết

thắng (thấp hơn chiến sĩ thi đua một bậc). Hiện nay con được cử

làm Bí thư chi đoàn thanh niên của cơ quan. Con luôn tự nhủ phải

cố gắng hết sức và khiêm tốn học hỏi các đồng chí lớn tuổi để làm

thật tốt nhiệm vụ của mình, trở thành người cán bộ thật tốt của

Đảng.

Bố mẹ kính yêu! Sống xa gia đình con luôn nhớ đến bố mẹ và

các em. Tuy nhiên, gần một năm nay con không nhận được lá thư

nào của gia đình cả. Bố mẹ cố gắng hỏi chị Tú ở VNTTX cách gửi

thư cho con sao cho nhanh nhé. Hiện anh Đức đã về chưa và công

tác ở đâu? Việt, Ngọc có hay về thăm nhà không? Diệp, Lan, Thuỷ

học có giỏi không? và lớn nhiều chưa? Con rất mong gia đình gửi

ảnh cho con.

Con có mời anh Thành, anh Dân đến thăm gia đình. Hai anh

này sẽ trở vào chỗ con sau khi nhận máy móc. Bố mẹ nhớ gửi thư để

2 anh ấy cầm vào giúp. Nếu anh Đức có đồng hồ thì mẹ gửi cho con

một cái, con rất cần vì đi rừng núi không có đồng hồ khổ lắm. Con

cũng cần một ít tiền để mua sắm đồ dùng và bồi dưỡng, bố mẹ gửi

cho con với (gửi tiền 10đ của miền Bắc, vào đây con sẽ đổi ra tiền

miền Nam). Anh Thành là bạn thân của con nên nếu gửi anh ấy

mang được là rất chắc chắn, hoặc nhờ anh ấy nhờ người mang hộ

cũng tốt.

Cuộc sống của chúng con vẫn rất gian khổ, giá sinh hoạt đắt

đỏ, nên khó có điều kiện cải thiện đời sống. Ăn uống chủ yếu vẫn là

sắn, bắp và rau rừng. Bắp được coi là gạo chứ không phải là thức

ghế. Chúng con đang cố gắng sản xuất, đánh cá, săn bắn để nâng

166

cao mức sống của mình. Sang năm, chúng con có thể được phát tiền

ăn gấp đôi mức hiện nay. Nếu vậy thì mức ăn uống có thể khá hơn.

Bố mẹ ạ, điều đáng mừng là con đã gắn bó được với đồng bào

Thượng ở căn cứ như hồi ở Sơn La con gắn bó với đồng bào Thái.

Con đã nói được tiếng Kà Dong và được đồng bào rất thương yêu.

Nói chung, cuộc sống của bà con ở đây còn khổ lắm, còn thiếu mặc

và lạt muối. Đồng bào đã tổ chức được những tổ vòng công, hợp tác

để đẩy mạnh sản xuất.

Con rất nhớ cụ, bà ngoại, ông bà trẻ, cô Chung, cậu Hiếu và các

em. Con rất mong nhận được thư của những người thân thích trong

gia đình.

Bố mẹ không nên quá lo lắng cho con, vừa qua chị Sáu ở cơ

quan con có viết thư nói gia đình hay đến hỏi tin con và nói con ít

viết thư về nhà. Thực tế, con cũng rất tranh thủ viết, song việc gửi

rất khó nên thư ít tới tay gia đình. Do vậy việc bặt thư con dăm bảy

tháng là chuyện thường, bố mẹ chớ lo.

Con gửi lời thăm các cô chú trong cơ quan bố.

Con của gia đình.

Việt Long

167

Năm 1971

Ngày 1/1/1971

Năm mới đến trong cái mưa dầm dề dai dẳng. Trời mù suốt và

cứ mưa rả rích. Tôi đón năm mới trên đường đi nóc Ông Thiên. Một

mình cắm cúi bước trên đường trong cái lạnh ướt. Một mình ngủ

giữa rừng thấy buồn tẻ vô cùng. Đêm đầu, cột võng ngay bên đường

mòn, súng ngắn để trên bụng và ngủ yên lành tới sáng. Đêm thứ

hai vào một khu cơ quan bỏ hoang bên sông, thấy ấm áp hơn.

Đến cơ sở sản xuất lúc anh em đang cuốc ruộng. ở đây đang vỡ

hoá lại cánh đồng bị bỏ hoá từ mấy năm trước đây. Những thửa

ruộng cao bị cỏ tranh bao dày. Những thửa ruộng cũ bị sình lầy và

cũng dầy đặc cỏ.

Chúng tôi dùng cuốc vỡ ruộng. Sình lầy quá đỗi. Dẫm thụt đến

quá đầu gối. Cuốc, ra sức cuốc. Cỏ kết bè lại, nhùng nhằng. Nước

bùn thấm vào da thịt lạnh ngắt và rất ngứa. Da thịt ửng đỏ lên,

ngứa muốn điên lên. dầm trong nước lạnh và bùn lầy, bọn tôi vẫn

vỡ từng đám ruộng một. Chúng tôi còn có cái thú là bắt chim cuốc -

Tô biết làm loại bẫy bằng tre thít cổ chúng.

Chẳng bao lâu ruộng đã bờ liền bờ, phẳng phiu, đủ cho chúng

tôi cấy 6 ang giống. Mạ cũng đã được gieo.

Ngày 16/1/1971

Mấy hôm nay trời đã hửng nắng. Bầu trời cao, xanh, xen những

đám mây trắng xốp. Những tia nắng le lói chiếu trên khắp núi

rừng, xua tan dần cái ẩm ướt, lạnh lẽo. Bọn địch lợi dụng trời nắng

hoạt động dữ. Moranh quần lượn suốt. "Rọ", "gáo", HU.1A (các loại

máy bay trực thăng trinh sát và chiến đấu) luôn luôn chúi vào các

hẻm núi dòm ngó. Có khi "rọ" còn lách theo bờ sông dùng cánh quạt

ở đuôi quạt tung từng bụi cây để tìm người, nhà cửa. Cái thứ tầu

"rọ" này đáng ghét lắm: chúng nhỏ bé nên luồn lách khắp nơi, sà

xuống thấp dễ dàng. Đã thế, chúng chỉ có bộ khung bằng kim loại,

168

còn lại bọc bằng nhựa trong suốt nên quan sát rất dễ. Rất nhiều

đồng chí của tôi đã bị "rọ" kít xuống bắn chết hay bắt sống.

Chúng phát hiện ra xóm nhà của nóc ông Điền. Thế là lũ

HU.1A và tầu rọ bu đến bắn đại liên, phóng rốc két, cối... Một chiếc

máy bay cánh dơi quần lượn suốt, thả hết tràng bom này tới tràng

bom khác. Chúng đánh phá như vậy suốt 3 ngày liền. Đêm, chúng

còn bắn pháo cấp tập đến nữa. Không hiểu đồng bào bị thiệt hại ra

sao?

Ngày 22/1/1971

Tôi cùng Tô, Tùng mang nếp, gà về cơ quan ăn tết.

Ráng tới bờ sông Tranh khi trời đã nhoà tối. Gọi đò hoài mà

không ai đáp. Trời lại rắc xuống một trận mưa, lạnh vô cùng.

Chúng tôi lội ngược suối, định lên đơn vị sản xuất gần đó ngủ nhờ.

Nhưng khi vừa bước vào nhà, đã nghe giọng nói chẳng lấy gì làm

thân thiện lắm: "Các anh định ngủ nhờ hả, không được đâu!". Tính

tôi không thích kèo nèo. Tô, Tùng cũng vậy. Thế là lại quay ra bờ

sông mưa lạnh.

Dăng tạm tăng ở lại bờ sông mà ngủ. Tô bỗng kêu thét lên. Hoá

ra cậu ta vịn vào cây, vớ trúng con rắn lục. Loại rắn này mầu xanh

lá cây, sống trên cây nhưng chỉ hoạt động vào ban đêm. Nọc chúng

rất độc, có thể giết chết người như không. May mà lúc này còn ánh

mặt trời, con rắn đang ngủ, chỉ phản ứng một cách chậm chạm. Tô

dùng rựa chém chết con rắn. Chỗ này dốc, nhiều đá nên chúng tôi

cột võng không thoải mái chút nào, đầu cứ chúi xuống phía sông.

Ăn chút cơm nguội. Rồi leo lên võng nằm. Gần sáng, cái tăng bị

đọng nước, đổ một vũng xuống võng Tô làm cậu ta ướt mèm. Tô làu

bàu: "Ngồi vậy thôi". Tuy nhiên, vẫn cột võng tránh chỗ nước và lại

ngủ thiếp đi - mệt quá mà. Nghe mấy quả pháo nổ gần gần.

Từ 24 đến 30/1/1971 - Xuân Tân Hợi

Chúng tôi đón xuân mới tại cơ quan. Trời chẳng có gì là xuân

cả vì cứ u ám suốt và lạnh vô cùng.

169

Thật là tai hại, cái con heo to lớn mập mạp của cơ quan lại bị

bệnh gạo - phải chôn. Do vậy quá nghèo thịt. Anh em kháo nhau

rằng đó là điều may, năm mới sẽ tha hồ gạo mà ăn.

Tuy nhiên, về tinh thần thì khá thoải mái. Chúng tôi họp tiểu

ban, đại hội chi bộ trước tết, còn đến giao thừa và ngày 1, 2 đều

được nghỉ. Tôi và Vượng thức suốt đêm nghe đài, tán chuyện tào

lao.

Đồng bào cũng vào ăn tết với chúng tôi. Cơ quan đãi bà con một

bữa khá thịnh soạn. Bọn tôi cũng dành kẹo bánh đem biếu nhà ông

Xây - cơ sở của chúng tôi.

Ngày 4/2/1971

Nhà ông Xây cho chúng tôi một con heo nhỏ. Bọn tôi mổ thịt và

mang về nấu. Nhà chỉ có 3 anh em. Xì xụp lúc cúc nấu nướng suốt

buổi tối. Kể ra đây cũng là một việc hiếm có.

Trời vẫn mù, mưa nhỏ hạt. Lạnh vô cùng. Chúng tôi chất lửa

suốt đêm ngày.

Ngày 8 - 16/2/1971

Tôi đi cõng gạo "Xã hội chủ nghĩa". Đây là loại gạo được chuyển

từ miền Bắc vào chứ không phải loại gạo mua từ đồng bằng miền

Nam lên. Nói chung, những gì liên quan đến miền Bắc, chúng tôi

đều gắn với 4 từ Xã hội chủ nghĩa: "gạo Xã hội chủ nghĩa", "đường

Xã hội chủ nghĩa", "thuốc Xã hội chủ nghĩa"...

Chúng tôi đi về phương Bắc. Ngoài tết rồi mà trời vẫn mưa lai

rai. Đường nhão nhầy, trơn truội. Đi qua con đường mà cách đây

gần 3 năm tôi đã đi qua khi hành quân từ Bắc vào. Đến nước Kiết -

trạm Dân cũ - Tôi ngồi ngắm nhìn cảnh vật, lòng đầy suy nghĩ.

Dòng suối này tôi thường ra câu cá và mỗi khi đi mót sắn về lại

cõng gùi sắn qua để vào bãi khách phía trong kia. Ôi! những ngày

đói kém, gian khổ đầu tiên đến thử sức bọn tôi có lẽ là ở đây đây.

170

Lại đi qua con sông Nước Mỹ. Dòng sông đầy những tảng đá

khổng lồ. Người ta lấy gỗ bắc qua những tảng đá đó để làm cầu đi

qua sông. Hồi vào, bọn tôi đi qua đoạn sông này. Phía bãi cát có

những bụi rù rì duyên dáng, tôi và San từng ra đó chụp ảnh - bao

năm trôi qua rồi, song cảnh vật không khác chi mấy.

Trời lạnh vô cùng. Đêm ngủ, thấy võng giá ngắt như ướt sũng

nước. Sơn và Khoa cột sát võng, nằm chung bọc võng cho ấm. Tôi

mang đủ màn, áo ấm mà vẫn lạnh không sao ngủ được. Trời nắng

được 3, 4 bữa. Đường ráo một chút, song có những quãng lầy, bùn

lại đặc quánh lại, dính dép nhằng nhẵng. Rồi lại rắc mưa xuống,

nhớp nháp.

Đường dốc vô kể. Những cái dốc đứng sựng trơn truội. Xuống

dốc, thần kinh căng như dây Mi của đàn Măng đô lin. Có một anh

đã sảy chân ngã, bị sứt 2 cái răng. Tôi phải dùng gậy chống, dò

từng bước đi xuống. Lạnh mà mồ hôi vẫn tuôn ra. Ngồi nghỉ một

chút, mồ hôi rao ráo lại lạnh vô cùng, phải đi ngay. Ngán nhất là

lúc ăn cơm trưa. Ăn vào rồi, thấy run lên vì lạnh. Không muốn ngồi

lại chút nào, tuy biết rằng ăn xong mà đi ngay là rất hại, rất ác với

cái dạ dày.

THƯ GỬI GIA ĐÌNH

Ngày 19/3/1971

Bố mẹ kính mến!

Có anh Phò ra Bắc chữa bệnh, con gửi thư nhờ anh ấy mang ra

và mời anh ấy đến chơi nhà. Anh ấy cùng ở tiểu ban, cùng tổ đảng

với con. Anh ấy sẽ kể nhiều chuyện về con cho gia đình nghe.

Bố mẹ ạ, hoàn cảnh gia đình anh Phò cũng tội, vợ, con anh ấy

đều ở đồng bằng, lâu nay không liên lạc gì được. Nay anh ấy bị

bệnh, không có đủ sức khoẻ, phải ra Bắc, anh ấy cũng buồn. Mong

171

gia đình đối xử với anh ấy thân mật, đầm ấm như người nhà để anh

ấy vui.

Bố mẹ muốn gửi gì cho con thì nhờ anh Phò gửi cho nhanh và

bảo đảm. Gần một năm không nhận được tin tức gia đình, con buồn

quá.

Thôi, chúc bố mẹ khoẻ, các em ngoan, học giỏi. Anh Phò sẽ nói

chuyện nhiều cho bố mẹ nghe.

Con đã dặn anh Phò nếu có điều kiện thì chụp ảnh gia đình để

gửi cho con. Con mong ảnh gia đình lắm,

Con của gia đình.

Việt Long

Ngày 22/3/1971

Lý rủ tôi xuống ngọn nước Ta để kiếm cá. Dụng cụ mang theo

là hai cái cần câu và một cái lưới rách nát, đứt xiên và chỉ có vài cái

phao.

Chúng tôi mang gùi đi - cả võng, ăng gô, gạo, rựa, súng... ở núi

rừng này phiền phức thế đấy, đi khỏi nhà một đêm là phải mang đủ

thứ lích kích.

Đến nơi, đã xế chiều. Tôi kiếm chỗ dăng tăng, kiếm củi nấu

cơm. Lý đi thăm chỗ câu và rải lưới. Tối xuống nhanh quá, hai anh

em ăn vội mấy miếng cơm rồi vác cần câu đi. Đầu tiên, chúng tôi

ngồi câu cá ở gần một thác nước. Thác nhỏ thôi nhưng dựng đứng.

Nước đổ xuống trông như bức tường đá, bắn bọt khắp một vùng.

Dòng nước chảy mạnh, xô khối không khí quanh đó chạy dạt về

phía trước, tạo thành một luồng gió mạnh. Thành thử ngồi đó luôn

có cảm giác trời mưa gió lạnh lùng. Cá chẳng cắn câu gì cả. Chúng

tôi vượt lên thác. Đá trơn, không có bậc, nên vượt thật vất vả. Phải

bám vào rễ cây, dây rừng mà đu người lên. Trời tối thui. Lội qua

suối, tôi bị hẫng chân vào một hũng sâu, ướt cả hai ống quần.

172

Câu chán ở trên không được, bọn tôi lại lần xuống dưới thác.

Phải dò từng bước xuống. Trời dậm doạ mưa. Vội về dăng tăng.

Bấm đèn, dứt dây rừng để dăng tăng. Tới nửa tiếng đồng hồ mới

xong. Lý đi thăm lưới. Cá cũng mắc. Cả câu, cả lưới được 9 con, mỗi

con to bằng 2 ngón tay!

Ăn tiếp chút cơm còn lại. Mưa. Rải vội lưới, thả lưỡi câu Chình

rồi về nằm.

Mưa rả rích. Rồi mưa lớn dần. Hai anh em nằm chung một

tăng. Nước mưa hắt làm ướt cả bọc võng. Song không lạnh lắm.

Bốn rưỡi sáng, Lý thức tôi dậy. Mưa nặng hạt hơn. Sông réo ầm

ầm. Chắc nước đang lên. Lý lo lưới bị cuốn mất. Anh nhấp nhổm

muốn dậy. Tôi viện lý là ở đó nước quẩn, không trôi lưới được,

khuyên anh nằm lại đợi sáng đã. Nhưng rồi anh vẫn dậy, bấm đèn

ra gỡ lưới. Anh mang về một gói lưới. Lá dính đầy lưới. Cũng có 5, 6

con cá. Lại cả một chú cua, một chú ếch nữa. Chúng tôi gỡ ra, cho

vào ăng gô. Cả thảy có 14, 15 con cá, một con ếch, một con cua - đó

là chiến công của chúng tôi sau gần 2 tiếng vượt dốc, lội suối và một

đêm hì hục lần mò, dầm mưa kiếm chác.

Nước sông lên to. Bọn tôi bàn nhau phải xuyên sơn về. Chẳng

thèm nấu cơm sáng nữa. Thu dọn đồ rồi lội thử qua sông. May quá,

cũng được. Tiếp tục lội ngược sông, vượt hai thác, leo dốc về cơ

quan. Tôi cho rằng đó là một thất bại. Lý nói rằng không thất bại,

vẫn là thắng lợi. Tôi nói rằng phải trả giá mấy con cá đắt quá. Lý

nói rằng không đắt, vì nước lớn, lẽ ra phải mất lưới cơ.

Về nhà nấu cơm ăn. Anh em để phần thịt mang xào, thịt mang

nấu mì chay. Và trưa đó mỗi người được một nửa con cá do chúng

tôi kiếm. Kiếm ăn đâu phải chuyện dễ!

Hồi này địch tập trung xâm lược Nam Lào nên chỗ chúng tôi

khá yên. Ngày, đêm có những chuyến máy bay phản lực vội vã bay

qua đầu chúng tôi, lướt về hướng Bắc. Cứ hôm nào có máy bay bay

nhiều, y như là hôm đó ngoài ta đánh mạnh, thắng lớn.

173

Ngày 19/3/1971

Nghe tin ta đánh thắng Bản Đông. Thật lý thú khi nghe những

tin, bài phản ánh sự thắng lợi đó. Ngày 23, quân ta làm chủ hoàn

toàn Nam Lào. Chúng tôi say sưa ghi chép tin tức chiến thắng. Anh

Phi chỉ thị phải có kế hoạch tuyên truyền tập trung cho chiến thắng

này. Tập thể bàn bạc, sau nửa tiếng vạch xong kế hoạch cụ thể. Bài

vở soạn kịp thời, vẽ cả bản đồ nữa. Đem in kịp thời tập tài liệu về

chiến thắng đó để chuyển về các tỉnh cung cấp xuống cơ sở.

Anh em tổ chức liên hoan mừng thắng lợi. Trong 2 ngày liền

đổi được 2 con lợn - thế là rôm rả.

Phong trào cải thiện lên khá. Tổ đánh cá thỉnh thoảng lại gửi

về một thùng cá muối. Đó là thành quả của việc cả tổ lặn lội suốt

ngày đêm ở Nước Ta.

Đêm 27 rạng ngày 28/3, quân ta tập kích cứ điểm Xã Đốc. Suốt

đêm, ở xã đó vang lên tiếng súng, tiếng máy bay. Nghe tin diệt gọn

một tiểu đoàn Mỹ ở đây. Địch phản ứng yếu ớt. Chúng bắn pháo vu

vơ vào các vùng xung quanh. Máy bay trinh sát cứ bay rít nhặng xị

trên bầu trời nơi chúng tôi ở suốt ngày, đêm. Pháo chúng câu tới

vùng này, song còn cách chúng tôi vài chục phút đi bộ.

Suốt 3 ngày 27, 28 và 29/3, quân và dân Trung Trung Bộ tiến

công dồn dập hàng trăm vị trí địch, diệt hàng ngàn tên Mỹ, nguỵ.

Tình hình chung toàn chiến trường rất tốt.

THƯ GIA ĐÌNH

Hà Nội, ngày 6-4-1971

Long thân yêu của mẹ!

Thấm thoát con xa gia đình đã gần 3 năm rồi, gia đình nhớ con

nhiều lắm, mẹ cứ thấy người ta ra ngoài này bồi dưỡng sức khoẻ

hoặc được ra hẳn, mẹ mong con cũng được ra quá mà chả biết bao

174

giờ con mới được ra. Kỳ này có đoàn vào để thay thế cho một số

trong ấy ra, chả biết con có được ra không?

Hôm mẹ vào thăm anh Thành, mẹ cũng mua thuốc lá và đem

kẹo vào biếu anh ấy và mẹ có dặn khi nào anh Thành ra viện thì

thế nào cũng đến nhà chơi một ngày và anh Thành cũng chưa thể vì

còn nhiều chuyện nhưng đến bệnh viện không tiện nói nhiều.

Vì bố được tin tổ chức đến báo là có đoàn vào, có gửi gì cho con

thì gửi cho nên mẹ tạm gửi 50đ và 20v thuốc tetracylin thay

Biomycin. Khi nào con sốt hay viêm họng thì con dùng và còn một

số thuốc viên trắng là nhung viên, anh mua cho mẹ dùng nhưng còn

70 viên mẹ gửi cho con dùng, một ngày uống 3 viên thôi, mẹ rất

muốn gửi nhiều thứ cho con nhưng sợ họ không nhận. Đây là mẹ cứ

chuẩn bị sẵn còn mai đem lên xem chị Sáu có nhận cho không? Mẹ

đổi 5 tờ giấy 10 đ mới tinh để gửi cho con đấy, còn bao giờ anh

Thành vào, mẹ có điều kiện lại gửi thêm tiền cho con, con chỉ để bồi

dưỡng thôi không cần mua bán gì cả, mẹ chỉ cốt con còn khoẻ mạnh,

về với gia đình là tốt rồi. Hồi này các em bận học thi cả, chưa viết

thư cho con được, thi xong các em sẽ viết cho con. Em Phúc còn một

năm nữa là về rồi.

Nếu mẹ gửi được các thứ vào mà con nhận được thì con trả lời

mẹ để mẹ còn gửi kỳ sau, con cứ viết sẵn thư khi gặp ai ra là con

gửi thì tiện hơn, ở nhà mỗi khi ăn gì mà món ăn con thích thì mẹ lại

nhắc đến con luôn, con cố gắng phấn đấu cho tốt và giữ gìn sức

khoẻ, đừng chủ quan, khinh địch, gia đình rất mong con được về

đoàn tụ cùng gia đình ngày gần nhất.

Thôi thư đã nặng rồi, mẹ chỉ viết được thế thôi, chả sao mà nói

hết lời mấy con được.

Bố mẹ và gia đình chúc con khoẻ mạnh.

Mẹ chụp ảnh gửi gấp cho con để con mừng.

Mẹ .

175

Ngày 9 tháng 4

Tôi và Vượng được cử đi công tác thực tế. Đó là ao ước suốt 3

năm nay của chúng tôi. Tôi sẽ đi Quảng Nam, Vượng đi Quảng

Ngãi. Chúng tôi mau chóng chuẩn bị vài thứ cần thiết để đi sớm.

Anh Phi (Phương) căn dặn chúng tôi nhiều. Nói chung anh tỏ ra

khá lo ngại cho chúng tôi vì chuyến đi này là chuyến đi đầu tiên,

chiến trường lại ác liệt. Anh bảo: Xuống địa phương, ở làm việc với

Tuyên huấn và Văn phòng Tỉnh ủy - kết cho chặt, cùng làm việc

khoảng 15 ngày. Xuống huyện 15 ngày rồi đi huyện khác. Những

tin có thể điện về Khu: Phá khu dồn, mở mảng vùng giải phóng,

phá rã phòng vệ dân sự, binh biến, khởi nghĩa trong quân ngụy,

đấu tranh chính trị lớn - nên viết gọn, rõ. Những tin tổng hợp về

phong trào, về huyện. Làm ngay tin chống bình định, giành dân của

tỉnh: đánh bọn kìm kẹp, diệt ác ôn, làm rã địch, phá khu dồn, xây

dựng vùng giải phóng như thế nào? Phong trào du kích chiến tranh

- của tỉnh, huyện. Phong trào đấu tranh chính trị - có thể viết tổng

hợp hoặc gắn với tin về nổi dậy. Những mẩu chuyện về du kích, đấu

tranh chính trị, sản xuất, người tốt việc tốt - nêu rõ hành động, suy

nghĩ, nhưng viết ngắn gọn. Có thể xuống một xã nhưng không ở

lâu.

Ngày 10 /4/1971

Chúng tôi phấn khởi lên đường xuống Nước Ta.

Ở đây tổ Đảng tuyên truyền họp. Cuộc họp không thú vị gì, vì

là buổi kiểm điểm một số khuyết điểm. Vấn đề đặt ra: tại sao Tuyên

truyền có quỹ riêng 5.000đ? Có phải là tham ô tập thể không? Câu

chuyện này đáng lẽ lùi vào dĩ vãng rồi. Số là hồi năm 1969, các bộ

phận đều có cơ sở sản xuất tự túc riêng. Tới cuối năm này, qua đầu

năm 1970 thì các chi bộ giải thể, trở thành tổ đảng, cả cơ quan

thành một chi bộ, và các bộ phận sản xuất nhập chung lại. Qua việc

thanh toán với quản trị, anh Tần Phồ (phụ trách sản xuất của

Tuyên truyền) báo cáo còn thừa 5.000đ, nhưng anh em thắc mắc: số

tiền đó còn nhiều hơn. Anh Nặng (phó tiểu ban) lúc này làm rất

hăng. Anh nói: "Tôi phát hiện ra còn 27.000 đ cơ! Song để anh Phồ

đi công tác, xong hãy hay". Sau tết, anh Phồ về mua một số hàng.

176

Rồi lại có chuyến anh Phồ đi Quảng Ngãi mua một số hàng nữa. Rồi

thấy anh Nặng im, không nói đến chuyện tiền nong nữa. Mãi đến

cuối tháng 3/1971 , khi 2 anh này yếu sức khoẻ, phải ra Bắc và bàn

giao 5.000 đ lại, cơ quan mới biết. Nhưng 2 anh đã đi rồi. Chuyện

xấu để lại nơi này.

Anh em phát biểu rất công phẫn. Phải nói, nơi sản xuất của

Tuyên truyền khá tách biệt với cơ quan. Tần Phồ lúc đó là phó bí

thư chi bộ, phụ trách tổ sản xuất. Lối lãnh đạo của anh ta độc đoán.

Nhất là về kinh tế, anh ta khắc làm, khắc thanh toán với quản trị

và có nhiều lúc rất sai nguyên tắc. Ví dụ: trả công cho đồng bào

bằng hiện vật đều tính cao hơn giá thực mua để lấy lãi, bán 20 ang

bắp để lấy tiền liên hoan v.v. Nói chung số tiền thu là bất hợp pháp,

phải trả cơ quan. Chỉ có số tiền bán chất độn (ngô khoai) là chính

đáng và lẽ ra phải chia cho số anh em sản xuất ở đó. Nhưng bằng

thủ pháp dối trá, Phồ đã hợp pháp hoá số tiền đó và nhập cục lại

thành một quĩ. Rồi anh ta làm một bản danh sách dài dặc về những

buổi liên hoan, bồi dưỡng để trừ số quĩ đó đi. Nhưng thực ra, những

món chi đó, anh em đã trả rồi. Tức là Phồ thu tiền hai lần. Rõ là có

tham ô trong đó.

Còn Nặng, anh em nghi là có liên quan đến vụ này - có thể

chấm mút gì ở số tiền đó chăng? Tại sao lúc đầu anh ta làm hăng

thế, sau hai chuyến anh Phồ mua hàng về lại im đi? Anh em thắc

mắc, anh ta bảo: cứ bình tĩnh, nôn nóng hỏng việc. Anh ta báo cáo

lên trên là ổn thoả cả rồi. Những nghi vấn của anh em đều bị ứ lại ở

anh - anh đóng vai trò cái cửa cống xập xuống làm nghẹn lại những

rác rưởi ở bên kia. Lãnh đạo không rõ chuyện này. Anh ta dùng mọi

thủ đoạn để bịt mọi chuyện. Chi, Tân, Tứ... đều bị phân công đi sản

xuất, không được sinh hoạt với Tiểu ban, không nêu được thắc mắc.

Những anh em khác ở nhà thì không biết, hoặc biết lờ mờ. Thế là

anh ta đi thoát ra miền Bắc.

Rất tiếc là sự phát hiện quá chậm, như người ta bắn vuốt đuôi

máy bay vậy, chẳng ăn thua gì, còn người bắn thì chịu tiếng nổ và

khói của chính mình bắn ra!

177

Nặng người trong này. Ngay từ lúc mới gặp, nhìn đôi mắt anh

ta đã thấy khó tin. Đôi mắt sâu song con ngươi lại hơi lồi, nhiều

lòng trắng. Con mắt hay nhìn trộm và nhìn cái gì cũng rất nhanh. ở

bắp đùi anh ta có một cái bướu thịt rất lớn, phải to bằng bầu vú của

phụ nữ. Có lần ngồi nghỉ ở một nhà đồng bào, thấy mấy cô gái dân

tộc nhìn cái bướu vẻ tò mò, Nặng đưa tay xoa xoa, nắn nắn cái bướu

như kiểu người ta xoa nắn bầu vú phụ nữ, thế là mấy cô gái đỏ mặt,

lảng đi hết. Lúc gần đi, Nặng phong toả anh Huỳnh Ngọc Lý - chi

uỷ viên - dữ. Anh ta dựng đủ chuyện nói xấu sau lưng anh Lý hoặc

báo cáo với lãnh đạo: nào là lấy cốc đổi chuối, nào là đổi rựa, nào là

kèn cựa, địa vị. Phải nói, anh Lý cũng phải lao đao vì cú đánh nham

hiểm đó.

Trong buổi họp, có lẽ quá xúc động, Lý nói rằng tổ chức Đảng bị

lừa, tập trung đánh vào anh! Nói vậy là thái quá.

Anh Châu Hoàn - Bí thư chi bộ - nói rằng anh Nặng đến nỗi

nào nham hiểm dữ vậy? Anh em tập trung vạch cái nham hiểm của

Nặng. Tôi còn nhớ, anh ta từng lấy làm hãnh diện kể với chúng tôi

câu chuyện: hồi ở Bắc, một hôm anh ta và một số bạn bè rủ nhau đi

ăn hàng, ăn rất nhiều, song ai cũng nói quên tiền ở nhà. Nặng bảo

để anh ta về lấy tiền. Thế là xách xe đạp đi thẳng một hơi. Các ông

bạn tha hồ chờ!...

Châu Hoàn rất hiền lành, thật thà, cần mẫn, đáng mến. Anh

không tin chuyện ấy cũng phải thôi. Anh là hoạ sĩ, song tham gia

sản xuất nhiều hơn là vẽ. Anh mặc bộ bà ba xám thùng thình, đội

cái nón rách, vai khoác một cái xắc cốt to quá khổ, tay cầm con rựa

lúi húi với công việc suốt ngày. Thường, anh đi sớm, về muộn, ít có

bữa cơm ăn cùng với anh em. Song có lúc anh khắc khổ một cách

thái quá. Có khi anh tự soi gương và cắt tóc mất cả tiếng đồng hồ.

Trong khi đó rất nhiều anh em sẵn sàng cắt giúp anh chỉ mất 20

phút đồng hồ! Con người cù mì ấy lại nổi tiếng cả Khu bộ về chuyện

chặt nai. Bữa ấy anh xách rựa đi làm rẫy. Chẳng dè gặp một con

nai - nó bị thương từ lúc nào, ốm nhom. Con nai chạy qua bãi đá.

Anh nhào theo, vấp một tảng đá, ngã trầy cả đầu gối, nhưng đã

chém được một nhát vào chân nó. Con nai qụy xuống, anh chém cho

gẫy cả 4 chân rồi cõng về. Gần tới nhà, mệt quá, anh để đó, lẳng

178

lặng về rỉ tai Tuấn và Tám Tuyên. Cả 3 lặng lẽ kéo đi trước sự ngỡ

ngàng của anh em. Lát sau, họ quăng con nai giữa sân. Con nai mở

tròn mắt ngơ ngác nhìn mọi người. Các tay thày dùi chuyến này

mới nổi lên đả kích. Họ chế riễu những xạ thủ cứ xách súng suốt

đêm này đến đêm khác, tốn kém biết bao nhiêu pin mà thua một

anh chàng chỉ có con rựa trong tay.

Thật xúi quẩy, tôi nhận được thư anh Phi: tình hình Quảng

Nam khó khăn, khoan đi, chờ anh Huấn về bàn cụ thể! Thế là phải

khoác ba lô về. Chia tay Vượng, bịn rịn vô cùng. Mong anh đi được

đằm mình trong thực tế mà làm tin, mong anh bình yên.

Bị một cơn sốt cao - trên 40. Mệt rã rời. Song không đến nỗi kéo

dài lắm. Nằm bết mất 2 ngày. Hai ngày gắng đi lại cho khuây khoả.

Rồi lại bình thường.

Ở rừng núi có những đêm trăng thật đẹp. Trăng ngạt ngào tràn

ngập cả núi rừng. Những tán lá hầu như đều mọng lên, trong xanh,

ướt át ánh trăng.

Mùa hè, rừng núi thường dậy sớm hơn mùa đông. Đàn ve đồng

ca một điệu chỉ có độc một âm, râm ran khắp khu rừng. Con chim

"khó khăn khắc phục" cần mẫn hót từ lúc chưa rạng đông. Những

tiếng "cúc cu" thỉnh thoảng điểm vào thờ ơ và xa vắng. Khi ánh

nắng bắt đầu loé lên, bầy bồ chao lắm điều lại xúm xít nhau tranh

cãi loạn xạ, chẳng con nào nghe con nào. Rồi ánh nắng xuyên thủng

tán lá, trải mầu vàng nhạt trên mặt đất ẩm ướt.

Trong những lúc rảnh rang, tôi ngồi xem lại cuốn "thép đã tôi

thế đấy". Trong những ngày gian khổ này, đọc càng thấy cái hay,

cái đẹp của cuốn sách, thấy nó càng gần gũi với mình. Cuộc đời của

Pa Ven trong sáng, cao đẹp quá.

179

Chương 3

VỀ ĐỒNG BẰNG

Từ ngày 22 tháng 4 năm 1971

Lên đường đi công tác Bình Định. Chiều, xuống Nước Ta. Anh

em đang dọn rẫy để chuẩn bị trỉa. Trời nắng trắng cả đất. Đang

mong có mưa để trỉa và để bắp khỏi nghẹn.

Chiều và tối, nói chuyện nhiều với Ngọc, nghe Ngọc kể chuyện

về gia đình, về những ngày đầu tham gia cách mạng. Ngọc chỉ còn

mẹ già, một chị và 2 em gái nhỏ. Ngọc lam lũ từ nhỏ, biết cày từ

nhỏ, không được đi học, 15 tuổi đã đi theo mấy chú đi thoát ly. Ngọc

nói chuyện thật tình cảm, thật khác với nhận xét của tôi trước đây,

cho rằng cô ấy khô khan, cộc cằn. Có lẽ, sự nhìn nhận đánh giá về

các cô gái khu 5 trước đây có lệch lạc chăng? Tôi phục các cô ấy cần

cù, vượt gian khổ giỏi, nhưng tôi cho rằng các cô ấy khô khan, cộc

cằn. Nhưng quả thật, tôi chưa tìm hiểu sâu sắc tâm hồn phong phú

của các cô ấy. Cũng như Ngọc, các cô gái ở chiến khu này đều là con

nhà nghèo, đều có thù sâu với địch. Nên nhớ rằng những người như

vậy sẽ một lòng, một dạ đi theo cách mạng, cống hiến cho cách

mạng. Mà tình cảm đối với cách mạng là tình cảm đẹp nhất, lớn

nhất. Vậy thì sao có thể coi là khô khan được? Thực ra, thì trong lời

ăn tiếng nói, trong cách đối xử nhiều khi thiếu tế nhị, mềm dẻo.

Nhưng lỗi chính lại không phải ở các cô ấy. Sống trong hoàn cảnh

xã hội phức tạp, nghẹt thở, sống lam lũ, đầu tắt mặt tối, ít tiếp xúc

với những sản phẩm văn hoá thì nhất định sẽ dẫn đến sự nhẫn

nhục cứng rắn trong tình cảm, sự dứt khoát, bộc trực trong cách đối

xử - đôi khi dẫn đến thô thiển và cục cằn.

180

Ngày 23/4/1971

Cùng với Chi đi đánh cá. Chi là phóng viên ảnh, đánh cá rất

giỏi. Anh lựa những chỗ nước chảy mạnh, tung bọt trắng xoá mà

giăng lưới rồi dùng đá chặn chân lưới. Có chỗ sâu, anh lặn xuống,

trườn lên trên thác mà chèn lưới, đuổi cá. Rồi xuống dưới nước ném

đá ầm ầm, xua cá lên. Đánh một lúc đã được khoảng một cân cá.

Nhiều nơi đốt rẫy, lửa bốc lên hừng hừng, nóng bỏng. Khói

xanh, khói trắng, khói đen, khói vàng quện nhau cuộn lên mù trời.

Ngày 24/4/1971

Trời ầm ì làm cơn mãi mà không mưa nổi. Chiều, trời xám lại,

mây đen kéo đến dầy đặc. Rồi gió mát kéo về. Tưởng mưa to mà

cũng chỉ rắc cho vài hạt li ti.

Mọi người mong mưa, ngoài lý do cho tốt bắp, còn lý do nữa là

để săn bắn. Rẫy mới đốt, gặp mưa là nai, mang và chồn... ra kiếm

ăn đông lắm. Mấy tay thiện xạ sôi nổi chuẩn bị đèn bắn. Hương -

một xạ thủ của cơ quan - cùng Chi, Nguyễn Mỹ rì rầm bàn tán về

các rẫy, các dấu thú... Nguyễn Mỹ ghé sát vào tai tôi, thì thào:

"Đêm nay sẽ ăn mang!" và liếc mắt đầy ý nghĩa, sau đó đưa ngón

tay trỏ lên miệng "suỵt" một tiếng đầy vẻ quan Trọng. Nhà thơ với

bài thơ tình nổi tiếng "Cuộc chia li mầy đỏ" này cũng có máu trinh

thám ra phết.

Mưa nhỏ quá, chắc chỉ làm đủ ướt lá cây. Khoảng 8 giờ tối,

nghe một loạt AK nổ ròn rã. Ai nấy nhao nhao: "Hương rồi! Chắc là

nai!". Chi nhấp nhổm. Mỹ phớt tỉnh. Rồi 2 anh sách súng, soi đèn

đi. Song... màn đêm vẫn lặng lờ buông.

Sáng 25/4/1971

Sáng gặp Hương. Anh người thấp, nhỏ, đôi mắt trông hơi kèm

nhèm. Vậy mà anh đã bắn được hàng chục nai, mang và hàng trăm

chim, thú nhỏ khác. Nói tới chuyện săn thì anh say mê lắm. Anh

tuyên bố: "Mê săn hơn mê gái". Quả vậy, anh mê săn một cách kỳ

181

lạ. ít có đêm nào anh ngủ trọn giấc. Có thời kỳ chi bộ phải ra quyết

nghị cấm anh đi săn đêm để bảo đảm sức khoẻ, rồi giữ súng, đèn

của anh. Vậy mà anh lén đi mượn súng, đèn, bắn bằng được thú

mới thôi.

Nguyễn Mỹ bắn cũng vào loại khá. Vào đây, anh đã hạ 2 nai,

một số mang. Một hôm anh đi từ Ban xuống Nước Ta. Lẽ ra đi một

ngày thôi, nhưng trời mưa to, nước lũ tràn về làm anh không qua

suối được. Thế là phải ngồi co ro bên bờ suối. Đi dạo soi thú mà

không có, đành quay lại tảng đá ngồi. Tấm đi mưa nhỏ không đủ

che người và gùi nên ướt lướt thướt. Sáng sớm, đi ra rẫy và gặp một

chú mang nhỏ đang ăn lá sắn. Mỹ nổ một phát, nó bật ngửa, ngáp

ngáp. Anh bổ đi tìm con mẹ song không có nên mới vác xác con

mang con đi. Đến bờ sông, không sao qua được. Nước chẩy ầm ầm,

xô đá chạy lục cục. Mỹ ngồi bó gối trên một tảng đá, còn con mang

thì đặt nằm dưới chân. Ngồi miết, không có cách nào qua. Con

mang chướng hơi, phình căng bụng. Còn Mỹ thì ngồi gà gật, bụng

thót lại vì đói và thèm thịt. Mãi sau, có anh em bên kia đi hái rau,

thấy anh, mới quăng dây dù kéo Mỹ và con mang qua.

Lứa bắp đầu tiên đã thu về, trái không to lắm nhưng mỡ màng.

Trời vẫn nắng như đổ lửa. Chiều, tôi và Chi ra trạm Tuyển để đi

theo đường dây huớng về Bình Định.

Mưa nhỏ vậy mà nước sông Tranh cũng đục ngầu. Lội không

sâu lắm song không thấy đường, vấp vào đá mấy cái suýt ngã. Vào

trạm khi còn sớm. Anh em trong trạm đi sản xuất gần hết, tối mịt

mới về.

Ngày 26/4/1971

Ra CK5 để đi. Đơn vị này ở một nơi bằng bặn, khá sáng sủa, có

những căn nhà lợp lá kè khá chững chạc.

Cứ ngược sông Tranh mà đi miết. Hai bên bờ sông, các đơn vị

phát rẫy rất nhiều.

182

Gặp chỗ trực mấy cô gái miền Bắc mới vào - người Vĩnh Phú.

Quả thật chỉ nghe giọng nói thôi đã thấy mến rồi. Giọng nói nhẹ

nhàng, thanh thoát chỉ có con gái quê hương tôi mới có. Một cô gái

hồn nhiên trò chuyện với chúng tôi. Cô không đẹp lắm nhưng

khuôn mặt có những nét thanh tú, thông minh dễ mến. Cái áo màu

mận chín hơi phai làm nổi bật nước da trắng của cô. Cô bảo rằng cô

đi ở ngoài Bắc hồi tháng một, ăn tết bên Lào và qua khỏi đường 9

trước khi nơi này trở thành mặt trận lớn. Chúng tôi chê rằng các cô

đi quá chậm. Các chiến sĩ đánh ở đường 9 Nam Lào đã vào lâu rồi,

mặc dầu họ đi sau các cô. Cô cười: "Em bị sốt nên mới đi chậm.

Nhưng cách mạng miền Nam còn lâu dài, lo gì. Nhưng em cũng

phải cố vào nhanh mà phát rẫy phát nương chứ". "Đồng chí giác ngộ

điều đó sớm là tốt. Nhưng tay đã có chai chưa? Cầm được rựa

chưa?". Cô cười. Lâu rồi mới được nghe cái giọng nói, điệu cười nhẹ

nhàng đáng yêu của những cô gái miền Bắc, lòng thấy vui vui.

Trạm Thuỷ nằm liền bên đường, nhà cửa sạch sẽ, sáng sủa. Chỉ

có 2 giao liên đi trực 2 cánh, còn thì đi sản xuất hết.

Chi xách cần câu ra sông câu cá. Tôi đi bẻ ít cành cây làm củi.

Giao liên nói: "Anh bẻ làm gì đấy? Đến đây thì chẳng phải củi đóm,

nấu nướng gì đâu".

Tôi đưa cho Mệnh - giao liên người Hà Tây - một tờ báo Quân

đội và một tờ tranh. Cậu ta vồ lấy, vẻ mừng rỡ và đọc to lên, hết bài

này sang bài khác.

Gặp một cán bộ ở Phú Yên ra Khu họp hội nghị nổi dậy. Anh đã

khoảng ngoài 40 tuổi, nhưng chuyện trò rất sôi nổi. Anh được phân

công ở lại miền Nam, không tập kết. Sau bị lộ, cuối năm 1964 mới

gánh bông ra Bình Định giả dân buôn. Kẻ địch phát hiện, bắt giam

anh 3 năm. Được thả, anh lại hoạt động và lại bị bắt, bị đầy ra Côn

Đảo 3 năm. Khi thả anh, tên Chi trưởng cảnh sát nói: "Hiện nay

chưa biết tư tưởng anh ra sao, nhưng chúng tôi cứ thả. Báo cho anh

biết, thân nhân anh nhảy núi hết rồi, chỉ còn vợ anh ở nhà. Anh

thực sự hối cải thì phải có hành động chứng minh cho tư tưởng của

mình đã qui thuận Quốc gia, tức là phải bắt được Cộng sản nộp

Quốc gia. Cái đó khó đấy. Chứ nếu cứ cầu an cũng không được đâu.

183

Còn không, cứ lên núi mà hoạt động. Đừng ở lại phá bọn tôi, bọn tôi

cực, mà anh sẽ bị giết - nếu bị bắt trở lại. Lên núi, mang mụ vợ

theo. Mà không mang cũng được, đàn bà bọn tôi không khủng bố

đâu".

Anh tức cười quá mà vẫn hoạt động cách mạng. Con anh đi

thoát ly cả, có đứa đi từ 15 tuổi. Hiện nay, một người làm quân y sĩ.

Anh nói, như vậy là cũng đáng mừng. Anh tính trong gia đình anh,

tới nay đã có 22 người hy sinh.

Đêm, chuột phá như quỉ. Ba lô đã treo bằng một sợi dây mà

chúng còn leo vào cắn bằng được.

Ngày 27/4/1971

Vì không muốn mất thời gian, chúng tôi đi vượt trạm đến

thẳng trạm 8- trạm Rộng. Vẫn ngược sông Tranh. Đến bến, chúng

tôi rẽ về phía tay trái. Dọc sông, người ta phát rẫy tràn lan, nạo trọc

hàng dẫy đồi, mỗi rẫy phải trỉa được 10-12 ang giống. Có nnhững

thửa ruộng nhỏ, bông lúa đã vào mẩy, cúi xuống.

Trời không nắng nhưng không gió, oi ong ong. Leo dốc mệt

muốn đứt hơi.

Tới trạm thấy nhiều thay đổi. Nơi này, cách đây hơn một năm,

tôi đã đi qua, không được tấp nập như thế này. Trạm đã được

chuyển vào bãi khách gần suối lớn. 5 ngôi nhà xinh xắn được dựng

dưới rừng già thoáng sáng, trên nền rộng rãi, sạch sẽ.

Người của trạm toàn miền Bắc, rất vồn vã với khách. Đây là

trạm của nhiều mối đường: Bình Định, Công Tum, Quảng Nam,

miền Bắc, nên đủ loaị khách. Khách nộp gạo, rau, trạm nấu giúp.

Đủ loại gạo: gạo trắng Xã hội chủ nghĩa, gạo trắng đồng bằng, gạo

trắng rẫy, gạo đỏ rẫy.. đủ loại rau: lá lốt, lá chua, nấm.. tất cả nấu

chung một nồi rồi chia ra theo đoàn. Canh chỉ nấu không, của ai

nấy nêm mắm muối. Nồi cơm nấu ra có mấy mầu sắc, đẹp tựa một

chậu hoa. Anh nuôi là một người rất vồn vã và tháo vát.

184

Ngày 28/4/1971

Đến trạm Nhạ. Đường có đoạn tôi đã đi qua hồi 1969, tháng 11.

Trạm ở một khu rừng mát mẻ. Nhiều lúc gió thốc về làm lá nứa

cọ vào nhau kêu xào xào như mưa rào vậy.

Cuộc sống của anh em ở trạm thiếu thốn. Ăn toàn sắn với muối,

mì chính. Trạm ít người mà công việc lại nhiều. Đất quá xấu. Được

ít bắp, chồn lại ăn la liệt. Anh trạm trưởng nói rằng từ khi vào đây,

chưa bao giờ anh được hưởng một mình một lon sữa cả. Giao liên

trên căn cứ không phải chịu đựng ác liệt như ở đồng bằng, song

cuộc sống lại kham khổ gấp nhiều lần.

Chuột đói phá phách một cách kinh khủng. Chúng chạy dọc,

chạy ngang trên sàn nhà, dưới đất, cắn nhau chí choé, tranh nhau

gặm nhấm ba lô, ruột nghé gạo. trình độ phá phách của chúng điêu

luyện như xiếc. Ba lô, gạo, mặc dù đã được treo lên một sợi dây nhỏ,

chúng vẫn tụt xuống được mà cắn. Chúng dạn đến nỗi có anh giơ

tay túm đuôi, chúng mới chịu chạy.

Ngày 29/4/1971

Đường đi qua một vài rừng nứa rồi qua toàn những đồi lau,

lách, tranh. Nóng đến lả người. Lá tranh úa vàng hoặc quăn tóp laị

như vỏ đỗ khô.

Trạm Bửu nằm ở một khu rừng nứa dốc.

Anh Sơn mới ở miền Bắc vào nói rằng giờ đây có nhiều khái

niệm đã thay đổi. Khái niệm "sướng" trở nên giản dị quá. Đi một

quãng đường bằng, mát là sướng rồi. Ăn một bữa cơm không ghế

sắn cũng sướng. Có những việc tưởng chừng không làm nổi, vậy mà

đã làm được. Hồi ở Bắc, cứ nghe đi bộ một ngày là phát ớn. Lúc mới

đi, vận dụng đủ mọi biện pháp khoa học: xuống dốc đi nhanh, bằng

đi vừa, lên dốc đi chậm, thở đúng nhịp, vậy mà vẫn mệt. Thế mà giờ

đã quen cả, đi hàng bao nhiên ngày đường, mang nặng vẫn thấy

như không.

185

Con heo nái của trạm quả là điển hình về sự hy sinh cho con

cái của những bậc làm cha làm mẹ. Nó gầy nhom, xương sống và

xương sườn gồ lên, đầu và đuôi đều nhọn hoắt, chỉ có hàng vú là

căng sữa. 9 đứa con kêu nhặng xị, đuổi theo mẹ, hất mẹ ngã nhào

xuống, thi nhau thục mõm vào bụng mà bú.

Cùng đi với chúng tôi có đoàn cán bộ của làng Sản (mật danh

của ban Sản xuất khu), trong đó có mấy kỹ sư thuỷ lợi, trồng trọt.

Anh em lên tận Gia Lai xây dựng cơ sở mới cho trường Nông

nghiệp, việc đầu tiên là phải sản xuất. Họ cõng theo cả gà trống, gà

mái, gà mẹ, gà con. Tối, nghe họ bàn bạc:

- Đến, làm sao phải phát ngay được một rẫy, trỉa bắp mà ăn.

- Căng tăng ở tạm, đừng làm nhà vội.

- Cũng phải dựng cái nhà, lấy chỗ chui ra chui vào chứ.

- Đến, phải liên hệ chỗ ở, đổi gạo. Anh ở nhà kiếm cho một ít

cán rựa để tra vào làm.

- Không hiểu còn gạo không. 300 kg mà chuyển thành bắp thì

đuối.

Những người đầu tiên đặt nền móng cho cơ ngơi của cả tập thể

bao giờ cũng vậy, có biết bao mối lo, bao nhiêu mớ bòng bong cùng

phải gỡ một lúc.

Trạm này phát gạo.

Thứ sáu, 30/4/1971

Mở mắt đã leo lên một cái dốc thoai thoải dài hơn một giờ đồng

hồ. Toàn qua rừng non, lau lách. Cứ khoảng một giờ lại có hàng ghế

trạm làm cho khách nghỉ. Sáng, nóng và nắng. Tấm đi mưa cột ở

thắt lưng bị nung mềm nhũn như bánh cuốn mới ra khuôn.

186

Từ trên nhìn xuống, sông Rin như một con trăn khổng lồ có

những vẩy bạc sáng lấp lánh xen lẫn những vẩy xám đen quằn quại

trườn xuống thung lũng.

Vùng tây Sơn Hà này có nhiều nơi làm ruộng. Có những thửa

chỉ to bằng cái chiếu cá nhân. Có chỗ, cả thung lũng là một cánh

đồng, không vuông vức như ở ngoài Bắc, mà vọ vẹo, bờ xanh um cỏ.

Có những đám đã thu hoạch xong, trơ lại những gốc rạ. Có đám bị

hạn khô nẻ, lúa nghẹn lại loe hoe như mạ mới cấy vậy. Có những

con mương nhỏ chỉ bằng những rãnh nước quanh nhà, len lỏi quanh

những sườn núi. Qua sông Rin bằng cầu, phải vượt qua một bãi đá

rộng. Từng tảng đá to như cái sân nối liền nhau, nóng hừng hực,

phải chạy qua cho nhanh kẻo tầu rọ đến. Mới hôm qua, nó bắn ở

đoạn trên. Cầu bắc bằng mấy thân cây cau qua 2 tảng đá lớn.

Qua khỏi sông rồi leo lên một cái dốc thoai thoải, nóng rực. Gặp

một anh người Thượng. Anh mời bọn tôi uống nước. Chúng tôi chưa

uống mà ngồi cho ráo mồ hôi. Một hồi sau, anh mời lại bọn tôi. Anh

nói:

- Tôi sợ các anh nghi tôi như người Re dưới kia bỏ thuốc độc vô,

không dám uống nên tôi không dám mời nữa.

Anh nói có cái máy lửa bị rơi mất nên phải cọ nứa vào nhau mà

lấy lửa. Anh đưa bọn tôi xem cái máy lửa nguyên thuỷ ấy: nó chỉ là

một thanh tre có xẻ một đường rãnh ở giữa. Dùng một thanh tre

khác cọ ngang, ma sát sinh ra lửa. Tôi đưa cho anh chiếc máy lửa

của tôi.

Chiều, trời hơi chuyển qua mầu xám đen. Gió mát thốc về từng

hồi. Sau đó là mưa. Đến xế chiều thì mưa xối xả.

Trạm Điểm là một trạm nữ, nhà xộc xệch và ở xa nhau.

Hôm nay, kỷ niệm 3 năm ngày tôi rời miền Bắc.

Ngày 1 /5/1 971

Đến trạm Hương cũ, tức trạm 12. Trời mưa dầm dề, ào ạt như

giữa tháng 10. Mặc dầu có áo mưa, người vẫn ướt sũng. Những con

187

vắt ngày nắng ẩn dưới các lớp lá rừng, nay được dịp ngóc đầu dậy,

bu vào cắn cẳng chân. Ăn cơm mà lạnh run. Chi cuốn thuốc lá, bật

máy lửa hoài mà không cháy. Phải che vải mưa tùm hum lên mới

bật nổi. Anh bập vội hơi thuốc, sợ điếu thuốc chưa kịp cháy đã tắt

ngấm mất.

Ngày 2/5/1 971

Mưa ào ào suốt đêm đến sáng. Trưa mới hửng lên một chút. Nghỉ

lại trạm này. Chi xách cần đi câu, một lúc được 5 con cá. Mấy anh bên

làng Sản thấy vậy bèn nhộn nhạo đi chặt cần, rủ nhau đi câu.

Bảo, đoàn làng Sản, bị sơn ăn sưng rộp cả người. Anh xoay đủ

mọi cách chữa: xoa dầu, rửa xà phòng... kết quả chỉ làm da đỏ tấy

và ngứa ran lên. Cánh tay trái anh sưng húp. Tôi bảo anh xông

mắm cái. Thế là anh cậy cục xin được ít mắm cái, lột hết quần áo,

chùm chăn đốt mắm cái xông. Anh nói hôi hám quá và mồ hôi vã ra

như tắm. Có lẽ ai bầy cho anh cách gì bẩn thỉu nhất mà chữa khỏi

thì anh cũng làm.

Gần tối, đoàn khách ở trong mới ra, vì phải qua đò. Họ vơ củi

bắc bếp trong nhà mà nấu. Anh trạm trưởng nói: "Đề nghị các đồng

chí dụi lửa. Có gì cần nấu thì mang xuống bếp" rồi tới vơ củi vứt ra

ngoài. Tuy nhiên, anh vẫn để bếp lửa cháy. Mấy anh khách phân

bua: "Vì bọn tôi đến muộn quá nên mới phải làm thế."

- Vâng, các anh đến muộn. Nhưng chúng tôi chỉ yêu cầu các

anh đi đến nơi về đến chốn. Tới trạm, mời các anh cột võng nghỉ.

Chúng tôi xin phục vụ các anh đầy đủ.

Câu nói thật chí tình. Vậy mà có anh vẫn nói rất bửa:

- Thôi, anh về đi, đừng đứng canh nữa. Chín cơm là chúng tôi

dụi lửa thôi. Không mổ gà đâu mà sợ khuya.

Anh trạm trưởng quá hiền, chẳng nói gì cả.

188

Tiếp tục đi. Buổi sáng, trời mưa một chút rồi tạnh. Giao liên

biến mất khi chúng tôi mới kịp khoác ba lô lên vai. Vậy là phải mò

đường mà đi. Ai cũng ca cẩm anh giao liên bị ma bắt.

Qua một cầu bắc trên một suối lớn. Thấy mảnh đạn xuyên vào

thân cầu. Đi lên một bãi trống, thấy cây cối tơi tả, cháy xém. Cạnh

đó là một cái mả lớn, có 3 ụ. Biết rằng cách đây ít bữa tàu rọ lên

bắn ở đây, 3 người chết tại chỗ, 4 người bị thương.

Qua sông Sà Lò bằng thuyền. Dòng sông hẹp, sâu, dưới có một

thác đá lớn. Nước đục lờ lờ.

Rồi leo lên một cái dốc cao vợi. Chỗ giao trực nằm trên một

đỉnh núi. Người vào ngồi đó tới hàng chục, nói cười nhộn nhạo.

Không biết ở đây thuộc địa phận nào. Có anh bảo đây là đất Công

Tum. Có anh cãi đây là huyện Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi.

Cô giao liên đón chúng tôi tên là Việt, dong dỏng cao, không

đẹp, song có nét hiền hậu, ưa nhìn. Cô người Quảng Ngãi, nói năng

cũng nghe dễ thương. Anh em leo dốc mệt quá, la:

- Trạm mấy cô này ở ác dữ, bắt anh em leo hoài.

Cô phân bua:

- Chúng em cũng muốn trạm gần, đường bằng, nhưng đường

đất nó như vậy, biết làm sao.

Lúc giao trực, có anh khách nói đùa:

- Nếu không bàn giao tôi cho trạm ngoài, tôi quay lại trạm cô

đấy.

Mấy chàng thanh niên được dịp tếu:

- Chắc lại nhớ giao liên rồi!

Cô cười, mặt ửng hồng, đôi mắt nhìn chậm chạp, dịu dàng.

Trạm 13 này cũng toàn nữ, do cô Xuân làm trạm trưởng. Đây

là ngọn cờ đầu của ngành Giao liên Quân khu. Trạm ở tại khu rừng

189

già thoáng, sáng, phía dưới có một dòng suối rộng, đẹp. Nhà của

trạm lợp tranh, che bằng ván và có giường hẳn hoi. Còn nhà của

khách thì hơi tối tăm lụp sụp.

Trạm có một việc đột xuất: một đồng chí khách bị sụn lưng,

không đi được, hiện nằm cách trạm một tiếng đồng hồ. Giao liên đi

mượn người khiêng, song không có người, vì ai cũng mệt bã, rã rời.

Cô Thuấn - y tá - vừa đi trực về, phải ra căng tăng, mắc võng cho

bệnh nhân. Rồi cô lại về trạm bàn với chị em giải quyết ca bệnh đó:

ra rừng cùng ngủ, chăm sóc bệnh nhân. Thế là Thuấn và Vân vội

vàng chuẩn bị đi. Thuấn nấu xi lanh, sắp xếp đồ đạc, tăng, võng,

ăng gô, lương khô. Họ vừa tíu tít chuẩn bị, vừa dặn nhau:

- Mang lương khô cho ảnh ăn, kẻo tội.

- Mang nước nữa, chắc ảnh khát lắm.

- Mang chén cho ảnh ăn. Mà thôi, ăn bằng nắp ăng gô cũng

được.

- Nhớ cất ruột nghé gạo cho ảnh, không chuột cắn nát mất.

Trời nhá nhem, tối rồi song không hề thấy họ lộ vẻ gì là ngại

ngần cả, họ chỉ lo cho bệnh nhân.

Việt mới đi trực về cũng nhào vào bếp sửa soạn cơm, nước cho

khách.

Ngày 4/5/1971

Nhà chỉ còn 2 giao liên, một người lại phải dẫn khách ra. Việt

chờ Vân, Thuấn về mới đưa khách vào. Chúng tôi đi trước, gặp

Thuấn cùng một đồng chí bộ đội khiêng bệnh nhân về, Vân cõng ba

lô. Hai cô ríu rít:

- Sao các anh không nghỉ lại trạm chúng em một bữa?

190

Đường đi qua những khu rừng bằng. Tới trực, chúng tôi tạm

biệt Việt. Cô nói ít nhưng hay nhìn -nhìn thẳng và chậm rãi.

Đi qua đường 5 - đoạn này thuộc đất Công Tum. Qua mấy vùng

ruộng. ở đây cũng lạ, lúa đủ lứa: lứa đã gặt, lứa vừa cấy, lứa đang

là mạ và có những thửa ruộng đang được vỡ.

Trời đang tạnh ráo bỗng nhiên đổ mưa, như người gánh nước

trượt ngã làm đổ ào nước xuống vậy. Rồi lại tạnh. Xong lại mưa. Y

như người ta tưới rau, hết nước phải đi xách thùng khác tưới tiếp

ấy.

Trạm 14 - tức trạm Hộ - làm nhà cửa khá xinh xắn. Nhưng heo

lại quá gầy. Trái với trạm Điểm, heo thì béo mà nhà lại quá ọp ẹp.

Đúng là: "Đàn ông cửa nhà, đàn bà gà lợn".

Đêm, lạnh ngắt.

Ngày 5/5/1971

Vì quá lạnh, chú gà trụi con của anh em làng Sản bị cóng, đang

hấp hối. Mang hơ lửa song vô hiệu, nó đã chết.

Đường đi qua những khu ruộng lúa, những cánh rừng bằng.

Cây ở đây thấp, nhỏ, lá nhỏ và rễ ăn nông, tràn lan khắp mặt đất.

Dẫm lên nó phải cẩn thận kẻo ngã dập mặt.

Trạm này cũng là trạm nữ. Nhà lụp sụp, dột nát. Heo ủi lở cả

nền.

Trước khi vào trạm phải qua sông Re. Nước sông đục, trôi lững

lờ. Có những sợi dây kết với nhau bắc ngang sông thành một cái cầu

rất vững.

Chi câu được một con cá lớn khoảng nửa cân và một số cá con.

Quả là một tay sát cá.

Chiều, trời tối sầm và đổ mưa. Nhà dột lung tung. Nước tràn

qua rãnh, ướt cả nền. Con suối bên cạnh réo ầm ầm.

191

Trạm chỉ có Hồng, Học và Tài - một cậu bé 13 tuổi - ở nhà. Còn

thì đi sản xuất hết. Hai cô đi trực hai cánh, về lại lo củi nước cho

khách nên để nhà cửa như vậy cũng không đáng trách. Các cô hẹn

rằng mấy tháng nữa, khi chúng tôi trở lại, nhà cửa sẽ khác bây giờ

nhiều.

Ngày 6/5/1971

Hồng dẫn chúng tôi vào trạm trong. Cô người Bình Định, khá

khoẻ mạnh. Cô khoe gặp một số nữ miền Bắc vào và nói:

- Vào đây để động viên các anh miền Bắc đấy.

Tôi nói:

- Các cô gái miền Nam cũng động viên được chứ sao.

Cô cười:

- Cũng động viên được một phần nhỏ thôi.

Trạm Lập nằm trên đất Gia Lai. Đường qua những khu rừng

bằng nhưng nhiều rễ cây trơn truội. Chiều, lại mưa.

Trạm này phát lương thực nửa gạo, nửa sắn. Sắn khô mốc

thếch, nấu lên bay mùi vôi nồng nặc.

Ngày 7/5/1971

Nghe tin địch càn ở khu vực đóng quân của tỉnh. Không rõ

đường xá ra sao.

Nghỉ lại trạm một ngày. ở đây khá lạnh.

Ngày 8/5/1971

Lại phải nghỉ nữa vì phải chờ để nắm tình hình đường xá. Có gì

bực bội hơn phải nằm chờ thế này. Những đoàn khác đi hết. Đoàn

ra Khu, đoàn lên Gia Lai. Sáng ngày trạm ồn ào. Người ta tạm biệt

192

nhau, chúc nhau lên đường khoẻ mạnh. Rồi đi hết. Sân trạm vắng

ngắt. Chỉ còn 2 chúng tôi nằm lại, buồn nao nao.

Ngày 9/5/1971

Nghỉ mà lo.

Ngày 10/5/1971

Tôi và Chi đi làm giúp rẫy đồng chí thủ kho. Dọn rẫy, nắng

chang chang. Vác những cây lớn ra khỏi rẫy. Người dính lọ đen

nhẻm.

Ngày 11 /5//1971

Đi theo đoàn của E12 do anh Thuận E trưởng và anh Phịa-phó

Chính uỷ E-cầm đầu (E: Trung đoàn).

Ở Gia Lai này đất khá bằng bặn. Rừng thưa, cây to. Những cây

bách, tùng mọc xen với các loại gỗ khác. Rừng rất nhiều hoa thơm.

Đường phủ đầy một loại hoa nhỏ, trắng, thơm ngan ngát như hoa

nhài. Ong bay vo ve, râm ran khắp rừng. Con đường thồ khá rộng,

không những đủ cho xe đạp thồ chuyển tải hàng hoá mà còn có thể

cho ô tô nhỏ chạy được.

Một giờ chiều, trời nổi giông bão rồi trút nước xuống ào ào.

THƯ GIA ĐÌNH

Hà nội ngày 11/5/1971

Anh Long kính mến!

Hôm nay em mới viết thư để hỏi thăm sức khỏe của anh, nếu

anh khỏe thì em mừng, còn chúng em vẫn được khoẻ cả, hàng ngày

hàng giờ chúng em đều nghĩ tới anh và chắc trong lúc công tác, lúc

ngủ anh cũng đều nghĩ tới gia đình.

193

Anh Long kính mến! Kể từ ngày anh đi tới giờ đã được ba năm

rồi đấy nhỉ. Thời gian trôi đi nhanh quá. Trong thời gian này em đã

từ lớp 4 mà lên đến lớp 7 và bây giờ em đang ôn thi để lên đầu lớp

8, cũng trong thời gian này anh đã sống xa nhà và làm việc trong

Nam, nơi đầu sóng ngọn gió của Tổ quốc. Nghe nói anh công tác

tích cực và được mọi người yêu mến em mừng lắm. Em mong anh

công tác tích cực hơn nữa để ngày Nam - Bắc được sum họp rút

ngắn lại, để anh được mau chóng sum họp với gia đình.

Tuy những suy nghĩ của em viết trên đây còn nông cạn nhưng

em mong rằng những lời nói này sẽ không vô ích, sẽ tiếp thêm một

phần sức mạnh cho anh hoàn thành nhiệm vụ. Em viết thư cho anh

sau khi làm xong một câu hỏi sử và lúc này đã hơn 10 giờ, và em đã

viết hết tất cả những suy nghĩ của em nên em xin dừng bút đây.

Cuối thư em chúc anh hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao phó,

chúc anh luôn luôn vui tươi, khoẻ mạnh, luôn lạc quan, tin tưởng và

luôn luôn hoà nhã với bạn bè và nhờ anh chuyển lời hỏi thăm của

em tới các chú, các cô cùng làm việc với anh.

Em của anh

Phạm Bích Diệp.

Hà Nội, ngày 11/5/1971

Anh Long kính mến!

Hôm nay mẹ viết thư cho anh nên em cũng ngồi viết thư để hỏi

thăm sức khoẻ của anh, anh có khoẻ không, nếu khoẻ thì em mừng

lắm, còn em vẫn mạnh khoẻ và em đang ôn thi lên lớp năm đấy anh

Long ạ, Chị Diệp, chị Ngọc và em Thuỷ vẫn khoẻ. Cuối cùng em

chúc anh mạnh khoẻ, công tác tốt, em rất mong ngày anh trở về,

sum họp vơi gia đình đấy anh ạ.

Người em ngoan của anh

Phạm Thuý Lan

194

Anh Long kính mến

Nhân lúc mẹ viết thư cho anh, em cũng ngồi viết thư để hỏi

thăm sức khoẻ của anh, anh có khoẻ không, nếu khoẻ thì em mừng,

em vẫn khoẻ, khi nhận được thư anh, gia đình rất mừng.

Em đang thi.

Cuối thư em chúc anh mạnh khoẻ để công tác tốt và em mong

anh chóng hoàn thành nhiệm vụ để chóng về sum họp cùng gia

đình.

Người em gái ngoan của anh

Phạm Bích Thuỷ

Ngày 12/5/1971

Con đường đất đỏ tráng một lớp nước mưa trên mặt trơn truội.

Ăn cơm trưa xong, dừng lại cầu chữ Y nghỉ. Dòng suối này sâu,

nước đục lờ lờ.

Ngày 13/5/1971

Tối, nghỉ ở bộ phận tiếp nhận vũ khí của Trung đoàn. Địch

phát triển về phía dốc Cà Xôm. Phải đợi trinh sát liên lạc lên dẫn

về.

Trung đoàn trưởng Thuận năm nay 44 tuổi, người tầm thước,

da trắng trẻo, mặt xương xương. Anh là một người sống rất sôi nổi,

cả trong lời nói và hành động. Hôm đầu tiên dừng lại nghỉ đúng lúc

trời mưa tầm tã, anh lấy ni lông che ba lô rồi lội giữa mưa gió mà

vác cây làm nhà tăng. Sau đó, lội xuống suối thăm nước tìm chỗ

đánh cá. Chẳng nghỉ ngơi, anh thả lưới, thu lưới vào buổi tối, 9, 10

giờ đêm và sáng sớm. Anh nói: "Mình phải tận dụng triệt để nguồn

lợi của thiên nhiên mà bồi dưỡng sức khoẻ chứ!". Là một thủ trưởng

có cần vụ, song không khi nào đến nơi anh lại cột võng nghỉ. Anh

luôn xốc vào việc mà đốc thúc anh em khác làm cho nhanh chóng.

195

Sơn - cần vụ của anh - tính tình hồn nhiên nhưng bộp chộp, làm

việc đại khái, thường bị anh truỳ luôn. Anh nhạo báng cậu ta:

- Các anh xem, cuộc sống nó khổ thế đấy, 17 tuổi đi bộ đội,

không có gì bồi dưỡng.

Anh mệnh danh Sơn là "tia chớp nhiệt đới" để chế giễu cái tính

đại khái, chớp nhoáng của sơn. Anh bày cho cậu ta từng việc một,

từ xâu lưới, đập đá để lấy mảnh chèn lưới tới việc cột nhà tăng.

Nhiều khi Sơn làm lúng túng quá, anh giằng lấy dụng cụ mà làm

và chê trách:

- Cậu làm như tiểu tư sản học sinh. Cựu chiến binh mà không

biết rút kinh nghiệm à?

Trong nhiều vấn đề, anh thường truy Sơn, bắt cậu ta phân tích,

biện luận. Anh phản đối cái lối ầm ừ, buông xuôi, không tỏ thái độ

dứt khoát trước công việc. Anh thường bảo Sơn:

- Nếu thấy điều gì không đúng thì phải đấu tranh. Với thủ

trưởng cũng phải đấu tranh. Có chết cũng phải đấu tranh.

Anh nói với tôi:

- Cán bộ mà lơ mơ thì chết. Hoà bình lập lại thì lớp thằng Sơn

là cán bộ chứ ai. Phải làm cho hắn chịu rèn luyện mới được.

Anh hay dùng chữ "ba trợn" để chỉ những người làm bậy bạ.

Anh quen gọi cấp dưới của mình là "bạn chiến đấu". Anh rất hay

tâm sự. Vai vác ba lô nặng, chân bước thoăn thoắt, miệng anh hào

hứng kể đủ mọi chuyện, đặc biệt là những chuyện chiến đấu.

Sơn năm nay 23 tuổi, cao, đen. Cậu ta sống ít suy nghĩ, nói

năng bộp chộp. Từ "búa bổ" được cậu ta dùng vào mọi chỗ: "rét búa

bổ", "cá nhiều búa bổ", "củi ướt búa bổ"... Hôm nghỉ ở cầu chữ Y, cậu

ta khoe biết câu cá kiểu Nam Bộ và cả kiểu Bắc Bộ. Nhưng cậu ta

câu không được con cá nào mà còn bị mắc lưỡi câu trong hang. Cậu

196

ta lội xuống suối nhưng không lặn, cứ đứng khom lưng, chúi đầu

xuống nước mà mò. Anh Thuận cười ha hả:

- Các ông xem thằng Sơn câu kiểu Nam Bộ đấy, khu không ướt

mà ướt đầu gối. Câu dược cá, để lên lưng mình mà nướng.

Đêm, tôi đang ngủ say thì thấy có người túm lấy lưng võng giật

giật:

- Dậy ăn cháo!

Mở mắt thấy Quân đang đứng cuối võng, bấm đèn gọi.

Sang bên nhà đã thấy anh em quây quần bên nồi cháo lớn.

Cạnh đó là một con chồn đã sạch lông và một con khác đã bị xẻ mất

nửa dưới thân.

Ngày 14/5/1971

Vì không chuyển được gạo lên, ở đây ăn toàn sắn. Thực ra tại

đây có rất nhiều gạo, nhưng là gạo để dành cho tân binh nên không

ai được đụng đến. Sáng, 5 người đi mót sắn, khoảng mười một giờ

về, mang theo 5 gùi sắn nặng với những củ mập mạp.

Ngày 15/5/1971

Lúc ngủ dậy đã thấy anh em treo một con cheo trên dàn bếp.

Cheo giống mang nhưng nhỏ hơn nhiều, đặc biệt có bộ chân cao và

rất nhỏ. Thịt cheo mềm, thơm ngọt như thịt gà.

Đang ăn cơm thì có một đoàn bộ đội vào. Anh Thuận và các anh

em khác đều phấn khởi đón đoàn. Đó là người của đơn vị anh. Nơi

cần đi qua, địch đã rút. Ngày mai, chúng tôi sẽ lên đường.

Mấy cậu vệ binh quay ra lột sắn, mài lấy bột làm bánh ăn

đường.

197

Tối, Vấn vừa đội đèn ra khỏi nhà đã nổ súng, sau đó xách về

một con mèo rừng. Con mèo ốm nhách, bụng lép kẹp, chắc định vào

kiếm gà.

Lúc sau, Tân kéo về một con tê tê to xụ, phải nặng tới 5 kg.

Trong này, mọi người gọi tê tê là con trút. Loài động vật này có vẩy

cứng, xếp lớp khắp từ đầu tới đuôi, khi bị đụng đến liền nằm cuộn

tròn. Lối tự vệ bị động đó làm hại chúng ghê gớm. Thịt tê tê ăn ngọt

và mềm.

Ngày 16/5/1971

Gần tối mới vượt sông Côn. Dòng sông nông nhưng lổn nhổn

những đá, lội khá chật vật. Tình hình bên kia bờ cũng im, không có

địch.

Ngày 17/5/1971

Đặt chân lên đất Bình Định. Lên dốc khá cao. Đường đầy dấu

bom đạn, vỏ đồ hộp và thỉnh thoảng lại gặp dấu tích của một ổ phục

kích của địch. Đỉnh Tà Mát bị bom Mỹ dùng mìn phá, tiện ngang

tất cả cây cối thành một bãi trống.

Ngày 18/5/1971

Leo lên đỉnh cao 980. Phía dưới là quận lỵ Vĩnh Thạnh - nơi ấy

địch tạm chiếm. Cả quận nằm trong một thung lũng dài và rộng. Từ

trên núi nhìn xuống thấy quận lỵ nằm trong một ô hình chữ nhật,

quanh có hàng rào ngăn thành mấy lớp. Có những con đường đỏ lói.

Lớn nhất là con đường 19. Từ đây xuống đó theo đường chim bay

chỉ có 3km.

Ngày 19/5/1971

Về tới "quận 2". Đây là một vùng núi đá, rừng thưa. Những

tảng đá to bằng cái nhà chen lấn nhau. Có nhiều hang, lèn rộng có

thể ở được. Những ngôi nhà nhỏ, lợp và che bằng những bao công sự

của bọn Pắc Chung Hy nép bên các lèn đá. Thoáng sáng và nóng

198

nực. Quanh nhà, anh em trồng nhiều dứa, đã ra trái nhưng nhỏ và

cằn cỗi. Gần khu vực nhà ở là rẫy bắp xanh tốt.

Gặp anh hùng Bùi Đức Sơn ở đây. Sơn 23 tuổi, người nhỏ bé,

tóc thưa, mảnh, khuôn mặt xương xương, đôi mắt một mí, sáng, đôi

lông mày thưa nhưng sắc. Anh nói năng từ tốn, hay cười. Vậy mà

trong chiến đấu, anh là một đặc công nhanh như sóc, từng nhiều

trận làm kẻ địch thất điên bát đảo. Qua chuyện trò với Sơn và một

số chiến sĩ, tôi được biết tâm lý của những anh lính mới: sau trận

chiến đấu đầu tiên về, anh nào cũng khoe mình suýt chết, tưởng

rằng mình ở mũi ác liệt nhất.

Đêm ngủ trong lèn đá. Nghe nước luồn róc rách trong kẽ đá

dưới lưng.

Ngày 20/5/1971

Nhà của tiểu ban Tuyên huấn lợp toàn bằng bao công sự. Hơn

một nửa là nhà, gần một nửa phía trong khóet sâu vào lòng núi

thành một cái hầm chắc chắn. Có bàn ghế bằng ván hẳn hoi. Ván

lấy từ các hòm vũ khí của địch vứt lại. Căn nhà nhỏ nhưng gọn ghẽ,

xinh xắn.

Làm việc với Sơn. Anh nhớ lại từng chặng đường phấn đấu của

mình, song kể lại nó bằng một giọng rất bình thản và diễn đạt như

một công việc quá bình thường, đơn giản.

Ngày 21 - 25/5/1971

Cả E bộ đang tập trung vào công tác cõng gạo. Phải chuyển

mấy tấn gạo về dự trữ. Ngày nào cũng có người đi cõng gạo. Tiếng

đóng hòm làm kho vang lên chí chát.

Sơn cũng hay tán gẫu. Tán tào lao thiên đế, tán chuyện về

người khác thì cậu ta rất hăng. Nhưng khi nói đến mình thì cậu ta

ngập ngừng, nhát gừng, buồn tẻ đến sốt ruột. Tôi phải gặp các anh

em khác để hỏi chuyện về cậu ta.

199

Sang đại đội 71 gặp Siêu. Anh vào Nam từ năm 1965, là Đại

đội trưởng của Sơn từ trước. Anh người Nam Hà, vóc người vừa

phải, tính tình vồ vập cởi mở. Anh kể chuyện về Sơn rất say sưa,

cung cấp cho tôi nhiều chi tiết tốt.

Ngày 29/5/1971

Trung đoàn cho một liên lạc dẫn chúng tôi qua Tỉnh uỷ. Đi

được một hồi lại gặp Định và Sửu, hai phóng viên quay phim. Hai

anh cho biết địch đã đổ quân ở dốc Phụ Nữ, vậy là tắc đường.

Chúng tôi quyết định nhập vào đoàn của 2 người. Cậu liên lạc

được "thả", loáng một cái đã biến mất.

Chúng tôi về M6. Tối, nghỉ lại một làng đồng bào. Làng này

nằm ở một sườn núi, núp bên các vách đá hoặc chui trong những

lèn đá. Có chừng vài ba chục người. ở đây phụ nữ rất khoẻ, nhất là

những cô gái đang lớn, trẻ con khá bụ bẫm, kháu khỉnh.

Tôi nghỉ ở nhà anh Khả. Anh nói tiếng Kinh rất thạo, kể

chuyện hay. Anh nói rằng hồi bọn Sư đoàn 4 Mỹ còn ở đây, chúng

càn luôn. Thu thóc về để trong hang, trong kho, chúng đốt sạch. Chỉ

có mì (sắn) ăn thôi. Có khi bị chúng bao quanh, nằm trong đám mì

non suốt 3 ngày đêm, không ăn, không uống. Có khi trốn trong

hang, trẻ nhỏ khóc phải bịt miệng suốt, vì thế mà chúng đau luôn,

ốm nhom. Nhưng, đêm vẫn bám đất mà sản xuất. Anh nói: "Có chết

cũng chết trên rẫy, bên gốc mì". Du kích luôn bám đánh địch. Có

hôm anh và 2 du kích khác bò vào tận sân bay dã chiến của chúng,

thấy chúng đang ngồi đánh bài, Khơ nói: "Để mình bắn trước, hồi

giờ mình chưa được bắn Mỹ" và bắn một phát CKC làm thằng Mỹ

bật ngửa. Anh em bắn vào tiếp, giết chết một số, số còn lại la ó ran

trời. Hôm sau, sáng sớm chúng đã gọi trực thăng đến vớt đi. Bò lên

thấy máu đọng thành vũng. Còn đồ hộp tha hồ lượm mà ăn. Hồi đó

đồng bào lượm cả kho, cất ăn dần. Súng AR15 cũng nhiều.

Nhà có cô bé Mưa chừng 16 tuổi tính tình nhí nhảnh hay cười.

200

Sáng 30/5/1971

Suốt ngày qua, tối qua và sáng nay địch cho Môranh quần, trực

thăng bắn, pháo câu tới vùng Bãi Tranh, Suối Quéo. Nghe nói

chúng đổ quân chặn khẩu, bị ta đánh đau nên chúng phản ứng dữ.

Đứng trên mỏm đá ở đây nhìn rõ trực thăng hạ cánh, quân bộ chạy

lốc nhốc - đây tới đó đi bộ chừng một giờ đồng hồ.

Anh Khả nói rằng ở đây bom đạn thường dội xuống. Có lần B52

dội gần, lũ nhỏ chết ngất một lúc mới tỉnh dậy.

Quá trưa, chúng tôi theo Lâm - một du kích người nhỏ, chắc -

qua "đầm" (cách gọi của dồng bào chỉ một xóm nhỏ) bên kia núi. Đi

theo kiểu xuyên sơn, toàn chui rúc trong gai góc, lau lách và leo

trèo trên những tảng đá to tướng. Lâm nhảy như sóc trên các tảng

đá. Gần đến chỗ băng qua đường hành lang, cách chỗ địch đổ quân

hôm qua chừng nửa giờ đồng hồ, Lâm bảo chúng tôi dừng lại đi sau.

Anh tháo dép cột vào thắt lưng rồi tiến lên trước thận trọng, đầu

nghiêng qua, nghiêng lại nghe ngóng, xem xét, sau đó mới vẫy

chúng tôi tiến theo. Vượt dốc, tiến theo một vùng nhiều hang đá

lớn. Đồng bào ở đây không làm nhà cửa gì mà gác sạp trong hang

lấy chỗ ăn ở. Vùng này hiện nay đang phát rẫy chứ chưa đốt rẫy

nào cả. Có những rẫy đu đủ, dứa lớn, mấy nải chuối trên cây đã

chín vàng ửng, bị chồn ăn mấy trái.

Đồng bào vùng này biết dệt vải - dệt rất thủ công, với khung

cửi nhỏ bằng tre, gỗ. Sản phẩm là những tấm vải dài, nhỏ, có pha

màu sắc khá nhã để nối vào váy cho đẹp. Còn khăn của đồng bào

khá hay, dài, màu đen, có gắn những chuối hạt cườm, khi đội lên

giống cái mũ Ca lô nhưng lại có một giải quấn tròn phía sau như

búi tóc. Thanh niên rất thích đánh đàn - loại đàn làm bằng ống

nứa, một đầu đục lỗ, xỏ cây qua để cột dây, một đầu nối với một quả

bầu, có từ 8 đến 12 dây, âm thanh không phong phú lắm nhưng

nghe dập dìu, rộn rã.

Ngày 31 /5/1971

Ở lại đây một ngày. Buổi chiều, bà con ở tổ bên cạnh mời sang

ở. Bà con bảo anh em đến gần bên mà không sang thăm bà con là

201

không được. Khi chúng tôi qua thì bà con đã nấu sẵn một nồi sắn.

Một ông già tiếp chúng tôi, mời chúng tôi ăn sắn.

Đồng bào vùng này đều thuộc dân tộc Bana, rất ân cần, chăm

sóc chúng tôi. Ngày 1/6/1971

Sáng, bà con nấu cho chúng tôi ăn sớm để chúng tôi đi. Mặc dù

bà con ăn nhiều sắn, rất ít gạo nhưng vẫn nấu cho chúng tôi nhiều

gạo, ít sắn. Khi chúng tôi đi, bà con góp gạo cho chúng tôi mang theo

ăn đường. Một ông già mang cho chúng tôi một lon muối và bảo: "Tội

nghiệp các cháu ở xa đến, không có gì cho các cháu ăn, các cháu cầm

đỡ ít muối ăn đường". Hành động ấy khiến chúng tôi vô cùng cảm

động. Tất nhiên chúng tôi không dám nhận số muối đó vì biết rằng

đồng bào rất thiếu muối.

Khi đi qua "đầm" của anh Ninh, bà con cũng mang gạo, muối

ra ủng hộ. Đồng bào nói mãi, chúng tôi đành nhận gạo.

Ninh là một du kích nhỏ bé, xương xương, đen, rắn chắc, có mái

tóc đen, quăn, ngắn. Anh lủi trong rừng nhanh thoăn thoắt. Anh đã

từng bò vào ổ phục kích của Mỹ lấy bi đông và súng. Khẩu AR15

mang theo là chiến lợi phẩm của lần ấy. Ninh dẫn chúng tôi xuyên

rừng qua M3. Đường nhỏ, cheo leo, chui rúc nhiều, cỏ tranh cứa nát

2 ống tay, bông lau rụng đầy người, rặm vô cùng. Xuống sông Quéo

phải tắm giặt rồi mới tiếp tục đi được.

Chiều đã ở M3. Có nhiều hang ở được.

Ngày 2/6/1 971

Về tới ban Tuyên huấn. Nơi đây cũng là rừng núi, hang lèn.

Cửa khầu kẹt nên cuộc sống khô khan. Gạo ít, phải ăn tiết

kiệm, ghế thêm sắn. Tuy nhiên, so với Khu vẫn tươi hơn nhiều vì có

mắm cái, đậu phộng và một lon rưỡi gạo một ngày.

Từ Ngày 14/6/1971

Phải dọn nhà sang ở chung với ban Binh vận. Dăng tăng ở tạm.

Trời lại đổ mưa sầm sập. Mối bay ra dầy đặc, bu khắp người, rất

khó chịu. Chật chội, ướt át.

202

Chúng tôi dự hội nghị do Tỉnh uỷ tổ chức về triển khai công tác

nổi dậy. Tinh thần chung là phải bám sát dân, phát động phong

trào nổi dậy, kết hợp với tấn công vũ trang, mở rộng vùng giải

phóng. Dự hội nghị có cán bộ các xã trong tỉnh, hầu hết còn rất trẻ.

Các anh ở ban Tuyên huấn nói với tôi rằng cuộc chiến đấu dưới

đồng bằng rất khốc liệt, cán bộ hy sinh liên tục, do đó hiếm có cán

bộ lớn tuổi. Nhiều khi, qua một kỳ hội nghị, đến hội nghị sau, đã

gặp tới gần một nửa là cán bộ mới. Số bị thay, hầu hết đã hy sinh,

chỉ rất ít được rút lên tỉnh và hoạ hoằn mới có kẻ phản bội.

Anh Toàn, Phó Bí thư Tỉnh ủy, hướng dẫn thảo luận: Phải

đứng trên vị trí của người cách mạng triệt để mà đánh giá tình

hình địch - ta. Phải có quan điểm thực tiễn. Không nhìn chung

chung mà phải nhìn rất cụ thể: âm mưu, thủ đoạn, lực lượng địch.

Là cán bộ ở cơ sở, càng phải thấy rõ chỗ nào địch mạnh, yếu? Đánh

giá quần chúng cũng vậy, không thể chung chung, vơ đũa cả nắm.

Anh Toàn gợi ý mấy điểm để hội nghị chú ý về cách đánh giá

địch - ta như sau: Hiện còn lúng túng về đánh giá chỗ mạnh, chỗ

yếu của địch. Nói chung, nhìn chung thì thấy địch yếu, nhưng nhìn

ở xã mình lại thấy địch mạnh. Địch yếu, nhưng quá tàn bạo, do vậy,

khó đưa quần chúng lên hành động.

Các đại biểu dự hội nghị phát biểu rất sôi nổi. Tôi ghi lại mấy ý

kiến như sau:

- Đồng chí Tiến, xã Mỹ Lợi huyện Phù Mỹ: Địch ở địa phương

tôi nhiều, có mạnh, nhưng chỉ mạnh khi ta không đánh. Khi ta

đánh, chúng rất hoang mang, bỏ chạy. Du kích ít, đánh nhỏ, nhưng

địch cũng hoảng sợ. Do đó kết luận địch rất yếu.

- Đồng chí Bình, xã Cát Khánh huyện Phù Cát: Địch yếu rõ

ràng. Cụ thể ở Tường Lâm: địch đông, nhưng yếu cả về tư tưởng và

tổ chức, nội bộ mâu thuẫn, thua quần chúng, ta nổ súng là bỏ chạy.

Sở dĩ chúng còn vênh vang, kích bác vì ta hoạt động yếu. Có bữa chỉ

có 2 người đánh vài quả lựu đạn mà địch cũng chạy, nhưng sau đó

lại không có ai đánh chúng nữa.

203

- Đồng chí Hương, huyện Tuy Phước: Nhìn về hiện tượng, thấy

địch đông, bên trong cài cấy gián điệp, thủ đoạn thâm hiểm, gây

cho ta những khó khăn nhất định. Nhưng đó chỉ là tạm thời. Qua

hoạt động của ta, lộ ra những mặt yếu của địch - yếu về tinh thần,

mâu thuẫn nội bộ, không tin nhau. Trong số địch, phần lớn là tiêu

cực, lưng chừng, ít tên ngoan cố - bọn này bị cô lập. Cũng phải thấy

mặt mạnh của địch, qua đó mà cảnh giác.

- Đồng chí Vui, huyện An Nhơn: Hiện nay Bảo An là bọn dã

man tàn bạo nhất. Chúng chỉ đánh đập chứ không xét hỏi quần

chúng. Địch cũng rất nham hiểm, dùng chiến tranh tâm lý, dùng

điệp ngầm phá hoại ta. Từ chỗ có 26 trung đội Dân vệ, nay chúng

đã có 67 trung đội - chúng đã thực hiện được âm mưu đôn quân, bắt

lính. Địch dự định đến cuối năm 1970 bình định xong An Nhơn, và

đã tiến hành bình định Nhơn Mỹ đầu tiên, nhưng đến nay vẫn

không thực hiện được. Chúng phải giải tán toàn bộ mười một đoàn

Bình định, tăng cường lực lượng cảnh sát, chứng tỏ chúng không

còn lừa mị được dân nữa. Đã đến lúc quần chúng nổi dậy. Bọn ác ôn

chạy dạt, cả tháng không dám về, do vậy thế kìm kẹp của địch bị

lỏng. Bọn Bảo an tuy còn hung hăng, tàn bạo, nhưng không dám

bung ra như trước. Tuy vậy, số tàn bạo rất ít, phần đông là lùng

chừng. Ví dụ ở Nhơn Hậu có 7 trung đội Bảo an nhưng không hoạt

dộng gì.

- Đồng chí Thành, huyện Phù Mỹ: Địch còn mạnh: quân số còn

đông, phương tiện chiến tranh còn khá (còn nguyên 45 trung đội

Dân vệ, tăng thêm 3 trung đội thanh niên chiến đấu thành 28

trung đội). Địch yếu về tư tưởng, tổ chức, giữa trên và dưới mâu

thuẫn, khi bị đánh thì mạnh trên trên chạy, mạnh dưới dưới chạy.

Dân vệ, Phòng vệ dân sự tổ chức lỏng lẻo, bất tuân lệnh. Mạnh là

tạm thời, yếu là cơ bản. Ví dụ: mới đây chỉ có 6 du kích, chia làm 3

tổ đánh cũng làm cho một tiểu đoàn cùng 24 tên Thám báo phải

chạy tán lọan.

- Đồng chí Lam, huyện Phù Cát: Địch đông, nhưng bị phân hóa,

nhiều người bị ép buộc, đa số là nông dân. Địch gian ác, nham

hiểm, luôn tìm chỗ yếu của ta mà đánh phá. Tuy vậy, chúng rất sợ

bạo lực quần chúng.

204

Tổng kết hội nghị, anh Toàn nêu những vấn đề cơ bản như sau:

Thấy rõ âm mưu địch vô cùng xảo quyệt. Lực lượng kìm kẹp

nhân dân chủ yếu là ác ôn trong ngụy quân, ngụy quyền. Địch còn

mạnh về vũ khí, quân số, thủ đoạn tàn bạo, nham hiểm, nhưng đã

lộ rõ nhiều mặt yếu cơ bản: ô hợp, không được lòng dân, yếu về

chính trị, bị cô lập.

Chúng ta chưa sát, chưa hiểu rõ tâm tư, nguyện vọng của quần

chúng; đánh giá quần chúng gia đình cách mạng không đúng, có lúc

nghi ngờ, thậm chí có nơi vi phạm chính sách đối với gia đình cách

mạng.

Đã nhận thức rõ hơn về quần chúng: Địch bắt lính nhiều, do đó

gia đình bính sĩ ngụy rất đông. Số gia đình đó khổ vì địch, ôm mối

hận thù với địch, nhiều gia đình muốn tham gia cách mạng. Nếu

vận động quần chúng nổi dậy mà không đi vào những gia đình binh

sĩ ngụy thì không được. Do vậy, phải chú ý cả những gia đình binh

sĩ ngụy. Mặt tích cực của quần chúng là cơ bản: Luôn luôn đối lập

vơí kẻ thù. Căm thù địch sâu sắc. Ngay ở trong vùng địch kẹp, sự

lãnh đạo của ta ít, quần chúng vẫn nổi dậy phá đồn bốt, đánh Mỹ.

Quan hệ giữa quần chúng với Đảng rất gắn bó, quần chúng luôn

luôn tin Đảng. Bất cứ người cách mạng nào cũng phải hiểu quần

chúng, tin quần chúng, gắn bó với quần chúng, nếu tách rời quần

chúng sẽ chết khô như cây mất rễ. Khả năng bạo lực vũ trang của

quần chúng sắp đến còn mạnh hơn nhiều hiện nay.

Trên cơ sở nhận thức mới, đã tin hơn ở khả năng diệt ác, phá

kìm, giành quyền làm chủ, tin hơn ở bạo lực của quần chúng.

Anh Toàn nhấn mạnh về hướng chỉ đạo sắp tới của Tỉnh ủy:

Phải theo dõi sát địch, hiểu rõ địch để đánh địch. Quá trình đánh

bại âm mưu bình định nông thôn của địch là quá trình tấn công liên

tục và toàn diện. Phải kết hợp giữa thường xuyên tấn công và các

cao điểm tấn công. Tấn công toàn diện, cả chính trị, quân sự, kinh

tế, văn hóa - tư tưởng. Tấn công và chống phản kích phải gắn chặt

với nhau. Cách tấn công tốt nhất, quyết định thắng lợi, là dùng bạo

lực của quần chúng. Tất nhiên phải kết hợp tốt lực lượng quân sự -

205

đó là yếu tố quan trọng. Phải kết hợp chặt chẽ giữa tiến công quân

sự và nổi dậy của quần chúng, tấn công bằng 3 mũi giáp công,

chống mọi biểu hiện ỷ lại quân sự đơn thuần. Tấn công gắn liền với

làm rã ác ôn ngụy quân ngụy quyền, do vậy phải đẩy mạnh công tác

binh vận, không những vận động binh sĩ địch, mà phải vận động cả

vào hàng ngũ ngụy quyền. Tấn công phải nhằm đúng đối tượng, vì

sức ta không thể làm tràn lan được. Ví dụ: tập trung diệt ác ôn đầu

sỏ - quan trọng nhất là chất lượng từng tên địch bị ta diệt. Tấn công

vào những mục tiêu mà quần chúng bức xúc nhất, như bắt lính, dồn

dân. Phải trụ bám, xây dựng lực lượng, làm công tác tư tưởng. Một

cơ sở đưọc coi là đã làm chủ phải đạt 5 tiêu chuẩn: Lực lượng địch

tan rã. Quần chúng được phát động. Quần chúng có thực lực 3 mũi

giáp công. Quần chúng chịu sự chỉ đạo của Đảng. Động viên được

nhân tài vật lực.

Anh Toàn khái quát 5 vấn đề cơ bản là: Trụ bám. Phát động

quần chúng. Xây dựng thực lực. Ba mũi giáp công. Tổ chức, chỉ huy,

chỉ đạo. 4 mục tiêu là: Diệt ác, giành quyền làm chủ tại chỗ, nhanh

chóng xây dựng lực lượng. Nắm vững thời cơ, nổi dậy thường xuyên,

trọng điểm, bức chốt nhổ đồn, đưa dân về, tạo cơ sở sản xuất. Nổi

dậy liên mảng. Chống phản kích.

Tranh thủ những lúc nghỉ của hội nghị, tôi gặp gỡ các đồng chí

cán bộ xã, hỏi và ghi chép được khá nhiều chuyện về tấn công, nổi

dậy, những gương diệt ác, phá kìm... Tôi rất quan tâm đến việc

đánh giá kẻ địch: Từ đầu tháng 5, chúng bắt đầu "Bình định mới" -

vẫn bằng thủ đoạn tam giác chiến nhưng thâm độc hơn: Dùng phân

đội nhỏ bung ra, có khi dùng máy bay tập kích bất ngờ vào vị trí

của ta. Dùng cảnh sát (dã chiến và đặc biệt) làm xung kích trong

bình định mới - mỗi xã có một phân chi cảnh sát 15 tên. Phát triển

mạnh gián điệp trong quần chúng, qua đó phát hiện cơ sở cách

mạng, khống chế, uy hiếp, giao nhiệm vụ, đánh vào hạ tầng cơ sở

cách mạng, vô hiệu hóa cơ sở ta. Đôn quân bắt lính. Cơ động hóa lực

lượng Bảo an. Có khi đôn thẳng từ Phòng vệ dân sự (như du kích

của ta) lên Cộng hòa (như bộ đội chủ lực của ta). Động viên lính đi

bắt thanh niên: đơn vị nào bắt được 10 - 15 thanh niên bổ sung vào

lính thì không phải đi Tây nguyên. Bảo an đã trở thành lực lượng

nòng cốt chủ yếu ở địa phương để thực hiện bình định mới. Quân số

206

bọn Bảo an đầy đủ hơn, sung sức hơn, tinh thần khá hơn bọn Cộng

hòa, Dân vệ. Chặn hành lang, cửa khẩu của ta. Rải chất độc tàn

phá mùa màng ở vùng núi. Tăng cường vơ vét, cướp bóc ở nông

thôn. Tăng thuế ở thành thị...

Tôi tự nhủ phải khai thác được tài liệu để viết tin, bài chống lại

những thủ đoạn trên đây của địch.

Chia tay các đồng chí, hẹn gặp nhau ở đồng bằng.

Tôi tranh thủ thời gian viết bài về anh hùng Bùi Đức Sơn và

nhờ Thiện - tổ trưởng tổ điện đài của Ban Tuyên huấn tỉnh - chuyển

về Khu.

Những trận chiến đấu xuất sắc của anh hùng Bùi Đức Sơn

Trung đội trưởng Minh dẫn về trung đội 1 một thanh niên gày

gò. Anh em xúm lại thăm hỏi:

- Sao, tân binh hả?

- Về làm liên lạc được chứ?

- Này, đừng tưởng nhé, một tay chiến đấu cừ đấy. Cứ nhìn đôi

mắt sáng, nhìn cái dáng lanh lợi của cậu ta mà xem!

Nói vậy, nhưng thấy Sơn nhỏ yếu quá, anh em trong trung đội

chẳng để Sơn làm việc gì cả. Còn Sơn, cậu ta cũng không chịu ngồi

yên, Sơn xin về đơn vị chủ lực này có phải là để được chiều chuộng

đâu? Mơ ước được tham gia những trận đánh lớn, diệt thật nhiều

địch cứ cháy bỏng trong lòng người thanh niên 18 tuổi ấy. Sơn mò

mẫm xem từ khẩu CKC đến quả lựu đạn chày. Vũ khí của tụi địch,

Sơn không lạ gì, vì hồi ở du kích, Sơn đã dùng hoài rồi. Nhưng vũ

khí của ta thì Sơn chưa quen. Sơn nằn nì anh em chỉ cho cách lên

đạn, chỉnh súng, liệng lựu đạn chày... Trưa nào Sơn cũng cắm cúi

tháo, lắp, ngắm, chỉnh.

207

Sau khi Sơn về được 3 ngày thì đơn vị bước vào trận chiến đấu

quyết liệt với bọn không vận Mỹ. Hôm ấy, mới sớm tinh mơ, địch đã

cho máy bay lên bắn phá vùng chợ Cát. Đơn vị đã sẵn sàng ở công

sự chờ chúng. Xin mãi, Sơn mới được anh Minh giao cho khẩu CKC

và mấy quả lựu đạn. Nhưng anh dặn dò rất cẩn thận.

- Cứ theo sát anh, chú Sơn nhé!

- Dạ! - Sơn ngoan ngoãn trả lời và ngước mắt nhìn lên bầu trời

xanh lồng lộng. Trên đó, giờ đây không chỉ có mây trắng và nắng

vàng, mà còn có những cái bóng đen ngòm của bầy trực thăng Mỹ.

Chúng xà xuống rất thấp. Dải đất cát mịn mà trắng xoá bỗng cuộn

thốc lên. Không gian chìm ngập trong bụi cát vàng khè, khói bom

đạn đen đặc. Những cây dừa, phi lao oằn mình sát đất, quằn quại,

ngả nghiêng. Sơn dướn người khỏi công sự, nhìn chằm chằm vào

trảng cát, mắt không chớp. Hàng chục chiếc máy bay đang sà

xuống, chong chóng xoay tít. Bỗng có cái tụt hẫng xuống, có cái đột

ngột vọt lên cao. Những thằng Mỹ vừa rời khỏi máy bay cụm lại, bò

xoài trên cát. Cối và đại liên của ta bố trí từ xa nã đạn tới tấp vào

giữa đội hình chúng.

- Xuất kích! Xung phong!

Sơn bật dậy, phốc khỏi công sự, lao đi trong tiếng hò reo của

dồng đội. Thấy một thằng Mỹ đang thu mình giữa đám cát bụi, Sơn

thốc tới như một cơn lốc.

- Đoàng! Khẩu CKC nổ đanh gọn. Thằng Mỹ dẫy dẫy. Sơn nhào

tới, đâm ngập lưỡi lê vào cái lồng ngực đỏ ối của nó rồi nhanh chóng

rút ra, vọt đuổi theo những thằng Mỹ khác, nện từng phát đạn chắc

chắn...

Đơn vị tạm rút về công sự. Lũ máy bay địch bị đánh bất ngờ,

vọt cả lên, bỏ lại xác đồng bọn ngổn ngang trên trảng cát. Anh Minh

vỗ vai Sơn:

- Chú đánh khá lắm!

Sơn gật gật đầu, song lại cắn cắn môi, mắt chăm chăm nhìn ra

trảng cát. Nghĩ lại "hiệp" vừa rồi, Sơn bực quá: "Anh em có AK,

208

chắc quạt được nhiều địch lắm. Mình bắn CKC đì đọp, diệt chưa đủ

chục thằng, ít quá!"

- Xung phong!

Sơn lại lao như bay về phía trảng cát. Trước mắt Sơn chỉ thấy

một màu vàng lẫn màu xám đen và lồ lộ thân hình to lớn của một

chiếc bay lên thẳng đang hạ xuống. Nó xuống dần, xuống dần, sắp

sát đất rồi. Cánh cửa giữa thân nó mở trống hốc, nhốn nháo những

thằng lính. Sơn lao thẳng tới trước cửa chiếc máy bay, vung tay.

- Ầm! Một tia chớp loé lên giữa đám khói mù mịt, kèm theo một

tiếng nổ dữ dội. Tiếng nổ lại làm bùng lên một ngọn lửa hừng hực

phủ kín cả chiếc máy bay. Sơn thoáng cười, rồi lại xách súng lao

lên, tìm diệt những tên khác...

***

Cuộc chiến đấu sôi nổi cứ cuốn hút Sơn đi. Bước chân người

chiến sĩ Giải phóng đã đi qua biết bao làng xóm của miền Trung rực

lửa, tìm diệt quân thù. Hôm nay, Sơn lại cùng đồng đội trở về chiến

đấu ngay trên đất Bình Định, quê hương anh.

Một buổi chiều êm ả, Sơn, Hoài ra Đá Bàn ngồi nhìn về phía

đồng bằng. Hoài người cùng huyện Hoài Nhơn với Sơn. Hai anh em

thân nhau như hình với bóng. Sơn, Hoài ngồi kề bên nhau, đau đáu

nhìn về quê hương. Làng Phụng Du thân thương của Sơn đó. Ngày

xưa, nơi đây rợp bóng dừa, nhìn từ xa đến chỉ thấy bao la bát ngát

một mầu xanh hiền hoà. Màu xanh của ruộng vườn nối liền với màu

xanh của biển cả trải rộng tới tận chân trời. Sơn nắm chặt tay Hoài,

lòng quặn đau. Màu xanh ấy giờ đây đâu còn nguyên vẹn nữa.

Khắp nơi chi chít những vết bom đạn đỏ lói. Nhiều cây dừa, phi lao

cụt ngọn chọc thẳng lên trời xanh cái thân hình tơi tả, gầy guộc.

Ngay trên nền làng cũ của anh, đất bị cày ủi tung lên, đỏ quạch.

Một cái sở Mỹ lố lăng nằm nghễu nghện ngay trên khu nhà cũ của

Sơn, nhức nhối giữa mắt Sơn như một cái gai, quanh đó là đồn bốt,

lô cốt, rào vi. Sơn chỉ về phía gò ú nói với Hoài:

209

- Nhà tao chỉ cách đó 500 mét thôi mi ạ. Không biết giờ đây bà

già ra sao. Ông già bị tụi hắn bắt đầy ra Côn Đảo cũng biệt tích...

Hoài nhìn Sơn thân thiết:

- Nhớ nhà lắm ne? Tao cũng nhớ quá mi ơi! Trận này hai thằng

phải đánh cho ngon nhen.

Sơn thấy có bàn tay ai đặt nhẹ lên vai. Quay lại đã thấy đại đội

trưởng Siêu, chính trị viên Hợp đứng đó từ lúc nào. Hai anh ngồi

xuống, bá vai Hoài và Sơn.

- Sao, hai đứa sắp được đánh địch ngay trên quê hương, có vui

không?

- Dạ, vui lắm anh!

- Bọn ta giao ước nhé: chuyến này đánh tan gò ú, giải phóng xã

thằng Sơn, xong sẽ giải phóng luôn xã thằng Hoài, được chứ?

Giọng nói sôi nổi của hai anh làm Hoài và Sơn mới thoáng buồn

vì chạnh nhớ quê hương, bỗng vui lên. Bốn bàn tay siết chặt, bốn

đôi mắt nhìn thẳng vào nhau, sáng lên: chúng ta sẽ chiến đấu quét

sạch quân giặc, giải phóng quê hương, giải phóng miền Nam.

... Hôm nay đã là ngày 8 tháng 1 rồi. Mùa xuân mới lại đến.

Mùa Xuân gợi nhớ những ngày tổng tấn công sôi nổi. Đêm nay, đơn

vị Sơn hành quân đi đánh vị trí gò ú. Mưa xuân rắc nhẹ. Gió xuân

mơn man da thịt những chiến sĩ Giải phóng. Đơn vị của Sơn đã đến

vị trí tập kết và đang chuẩn bị tiếp cận vị trí địch. Sau những ngày

trực tiếp đi điều tra, luồn vào tận chỉ huy sở địch, hôm nay với

cương vị trung đội trưởng, Sơn xung phong làm mũi trưởng mũi chủ

yếu. Những người chiến sĩ Giải phóng đang tiến sát vào tim kẻ thù.

Sơn bò trước tiên. Anh dán mình trên đất quê hương, nhoài tới. Đất

pha sỏi lởm chởm làm da thịt anh rớm máu. Nhưng những giọt mưa

xuân thấm đượm trên mặt đất mát rượi lại làm Sơn thấy thật dễ

chịu. Anh em vẫn tiến vào một cách êm nhẹ, nhanh chóng. Đã qua

bốn lớp rào rồi. Trên trời, thỉnh thoảng lại bùng lên một phát pháo

210

sáng. Đồn địch chợt hiện lên nhợt nhạt dưới ánh sáng vàng vọt.

"Mũi" của Sơn dừng lại trước lớp rào thứ 5. Thằng lính gác đang đi

tới, đi lui ngay trước cửa mở. Chiếc đèn pin của nó lia qua lia lại

như mắt con thú dữ. Mũi súng AK của Sơn cũng rê đi rê lại theo

bóng nó, sẵn sàng nhả đạn. Ánh đèn lại lướt tới, rọi giữa đội hình

của anh em rồi phụt tắt. Thằng giặc chắc phát hiện ra quân ta, tắt

đèn định bắn. Nhưng khẩu AK của Sơn đã nổ hai phát ròn tan.

Thằng địch vừa ngã vật xuống. Sơn đã vọt qua lớp rào, đạp lên xác

hắn, phốc vào khu trung tâm.

- Ầm! ầm! ầm!

Ba quả thủ pháo từ tay Sơn phóng vọt vào nhà chỉ huy và cụm

điện đài, nổ vang. Bọn địch trong nhà đứa chết rụi, đứa bị thương

kêu như bò rống. Hai tên giặc văng ra khỏi nhà, la chí choé. Sơn

nhào tới nện cho mỗi đứa một báng súng, chúng câm lặng.

Sau phút bàng hoàng, chiếc lô cốt gần chỉ huy sở choàng dậy,

khạc đạn ra phía cửa mở. Anh em bị cản lại trước làn đạn đỏ lừ, dày

đặc. Sơn đang tung hoành giữa trung tâm, thoáng nhìn thấy làn

đạn ác hiểm ấy, bèn vòng lại phía sau, xáp thẳng tới lô cốt, dộng

cho nó một trái thủ pháo. Khẩu đại liên câm bặt. Bộ đội ta ào ào

xông lên. Những tia chớp thủ pháo nhoáng lên khắp nơi, tiến sâu

vào giữa căn cứ địch, kéo theo những tiếng nổ dữ dội, bùng lên

những khối lửa khổng lồ, thiêu rụi quân địch. Sơn thét lớn:

- B40 lên ngay!

Thinh xách B40 tới. Sơn chỉ về phía một ngôi nhà lớn nằm sâu

phía sau khu chỉ huy:

- Kho đạn đấy, cho nó một phát!

"Bình!"- Quả đạn lao vút lên, kéo theo một luồng lửa lớn, đâm

sầm vào ngôi nhà, bung ra một chùm hoa cải rực rỡ. Kho đạn rùng

mình, cháy phực lên, nổ loạn xạ.

211

Bọn địch trong các nhà, lô cốt bị đánh chết nằm la liệt. Những

tên sống sót xô nhau nhảy xuống giao thông hào, chạy về phía hầm

ngầm. Sơn cứ chạy dọc theo bờ hào, bắn những loạt AK khiến nhiều

đứa ngã gục xuống, xác đè lên nhau.

15 phút trôi qua. Anh em đã đánh hết thủ pháo, lựu đạn. Bọn

địch đã bị diệt gần hết, chỉ còn một cụm dưới hầm ngầm. Sơn ra

lệnh cho anh em rút. Còn anh thì chạy đi kiếm vũ khí của bọn địch

để diệt nốt chúng. Chạy tới cửa mở gặp Hợp, Sơn vội báo báo:

- Hiện giờ chỉ còn một cụm quân ở hầm ngầm. Đề nghị anh dẫn

anh em ra, để tôi vào đánh luôn.

Hợp đưa thủ pháo, lựu đạn và chai cháy cho Sơn, hỏi:

- Có cần người phối hợp không?

- Báo cáo, chỉ còn một cụm địch, tôi diệt được.

Sơn trả lời rồi lao vụt đi. Một quả pháo sáng từ đồn bọn Mỹ tận

xa hốt hoảng vụt lên, nổ bục, treo lơ lửng trên đầu Sơn. Bóng Sơn

thấp thoáng giữa những ngôi nhà, lô cốt địch đổ nát, cháy rừng rực.

Sơn lao tới phía hầm ngầm. Bọn địch đang chen lấn nhau ở phía

miệng hầm. Anh nghiến răng, liệng vô đó một quả thủ pháo, một

quả lựu đạn. Bọn địch đổ rạp xuống, rên la. Những tiếng kêu quái

gở như của ma quỷ từ địa ngục phát lên vậy. Sơn thoáng nghĩ:

"Không ăn thua, hầm sâu tới 7 mét, dài 100 mét, đứng trên đánh

không được gọn. Phải chui xuống đánh". Không để bọn địch kịp rúc

sâu vào trong, Sơn nhảy đại xuống. Thịch! Thịch! Một bậc. Hai

bậc... Sơn lọt thỏm vào giữa cái miệng hầm đen ngòm. Lòng hầm tối

om, chỉ nghe bọn địch rên rỉ, la hoảng dưới đó. Sơn khom người

nắm chặt trái thủ pháo và chai cháy, liệng vô giữa chỗ ồn ào nhất

rồi vọt lên.

- Ùng!

Tiếng nổ âm vang trong lòng đất. Một luồng lửa xanh phụt ra

miệng hầm. Một luồng gió mạnh thốc lên. Sơn vừa nhoi lên khỏi

212

mặt đất, chân còn thòng dưới miệng hầm, liền bị gió hất tung lên;

sức mạnh ghê gớm của luồng gió làm Sơn văng ra xa 7,8 mét, nằm

sóng soài bên cột cờ đồn địch. Sơn chỉ thoáng nhìn thấy luồng lửa

xanh ấy. Sau đó, một màn đen bịt bùng ập tới, bọc kín đầu óc anh.

... Gần sáng rồi. Mưa ướt đầm đìa cây cỏ. Những giọt nước lạnh

ngắt đọng trên mặt làm Sơn choàng tỉnh. Anh mở mắt ra, thấy lửa

vẫn rực cháy nơi kho đạn. Tai Sơn ù đặc. Mặt mũi rát bỏng. Cơ thể

nhũn bấy như cua lột mai. Đồn địch vắng tanh vắng ngắt. Sơn

trừng mắt nhìn kho đạn, rồi chực gục xuống. "Ráng lên! Ráng lên

trở về với đội ngũ mà chiến đấu!". Có tiếng gọi nào vang vang lên

vậy, nghe đâu xa thẳm tận đáy lòng. Tiếng gọi của người chiến sĩ

không bao giờ khuất phục trước khó khăn, lúc nào cũng tha thiết

được cùng đội ngũ chiến đấu. Sơn chống tay dậy, bắt đầu bò đi. Lửa

cháy rừng rực soi rõ phương hướng cho Sơn. Được 10 thước, Sơn lại

xỉu xuống. Anh áp má trên mặt đất mát rượi. Mặt đất có những

ngọn cỏ êm êm đã từng thấm máu cha ông, giờ lại thấm máu anh,

truyền cho anh sức mạnh. Sơn nhỏm dậy, bò tới...

Khi trời mờ sáng thì Sơn ra khỏi căn cứ địch. Cách đó không xa

có một xóm nhỏ nằm trong một vườn chuối. Sơn thầm nghĩ: "Bây

giờ đi đâu? Xung quanh dày đặc đồn địch. Cứ vô xóm đó. Gặp dân là

sẽ ổn cả". Anh ráng sức bò thật nhanh về phía xóm nhỏ.

Một ông già từ trong một ngôi nhà lụp sụp bước ra. Ông đứng

lặng bên người chiến sĩ mình mẩy bỏng rộp, tóc cháy quăn queo.

Sơn nhỏm dậy, nói hổn hển trong hơi thở đứt đoạn:

- Con là bộ đội giải phóng đánh gò ú hồi hôm...

Ông già nói một câu gì đó. Tai Sơn điếc đặc, không nghe được.

Ông già cúi xuống, nhìn thẳng vào mắt Sơn, tay chỉ lên dãy núi

phía xa xa. Ông ghé lưng vào, cõng Sơn dậy. Sơn nằm trên lưng

ông, mê man. Anh mơ màng cảm thấy như mình đang đi trên một

chiếc thuyền nhỏ giữa biển cả. Ông già lúc thì đi lom khom, lúc thì

bò toài trên ruộng lúa, vạt tranh, đưa Sơn vượt qua mọi đồn bốt

địch, tiến về dãy núi phía Tây.

***

213

Phong trào cách mạng trong tỉnh ngày càng phát triển mạnh

mẽ. Nhiệm vụ diệt ác ôn hỗ trợ đồng bào nổi dậy phá kìm, giành

quyền làm chủ càng cấp bách. Một hôm, trong khi đi liên hệ với địa

phương để chuẩn bị đánh căn cứ gò Trạm, Sơn gặp đồng chí Bí thư

Huyện uỷ. Đồng chí nói với Sơn:

- Vùng này có tên Hiếu, ác ôn khét tiếng. Hắn chuyên giả làm

người buôn bò, heo, lân la tới các vùng để điều tra tình hình cơ sở ta,

về tìm cách đánh phá. Hắn còn trực tiếp nhúng tay vào việc tra tấn tù

binh. Hắn thường dùng một mảnh bom sắc quấn vào một sợi vải dài,

quật lên khắp mình mẩy người tù cho toé máu ra. Hắn cũng quen lối

lấy đinh đóng lên bàn tay người tù. Diệt được tên Hiếu sớm ngày nào,

phong trào cách mạng ở địa phương có lợi ngày ấy.

Nghe tới đây, Sơn nắm chặt tay đồng chí Bí thư, nói cương

quyết:

- Để tôi diệt nó.

Đồng chí bí thư trầm ngâm:

- Địa phương cũng đang tìm cách diệt hắn. Nhưng hắn rất xảo

quyệt. Cứ tối đến là hắn về quận lỵ ngủ. Đường về đó lại nằm giữa

5,6 ấp chiến lược, đông dày quân địch.

Sơn tha thiết :

- Nhất định tôi sẽ tìm mọi cách để diệt hắn. Chỉ yêu cầu các

đồng chí cho điều tra nắm vững quy luật hoạt động của hắn, cho

người đi với tôi để nhận dạng hắn.

...Một buổi chiều, trên con đường từ Cát Nhơn đi Phù Cát có

hai thanh niên đứng tán gẫu bên một cột cây số. Cách đó 150 mét là

một đồn Bảo an. Đầu đường bên kia, cách 200 mét cũng có một

trung đội Dân vệ đóng giữ. Trên đường, xe cộ đi lại tấp nập. Những

chiếc xe Hon đa phóng vụt qua, máy êm ro. Đã xế chiều rồi. Đường

vắng dần. Người thanh niên cao lớn vỗ vai người thanh niên nhỏ bé,

chỉ về phía Cát Nhơn:

- Anh Sơn, thằng Hiếu tới đó.

214

Bùi Đức Sơn bước ra sát mép đường, nhìn chăm chăm vào chiếc

Hon đa đang tiến lại gần. Trên xe, ngồi lái là một gã đàn ông to

khoẻ như trâu mộng, ngồi sau là một gã đàn ông nhỏ bé hơn. Khi

chiếc xe còn cách khoảng 10 thước, Sơn đứng hẳn ra ngoài đường,

vẫy vẫy tay:

- Này anh, về Phù Cát phải không, cho tôi hỏi thăm chút.

Gã đàn ông hãm xe lại. Những sợi tóc xoăn rủ lòng thòng trước

trán, che bớt khuôn mặt to bạnh, da đỏ lự. Gã cau có:

- Thằng nhỏ, sao mày dám cản xe tao?

- Ông cứ bình tĩnh cho tôi hỏi chút. Ông có phải là ông Hiếu?

Ông về Phù Cát chứ?

- Mày muốn gì tao hả?

Gã quát lên thật hách dịch. Nhận rõ mặt thằng Hiếu, Sơn móc

khẩu súng ngắn dắt trong lưng quần ra, chĩa vào hắn:

- Giơ tay lên. Cục cựa tao bắn bể đầu.

Tên Hiếu run rẩy giơ tay lên, mặt tái mét. Gã đàn ông phía sau

hoảng hốt vụt chạy. Sơn đưa súng theo, bóp cò. Nhưng viên đạn

không nổ. Anh nhanh chóng giật cơ bẩm, bắn phát thư hai, hắn bổ

xấp xuống ruộng. Thằng Hiếu hoảng sợ đến cao độ, mặt tái mét.

Sơn chĩa súng vào ngực nó tuyên bố:

- Mi là ác ôn, có nhiều nợ máu với đồng bào, hôm nay mi phải

đền tội.

Sơn bóp cò nhưng viên đạn lại thối. Thằng ác ôn nhắm mắt lại,

tưởng cái chết đã chụp lên đầu, nghe tiếng "tách" liền mở mắt ra,

đưa tay vào bao súng bên hông. Nhưng Sơn đã kịp thời giật cơ bẩm,

bắn tiếp phát nữa. Tên Hiếu ngã khụyu xuống, la lối:

- Ươi trời ơi, Cộng sản giết tôi, cứu tôi với!

215

Sơn bồi cho nó một phát nữa. Thằng ác ôn khoẻ như gấu vẫn

chưa chết mà còn quằn quại, rên rỉ. Bọn Dân vệ, Bảo an nghe tiếng

súng, hốt hoảng chúi đầu vào lô cốt, kêu la vang trời. Sơn thấy phải

kết liễu nhanh đời tên ác ôn này. Anh kéo tay anh du kích, liệng

một trái lựa đạn giữa bụng tên ác ôn. Anh du kích liệng tiếp một

trái nữa, phá tan chiếc xe Hon đa.

Bọn địch lúc này mới xả súng về phía đường, nơi có xác tên

Hiếu và chiếc Hon đa tan nát. Sơn và anh du kích băng xuống đồng,

chạy về căn cứ. Những quả M79 đuổi theo nổ tốc tốc nhưng vô

hiệu...

***

Trên đây chỉ là 3 trong số 46 trận đánh của Anh hùng Bùi Đức

Sơn. Anh đã tiêu diệt 176 tên Mỹ -nguỵ, gấp 8 lần số tuổi đời mình.

Riêng trận Gò ú, anh diệt 70 tên địch, diệt gọn ban chỉ huy đại đội,

phá huỷ một điện đài 15WAT, một đại liên, một lô cốt, một hầm

ngầm, góp phần tích cực cùng đồng đội diệt gọn một đại đội 150 tên

đóng ở căn cứ này.

Hiện nay, với cương vị đại đại đội trưởng, Bùi Đức Sơn quyết

tâm cùng đồng đội xây dựng đơn vị mình giỏi toàn diện, đã xuất

quân là chiến thắng.

Ngày 17/6/1971

Lên đường đi Phù Mỹ. Nhằm phương Đông mà tiến. Xuyên qua

những rừng cây nhỏ, đầy gai, qua những đồi tranh nóng bỏng. Gió

thổi bạt cả hơi. Nắng hầm hập. Nhìn qua đồi Bà Tám thấy địch

đóng tăng lố nhố trên đỉnh đồi. Khi đi xuống một con suối, thấy một

mảnh giấy ghim vào thân cây, ghi: "Địch cách đây 500 mét!". Vẫn

lặng lẽ bước đi. Song đếm từng bước chân một. Cứ 2 bước chân là

một mét. 500 mét vị chi là 1.000 bước! Dè chừng đấy. Rải rác 2 bên

đường có hố kích của địch. Đi khoảng 3 - 400 mét có một đường rẽ.

Phía trước có dấu lá dấp lại. Chúng tôi rẽ sang phải, bỏ con đường

chính. Phía đó chắc có địch.

216

Trạm Tám ồn ào những người. Người cột võng la liệt, nằm chờ

để xuống khẩu. Anh em cho biết địch đổ quân lung tung. Cách đây

chừng 10 - 15 phút có địch. Nói nhỏ. Chặt củi cũng phải nhẹ tay.

Hồi trưa, đứng trên núi nhìn xuống thấy đồng bằng trải rộng

dưới tầm mắt. Mầu xanh vẫn là mầu bao trùm. Duy chỉ có một

vùng cát quanh núi là không có mầu xanh, trông như cái khăn tang

trắng nhờ quấn lấy chân núi.

Ngày 18/6/1971

Một giờ trưa, bắt đầu đi xuống. Thực sự bước tới đồng bằng rồi.

Đặt chân lên những cánh đồng rộng lớn. Đất bị bỏ hoang, cỏ mọc

um tùm. Xã Cát Sơn (Phù Cát) này trắng dân. Dân đã bị lùa hết

vào khu dồn.

Dần dần bước tới khu ruộng đã cày. Chắc cày lâu rồi, cỏ đã lại

mọc lên. bên cạnh thửa ruộng là một ngôi nhà bị đốt từ lúc nào. Có

những đống rơm to đứng trơ trọi trong những vòng dây thép gai rào

thưa.

Đến trạm giao liên. Mới chập tối, địch đã bắn đèn dù liên tục.

Pháo bắn rít xòen xoẹt trên đầu. Lối Vạn Thiện - Mỹ Hiệp có địch

nên phải đi vòng Phù Cát. Qua những đồng ruộng, xóm làng. Mặc

dầu là đêm, đường vẫn hiện lên trắng ợt dưới ánh sáng của những

ngọn đèn dù đua nhau phóng vụt lên và treo lơ lửng giữa trời. Bóng

người cứ đột ngột dựng đứng rồi ngả dần, dài ra theo quả đèn xuống

thấp dần. Gió đồng nội ngào ngạt. Có những thửa ruộng lúa đã lên

cao, rì rào trong gió. Có những thửa ruộng đã bừa, lõm chõm những

bó mạ chờ cấy. Tôi hít cái hơi phóng khoáng của đồng nội, sao thấy

thân yêu quá!

Xóm làng có nhiều dừa, tre. Qua một xóm nhà chi chít. Những

ngôi nhà tranh lớn nằm im lìm trong đêm. Không có dân, nhưng

vẫn có sự sống của con người. Một chú bê đứng ở một thềm nhà im

lặng nhìn chúng tôi. Tôi xoa đầu chú, chú cũng không động cựa. Có

tiếng ngan kêu khàn khàn trong chuồng. Có những bộ quần áo phụ

217

nữ phơi còn ướt. Có những giếng xây, nước mát lạnh. Đồng bào nơi

này vào ấp cả rồi. Ngày họ lại về. Chúng tôi chờ trực ở nơi này.

Giao liên ở dưới lên tên là Hùng. Anh không chịu dẫn chúng tôi

đi. Anh Bình - Tỉnh uỷ viên - gay gắt:

- Tôi phải về triển khai nghị quyết Tỉnh uỷ gấp. Còn dẫn hay

không thì tuỳ anh.

Hùng làu bàu:

- Tôi mới xuống, nếu xuống nữa, công việc ở nhà không ai giải

quyết.

Tuy vậy, anh vẫn giao công văn và dẫn chúng tôi đi.

Đang đi ở ruộng thì đột ngột leo lên một thành đất khá cao -

trên đó là đường xe lửa. Sau đó vượt đường số một. Con đường cao

như một con đê, rộng chừng 7 - 8 thước, trải nhựa. Đứng trên đường

nhìn về hướng Nam thấy gần đó có một vùng sáng ánh điện. Nổi

bật lên là hai ngọn đèn sáng rực như đèn pha. Đấy có thể là ấp

chiến lược.

Giao liên vẫn bám đường phía trước. Chúng tôi lặng lẽ bước

sau. Phải hết sức im lặng vì địch rất gần. Vào một xóm. Cô Tâm -

giao liên hợp pháp - dừng lại:

- Lấy dừa ăn!

Cô lục lục trong bờ rào, đưa ra 5 trái dừa lớn. Lấy rựa vạc, đục

nước uống. Rựa cùn nên chặt qúa khó, lại ồn nữa nên chỉ uống sơ sơ

mỗi người nửa trái. Dừa đã già nên nước hơi chua, nồng nồng mùi

bia. Moi vội vã mấy miếng cùi dừa rồi bỏ đi. Tôi tiếc rẻ ôm theo một

quả, một lúc lại phải bỏ lại.

Qua một ngôi nhà nhỏ. Ngoài sân có mấy du kích nằm ngủ,

súng AK để bên cạnh.

218

Lội qua sông La Tinh. Đi một hồi đến một khu gò. Chui vào đấy

cột võng nghỉ. Cô Tâm nằm lăn ra đất mà ngủ. Hùng đưa tấm ni

lông bảo cô trải nằm, cô vùng vằng không nhận. Hai người thì

thầm, dằn dỗi gì đó với nhau. Qua cách cư xử của họ, tôi đoán họ có

vẻ như mới yêu nhau, hay ít nhất cũng đang có tình cảm đặc biệt

với nhau. Có điều, không hiểu họ đã nhìn rõ mặt nhau chưa, bởi vì,

do công việc, họ chỉ được gặp nhau trong đêm.

Ngày 19/6/1971

Bầy te te siêng năng một cách vô tích sự. Hồi chiều qua, khi lũ

chim khác đã ngủ hết rồi, chúng còn bay nhao nhác, kêu tét te.

Sáng nay, chúng lại dậy sớm hơn hết thảy, gọi nhau rối rít. Bầy

chào mào, tu hú cũng hót theo lảnh lót. Dàn đồng ca vô thức của lũ

chim khiến chúng tôi bật dậy. Đi luồn trong lòng địch, nhiều khi

tiếng chim xao xác cũng khiến chúng tôi bị địch phát hiện, nên lúc

này không lòng dạ nào mà nghe chim hót. Cô Tâm tạm biệt chúng

tôi. Tới lúc chia tay rồi, tôi cũng không biết mặt cô, vì lúc này trời

vẫn tối. Có những cô gái bất hợp pháp lánh ra đây. Có những người

dắt bò qua.

Xã Mỹ Tài có những dải đất nhỏ bọc 4 phía. Chúng tôi nằm ở

rìa chứ không vào làng vì sợ bọn địch đột nhập. Để đồ đạc gọn gàng

rồi nằm ra đất ngủ một chút. Có hai em bé từ làng chạy ra nói gì đó

với anh Bình. Anh gọi Kính ra cảnh giới.

Từ chiều hôm qua đến nay đều phải đi đất, đạp gai đau quá -

không đi dép cao su vì sợ bọn địch phát hiện dấu vết. Toàn xã này

có 2 đại đội Bảo an (lính địa phương), 3 đại đội Cộng hoà (lính chủ

lực nguỵ). Chúng co lại 2 chốt nhưng vẫn có một số trài trong dân,

một số thỉnh thoảng đi lùng sục. Du kích ở đây có 10 người. Địch

vào thôn Vạn Thái - cách chỗ chúng tôi khoảng 5 phút đồng hồ.

Nhưng cũng yên trí vì nhân dân báo tin thường xuyên. Trên trời,

thỉnh thoảng vài chiếc máy bay trực thăng đi hốt quân ở đâu đó nổ

máy bạch bạch. Dưới đất, thỉnh thoảng nổ một vài tràng đại liên.

Gió thổi làm hàng phi lao kêu vi vút.

219

Chúng tôi vòng qua thôn Vạn Ninh để tiếp tục đi. Hai cô gái đi

trước bám đường - bám hợp pháp. Đi giữa những thôn xóm, vườn

dừa, giữa những cánh đồng màu tấp nập cày bừa, thấy náo nức lạ.

Khắp đất này đi tới đâu cũng thấy khí thế nổi dậy sôi sục. Tới

đâu cũng thấy bàn kế hoạch: tối nay, ngày mai... nổi dậy, phương

án nổi dậy.

Đồng chí Tài - Bí thư Thị uỷ Phù Mỹ - kể cho chúng tôi việc

diệt ác ngay trên quốc lộ, chuyện cô gái Phù Mỹ diệt ác giữa thị

trấn, chuyện bức rút san đồn với giọng sôi nổi hiếm có.

Đêm, tổ chức mít tinh trị tề điệp, phát động nổi dậy. Đồng bào

toàn xã đều tới, lại phải qua những đồn địch, nên tập hợp được đông

đủ cũng khá vất vả. Mãi gần 22 giờ mới bắt đầu. Đèn dầu thắp

bằng ấm, bằng lon sữa, sáng rực.

Trong vụ xử án này, tôi thấy một trường hợp thật phức tạp. út

Thám là một phụ nữ ngoài 40 tuổi, có 2 con gái, một con trai, trước

đây là người có nhiều công với cách mạng. Từ năm 1960, gia đình

này đã là cơ sở vững của cách mạng, chuyên theo dõi tình hình địch,

bảo vệ, nuôi nấng cán bộ. Có lần bọn địch được báo có hầm bí mật ở

gần nhà này. Chúng đến săm nhưng không thấy, bèn bắt Hành -

con gái thứ 2 của Thám - đánh đập rất dã man. Chúng bắn nát bàn

chân Hành nhưng vẫn không buộc được cô khai lấy một lời. Vậy mà

tới năm 1969, khi địch "bình định cấp tốc", dùng thủ đoạn tâm lý

chiến, cài cấy gián điệp, thì chính gia đình này lại trở thành điệp

báo nguy hiểm. Thám nhiều lần báo hoạt động của cán bộ, du kích

và dẫn địch đi đánh, gây thiệt hại nhiều cho ta. Còn Hành thì liên

hệ chặt chẽ với tên nguỵ binh ác ôn, hù doạ đồng bào. Khi đưa tên

này ra, tôi thấy bên cái căm thù còn trào lên một sự đau xót. Thám

người gầy gầy, búi tóc sau gáy như mọi bà má miền Nam khác. Còn

Hành là một cô gái cao cao, trắng trẻo, trông cũng không có nét gì

là ác hiểm cả. Tội của Thám lẽ ra phải xử tử. Nhưng xét công trước

đây, nhân dân chỉ bắt tù thôi. Còn Hành chỉ bị cảnh cáo trước dân,

phải đứng ra hứa hối cải. Cô ta mất hồn, lắp bắp không nói được

câu nào cả.

220

Họp về, anh em thanh niên dẫn đi chơi. Dưới ánh trăng nhạt,

trong vườn dừa mát mẻ, đi dạo chơi với những người con trai, con

gái tuổi xuân phơi phới, thấy thật bâng khuâng. ở đây còn nhiều

nam nữ thanh niên choai choai, nhưng đi thoát ly ít quá. Họ khai

bớt tuổi để trốn lính (nguỵ), song cũng để khỏi phải đi thoát ly (cách

mạng). Có người khai 12 tuổi nhưng thực ra đã ngoài 20, có vợ, có

con rồi.

Bên cạnh đó có những câu chuyện về tòng quân rất vui. Có chú

bé xách khăn gói đi nhập ngũ, mẹ níu theo gọi về, cậu nói:

- Thôi, má về trước đi, tui về sau. Má về chuẩn bị đồ cho tui vô

lính, rồi khi nào cách mạng họp gia đình binh sĩ nguỵ thì nhớ đi

nhe!

Mẹ đành mếu máo:

- Thôi, thế chờ tao bán con bò, kiếm ít ngàn cho thêm rồi hãy

đi, con!

Có chú bé suốt ngày lo đi lượm súng đạn, tìm cách đánh giặc.

Mẹ rày la, chú ta nói:

- Con đi làm việc cách mạng, con ăn cơm của cách mạng chứ

không phải cơm của mẹ!

Mẹ gắt

- Vậy mày giỏi, mày đi đâu ăn thì ăn, đừng ăn ở nhà nữa!

Chú tiếp luôn:

- Nhưng cách mạng phân công con ăn ở nhà này, mẹ tính sao?

Mẹ cười xoà, chịu lý của con.

Về ngủ chừng một tiếng đồng hồ rồi trở dậy vác ba lô đi. Trăng

nhàn nhạt. Nếu không có người dẫn đường, có lẽ tôi lạc vào nơi địch

221

ở một cách dễ dàng, vì tôi không rõ phương hướng ra sao mà địch

thì ở quanh quẩn vài trăm mét. Gà đã bắt đầu gáy sáng.

Anh em du kích dẫn vào nhà một đồng bào nghỉ. Nhà nướng

bánh tráng, nhúng nước bánh tráng đưa chúng tôi chấm nước mắm

ăn cho đỡ đói. Bà chủ nhà nói: "Thật tiếc, không có cá, có lươn cho

các chú ăn".

Vào một xóm ngủ. ở đây, nhà cửa cũng đàng hoàng, không thấy

có hầm tránh pháo. Có những ngôi nhà dùng tôn làm máng nước

nơi giọt gianh, sáng loáng. Có những chiếc giường gỗ sơn xanh, đẹp,

trải chiếu đàng hoàng. Ba năm rồi tôi mới thấy lại những thứ đó.

Ngày 20/6/1971

Vào nhà một bà già ăn cơm. Có cá kho, da bò xào, cơm gạo

trắng. Ăn xong, bọn tôi trả gạo. Cả bà già, ông già đều nói: "anh em

đừng ngại phiền bà con. Nói thật, ăn thì bọn tôi không lo, lo chỗ ở,

lo tình hình địch thôi. Rủi có gì thì khổ mấy anh, khổ cả bà con".

Chúng tôi họp với mấy cán bộ xã Mỹ tài, Mỹ Hiệp và huyện.

Họp ở một ngôi nhà cao ráo, sáng sủa. Có du kích cảnh giới các

phía. Ngủ ít quá, đi mệt quá nên bây giờ ai cũng phải đấu tranh

chật vật để tỉnh táo. Thu - Bí thư Mỹ tài - gà gật mãi, phải ra dấp

nước vào mặt cũng không tỉnh ngủ. Anh vấn một điếu thuốc nhưng

mới được một nửa đã ngủ, làm rơi điếu thuốc. Choàng dậy vấn lại,

chưa xong đã nhắm mắt, đánh rơi điếu thuốc lần nữa. Anh bực

mình lấy qụat quạt phành phạch nhưng mắt vẫn nhắm nghiền,

người ngả nghiêng.

Trời trong, gió lộng, không gian thoáng đãng thật đáng yêu.

Nhiều người buồn ngủ quá, anh Bình phải cho tạm nghỉ họp. Ai

nấy lăn ra ngủ say sưa... Tài và mấy anh em đi hái dừa. Những trái

dừa to đầy ắp nước, thứ nước trong vắt, mát tận gan ruột. Pha sữa,

nạo cùi non vào nước đó thì ngon tuyệt.

222

Về đêm, trời mưa giông. Sau cơn mưa, chúng tôi ra đi. Vùng

này có nhiều đồi, núi nhỏ. Băng trên những bờ ruộng nhỏ, thỉnh

thoảng lại thụt chân xuống ruộng. Vượt qua đường cái quận Phù

Mỹ rồi băng qua một đám ruộng nữa, tới một khu gò. Có 2 người cột

võng ngủ đó. Chúng tôi dừng lại, tranh thủ ngủ chút ít. Ngủ được

khoảng hơn một tiếng đồng hồ thì sáng.

Ngày 21/6/1971

Sáng, chúng tôi đi theo Bình - Bí thư Mỹ Chánh. Tình hình

yên, khỏi phải đi tối. Chúng tôi đi theo rìa núi. Rồi leo lên một hòn

núi nhỏ. Cây cối ở đây cằn cỗi, gai góc. Những chùm dủ dẻ chín

vàng. Những trái chim chim chín đỏ, tròn, kết thành hàng như

chuỗi cườm đỏ. Những cây dứa dại một gốc nhiều thân, vỏ nâu, gai

nổi u như những củ từ. Quận lỵ Phù Mỹ nổi lên trăng trắng, đo đỏ

giữa màu xanh rì của cây cối. Qua khỏi đỉnh đồi, chúng tôi ngồi lại

sau cây dứa dại để quan sát tình hình rồi mới đi xuống. Ngay dưới

chân đồi là những thửa ruộng mầu. Xa hơn một chút có những ngôi

nhà lợp mái tôn trắng toát. Tiếp đến là những đìa nước với những

hàng cây ngang dọc như bàn cờ. Sau đó là đầm nước lớn nối liền với

vụng nước ngọt. Đầm nước lặng không một gợn sóng, in hình mây

trắng, mây xanh trên trời, trông xốp như một đệm bông lớn. Biển

thì trông như một bức tường màu xanh dựng đứng ở nơi chân trời.

Một quả núi hình chiếc tầu chiến đứng chơi vơi giữa biển, nổi lên

cái mầu xanh đen mờ nhạt. Phía sát đầm nước, một quả núi mà

một nửa dát cát vàng tới đỉnh, một nửa khảm cây xanh, nổi lên cao

ngạo nghễ. Không gian thanh trong. Có những tiếng te te kêu trách

móc: 'Te te tò quách!". Tiếng chào mào hót vô tư. Chú bò nào đó chợt

kêu lên tiếng kêu trầm ấm, chìm ở dưới chân núi. Tiếng động cơ

Hon Đa kêu rền phía đường cái.

Thấy ổn thoả, chúng tôi lần xuống chân núi rồi bước ra đồng.

Có những thưả ruộng trồng đầy ớt, trái chín đỏ bên những luống

kiệu cằn cỗi. Trẻ em chăn từng bầy bò 9-10 con rải rác đó đây. Đi

vào một khu nhà. Nơi đây trước là ấp chiến lược, mới được mở ra. ở

nhà chỉ thấy mấy bà già, mấy cô gái và các em bé. Bà con hôm nay

kéo đi đấu tranh. Vào một nhà mua nước cam, bia để giải khát. Căn

nhà lợp tôn trắng, xây tường gạch, nóng hầm hập. Chủ nhà là một

223

cô gái trắng trẻo, mặc chiếc áo ni lông hoa, mầu thanh nhã. Nước

cam mát ngọt, tê tê đầu lưỡi gợi nhớ Hà Nội với cửa hàng giải khát

Bốn Mùa hay Cẩm Bình. Đi ra đường cái huyện. Con đường đất cát

nhỏ giờ này vắng người. Thấy 2 cô gái vác rựa, một cô vác một cây

gỗ lớn đi lại. Các cô khoe vừa đi đấu tranh về. Hai bên đường có 2

dẫy nhà gạch nhỏ. Mấy đứa bé ngồi lê la bên hè, nhét trái cây vào

ống tre bắn "tốc, tốc". Một em trai hỏi tôi có lấy đạn côn khôngg và

chạy đi lấy cho tôi. Một chiếc xe Hon đa chạy từ phía quận lỵ về,

chở theo 2 cô gái mặc áo ni lông màu cá vàng. Bình ra đón xe, đưa

giấy gì đó. Anh lái xe đeo kính đen, đội mũ phớt cầm giấy và lại cho

xe đi. Vùng này thuộc xã Mỹ Chánh.

Đi trên bờ đìa, ngửi mùi nước tanh tanh. Nước đang lên theo

thuỷ triều nên lớn. Những cây mắm mọc dưới nước có hàng chùm rễ

to bằng ngón tay cái, nổi trên mặt nước, có lá dầy tròn như lá mít,

ròn như bánh đa nướng, cành mọc tùm hum như một bồn hoa, trông

gọn, đẹp. Gió biển thổi về lồng lộng. Tôi rửa nước đầm, thấy xót mới

chợt nhớ đây gần biển lắm.

Bữa cơm trưa có cá biển tươi ngọt lừ.

Một số cán bộ xã nằm ở khu nhà ngoài đìa nước này chờ theo

dõi cuộc đấu tranh của đồng bào. Du kích leo lên cây dừa để quan

sát địch.

Xế chiều, chúng tôi trở ra xóm nhà bên đường. Nước đìa đã

xuống theo thuỷ triều, để lại một vành đai cát rộng chừng một

thước viền theo bờ đìa. Trên vành đai đó, những chú còng ló thụt

trước miệng hang. Loại còng này nhỏ bằng ngón tay cái, có bộ ngoe

nhỏ như chiếc đinh ghim, đỏ au, có một chiếc càng to bằng thân

cũng đỏ ối. Chiếc còng luôn gấp sát bên mình - cái mình sọc dưa đen

trắng. Các chú giơ cao chiếc càng to xù lên trước rồi bò ra khỏi

hang, kéo theo những viên cát nhỏ chắn trước cửa như chiến hào

vậy.

Xóm này nằm rải rác hai bên đường, với những ngôi nhà xây,

lợp tôn trắng, những ngôi nhà gạch 2 tầng xinh xắn. Một gia đình

dọn cơm cho chúng tôi ăn, có cá biển, thịt heo, rau muống và mắm

224

cá. Bữa cơm đầy hương vị gia đình, ba năm nay tôi mới gặp lại. Ăn

xong, nghỉ một lát rồi chuyển sang ngôi nhà nằm sâu phía trong,

cách xa đường cái. Dù sao cũng phải cảnh giác vì ngôi nhà đó gần

đường, nếu có kẻ nào đi qua liệng vô một trái lựu đạn là đủ tổn thất

lớn. Vả lại, bọn Cộng hoà mới tập trung một tiểu đoàn tại chùa An

Quang, cách đây không xa, nơi chúng tôi mới đi qua hồi sáng -

chúng có thể tập kích bất ngờ. 9 giờ tối, chúng tôi ra đi. Đi dọc theo

đường cái. Bước chân phóng khoáng, không bị vấp váp đá, cây,

nhùng nhằng dây dợ như đường núi. Con đường này ta làm chủ

nhiều đoạn, nên giao thông địch bị cắt dứt, đêm đến ta đi trên

đường một cách tự do. Thỉnh thoảng phải vòng tránh những tuyến

bố phòng chặn giao thông địch. Đêm nay, trời trong trẻo. Sao gắn

cho trời muôn nghìn đôi mắt sáng lấp lánh, vô tư và lãnh đạm. Dải

Ngân Hà trải lòng êm ả giữa cõi xa xăm. Gió biển tràn về lồng lộng.

Tôi nhìn đắm đuối về phía biển Đề Gi. Nơi đó có những ánh đèn

măng sông sáng xanh rực rỡ, nhấp nha nhấp nháy. Một quả pháo

sáng thật vô duyên, tự nhiên lại len vào cái vùng sáng mỹ miều ấy

bằng một đốm sáng vàng eỏ lả, ma quái, run rẩy, chấp chới.

Rồi bước đi trên bãi cát của xã Mỹ Thành. Bãi cát bao la ngời

trắng. Phi lao, dừa mọc thành rừng trên bãi cát, ru gió vi vu. Thỉnh

thoảng lại lội qua những vũng nước rộng. Bước chân đạp nước bắn

tung toé, làm xáo động lên những đốm lân tinh sáng yếu ớt.

Qua khỏi Động Dương, đi chếch về phía tay phải một chút trên

bãi cát, chúng tôi tiến ra sát bờ biển. Giờ đây tôi mới được gặp biển

sau bao năm mong đợi. Biển đón tôi bằng tiếng sóng ì ầm. Trong

ánh sáng sao, tôi nhìn thấy lưỡi sóng trắng của biển liếm vào bờ

cát. Tôi đi sát biển, muốn gửi trọn tấm tình tha thiết đối với biển,

nhìn biển không chán mắt. Mỗi con sóng chỉ như một cây gỗ lớn bị

xô vào bờ, tới sát bờ bỗng biến thành một chiếc tên lửa trắng toát,

phóng vụt theo bờ cát rồi tan biến đi, để lại những bọt trắng xoá tan

xèo xèo trong cát. Biển gửi vào bờ cái dào dạt của lòng mình qua

những đợt sóng bất tận. Biển cũng gửi ánh sáng của lòng mình qua

những lưỡi sóng đó. Mỗi con sóng tạt vào bờ, lúc rút đi còn để lại

những bọt sóng trắng có lốm đốm những ánh lân tinh. ánh lân tinh

tưởng đã tan biến vào trong cát, khi gặp những bước chân đá thốc

lên, lại bắn ra những đốm sáng xanh tinh nghịch. Tôi bước sát mép

225

nước, mặc cho nước tạt ướt ống quần. Tôi kéo mạnh chân trên cát

làm bung ra từ bộ mặt mịn màng ấy những đốm lân tinh. Tôi cúi

vốc một hớp nước uống vào lòng.

Hôm nay, người con của núi rừng về gặp biển. Xin uống một

hớp nước mặn mòi của biển. Xin mang vào tận đáy lòng tấm tình

dào dạt, mãnh liệt đến hung tợn của biển. Ta muốn lòng ta bao la

như biển để chứa đựng được tất cả cái chiều sâu thăm thẳm, cái bề

rộng mênh mông, cái dạt dào ầm ã của cuộc đời. Biển là sự ngưng

đọng của đất trời, mưa nắng. Tất cả những gì tinh tuý nhất, ô uế

nhất của vật chất đều dồn về đây, nhào trộn với nhau, tranh chấp

với nhau, làm nên những sản phẩm vật chất kỳ diệu khác. Ta muốn

tâm hồn ta cũng là sự ngưng đọng của cuộc đời, của con người và

thiên nhiên, của những cái đẹp đẽ và xấu xa trong xã hội. Và ta

muốn sóng của tâm hồn ta sẽ nhào trộn chúng, đập tan chúng, kết

tinh chúng thành những sản phẩm tinh thần cao thượng. Đó là ước

mơ. Ước mơ chắc gì đã thực hiện được. Nhưng xin cứ ước mơ và

nguyện sống theo ước mơ.

Thanh Bình - Tỉnh uỷ viên, Bí thư Huyện uỷ - và cô Năm -

Chấp hành Huyện đoàn - đều nằm xoài trên cát. Năm là cô gái gầy

gầy nhưng có nét hóm hỉnh, miệng cười rất tươi. Cô kể rằng hồi nhỏ

đi học không có trường lớp, mỗi trò một chiếc ghế đòn, tiện nhà nào

vào nhà ấy ngồi nhờ thành lớp. Vào thời kỳ khó khăn, rất khan

hiếm thực phẩm, khi ăn mắm cái, Năm và các bạn không rửa chén

đũa, để đến bữa sau đổ nước vào khoắng cho có mùi tanh. Cứ thế

cho đến khi nào bát đũa không còn chút mùi tanh nào nữa với dùng

vào việc khác. Quả là bước trên cát chóng mỏi chân thật. Tôi và

Kính vào một xóm chài trên biển. Xóm nhỏ nằm im lìm trên cát. Từ

những ngôi nhà nhỏ hắt ra những ánh đèn dầu yếu ớt. Mọi người

đang ngủ say. Một bà cụ dậy mời chúng tôi uống nước. Bên cạnh

võng bà nằm là một nồi lớn bắc trên bếp đang sôi sùng sục. Củi phi

lao cháy rất đượm. Bà cụ nói: đang nấu bánh tét, nhưng mới được

một hồi lửa, chắc chưa chín. Bà lật lớp bánh ở trên, chọn lấy hai cặp

đưa chúng tôi.

226

Vào thôn Tân Phụng (Mỹ Thọ) ngủ. Thôn này cũng nằm trên

bãi cát ven biển, có những ngôi nhà xây bên những cây phi lao

duyên dáng.

Ngày 22/6/1971

Về P.U (huyện uỷ). Lại đi trên bờ biển đón sóng gió dạt dào.

Sớm tinh mơ, trông biển như nhuộm một màu đen. Nhưng khi mặt

trời đã lên, biển lại nhuộm một màu xanh biếc. Tôi muốn gửi cả

tâm hồn vào lòng biển. Tôi nhào vào lòng biển mà lội bơi. Biển vồ

vập ôm lấy tôi, vuốt ve tôi bằng bàn tay sóng dịu dàng. Tôi thả sức

bơi lướt trên mặt biển, mặc cho nước biển mặn chát bắn vào mặt xót

xọt.

Tôi vô ý để đôi dép gần mép nước, liền bị sóng cuốn đi một

chiếc. Suýt nữa thì mất. Biển vô tư và nghiêm khắc lắm đấy, biển

không tha thứ những anh ngờ nghệch đâu.

Cơ quan P. (huyện) nằm sát biển trong những hang đá nhỏ.

Ngồi ở "nhà" nhìn xuống biến, thấy những đốm trắng của sóng cứ

nở hoa mãi và có những đoàn ghe máy của đồng bào đi làm cá dập

dìu trên biển. Phong cảnh sẽ thật hoà bình nếu thỉnh thoảng không

có một vài chiếc trực thăng, Mô - ranh bay lượn, tìm kiếm. Nơi này

chúng đã từng rải xăng đốt trắng cả đá. Bây giờ những bọt xăng

vàng vàng, xôm xốp còn dính đầy các tảng đá.

Chiều, lại rời hang xuống bãi. Nước biển rút đi, nhưng còn

luyến tiếc bãi bờ nên còn để lại một phần nhỏ cơ thể mình trên vũng

cát, hục đá. ở đó, tôm cá bị mắc kẹt, bơi loạn. Có con cá dài, bơi

khoẻ, lao vọt qua bờ đá, sang vực bên kia. Có những con cá nhỏ

mang mầu sắc xanh đỏ sặc sỡ. Có những con giống loài cua nhưng

chân rất dài và toàn thân biếc xanh, xen xọc vàng vàng, đo đỏ rất

đẹp. Bầy còng mình mỏng, chân dài chạy xào xạo trên đá, rúc vào

các ngách đá trốn người. Có những con ốc con mang cái vỏ mầu vân

vân nhưng thân không giống ốc, có đầu, ngoe, càng hẳn hoi bò trên

cát. Vết chân của chúng tạo thành những đường dài hình chân rết

trên cát, y như vết bánh xe đạp tí hon vậy. Cứ thấy động là chúng

thu mình vào vỏ, nằm im thin thít. Cô Lý - con anh Bình - chạy

227

tung tăng trên bãi biển bắt nhum. Loài vật này thật kỳ lạ, trông

như một trái cây lớn đen thui, gai tua tủa. Những cái gai ấy luôn

động đậy, găm vào những gì chạm đến nó. Đập nát mình nó ra sẽ

lấy được ruột, trông mầu hồng hồng, nhuyễn như một thứ bột nhào

nước, ăn rất ngon.

Gần tối, chúng tôi ra làng ngủ. Về đêm, làng sáng nhấp nháy

những ánh đèn. Những cô gái ngồi bên hè đan lưới. Sát ngay biển

có một quán bán nước đá, nước cam. Cạnh đó là một quán hàng.

Chủ quán là một bà người béo tốt. Một đứa nhỏ đọc bi bô bài thơ

nào đó nói về giao thông của ta. Chúng tôi ngồi uống nước mát, đón

gió biển mát, ngóng nhìn về phía biển Đề Gi với những ánh đèn

măng sông xanh mát.

Ngày 23/ 6/1971

Bốn rưỡi sáng, trở dậy về cơ quan. Không nên ở lại đây ban

ngày, vì có thể hải thuyền sẽ mò đến. Thỉnh thoảng bọn nguỵ cũng

đưa bo bo đến bán xăng dầu cho đồng bào.

Lại tắm biển. Tôi yêu biển và không sợ biển. Tôi lao vào lòng

biển, bơi mãi ra khơi xa.

Chiều nay trời ầm ì muốn làm giông. Mặt biển xám lại theo

mầu mây. Những con hải âu trắng loá vẫn bay chấp cha chấp chới.

Ngoài khơi không xa lắm có một chiếc tầu tuần tiễu trắng xoá

và một chiếc hải thuyền chạy chậm chạp.

Ngày 24/6/1971

Hôm nay tôi buồn. Tôi nhìn biển thấy sóng cũng lặng lẽ, mênh

mang. Tôi buồn vì tôi nghe tin một người con gái mới quen vừa bị

địch bắt. Đó là Vân - PUV (Huyện uỷ viên). Không hiểu tại sao mới

gặp thôi, tôi đã có cảm tình đặc biệt với người con gái ấy. Vân có đôi

mắt to vừa phải, tròn, sáng, hay nhìn thẳng. Khi Vân gặp anh

Xang, vồ vập thăm hỏi anh, thì cũng là lúc tôi gặp cô lần đầu, nhìn

cô hoài mà cô không biết. Nghe giọng ấm mà vang của Vân, tôi thấy

228

mến. Nhìn thái độ vồn vã của Vân, tôi nghĩ rằng cô là người giàu

tình cảm, chân thực. Trong ánh đèn dầu mờ nhạt, tôi thấy mắt Vân

cứ lấp lánh sáng.

Lúc tạm biệt, tôi bắt tay Vân, bàn tay thật êm ấm. Tôi hỏi bao

giờ Vân về, Vân trả lời:

- Ngày 23 em về, anh!

Cô ra đi, mặc chiếc áo mầu mỡ gà, xách cái túi ni lông mầu

mận chín.

Tôi mong gặp lại Vân. Tôi dự định rồi sẽ nói chuyện với Vân

nhiều, sẽ hỏi về quê hương Mỹ Hiệp của Vân, hỏi về công tác của

Vân. Ngày 23 đã qua. Anh Bình nôn nóng bồn chồn. Tôi đau đáu

trông đợi. Và hôm nay thì một chị mới thoát khỏi nhà giam báo tin

Vân bị địch bắt trưa hôm qua. Tôi không muốn tin. Nhưng người

con gái xách túi ni lông mầu mận chín ấy hiển nhiên là Vân rồi.

Anh lo cho em, Vân ơi! Kẻ thù chắc sẽ tra hỏi, hành hạ em. Anh

mong em sẽ vượt qua tất cả để trở về yên lành.

Được cơ sở báo địch sẽ càn lớn ở vùng này. Toàn P.U chuẩn bị

di chuyển, sẽ phải đi đêm. Tôi tranh thủ cột võng ngủ một chút.

Nghe anh em gọi, vội choàng dậy. Mắt nặng trĩu nhưng vẫn ráng

mở to, mò mẫm trong lèn đá mà cuốn võng.

Mò trong đêm tối qua các tảng đá lớn mà xuống bãi biển. Đoạn

đường ngắn nhưng quá cheo leo nên đi thật căng. Xuống bãi biển,

anh Bình nằm xoài trên bãi cát thở dốc. Anh đang đau, mấy ngày

nay làm việc căng quá, thức đêm nhiều nên xuống sức ghê gớm. Hai

bên má anh thịt teo đi, da nhăn lại, chảy xệ xuống.

Khi vào làng Tân Phụng, tôi gặp một đoàn người từ xa tới.

Nghe có người nói:"Cô Vân làm chi mà hối dữ vậy", tôi chợt giật

mình. Nhưng cũng chẳng dám nghĩ rằng đó là người con gái tôi

đang mong. Vân đang nằm trong tay quân địch kia mà. Nghĩ vậy và

lại thấy buồn quá, thấy nhớ Vân quá! Tôi lặng lẽ bước vào một ngôi

229

nhà, lại nghe có người gọi: "Vân vào đây". Tôi vội nhìn ra cửa. Trong

ánh sáng lờ mờ tôi nhận ra Vân. Đôi mắt của Vân trông chậm chạp

và mệt mỏi. Anh em hỏi dồn dập:

- Sao nói bị bắt?

Vân trả lời:

- Bị nó bắt nhưng trốn về được.

Vân kể sơ qua chuyện mình, rồi cứ để quần xắn ống chân như

vậy mà nằm trên giường. Tôi muốn để Vân nghỉ, nhưng đến giờ

hành quân rồi, đành phải gọi Vân đi. Vân vừa đi vừa kể chuyện

mình bị bắt bằng cái giọng đầy căm phẫn. Bọn địch đã đưa Vân vào

trụ sở xã. Chúng lục soát khắp người Vân, bạt tai Vân. Buổi trưa,

địch ngủ cả, khoá chặt cửa. Vân nghĩ: "nếu ở đây sẽ chết, vì bọn

địch đã điện về xã". Bọn ác ôn địa phương còn lạ gì Vân. Chúng đã

từng nói với má: "Bà làm được đồng nào thì cho con Vân ăn đồng

nấy để rồi nó chết. Thế nào nó cũng chết với bọn tui". Thế là Vân

vạch rào chui ra - dù có vướng lựu đạn cũng cam lòng. Ra một lúc,

nhớ đến cái nón -vì nón rất cần để người con gái che mắt địch - Vân

trở vào lấy nón rồi vượt 5 lớp rào, chạy đi. May đón được xe Hon Đa,

bảo anh lái xe phóng nhanh, vượt qua vùng địch kiểm soát.

Ngày 25/6/1971

3 giờ sáng lên đường. Đi trên động cát trắng mênh mông. Bước

trên cát, mỏi nhừ cả chân. Trong đêm tối, động cát hiện lên trắng

mờ mờ, thanh vắng. Gió thổi tràn lan, mát rượi. Nếu đi cùng Vân

thì vui biết mấy. Tôi đang nghĩ về Vân thì Hoa - một cô gái cao cao -

bỗng hỏi:

- Anh có biết chị Vân không?

- Có chứ, anh gặp chị ấy ở Mỹ Tài. Mà sao kia?

- Không, có sao đâu. Nhưng mà chị ấy hỏi anh.

- Hỏi lúc nào?

230

- Hỏi hồi nãy, hỏi anh đâu.

Hoa trả lời rồi cười khúc khích. Tiếng cười gieo vào lòng tôi một

niềm vui.

Hoa dẫn bọn tôi đi lạc, luẩn quẩn mãi giữa động cát, đạp bừa

cả vào gai xương rồng. Cuối cùng đi về phía Tây. Đi trên đường cái.

Sắp sáng rồi. Đã nhìn thấy mặt nhau lờ mờ.

Tôi ngồi nghỉ bên đường. Vân đi tới. Tôi nhìn Vân, không biết

Vân có thấy tôi không? Vân quay lại chỗ tôi ngồi, đứng im lặng.

Chúng tôi nhìn nhau trong ánh lê minh trong sạch.

- Vân ở lại đây à?

- Dạ, em ở lại xóm. Anh đi lên núi đi, không có sáng mất rồi, lỡ

địch tới...

Vân đi một đoạn rồi dừng lại, đứng bên đường. Tôi dùng dằng

chẳng muốn đi ngay. Rồi cũng phải dấn bước chân lên. ở chiến

trường, cuộc sống khắc nghiệt lắm, chẳng mấy khi chiều theo tình

cảm con người. Thoắt gặp nhau, thoắt lại xa nhau.

Bắt đầu leo lên núi. Quả núi này nhỏ, không cao lắm và chỉ có

cây nhỏ, thấp. Theo một dòng suối nhỏ mà đi lên. phải vất vả lắm

mới leo lên được những hòn đá tảng to lớn. Đến lưng chừng núi,

chúng tôi ngồi lại, nghỉ trên một tảng đá lớn, nhìn xuống biển. Bình

minh đang lên. phía chân trời rực lên ánh sáng màu hồng, xanh xen

lẫn. Những đám mây đủ hình đủ vẻ, mầu sắc sặc sỡ lơ lửng ở đường

chân trời, như luyến tiếc biển, không muốn bay cao lên.

Chỗ ở là một lòng suối cạn, nằm ở lưng chừng núi. Anh Bình

lên gần tới nơi thì thở dốc rồi ngồi lại, vừa thở hổn hển, vừa rên. Cột

võng tạm bợ bên các lèn đá hay dưới rừng cây non mà nghỉ. Sau đó

anh Bình họp với một số cán bộ của ngành. Đau như vậy mà bắt tay

vào việc, anh rất tỉnh táo, nói rất sôi nổi. Chiều, anh lại nằm rên,

không ăn gì được.

231

Gần tối thì Vân lên.

Ngày 26/6/1971, thứ 7

Chiều nay, tôi được sống những giây phút êm dịu bên Vân. Vân

sốt, phải ăn cháo, da vàng hẳn đi. Vân nằm trên võng. Tôi ngồi

võng kề bên. Vân cởi mở kể cho tôi nghe chuyện gia đình, bản thân

với giọng nhỏ nhẹ, êm ấm. Tôi ngồi nghe nhiều, nhìn nhiều và nói

ít. Tôi luôn nhìn thẳng vào đôi mắt Vân, đôi mắt có hàng lông mày

đen đậm, đôi mắt màu nâu trong sáng lạ lùng. Cứ nhìn vào đôi mắt

trong sáng ấy là người ta phải nhủ mình hãy chân thật. Thỉnh

thoảng Vân nhoẻn cười, hàm răng trắng bóng, trong trong như

ngọc...

ăn cơm chiều xong, tôi soạn ba lô để xuống xã. Vân ngồi cạnh

tôi, nhắc tôi những việc tôi quên. Vân bảo tôi đưa chiếc máy ghi âm

cho Vân giữ, đừng mang theo, nặng. Tôi không muốn gửi Vân vì sợ

nếu di chuyển, Vân lại phải mang vất vả. Lại chào tạm biệt Vân ra

đi. Gần một chút lại xa, xa nhau nhiều hơn gần nhau, nhưng lúc

nào cũng thấy như ở bên nhau.

Tới dự cuộc họp cuả P.U với các cán bộ chủ chốt các xã phía

đông đường quốc lộ một . P.U phổ biến nghị quyết của X.U (Tỉnh

uỷ) và bàn công tác thời gian tới. Trước mắt là phải tập trung sức

chống càn. Đồng thời phải tiếp tục hoàn thành chỉ tiêu chưa hoàn

thành. Vấn đề thu mua lương thực được đưa lên hàng đầu. Phải đẩy

mạnh xây dựng thực lực, tổng giáp tề điệp. Cuộc họp kéo dài đến

khuya. Đến vấn đề đưa số phòng vệ dân sự (quân tại chỗ) rã ngũ đi

học tập phục vụ tiền tuyến, anh Hai (Bí thư mới của P.U) hỏi:

- Ông Khẩn, vấn đề này chỗ ông thế nào?

Một người đàn ông húi cua, tóc dựng, cất giọng rè rè:

- Báo cáo anh, đưa đi một số thôi chớ?

- tiếc gì mà không đưa đi hết.

- Có một số đau, đi sao nổi, một số yếu nữa.

232

- Hết đau thì đưa đi chứ đau mãi ne? Không hiểu sao mà ông

thương chúng dữ vậy...

- Thương gì lũ nó, cứ đưa đi làm 15-20 ngày hay bao lâu cũng

được, tôi thương gì!

- Ông muốn giữ chúng đấy, khi nào có lệnh huy động dân công

thì nhét vào cho đủ số chứ gì?

Khẩn lúng túng, im lặng. Chắc là anh bị đánh trúng nọc. Anh

Hai nói:

- Lôi thôi không đưa đi, nay mai nó càn, nó bắt đi hết là gay

đấy.

- Cho nó lánh bất hợp pháp chớ.

- Thế mới chết. Cho nó lánh cùng chỗ, nó biết nơi ông Khẩn

trốn, sau này nó phản lại, nó mới dắt lính đi cắt cổ ông Khẩn.

Cử toạ cười ầm. Anh Hai hỏi tiếp:

- Còn Mỹ Thọ?

Im lặng. anh hỏi lần nữa rồi rọi đèn pin vào một cái võng.

Người trên võng choàng dậy, ngồi thu lu. Đợi hỏi lần nữa, anh mới

lè nhè:

- Nó rã ngũ liên miên!

- Là bao nhiêu chứ?

- Hiện có 7 thằng.

- 7 thằng mà liên miên?

233

- Đó là những thằng nhốt tập trung. Còn bọn đã về nhà thì liên

miên.

- Tập trung lại rồi đưa lên huyện nghe!

- Có ngay, sớm mai mà các anh cho người dắt đi, tôi cũng tập

trung đủ cho đi ngay.

Mãi 3 giờ sáng mới họp xong. Chia nhau đi về các xã. Tôi về xã

Mỹ Lợi. Nhu - người xã Mỹ Thắng - là P.U.V phụ trách xã này. Anh

húi cua, tóc đen, còn trẻ, sôi nổi. Chúng tôi đi trên tổng lộ một cách

tự do, thoải mái. Cách đây ít lâu, nơi này còn đầy Mỹ. Nhu chỉ vào

một gốc cây, nói:

- Hồi ấy, lũ con gái tới đây bán cô ca. Bọn Mỹ đến chơi bời hôn

hít. Lũ tôi ngồi trên núi kia, tức muốn nổ con mắt.

Ngày 27/6/1971

Đường thỉnh thoảng bị xẻ ngang để chặn giao thông của địch,

chúng tôi phải đi vòng. Tới Mỹ Lợi thì trời vừa sáng. Nhu bảo tôi

cùng Sâm đi lên Phú Ninh, trưa về họp. Sâm dắt xe đạp chở tôi đi.

Con đường bằng phẳng, xe chạy bon bon. Có những ngôi nhà gạch

rải rác hai bên đường. Nhiều người gánh dừa, heo lên chợ bán. Một

cô gái mặc áo hồng, khoác súng Tôm xông, đội mũ tai bèo đi cùng

chiều chúng tôi, nhoẻn cười ngượng nghịu. Lên đây không gặp Việt,

Lâm lại chở tôi về. Buồn ngủ quá. Nằm dài trên phản ngủ một tí.

Anh em gọi dậy ăn cơm. Rồi lại chợp mắt một chút. Đang mơ màng

thì một cậu bé tới gọi: "mời anh qua họp." Lại bật dậy đi. Một giờ

trưa, lại lên Phú Ninh. Đi với anh Sinh - an ninh huyện - và Việt -

tự quản thôn. Hai anh trạc 30 tuổi, đều cao và đen. Đi trên tổng lộ,

hai anh kể chuyện địa phương rất sôi nổi. Việt chỉ vào một khu đất

có mấy ngôi nhà gạch, nói:

- Chốt Phú Ninh đấy!

234

Tôi không thể ngờ rằng trước kia, nơi đây lại là đồn địch. Giờ

nó chỉ là một bãi cỏ mấp mô. Hai, ba ngôi nhà nằm trống rỗng. Đồn

bốt bị san bằng, khó mà nhận ra dấu vết. Việt chỉ dẫn:

- Kia là lô cốt.

Tôi nhìn, chỉ thấy một nền đất lởm chởm khô khốc. Anh lại chỉ

vào một khung nhà vuông vuông và nói:

- Trước cũng là lô cốt - nó cao tới mái nhà kia. Chúng đặt đại

liên trên đó bắn ra được bốn phía.

Có những cuộn dây thép gai bùng nhùng nằm lăn lóc khắp bãi.

Việt nói rằng trước đây nó được chất thành hàng rào cao tới đầu

người, nhân dân đã phá đi, đem về rào làng chiến đấu.

Dừa vẫn xanh khắp nơi. Những cây dừa thân còn lỗ chỗ vết

đạn, song lá vẫn xanh và trái vẫn lúc lỉu đeo quanh thân. Việt bảo

một cậu thanh niên lên hái 3 trái xuống uống. Dừa thật lớn, mỗi

trái đổ ra được gần một bi đông nước. Gặp một người đàn ông trạc

40 tuổi, gầy gầy, có chòm râu dê lưa thưa đỏ như lông bò, có đôi mắt

một mí sắc sảo, Việt hỏi:

- Sao, anh đã chuẩn bị đi chưa?

- Dạ xin thưa với anh, vợ tôi nó chạy ra biển, giờ không có ai ở

nhà nên tôi báo cáo anh xin tạm hoãn.

- Không được. Anh làm cho chính quyền địch, nay chính quyền

cách mạng cho đi học để cải tạo thì phải đi. Thôi, về lấy gạo, tiền rồi

lên đây chờ tôi.

- Dạ!

- Mà rồi lên ngay, chớ đừng bày chạy theo địch!

- Không đâu ạ, nếu chạy thì chạy lâu rồi. Giờ cố gắng ở với cách

mạng thôi.

235

Việt cho biết gã kia là trưởng thôn tề Phú Ninh. Khi giải

phóng, gã nằm im, mãi sau ta mới phát hiện ra, nay mới đưa đi học

tập. Lát sau thấy hắn xách một túi Đại Hàn tới - chắc là gạo ở

trong.

Vào một ngôi nhà gạch, ngồi uống nước trà. Ngôi nhà lỗ chỗ vết

đạn, trong có bày một quầy hàng xén, một ít chai cam, bia. Việt vẫn

say sưa kể chuyện địa phương. Đôi mắt anh có lòng trắng hơi vằn

đỏ, trông rừng rực như hai hòn than hồng. Anh cười cười:

- Tôi đi 2 năm thì vợ tôi cũng đi ngủ đồn hai năm.

Tôi chưa hiểu ý anh thì Ninh giải thích:

- Vợ con cán bộ khổ vậy đó, luôn bị địch bắt tra khảo, hạch

sách.

Việt tiếp:

- Trận cuối cùng vợ tôi bị đánh cũng là trận đau nhất. Bữa tối,

tôi về tổ chức mít tinh ở địa phương. Hôm sau, bọn địch đến bắt vợ

tôi: "Sao, hôm qua chồng mày làm gì?". Rồi chúng đấm đá, bạt tai.

Vợ tôi ngã chết giấc, chúng cột dây kéo xềnh xệch lên đồn. Người

sống mà chúng kéo như một xác chết. Đến tối chúng mới thả ra.

Sinh nói rằng vợ anh cũng bị địch đánh như vậy, nay đau ốm luôn,

không làm được gì mấy.

Việt chỉ cho tôi xem từng bụi cây, ngôi nhà mà các anh diệt ác

ôn.

Một thanh niên vác khẩu các bin vào hỏi:

- Đi diệt mít không?

Tất cả kéo tới nhà cậu ta ăn mít chín. Ngôi nhà gỗ lợp tranh

khá đẹp, có tủ kính, giường gỗ. Nhà treo một quyển lịch của địch.

Việt bảo:

236

- Cái này cũng là di tích của địch, đốt đi nhé!

Cậu thanh niên gỡ cuốn lịch xuống.

Tôi hỏi:

- Khu vực này bị đốt phá nhiều không?

Việt trả lời:

- Có nhà bị đốt ba lần, có nhà không bị đốt. Có một khu nhà

bọn tôi gọi là khu Trung Quốc vì ở đó toàn nhà xây, dân lại đông.

Ra đường gặp mấy du kích vác trung liên, các bin đi lên. họ đều

rất trẻ, khoẻ. Việt cho biết số này mới vào du kích. Du kích cũ chỉ có

2 người, nay đều là cán bộ xã đội.

Có những phụ nữ gánh những gánh cá với những con to bằng

bắp chân tất tả đi về phía chợ Bình Dương.

Mấy đứa nhỏ rượt bắn nhau bằng những ống phốc. Đài Giải

phóng đang truyền đi buổi phát thanh dân ca nhạc cổ.

Phía cánh đồng, đồng bào đang nhộn nhịp cày bừa.

Chiều, Sinh đưa tôi lại nhà một bà già. Bà người gầy còm

nhưng rất hoạt bát. Bà bỏ dở công việc đang làm ngoài vườn, chạy

vào vồn vã:

- Vô nhà, vô nhà. Ăn gì chưa? Lấy chuối ăn rồi chặt dừa nạo

uống.

Bà đưa ra một nải chuối chín. Khi tôi hỏi thăm hoàn cảnh gia

đình, bà nói:

- Con trai tôi bị địch bắt đi Qui Nhơn, rồi theo cách mạng luôn.

Con dâu tôi trót quan hệ với thằng Bảo an, mới bỏ đi rồi.

237

Bà chép miệng:

- Nghĩ tội lắm. Trước đây hắn cũng đóng góp cho cách mạng.

Nhưng rồi bọn lính cứ lui tới o ép, tôi cũng không dám ngăn vì sợ

chúng vu là cộng sản, bắn bỏ. Nên nó mới đến nỗi vậy. Các ảnh

cũng không bắt tội gì, biểu cứ ở nhà đẻ. Nhưng nó nghĩ không tới,

nó bỏ đi. Còn đứa con đầu của nó đây, tôi nuôi.

Bà tất tả đi mua rau muống về nấu cơm cho chúng tôi ăn. Đứa

cháu gái bà chừng 10 tuổi thì thầm với bà:

- Hôm nay mít tinh, bà cho con mặc áo mới nghen!

Bà cười:

- Đi mít tinh chớ bộ đi coi hát đâu mà mặc áo mới?

Bà giục chúng tôi ăn cơm nhiều:

- Nói vậy chứ gạo có ăn, không phải mua đâu, ăn no đi.

Bà kể lại cái ngày nơi này còn bị kìm kẹp, địch kích quanh nhà

bà miết và nhiều lần đánh đập bà vì cái tội chứa cộng sản. Bà rất

hào hứng kể chuyện du kích diệt ác ôn: Tên ấp trưởng đang đứng

sát gạo máy thì có 2 thanh niên vào đứng bên. Nó hỏi:

- Hai thằng này, giấy đâu?

Một thanh niên đứng chìa hông vỗ vỗ (bà lấy tay vỗ vào hông):

- Giấy đây, ông cần xem hả?

Nói rồi rút ngay súng ra, nổ ba phát. Thằng ấp trưởng chạy

một đoạn thì ngã gục. Mà anh ta giỏi thật, bắn rồi lại cầm súng

quay quay, đi ra thản nhiên như không. Bọn Dân vệ, Bảo an đứng

đầy quanh đó chứ ít đâu.

238

Tối, đồng bào họp mít tinh. Hai ngọn đèn dầu thắp sáng giữa

sân. Từ đèo Nhông, địch câu pháo về Mỹ Thọ nổ ình ình liên tục.

Anh Việt nói rằng trước đây địch kẹp rất chặt, muốn đi đái cũng

không dám ra ngoài. Nhớ những khi ấy mới thấy cái sung sướng

được tự do như bây giờ.

Ngày 28/6/1971

Khoảng 3 giờ chiều, Việt đưa tôi qua Chánh Khoang. Đi qua

một cánh đồng đất xốp, trắng như đất phù sa. Bà con nông dân làm

nhộn nhịp khắp đồng. Những ông già đi sau đôi bò cày. Một cô gái

mặc áo hồng đứng trên bừa gỗ cho đôi bò lôi đi, bừa tơi đất ra. Một

số người bê thúng, vãi lúa trên đồng. Một số khác lúi húi nhổ đậu

phộng. Vài con bê rảnh việc nhởn nhơ gặm cỏ, thỉnh thoảng ngửa

mặt lên trời rống lên một tiếng trầm hùng. Phía bên kia đồng là

những hàng dừa cao xanh. Trên một bãi cát trắng có một ngôi nhà

xây lợp mái tôn, trên nóc có sơn hình lá cờ ba que đã bị cạo nham

nhở. Việt chỉ vào nơi đó:

- Đồn Phú Xuân đấy!

Tôi không thể nhận ra đâu là lô cốt, đâu là rào vi, vì tất cả đã

bị san bằng thành một bãi cát trắng. Chỉ còn lại một số cuộn dây

thép nằm lăn lóc đó đây.

Nhà của Việt nằm trên một bãi cát, dưới một cây dừa xơ xác.

Ngôi nhà lụp sụp, cột kèo, rui mè đều làm bằng những cây gỗ cháy

dở đen thui, lợp lá dừa. Vợ anh trạc 28 tuổi, dong dỏng cao, trán

cao, trông có vẻ thông minh. Anh hỏi qua loa chuyện gia đình rồi

dẫn tôi đi.

Tới bên đầm Trà ổ. Những thửa ruộng trải ra tận bìa đầm. Có

những thửa ruộng mới cấy, cây lúa đâm lên tua tủa như những mũi

chông. Có thửa xanh rờn mạ. Có thửa mới bừa xong, lấp loáng nước.

Người ta cột dây quanh bờ ruộng, kết những tua vải vào đó để vịt

sợ, không vào phá lúa. Bầy vịt có lẽ lặn ngụp đã chán, đứng xếp

hàng trên bờ, rỉa lông, rỉa cánh. Dừa mọc san sát trong xóm gần đó.

Có cây bị phình to ở đoạn thân gần ngọn. Việt giải thích rằng đó là

239

do bị ảnh hưởng của chất độc hoá học, lá rụng đi, chồi cố mọc lên

nhưng bị nghẹn. Đầm rộng mênh mông. Nước lặng lờ bàng bạc.

Bên những thửa ruộng ven đầm, đồng bào đang dùng gầu,

dùng máy bơm tát nước. Có những cô gái đang lúi húi cấy lúa. Xóm

này được mệnh danh là xóm Trung Quốc. Có lẽ vì dân ở đây giầu có

và ít bị chà xát hơn nơi khác. ở đây, dừa mọc chi chít, xanh mượt và

ít mang vết thương bom đạn. Dưới bóng dừa là những ngôi nhà ngói

đỏ tươi hoặc những ngôi nhà gỗ lợp tranh chắc chắn.

Chúng tôi vào thăm nhà ông Nghi. Ngôi nhà ngói 5 gian có bàn

thờ, câu đối, tủ, bàn ghế. Phía trước là một cái sân xi măng lớn.

Trong nhà thắp đèn hương. Trên bàn bày hai chai rượu nhỏ và một

số ly thuỷ tinh. Nhà hôm nay có giỗ. Ông Nghi gọi con gái ra bầy

biện thức ăn tiếp khách. Ông trạc 50 tuổi, có chòm râu lưa thưa,

trán cao, tóc chải lật ra phía sau. Hơi có chút rượu vào, ông nói rất

lớn, giọng sang sảng:

- Hôm nay, tôi lại chiến thắng một trận nữa, chiến thắng như

đánh trận ấy.

Nguyên là đồng bào ở đây phải lên gần Bình Dương làm đồng.

Bọn nguỵ quyền xã này chạy lên Bình Dương, cho lính ra bắt đồng

bào cày theo phần ruộng địch cấp. Hồi trước, cách mạng chia cho

đồng bào mỗi nhà chừng 5 - 6 khẩu ruộng. Khi "bình định cấp tốc"

bọn địch chỉ cho mỗi nhà 1 - 2 khẩu, còn lại đem đấu giá hết. Nay

chúng bỏ chạy cả, đồng bào lại làm theo phần ruộng ta cấp. Bác

Nghi là người đầu tiên dám đánh bò ra cày. Có bữa địch sơ hở, bác

mượn đôi bò nữa cùng đứa cháu gái đánh ra cày tuốt được ít giỏ

giống. Bác cười:

- Thanh niên trai trẻ ra tiền tuyến, tui già, tui cũng ra tiền

tuyến. ủa, thiệt chứ, ra tiền tuyến chứ. Anh coi, ra ngay trước mũi

súng thằng địch mà cày, chuyện dỡn ne?

Bác còn kể tiếp chuyện đóng lương thực cho cách mạng:

240

- Năm nào nhà tui cũng đóng vượt hết. Năm ngoái vượt 20 kg,

năm nay cũng vượt 20 kg.

Buổi chập chiều, tiếng súng bỗng nổ ran lên ở phía Tây Bắc,

cách xóm chừng 1 km. Du kích lên đó gặp địch, hai bên nổ súng

ran. Súng liên thanh nổ rèn rẹt. Súng M79 nổ ầm ầm.

Tới nhà anh Hạo. Cũng là nhà ngói đàng hoàng. Anh Hạo và

ông Hồ thay nhau kể chuyền cày ruộng:

- Anh ra đó mà coi, mỗi buổi cả trăm đôi bò cày rợp đồng. Đồng

rộng 4 - 5 chục mẫu, ít chi ne, vậy mà cày hết, không bỏ tấc nào.

Bọn địch bắt lên đồn, bắt người này có người khác thay. Chúng tôi

chuẩn bị sẵn rồi, cứ mỗi đôi bò có 2 - 3 người cày. Người này bị bắt

có người kia ra cày thay. Lũ tôi nói với bọn chúng: "Các ông nói

chuyện chưng hửng không. Các ông bỏ làng chạy tuốt luốt tận Bình

Dương. Chúng tôi người Chánh Khoang, làm ruộng Chánh Khoang,

mắc mớ gì các ông giữ. Có giỏi thì về giữ suốt ngày đêm, lũ tôi sẽ

cày ruộng "Quốc gia" và còn tính tiền công trả các ông. Mà các ông

có giữ nổi không chứ. ấp trưởng, ấp phó chạy tuốt luốt, phòng vệ

dân sự bị tước vũ khí trọi, hiện còn phải học tập cải tạo, các ông có

về giữ được không? Nếu không giữ được thì để bọn tôi làm, cách

mạng họ không để yên những kẻ ngoan cố đâu.

Bọn lính giữ mấy ngày đầu, sau phát chán, phải để đồng bào

làm. Tên Nông hội tỉnh nói chán ngán:

- Giành là giành dân. Dân không giành được thì thôi chứ giành

đất làm gì!

Anh Hạo nói với Việt:

- Tôi cũng xin thưa với anh một chuyện. Ông cảnh sát xã giờ ở

Bình Dương, tôi thấy ông cũng hiền lành. Ông không đánh ai một

gậy nào, còn giúp đỡ đồng bào nữa. Cách mạng thấy ông có tội mà

giết, tôi không dám can ngăn. Nhưng tôi chỉ xin là đừng mang đi xa

giết mất xác, tội nghiệp.

241

Ông Hồ nói:

- Không ác mà làm cảnh sát. Không có tội mà chạy lên Bình

Dương. Hắn mua chuộc mình đó thôi.

Anh Hạo chuyển qua chuyện khác:

- Còn thằng phòng vệ dân sự, tôi gặp nó, nó biểu đưa nó về, có

được không?

Việt :

- Được chớ. Anh tìm cách đưa nó về nhen. Nếu mang theo súng

về càng tốt. Nếu không mang cũng được.

Hạo suýt xoa:

- Chà, nó cũng là con nhà tập kết, trước cũng là du kích đấy.

Hồi nó bị địch bắt, nó không khai gì cả. Trời, lúc địch dẫn nó đi

ngang nhà, tôi sợ té đái trong quần, vì tôi nuôi nó hoài, nó mà chỉ

nhà thì mình chết. Nhưng nó đi ngang mà không ngó vô. Địch lấy

đá đè lên bụng nó, nó biểu: "Có lấy trăm tảng đè lên, tui cũng

không nói. Tui đi du kích, ăn cùng cùng hết. Nhà nào cho ăn thì ăn.

Cả thôn Chánh Khoang này cho tui ăn". Sau đó địch bắt đi tù, rồi

đưa vào phòng vệ dân sự.

Anh cười:

- Bữa các ông bắt cả bọn phòng vệ dân sự, sao lại để lọt nó. Nó

biểu tức quá, các ông để lọt giờ đâm khó ra. Nếu bắt nó bữa đó, có

phải sướng cho nó không.

Việt bảo:

- Ừ, trước nó tốt, nay nó muốn về mình, mình cũng cho về. Còn

nếu như trước nó xấu, nay nó muốn về với mình, mình cũng đưa về.

242

Khoảng 9 giờ, một người đàn ông cụt bàn tay trái đến tìm Việt.

Mới giáp mặt, anh ta nổi nóng liền:

- Ông Việt, ông định bắt tui đi tù hả?

- Ai nói với anh vậy?

- Dân nói chớ ai. Anh nói: "thằng cụt làm bậy thì bắt thằng cụt

đi tù ngay" phải không? có bắt đi tù thì bảo trước với, để tui chuẩn

bị ít gạo, chút mắm, chớ nhà nghèo qúa, không có sẵn.

- Tại sao anh dám giải quyết cho dân Chánh Khoang sang làm

ruộng ở Phú Ninh? Tôi nói ông làm thế không khéo thì đi tù đấy.

- Ruộng Phú Ninh không có người làm, tui cho dân Chánh

Khoang làm chớ sao. Mà họ làm thì họ gánh lúa đổ nhà họ, chớ

không đổ gánh lớn, gánh nhỏ trước sân tui. Nhưng muốn bắt tù tui

thì cứ bắt. Thằng Sanh này tham gia cách mạng hồi giờ, ra tù vào

tội hoài rồi, không biết sợ ngồi tù đâu. Chỉ có điều là muốn bắt thì

biểu trước, để tui chuẩn bị gạo, mắm. Chứ nhà nghèo qúa, không có

sẵn.

Hai người to tiếng với nhau mãi làm không gian căng như dây

câu mảnh dòng cá lớn. Sau đó anh Sanh bỏ đi. Anh Sanh trước là

cán bộ nông hội xã, sau bất mãn điều gì đó, đã thôi việc.

Những ngày tiếp theo, tôi sang Mỹ Đức. Nơi này, đồng bào vừa

bức rút đồn Gò Cớ. Tôi được sống trong một thực tế đầy tình người

và sục sôi khí thế cách mạng. Bởi vậy, tôi viết được khá nhiều tin,

bài. Bài về anh hùng Bùi Đức Sơn đã được ngoài Bắc sử dụng, riêng

buổi phát thanh Quân đội nhân dân phát liền trong ba buổi. Bài Xã

L buổi bình minh, Đi đòi đất và một số mẩu chuyện diệt ác, phá

kìm, binh vận tôi gửi về Khu đều được đăng báo Cờ giải phóng và

chuyển ra Bắc, phát nhiều lần trên đài Tiếng nói Việt Nam - chắc

còn được đăng trên báo Nhân dân, Quân đội nhân dân.

243

Xã L buổi bình minh

Anh Việt, cán bộ thông tin xã kiêm trưởng ban khởi nghĩa thôn

PN, chỉ về phía vườn dừa râm mát nằm sát con lộ, nói với tôi:

- Một trong bốn lớp học mới được mở, sau khi bức chốt PN, nằm

ở đó anh ạ!

Theo hướng tay anh, tôi thấy một ngôi nhà rộng rãi được dựng

kín đáo dưới những bóng dừa mát mẻ. Các em học sinh đang ríu rít

tụ tập lại đó. Gặp chúng tôi, các em lễ phép chào:

- Thưa chú!

Nhìn những em trai, em gái nhỏ có, lớn có, xách túi vở, lọ mực

trong những bàn tay xinh xắn, tôi thấy lòng tràn ngập niềm vui.

Việt cho biết, toàn xã mở được hai trường phổ thông cho 250 em

theo học. Các em đã trật tự ngồi vào lớp. Bàn ghế tuy đơn giản bằng

năm ba miếng ván, vài khúc thân dừa, nhưng được xếp ngay ngắn,

đủ chỗ cho ba chục em học sinh ngồi thoải mái. Thầy Dũng bắt nhịp

cho các em hát bài ca ngợi thiếu niên miền Nam. Tiếng hát các em

vút lên cao giữa miền quê mới được giải phóng, nghe trong trẻo và

ấm áp lạ lùng.

Rời lớp học, chúng tôi lại bước đi trên con đường cái lớn đã bị

nhân dân chặt ra từng đoạn. Thỉnh thoảng chúng tôi phải vòng qua

bên để tránh những đoạn hào sâu, hoặc những tuyến rào dây thép

gai do nhân dân tạo ra nhằm ngăn cản giao thông địch. Khi đi

ngang qua ngôi nhà gạch mốc meo, chúng tôi gặp một người đàn

ông đang đứng tần ngần bên thềm. Gã chừng 40 tuổi, có chòm râu

dê lưa thưa, đỏ quạch như lông bò. Việt hỏi:

- Sao, đã chuẩn bị đi chưa?

- Dạ, xin thưa với anh để tôi lấy thêm ít đồ đạc rồi lên liền.

- Được, mau lên!

244

Việt cho biết đó là tên tề trưởng thôn PN, bữa nay ta cho đi học

tập.

Anh nói thêm:

- Bên cạnh việc xử trí những tên ác ôn ngoan cố, chúng tôi chú

trọng giáo dục những kẻ lầm đường lạc lối.

Xế chiều, Việt đưa tôi qua thăm thôn CK. Chúng tôi bước đi

giữa cánh đồng lúa bát ngát. Có những thửa ruộng đang thì con gái

mơn mởn. Có những thửa ruộng mới cấy, cây lúa đâm lên tua tủa

như những mũi chông. Có những thửa mới bừa xong, mặt ruộng

láng bóng. Một cô gái mặc áo xanh lúi húi bên chiếc máy bơm nước.

Lát sau, tiếng máy nổ rộn lên, vang động cả cánh đồng. Nước từ vòi

bơm tuôn ra trắng xoá. Bên cạnh đó, có những bà má đang tát nước

gàu giai xì xụp.

Qua khỏi cánh đồng, chúng tôi bước vào một vườn dừa rợp

bóng. Chỉ vào những thân dừa bị phình to ở đoạn gần ngọn, Việt

giải thích:

- Bọn địch rải chất độc hoá học, dừa trụi cả lá, nhưng rồi nó vẫn

vươn lên xanh mượt như thách thức với quân giặc.

Tại thôn CK này, địch dùng mọi thủ đoạn tàn bạo: rải chất độc,

chụp bom pháo, đốt nhà, tàn sát điển hình v.v... Nhưng chúng vẫn

không thực hiện được chương trình "bình định" của chúng. Người

dân CK đồng tâm ghì chặt từng gốc dừa, đào hầm nuôi cán bộ, đóng

góp quỹ đảm phụ kháng chiến và nổi dậy đấu tranh buộc địch phải

bỏ đồn bốt tháo chạy. Sau khi buộc phải rút khỏi PN, địch lại xua

một đại đội Bảo an xuống CK, cố sống, cố chết dựng lại trên nền

đồn hoang tàn này những lô cốt, rào kẽm gai... Nhưng chúng đã bị

đòn phủ đầu choáng váng. Ngay tối hôm đó, du kích luồn vào đồn,

nổ súng diệt nhiều tên. Bên ngoài, đồng bào nổi trống mõ, thanh la

rầm trời, làm cho bọn địch bạt vía, kinh hồn. Chúng ẩn vào xóm...

Đồng bào liền gồng gánh, lùa bò ra đồng để cô lập chúng.

245

- Mấy chú muốn ở, cứ việc ở, bà con tui đi. ở chung với mấy chú,

cách mạng đánh vô, chết lây uổng mạng. Mấy chú coi đó, cách mạng

đứng kín các gốc dừa kia.

Bọn địch lấc láo nhìn về phía vườn dừa, mặt đứa nào đứa nấy

tái mét. Chiều đó, chúng chuồn thẳng. Một lần nữa, đồng bào lại

tràn lên phá tan hoang đồn giặc, xoá đi mọi dấu tích bẩn thỉu của

kẻ thù. Giờ đây, người dân CK đang ra sức xây dựng lực lượng, sẵn

sàng đánh địch phản kích và đấu tranh quyết liệt với chúng để phát

triển sản xuất. CK có một cánh đồng nằm sát BD - một vùng còn bị

địch kìm kẹp. Hồi tiến hành "bình định", bọn nguỵ quyền xã trâng

tráo tịch thu hết số ruộng mà cách mạng cấp cho nông dân đem đấu

giá. Ngày nay, tuy phải cút khỏi CK, chúng vẫn tìm mọi cách chiếm

đoạt số ruộng đó. Nhưng nhân dân quyết không để cho chúng muốn

làm gì thì làm.

Gặp chúng tôi, ông Nghi nói sôi nổi:

- Bữa nay, tui lại thắng thằng địch một trận nữa. Chỉ hai bữa

nữa là tui gieo hết lúa.

Việt hỏi:

- Ở cánh đồng BD hả bác?

Bác gật đầu, chòm râu bác rung rung:

- Ừ , ở đấy. Thanh niên trai trẻ ra tiền tuyến, tui già, tui cũng

ra tiền tuyến, thiệt đó. Anh coi, ra trước mũi súng thằng địch mà

cày ruộng cách mạng, chuyện dỡn ne? Bữa đầu tụi lính nạt nộ: "Các

ông phải làm theo phần ruộng Quốc gia quy định. Số ruộng của

mấy ông đại diện xã, ấp trưởng phải để lại, không ai được cày". Tui

trả lời: "Ruộng cách mạng cấp cho bà con tui, bà con tui cứ cày."

Anh Hạo, một nông dân ngoài 30 tuổi, nói thêm:

- Thấy bà con tui cứ cày tràn lan, không kể ruộng của ấp

trưởng, ấp phó nào hết, bọn nó liền xua quân bắt đồng bào vô đồn.

246

Bà con liền đấu tranh: "Các ông chạy tuốt luốt lên quận ăn hút, có

ông nào làm việc cho dân đâu mà đòi hưởng ruộng. Lúc nào các ông

về "bảo vệ an ninh" cho dân thì chúng tôi giao liền ruộng cho mấy

ông cày. "

Để khỏi mất công, mất việc, bà con tổ chức vòng đổi công, vừa

đấu tranh vừa sản xuất. Bọn địch đành chịu thua. Đồng bào tiếp

tục cày cấy.

Đồng bào hăng hái đóng góp tiền bạc, lương thực phục vụ

kháng chiến. Đóng góp đến đâu, chuyển đi đến đấy. Chỉ trong ba

hôm, bà con đóng góp và chuyển đi 10 tấn gạo.

Tới khuya, chúng tôi mới rời thôn CK. Trên các sân nhà, ánh

đèn vẫn sáng tỏ, soi rõ khuôn mặt những cô gái đang cần mẫn xay

giã. Thỉnh thoảng, chúng tôi lại gặp những cô gái gánh những bao

gạo hối hả đến kho.

Màn đêm đang dần dần tan đi. Xã L đứng trước buổi bình minh

rào rạt ánh hồng. Nhưng bình minh mới chỉ là sự bắt đầu của một

ngày bận rộn với biết bao công việc cần phải giải quyết. Trên cánh

đồng CK, bà con đang nhộn nhịp gánh phân, cày bừa, gieo giống. Chú

bò con nhởn nhơ gặp cỏ trên đồng, thỉnh thoảng ngửa mặt rống lên

một tiếng trầm ấm vang khắp cánh đồng, chừng như muốn át đi tiếng

súng liên thanh đang ré lên từ phía CT. Trên đường, anh em du kích

đang vác súng tiến về ấp, lên phòng tuyến chặn địch. Họ đều rất trẻ,

có người mới cầm súng cách đây ít tuần lễ. Đôi mắt họ sáng long lanh

trong ánh nắng buổi sớm, chứa chan niềm tin tất thắng.

THƯ GIA ĐÌNH

Hà Nội ngày 1/11/1971

Con yêu dấu của bố mẹ!

Nhân dịp thuận lợi, bố vội tranh thủ biên thư thăm con. Tuy

lâu không nhận được thư của con, bố vẫn năng liên hệ với chỗ chị

247

Sáu nên cũng thường xuyên được tin con vẫn mạnh khoẻ, công tác

tiến bộ.

Chắc con cũng được tin về trận lụt vừa qua ở ngoài này. Dù

trận lụt lớn chưa từng có, song dưới sự chăm sóc của Đảng và Chính

phủ, nhân dân ta ở ngoài này đang mau chóng khắc phục hậu quả

do nạn lụt gây ra, đồng thời tranh thủ và sử dụng tốt viện trợ của

các nước bạn. Gia đình ta bình yên, mạnh khoẻ.

Bố mới được tin trong đó có bão lớn gây nhiều thiệt hại cho

nhân dân Trung bộ, kèm theo sự khủng bố dồn dân của giặc Mỹ,

Thiệu. Bố đau xót với cái đau khổ của nhân dân trong đó, đồng thời

nghĩ đến con, đứa con tiếp tục sự nghiệp cách mạng của bố. Chỗ con

ở chắc cũng bị ảnh hưởng của trận bão lớn. Thiệt hại có nhiều

không con? Bố cũng thấy lo cho con và các bạn, song bố tin ở tinh

thần cảnh giác, kinh nghiệm đấu tranh của con và của các bạn,

những cán bộ đã được rèn luyện trong đấu tranh chống địch, chống

thiên tai.

Ở ngoài này, sinh viên các trường Đại học đang về các nơi bị

lụt, tham gia lao động, khắc phục mọi hậu quả do lụt gây ra. Khó

khăn có nhiều, nhưng đời sống được ổn định. Giá các hàng tiêu

dùng được hạ dần, đời sống cán bộ viên chức ngày được nâng cao.

Bây giờ bố nói chuyện gia đình ta để con rõ. Cái mới nhất là em

Việt đã đi bộ đội. Em tòng quân với tinh thần hồn nhiên, phấn khởi.

Em vào đơn vị Công an vũ trang và đang học tập ở một địa điểm

gần Hà Nội. Em mới viết thư về, rất vui vẻ, an tâm, phấn khởi,

khoẻ mạnh.

Em Phúc ở Liên Xô cũng mới biên thư về, em vẫn mạnh khoẻ,

còn thực tập một năm nữa thì xong. Em thực tập về ngành điện ở

một tỉnh xa xôi, cách Mạc tư khoa hàng nghìn cây số.

Anh Đức từ khi tốt nghiệp ở CHDC Đức về vẫn công tác ở Uỷ

ban Khoa học kỹ thuật Nhà nước ở Hà Nội. Anh vẫn khoẻ mạnh và

đang thu xếp cưới vợ.

248

Em Ngọc vẫn học lớp phổ thông chuyên ngoại ngữ của Trường

Đại học Sư phạm ngoại ngữ Hà Nội. Em học lớp 10 và học tiếng

Anh. Tổng kết năm học lớp 9 vừa qua, em đạt kết quả là học sinh

tiên tiến, đoàn viên tiên tiến, ngoại ngữ tiên tiến. Em là một trong

2 học sinh giỏi tiếng Anh của lớp.

Em Diệp đang học lớp 8 trường Trưng Vương Đống Đa, nơi con

học PT3 trước kia. Em học khá, nhanh nhẹn, thông minh, năm vừa

qua đỗ lớp 7 vào loại khá, được miễn thi vào lớp 8.

Em Lan năm nay học lớp 5. Em chóng lớn, khoẻ mạnh, theo bố

nhận xét, trong số 8 anh em, Lan là thông minh nhất, học giỏi toàn

diện, nhất là văn và toán, mà không mất nhiều thời gian học. Đi

học về, ăn cơm xong, lại lấy bèo nuôi lợn, nấu cơm, đi chợ, rất đảm

đang.

Năm ngoái thì Diệp giúp mẹ, đảm đang công việc gia đình.

Năm nay Diệp đi học xa, Lan thay chị giúp mẹ mọi việc.

Còn em Thuỷ vẫn gầy còm, ngoan, hiền, năm ngoái học yếu,

suýt bị lưu ban. Gia đình động viên, cho em học thêm dịp hè, năm

nay đã lên lớp 4, và từ học sinh yếu đã vươn lên học sinh tiên tiến.

Thuỷ cũng đã tham gia nấu cơm, giúp đỡ mẹ.

Mẹ con vẫn công tác ở Trường như cũ. Ngoài công tác chuyên

môn và làm tốt nhiệm vụ của một đảng viên, mẹ con quán xuyến

mọi công việc trong gia đình, lại chăm sóc thêm vườn rau và nuôi 2

con lợn (một con gần 40kg, một con trên 20kg), nên thường xuyên

bận rộn.

Bố lên công tác ở Bộ Đại học đã hơn một năm, phụ trách công

tác ngoại ngữ của toàn ngành Đại học. Với tuổi đã luống, công tác

của bố hiện nay rất thích hợp, có điều kiện vận dụng kinh nghiệm

10 năm lãnh đạo trường Ngoại ngữ để giúp Bộ lãnh đạo ngoại ngữ

cho ngành. Bố được thảnh thơi hơn trước, đi sâu vào nghiệp vụ, đỡ

ốm yếu hơn truớc, ngoài ra lương và phụ cấp được tăng thêm, nên

tuy tuổi nhiều hơn, song thể lực và tinh thần khá hơn trước.

249

Ngày thường, bố, anh Đức và em Ngọc đều ở Hà Nội, ở nhà

(trường Đại học Ngoại ngữ).

Con ở trong đó công tác và sinh hoạt thế nào? Bố tin rằng con

công tác tốt, nhất là lại là một đảng viên trẻ tuổi.

Từ khi anh Phò đưa thư và quà của con ra đến nay, bố mẹ chưa

nhận được thêm thư nào của con cả. Mẹ con hàng ngày nhắc đến

con. Các em con cũng thường hỏi thăm tin anh Long của chúng nó.

Chúng nó thương anh Long của chúng nó sống trong gian khổ khó

khăn, song tự hào có người anh đang tham gia tiến hành cách mạng

ở tiền tuyến. Có lần em Lan nói anh Long của nó sống cuộc sống sôi

nổi và đầy ý nghĩa.

Cô Chung, chú Phương, các em Tiến, Quang, Chiêu, Cụ, các bà,

cô cậu Hiếu và các em trên nhà vẫn được bình yên, mạnh khoẻ.

Mọi người mong tin con, và mong ngày gặp mặt, sum họp gia

đình đông đủ trong không khí chiến thắng của toàn dân.

Chúc con mạnh khoẻ, đạt nhiều kết quả trong công tác.

Bố của con

Phạm Đức Hoá

Vụ các trường đại học

Bộ Đại học và THCN

TB: Con liên lạc với gia đình vẫn ở địa chỉ cũ, chỗ ở của gia

đình: Trường Đại học Ngoại ngữ -Thanh Xuân - Hà nội.

TIN ĐẤU TRANH THỐNG NHẤT

Ngày 26/11 /1971

xã Y (bình định) nổi dậy

(Bài của Việt Long, phóng viên Thông tấn xã Giải phóng tại Bình Định)

250

Hà Nội (26-11 -71 VNTTX)

"Tình hình Bình Định từ 3 năm nay vẫn là một chiến luỹ của

Cộng sản (chỉ Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam)

bây giờ tình hình ở tỉnh này vẫn tồi tệ như bất cứ lúc nào trước đây.

Nó được xếp hàng thứ 44 trong số 44 tỉnh (của Miền Nam Việt Nam)