Lời mở: Tôi ra khỏi trại cải tạo, mười lăm năm rồi. Tôi vẫn nhủ với lòng, hãy quên những ngày khốn khổ ấy đi. Quên để mà sống. Trí nhớ của tôi bây giờ tồi lắm. Tôi quên nhiều chuyện, nhưng chuyện trong tù tôi không sao quên được. Nó hằn sâu trong tâm tôi, như cây đinh đóng vào cột xương sống, làm dấu mốc thời gian. Mỗi lần trí nhớ cục cựa, là mỗi lần đau.

Sau mỗi lần viết về trại tù CS, tôi lại tự nhủ với lòng, đây là bài cuối cùng, không nhắc đến nữa. Nhưng nó như cái bóng đen ám ảnh tôi hoài. Và tôi lại viết về nó. Tôi viết như người kể chuyện, để giải toả nỗi ám ảnh. Giải toả theo kiểu của anh thợ hớt tóc, trong truyện Một Ngàn Lẻ Một Ðêm, phải đào lỗ mà la lớn lên rằng, "Ông vua có lỗ tai lừa!" Tôi không xây dựng thành một cái truyện ngắn của người làm nghệ thuật viết văn. Tôi chỉ kể chuyện về trại tù CS. Nói bao nhiêu cũng thấy thiếu. Còn người đọc thì cảm thấy quá thừa. "Biết rồi. Khổ Lắm. Nói mãi."

Trong cái bị làm bằng bao cát của Lê Thơm mang bên hông, có xác một con chó con. Nó bị bóp cổ chết vào trưa nay. Chuyện này, chỉ hai người biết: Lê Thơm và tôi. Giết một con chó nhỏ không khó, nhưng mạo hiểm mang ra cổng trại là một thử thách lớn dành cho kẻ bạo gan.

Con chó lông trắng đốm đen, đẹp như con chó giả nhồi bông. Nó thân thiện với tất cả mọi người. Ðưa tay, tróc lưỡi vài cái, nó chạy đến quấn quít. Nó ngây thơ trong trắng lắm. Nó không có tội gì cả. Vậy mà nó bị giết. Cái số nó chết yểu, nên trời xui đất khiến nó lân la gần gũi với những con ma đói. Người ta nuôi nó để ăn thịt. Nếu nó không chết bây giờ, thì ngày 2 tháng 9, cũng chết bởi tay thằng chủ của nó. Từ đây tới ngày ấy, đâu còn bao lâu? Chỉ sáu tháng nữa thôi. Sau sáu tháng phù du, rồi cũng bị đem ra tế thần cho mấy ông cán bộ đánh chén say sưa, mừng ngày độc lập. Chết như thế là chết lãng nhách. Thôi thì hy sinh ngay bây giờ, còn được ý nghĩa phục vụ nhân sinh.

Mấy hôm trước, Lê Thơm nói: "Tao có kế hoạch ăn no, với điều kiện mày phải hợp tác."

Tưởng gì chứ được ăn no, tôi hợp tác liền. Miếng ăn bây giờ, là vấn đề quan trọng hàng đầu. Khi đói, bộ nảo tuột xuống nằm trong cái dạ dày. Mọi suy tính đều hướng về miếng ăn, phục vụ cho cái dạ dày. Từ đó, người ta bộc lộ hết bản năng sinh tồn. Mà bản năng sinh tồn, thì người và vật giống nhau.

Tuy thế, tôi vẵn hỏi lại cho rõ: "Kế hoạch thế nào?"

"Mày đấm một cú thật mạnh vào chỗ này." Hắn nghiêng đầu qua một bên, chỉ vào quai hàm.

"Chi vậy? Thằng khùng!"

"Tao muốn dưới mang tai sưng lên, để khai sưng quai bị."

"Và được nghỉ lao động?"

"Nghỉ lao động là cái chắc. Nhưng mục đích chính là kiếm ăn."

"Nói rõ hơn coi?"

Lê Thơm xít lại gần tôi: "Dạo này, sáng trưa chiều, đều sắn. Ngày nào cũng sắn. Trường kỳ sắn. Nhiều thằng ăn sắn, quai hàm bạnh ra. Có thằng ma lanh, lấy tay chà xát đỏ lên, rồi khai sưng quai bị. Y tá tưởng thật, cho nó ra ở nhà cách ly, ngoài hàng rào."

"Ở cách ly, vẫn đói."

"Bên hông nhà cách ly, hàng rào bị phá một khoảng bằng cái lỗ chó chui. Nếu được ở cách ly, ban đêm tao chui lỗ chó, đột nhập nhà kho, trộm nếp."

"Chơi trò mạo hiểm, dễ mất mạng. Mày nhớ vụ thằng Khánh nửa khuya chui rào, ra nương moi khoai lang, bị bắn bể đầu gối, phải cưa chân lên tận háng không?"

"Ðó là nó chui từ trong ra ngoài. Còn tao chui từ ngoài vô trong."

"Ngoài hay trong cũng vậy. Vệ binh đi tuần thấy bóng người lấp ló ban đêm, nó nổ súng không thương tiếc."

Vụ thằng Khánh thế này. Nó là đại uý pilot. Những thằng Không Quân thường to con. Vào tù, càng to con càng bất lợi. Ăn uống cùng một tiêu chuẩn, thằng to con đói nhiều hơn thằng nhỏ con. Vào một đêm đông miền thượng du, trăng sáng lắm. Khánh chui rào, mò vào nương moi khoai lang. Cán bộ đi tuần tra an ninh bắt gặp con ma đói. Cán bộ bảo Khánh đứng nghiêm, rồi chỉa họng súng vào đầu gối của Khánh, bóp cò. Khánh bị bể khớp xương đầu gối, quỵ ngay tại chỗ. Cán bộ vào báo động, tập họp cả trại điểm danh. Anh em tù cải tạo không hiểu chuyện gì. Một lúc sau, vệ binh khiêng Khánh vào, bỏ nằm giữa sân trại. Cấm, không ai được đến gần. Trời đông lạnh buốt. Khánh nằm đau nhức rên la suốt đêm. Sáng ra, Khánh được khiêng lên bệnh xá của đoàn 779. Bệnh xá cũng chỉ có mấy thứ lá cây hái về từ ngoài rừng, sao làm thuốc nam. Hai người tù phục vụ ở bệnh xá, là bác sĩ của chế độ cũ miền Nam, cũng đành bó tay. Phải chuyển Khánh đi nơi khác. Khánh được võng đi cả ngày đường, qua bao nhiêu sơn khê đồi núi mới ra tới bệnh viện Yên Bái. Tám tháng sau, Khánh về lại trại, với cái chân cụt gần tận háng. Anh em ngồi nghe Khánh kể chuyện, đều khiếp vía. Tại bệnh viện Yên Bái, người ta trói tay chân Khánh vào giường, rồi cưa chân mà không có thuốc tê mê gì cả. Danh từ chuyên môn gọi là "giải phẩu sống". Khánh đau quá, ngất đi mấy lần. Giải phẩu sống lần đầu, vết thương nhiễm trùng sưng tấy lên và làm mủ. Giải phẩu sống lần thứ hai, người ta cho Khánh uống rượu đế đến say mèm, rồi mới cưa. Khánh nói, có rượu vào, cảm thấy ít đau.

Nhắc chuyện của thằng Khánh, cũng không làm Lê Thơm nao núng.

"Ðừng doạ tao. Ðấm một cú đi." Lê Thơm nghiêng đầu, đưa quai hàm chờ đợi.

Tôi đẩy ra: "Cú đấm của tao, có thể làm mày tréo bản họng. Mày tự đấm mày đi."

"Tao làm rồi. Nhưng tự đấm mình, tao không dám mạnh tay. Mày giúp tao hoàn thành kế hoạch."

"Kế hoạch của thằng khùng!"

Nói xong, tôi bỏ đi. Lê Thơm cụt hứng, chửi thề.

Hai ngày sau nữa. Ăn trưa xong, anh em vào lán nằm nghỉ ngơi. Lê Thơm, và tôi còn ngồi lại ở nhà ăn. Con chó nhỏ quanh quẩn dưới chân. Nó mới xuất hiện khoảng hơn nửa tháng nay. Từ trên khung, nó hay chạy xuống trại trong giờ ăn.

Nhìn con chó một lúc, Lê Thơm chợt nẫy ý lạ: "Thịt con chó này."

Tôi trợn mắt: "Ðừng đùa. Chó cán bộ trại phó đấy."

Hắn cương quyết: "Chó cán bộ, cũng xơi."

"Làm sao ăn?"

"Tao có cách. Mày dụ nó ở đây. Tao lấy cái bao cát."

Tôi chưa kịp đồng ý hay không. Hắn chạy vụt đi.

Tôi nhìn con chó. Tội nghiệp! Nó không biết gì cả. Tôi đưa tay. Nó liếm. Tôi vuốt đầu. Nó quíu tai lại. Tôi vỗ nhẹ trên lưng. Nó nghểnh cổ, lim dim đôi mắt. Quỷ thần trời đất ơi! Nó dễ thương như vậy, ai nở lòng nào giết cho đành?

Lê Thơm cầm bao cát, hấp tấp chạy lại: "Nhanh lên!"

Tôi lắc đầu.

Hắn mở rộng miệng bao giơ ra, giục: "Nhanh! Bóp cổ, thồn vào."

Không còn suy nghĩ nữa, tôi chụp cổ con chó, siết mạnh. Nó giãy giụa, quào bốn chân trong không khí. Lê Thơm túm chân, tròng vào bao cát.

Hắn nói: "Tiếp tục bóp."

Nếu có kẻ nhìn thấy, hậu quả khốn nạn sẽ không lường nổi.

Tôi kêu lên: "Kinh quá mày ơi! Tha nó đi."

Tôi buông tay. Con chó vừa kêu "ẳng" một tiếng, đã bị Lê Thơm siết cổ lại liền.

Tới giờ xuất trại lao động buổi chiều, cả đội xếp hàng đôi, lần lượt ra cổng. Cán bộ trực trại, và quản giáo đứng ngay cổng kiểm soát. Vệ binh coi tù, mang súng đi sau cùng. Lê Thơm lảnh việc nấu nước cho đội. Hắn quảy cặp thùng, mang bị đựng chó bên hông, thản nhiên đi ra cổng. Tôi vái thầm, cầu trời cho hắn thoát. Và hắn thoát thật. Tôi thở phào, nhẹ cả người.

Ra đến hiện trường lao động, mọi người túa vào rừng chặt nứa. Rừng xanh mênh mông. Ðồi núi chập chùng. Vệ binh mang súng đi qua đi lại ngoài bìa rừng, canh tù làm việc. Lê Thơm chọn thế đất tương đối bằng phẳng. Việc đầu tiên, hắn đào một cái hố nhỏ. Ai cũng tưởng hắn đào bếp lò. Nhưng thật nhanh, hắn cho con chó xuống, và lấp đất lại. Bên trên, hắn đốt một đống lửa, nấu nước. Ðó là chuyện hắn kể sau này.

Trong giờ giải lao. Tôi tới chỗ nấu nước. Lê Thơm múc cho tôi một ca nước sôi. Nhìn quanh, không thấy có dấu hiệu gì chứng tỏ Lê Thơm nướng chó.

Tôi hỏi nhỏ: "Chó đâu?"

Hắn chỉ vào đống lửa.

Tôi lấy cớ mồi lửa đóm hút thuốc lào, dùng cái que cời than lên, vẫn không thấy chó.

Hắn bảo: "Ði khỏi chỗ này ngay. Ðừng làm tụi nó sinh nghi."

Tôi tin tưởng vào tài ứng biến của Lê Thơm. Xưa kia, hắn là thiếu tá, có thời làm quận trưởng quận Chợ Lách, tỉnh Vĩnh Long. Ngày nay vào tù, hắn nhanh chóng thích nghi với hoàn cảnh mới, lanh lợi trong mọi vấn đề. Nhất là cải thiện, hắn nhanh như sóc. Trong đội, không thằng nào qua mặt được Lê Thơm. Thoáng thấy đó, biến đó không ngờ. Hồi hắn còn trong tổ làm vườn. Giờ trưa, mọi người đều nghỉ ngơi. Hắn lúi húi moi khoai lang, đem xuống suối rửa, nhưng mắt vẫn rảo quanh quan sát. Hắn thấy Thu Sứt từ những bụi cây đàng xa, đang rình mò theo dõi hành động của hắn. Tay này mang quân hàm trung uý, có người anh vào Nam làm giải phóng, và bỏ mạng trong trận chiến mùa hè năm 72, ở Bình Long. Bao nhiêu hận thù, Thu Sứt trút lên đầu anh em tù cải tạo. Sở dĩ Thu Sứt có biệt danh này, là do cái môi bẩm sinh bị sứt, phải vá lại. Vì thế cái miệng chum chúm, làm cho cái mặt luôn luôn mang nét quạu quọ như người đang hờn giận. Có lần, Thu Sứt bắt gặp anh Năng đang cải thiện. Thu Sứt gọi về, bắt Năng đứng giữa bốn vệ binh vây quanh. Thu Sứt hạ lệnh cho bốn vệ binh bề hội đồng. Năng bị đấm văng bên này, bị đá giạt bên kia, giống như những cầu thủ giao banh. Cuối cùng, Năng gục xuống ngất xỉu, được khiêng về trại cho anh em tù săn sóc. Sau thành tích ấy, Thu Sứt nổi danh là hung thần ác sát. Trong trại còn một người nữa, cũng nổi danh không kém Thu Sứt. Ðó là chàng trung sĩ vệ binh Nương Mặt Ngạnh. Thật ra, anh ta tên là Lương, nhưng do nói ngọng thành Nương, và do xương quai hàm bạnh ra, nên có biệt danh là Nương Mặt Ngạnh. Khi dẫn tù đi lao động, anh ta cầm theo chiếc gậy bằng cây giang, trông như khúc đoản côn. Ðã nhiều lần anh ta quất thẳng cánh vào anh em tù cải tạo. Ai từng bị đòn của Nương Mặt Ngạnh cũng đều ẹo xương sống. Thành tích của Nương Mặt Ngạnh ở hiện trường lao động rất đáng gờm. Anh ta bắt tù đứng trên triền núi. Thế núi dốc, anh ta đứng phía trên. Sau vài câu đay nghiến, bỗng Nương Mặt Ngạnh đá thốc dép râu vào mặt người tù. Bất ngờ không kịp chống đỡ, người tù ngả vật ra, sặc máu mũi. Trong kỳ cả trại học tập về chính sách khoan hồng nhân đạo của đảng và nhà nước, anh em tù phản ảnh chuyện này lên ông trại trưởng. Ông trại trưởng bảo: "Chính sách của đảng và nhà nước trước sau như một. Nhưng các anh quá quắc, không trừng trị không được." Thế là huề! Ðảng và nhà nước vẫn tiếp tục chủ trương khoan hồng nhân đạo. Anh em tù vẫn tiếp tục bị trừng trị.

Trở lại chuyện Lê Thơm khi bị Thu Sứt theo dõi. Hắn biết nguy tới nơi rồi. Hắn cho tất cả khoai lang vào thùng tưới, đi lên. Ở đằng xa, Thu Sứt nương theo những bụi cây đi tới, quyết bắt tại trận tên tù đang cải thiện. Lê Thơm chờ cho Thu Sứt đi khuất sau chòm cây, hắn trút thùng khoai xuống hố ủ phân bắc. Rồi quay xuống suối như đang tiếp tục xách nước tưới rau. Phân bắc là cứt người, ủ lại để bón rau. Hố phân bắc đầy giòi bọ, và mùi rất khắm.

Thu Sứt xuất hiện, khi Lê Thơm đang múc nước dưới lòng suối.

"Anh kia! Làm gì đấy?"

"Xách nước tưới rau."

"Anh rửa gì dưới suối?"

"Tôi có rửa gì đâu?"

"Láo! Anh vớt tất cả đem lên đây."

"Có gì mà vớt?"

"Khoai lang."

"Làm gì có?"

"Hãy mò xuống, vớt lên."

Lê Thơm mò xuống, vớt lên những sỏi đá."

Tức quá, Thu Sứt xăn quần lội xuống suối. Mò chỗ cạn không thấy, Thu Sứt mò ra sâu hơn, ướt cả quần, vẫn không thấy. Thu Sứt quay lên, mặt hầm hầm bảo Lê Thơm về ngay, trình diện trên khung.

Tại khung, Thu Sứt đưa tờ giấy, bình mực, và cây bút cho Lê Thơm, bảo: "Viết kiểm điểm."

Lê Thơm hỏi lại: "Chừng nào nộp giấy?"

"Chiều nay."

"Không kịp. Tôi còn phải đi lao động."

"Cho anh nghỉ việc buổi chiều. Ở lại lán viết kiểm điểm."

Lê Thơm viết, đại ý rằng từ ngày đi cải tạo, hắn luôn phấn đấu để trở thành người tốt. Cán bộ bảo viết kiểm điểm. Nhưng hắn không biết kiểm điểm về vụ gì? Mong cán bộ chỉ dẫn.

Buổi chiều. Lê Thơm đem giấy lên nộp. Thu Sứt đọc xong, vỗ bàn: "Kiểm điểm về vụ cải thiện khoai lang. Biết chưa?"

"Nhưng tôi đâu có cải thiện khoai lang?"

"Có. Anh phải viết rằng anh có cải thiện khoai lang. Nghe rõ chưa?"

"Vâng. Tôi rõ. Xin cho biết chừng nào nộp giấy?"

"Cho anh nghỉ việc sáng mai, viết kiểm điểm. Trưa hôm sau nộp."

Thu Sứt đưa Lê Thơm tờ giấy khác. Anh ta yên chí sẽ căn cứ vào nội dung tờ kiểm điểm, nện cho Lê Thơm một trận mập mình, và cùm vào nhà kỷ luật.

Lần thứ hai, Lê Thơm viết rằng: Tôi đang đứng dưới suối xách nước tưới rau. Cán bộ nghi ngờ tôi đang rửa khoai lang. Và ra lệnh cho tôi phải viết có cải thiện khoai lang. Tôi tuân lời cán bộ, nhận có cải thiện khoai lang. Nhưng thật sự tôi không dám làm chuyện vi phạm nội quy như thế."

Trưa hôm sau. Thu Sứt đọc kiểm điểm của Lê Thơm xong, xé toạc tờ giấy, giận dữ: "Viết láo lếu thế này, thì sao gọi là tự giác?"

Lê Thơm bình tĩnh: "Tôi viết theo lệnh của cán bộ."

Thu Sứt gầm lên: "Câm họng. Cút ngay! Lần sau, dù có lủi giỏi như chạch cũng không thoát."

Trong tù, Lê Thơm dám "giỡn mặt" cán bộ, quả là lớn gan. Tôi phục hắn. Nói theo Thu Sứt, hắn lủi giỏi như chạch. Hắn đã thoát không phải một lần, mà nhiều lần sau nữa. Chỉ một lần sau cùng, hắn không thoát được. Và lần không thoát được ấy, đưa Lê Thơm đến sự tử vong. Tôi đã nói về trường hợp Lê Thơm bỏ mạng, trong một truyện khác.

Tối hôm thịt con chó, trời vừa nhá nhem, Lê Thơm khều tôi ra ngoài đầu hồi. Hắn mở cái bị, lôi ra con chó cứng đơ, dính đầy đất cát. Hắn lột da, xé miếng thịt đưa tôi. Chưa bao giờ ăn thịt chó, tôi nghe nhờn nhợn trong cổ khi cầm miếng thịt.

Lê Thơm bảo: "Ăn đi. Nguồn protéin bổ dưỡng vô song."

Hắn nhai ngấu nghiến. Tôi bắt chước ăn thử, thấy ngon. Tôi nghĩ, với sự đói khát lâu ngày, bất cứ món gì cho vô miệng cũng thấy ngon. Thằn lằn, rắn mối, cào cào, châu chấu, ốc sên, dế nhủi đều ngon, và cũng là nguồn protéin cần thiết cho cơ thể. Ðặc biệt, có con sâu màu trắng thường rúc trong gỗ mục, toàn thân nó chứa một chất sữa rất béo. Con sâu vô danh này, tù đặt tên là con Magarit. Có thể nói con Magarit là sâm động vật, giá trị không thua sâm thực vật của Ðại Hàn.

Hai chúng tôi ăn đến nửa con chó, thì đụng phần thịt sống. Bởi khi chôn con chó xuống đất, phía trên nóng nhiều làm thịt chín, nhưng không đủ sức chín tới phía dưới.

Lê Thơm nói: "Ăn luôn. Người tiền sử vẫn ăn thịt sống."

Tôi đề nghị: "Cắt ra từng miếng nhỏ, cho vào lon Guigoz nấu."

"Mang ra mang vô cổng trại, nguy lắm."

"Tới phiên tao mạo hiểm. Tao sẽ nấu ngay đêm nay."

Ðêm ấy, tôi lần mò trong bóng tối, vào nhà bếp cời than đặt vào hai chiếc lon Guigoz. Xong, lại quay về lán ngồi đợi thịt chín. Khi lấy lon về, cũng phải ra vào hai bận. Công việc chỉ có thế, nhưng vô cùng nguy hiểm. Vệ binh rình rập đâu đó, thấy bóng người ra khỏi lán mà không cầm theo cây đèn dầu, chúng sẽ bắn, nếu không chết cũng bị thương. Tôi tin con người có số mạng. Dù ở tù, nhưng ngôi sao chiếu mạng của tôi còn sáng lắm. Quỷ thần che chở cho tôi trong mọi trường hợp bất trắc hiểm nguy.

Ngay trong đêm, Lê Thơm và tôi thanh toán sạch luôn hai gon Guigoz thịt. Con chó nhỏ được chôn kín vào nơi không trời không đất. Hoàn toàn mất dấu.

Khi ăn, tôi nói: "Nghĩ tội con chó quá, mày ơi!"

Lê Thơm nói: "Cũng bởi tình cảm tiểu tư sản như thế, mà hôm nay mới vào tù."

Tôi lại nói: "Miếng ăn tưởng chừng rất nhỏ nhoi. Nhưng có lúc người ta dám đem cả sinh mạng mình ra thử thách. Xem thế, đủ biết cái ăn là quan trọng vô cùng."

Lê Thơm gạt ngang: "Ðừng triết lý vặt, ăn mất ngon, con ạ!"

Vài hôm sau, ông đại uý cán bộ trại phó cầm sợi dây cột chó, xuống trại vào giờ ăn trưa. Ông đi quanh quẩn tìm kiếm.

Ông hỏi: "Các anh có thấy con chó của tôi chạy xuống đây không?"

Mọi người im lặng.

Lê Thơm lên tiếng: "Con chó nào, cán bộ?"

"Con chó trắng đốm đen."

"Có phải con chó nhỏ không?"

"Ðúng rồi."

"Ồ... Lúc trước, nó vẫn thường chạy lại đây. Hai ngày nay không thấy."

"Hôm qua, tôi còn cho nó ăn. Mới mất hôm nay thôi."

Lê Thơm sốt sắng: "Tôi sẽ để ý. Nếu thấy, tôi giữ nó lại, báo cho cán bộ."

Ông trại phó lắc đầu thất vọng: "Chắc bị cáo vồ rồi."

Nói xong, ông quay đi.

Lê Thơm thầm thì với tôi: "Mình thịt con chó đã hai ngày. Nó nói hôm qua còn cho chó ăn. Bọn này hễ mở miệng ra là nói láo. Chuyện lớn chuyện nhỏ đều láo."

Chuồng Người

Chỉ còn vài ngày nữa là thu hoạch xong vụ mùa. Tôi được miễn đi lao động, vì cái chân đau. Hôm qua lúc chuyển lúa vào bồ, tôi vô ý vấp ngã nơi bậc thềm nhà kho. Mặc dù đã được nắn bóp, sửa trặc, nhưng khớp xương mắc cá chân vẫn sưng đỏ, đau nhức.

Khi các đội đã xuất trại, tôi chống cây gậy ra cửa, đứng nhìn lên sân trại. Giữa sân có đặt ba cái thùng phuy, dùng chứa phân người. Sau một đêm bài tiết của anh em trong trại, phân được xúc từng gánh đem đổ vào thùng. Hàng ngày, người của đội rau xanh sẽ chuyển ba cái thùng này bằng xe cải tiến đến vườn rau. Ðổ phân xuống hố, lấp phủ lên một lớp đất. Ủ phân. Một thời gian sau, phân từ màu vàng như đất sét nhão, biến thành màu xám như bùn, đã tới lúc có thể dùng được, xúc lên làm phân bón rất tốt. Phân được chế biến kiểu này gọi là phân Bắc. Mới đầu, anh em đội rau xanh rất tởm phân Bắc, nhưng thời gian lâu dài, tiếp xúc mãi thành quen, thấy cũng không có gì đáng gớm ghiếc, và khám phá ra cái công dụng tuyệt vời của nó. Chỉ cần rau muống nếm một chút phân Bắc, rau trở nên xanh tốt, tăng trưởng rất nhanh.

Từ trong đội cải tạo hình sự, có hai tên cầm que đi đến thùng phuy. Nó bươi móc thứ gì trong đó. Một trong hai tên này, tôi quen. Hồi mới quen, tôi hỏi nó:

- Mày tên gì?

- Ný!

- Tên ngộ quá! Họ gì?

- Nê !

- Cái gì? Làm gì có họ Nê?

- Có chứ! Rất nhiều!Tên họ của cháu: Nê văn Ný

.

Tôi chợt hiểu, bật cười:

- Mày nói ngọng. Tên họ của mày là Lê văn Lý.

- Người miền Nam của các chú thường nói thế. Ở đây chúng cháu gọi Nê Văn Ný!

Từ đó trở đi, tôi cũng gọi nó là thằng Ný.

Thấy nó bươi móc trong thùng phuy, tôi kêu lớn:

- Ný! Mày làm cái gì đó?

Nó quay lại nhìn tôi, rồi bỏ cái que, đi lại gặp tôi.

- Hôm nay sao chú được nghỉ?

- Tao bị bong gân chân. Còn mày?

- Cháu chờ để trưa gánh đồ ăn thông tầm cho đội!

- Mày tìm gì trong thùng phân?

- Nhà bếp vừa đổ rác trong ấy. Cháu kiếm chút rau cải vụn.

- Ăn uống dơ bẩn, có ngày bỏ mạng con ơi!

- Cháu mang về rửa sạch, cho vào ca cống, đun sôi, vi trùng nào chả chết!

Tôi nhìn thân hình gầy gò, cái mặt hốc hác của nó, và nghĩ đến mình. Tôi có khác nó gì đâu. Cùng một hoàn cảnh khốn khó, người ta không cần tỏ lòng trắc ẩn cho nhau.

Ðứng tần ngần một lúc, nó hỏi:

- Chú có thuốc nào, cho cháu xin một bi!

-Vô đây!

Tôi dẫn nó vào lán, ngắt trong cái bọc nhỏ, cho nó một bi thuốc lào. Rít xong hơi thuốc, nó nói:

- Hôm nay, đội cháu có mấy thằng được chỉ định nên khung, mổ nợn cho cán bộ bồi dưỡng. Cháu không được đi. Tiếc thật!

- Mổ lợn đâu có gì thích mà mày tiếc?

- Thích chứ! Ðược xơi thịt!

- Cán bộ cho ăn hả?

- Không. Làm gì có người tốt thế!

- Vậy ăn bằng cách nào?

- Khi được chỉ định đi mổ nợn, thằng nào cũng phải măc hai nớp quần. Nớp trong được bó sát vào bìu dái như cái quần xì của người miền Nam. Ðến núc xẻ thịt thì xén vài cục, nén dấu vào quần, dưới bìu dái. Trước khi về, cán bộ bắt đứng xếp hàng, mò xét khắp ngườii, nhưng không mò dưới bìu dái. Thế nà thoát!

-Tụi mày tài thật!

- Cách này dùng mãi, bị phát giác. Chúng nó bắt cởi đồ, chỉ còn độc cái quần trong, thò tay sờ vào quần, sờ nắn trong háng, nhột bỏ mẹ. Bắt gặp có dấu thịt, chúng nó dần cho nát đòn và cùm vào nhà kỷ nuật.

- Khó khăn, nguy hiểm như vậy, tụi mày không sợ?

- Trong khó khăn nẩy sinh sáng tạo. Chúng cháu nghĩ ra được cách giấu thịt, chỉ có trời biết.

Nó ngừng lại, chỉ tay vào túi tôi:

- Chú cho cháu thêm bi thuốc!

- Mày có tài thật, đang kể chuyện tới hồi gây cấn là ngừng lại, đòi thứ này, thứ nọ.

Dù cằn nhằn nhưng tôi vẫn ngắt cho nó bi thuốc lào thứ hai. Nó cẩn thận cho bi thuốc vào nõ điếu, châm mồi lửa, rít một hơi dài...Tôi giục:

- Kể tiếp đi. Cái mánh lới giấu thịt của mày!

- Thằng nào được chỉ định đi mổ lợn, khi trở về đội cũng phải nạp cho thằng đội trưởng hai cục thịt bằng ngón chân cái. Không có, nó thụi vào bụng cho thổ huyết!

- Tao không muốn nghe chuyện thằng đội trưởng của tụi mày. Hãy kể phương pháp dấu thịt mà mày cho rằng sáng tạo.

- Vâng! Phương pháp này không cần phải chuẩn bị đồ nghề gì cả. Lúc xẻo thịt, nếu cán bộ không để ý, cứ xén từng cục, cho vào mồm xơi tươi!

- Ăn thịt sống hả?

- Vâng! Xơi thịt sống thì đã có sao?

- Tụi mày ăn uống như người tiền sử!

- Người tiền sử nà người xứ nào mà ăn uống như chúng cháu?

- Chẳng phải xứ nào cả! Ðó là tổ tiên của chúng ta nhiều triệu năm về trước. Khi chưa tìm ra lửa, loài người phải ăn thịt sống.

- Ðấy! Họ vẫn khoþe mạnh, sinh tồn đến ngày nay. Cọp beo cũng thế!

- Hãy nói vấn đề lấy thịt. Tụi mày ăn tại chỗ, nhưng làm sao lấy về cho thằng đội trưởng?

- Chúng cháu xén sẳn vài cục, khi có nệnh về nà cho vào mồm nuốt ngay. Bọn cán bộ dù có con mắt thánh cũng không bắt gặp. Xét xong, chúng cháu vội về đội, móc họng, nôn ra niền, nạp đủ số cho thằng đội trưởng.

- Rồi thằng đội trưởng ăn bằng cách nào?

- Hắn rửa cục thịt sạch chất nhớt, cho vào ca cống, đun lên nà có được bữa ăn ngon.

Nói xong, thằng Ný đứng dậy:

- Cháu phải về gánh cơm cho đội thông tầm. Cái chân chú đau, không nên đi đứng nhiều.

Nó quay lưng, ra khỏi lán.

Nhìn đôi vai gầy guộc của nó rút lại như đôi vai cuþa người bệnh ho lao, tôi gọi: -Ný! Mày trở lại lấy vài bi thuốc laòo, đêm nay hút cho đỡ lạnh!

Vào những ngày cuối năm, trời bỗng dưng trở lạnh. Mưa phùn lất phất trên những vòm cây. Ðồi nương ẩm đục. Ngày hai mưới chín tháng Chạp, được phép trại trưởng, các đội khỏi phaþi xuất trại lao động bên ngoài. Thay vào đó, anh em được giao công tác dọn dẹp và làm vệ sinh trong trại, chuẩn bị đón Tết.

Tôi đang ngồi nhổ coþ dọc theo những chân tường ngăn chia các đội. Thăng Ný đi ra. Hôm nay nó mặc bộ đồ lành lặn, sạch, mặt hiện niềm vui. Tôi nói:

- Chưa Tết mà ngó mày, tao đã thấy mùa xuân!

Nó báo tin: - Cháu được mẹ từ Vĩnh Yên nên thăm. Bộ đồ này cháu mượn của thằng bạn, để mẹ cháu không nhìn thấy cháu rách. Cháu đang chờ cán bộ dẫn ra nhà thăm nuôi.

- Mày ngon rồi! Vừa có đồ ăn của trại, vừa được mẹ tiếp tế thêm. Tết này mày huy hoàng!

- Vâng! Huy hoàng thật! Cháu không ngờ may mắn đến thế!

Khoảng hai giờ chiều, cán bộ dẫn thằng Ný về trại, tay ôm bụng, mặt nhăn nhó, tái nhợt. Ngờ nó bị trúng gió, tôi theo nó vào lán. Nó năm vật lên sạp, lăn lộn, kêu đau bụng và lạnh. Tôi hỏi mượn mấy thằng bạn của nó ve dầu nóng để cạo gió.

Thằng đội trưởng hình sự đứng nhìn một lúc, nói:

- Chả phải trúng gió đâu! Nó bị bội thực đấy! Móc họng nôn ra là khỏi ngay!

Nhiều thằng khác lao nhao:

- Nôn ?đi! Nôn đi!

Thằng Ný trườn về bìa sạp, rướn cổ, thò đầu ra ngoài, cho ngón tay vào miệng. Có thăng la lớn:

- Hãy khoan!

Và nó chạy ra ngoài, đem vô một cái thau bằng nhựa, bưng thau kề sát miệng thằng Ný:

- Hãy nôn vào đây!

Thằng Ný móc họng, ụa mữa. Ðồ ăn lẫn nhớt dãi tuôn trào xuống thau. Thằng bưng thau bóc lên những miếng thịt còn dính lòng thòng nhớt dãi, đưa lên miệng ăn. Một thằng khác đang đói cũng ăn.

Có thằng nhăn mặt: - Gớm quá!

Thằng bưng thau nói:

- Gớm gì? Từ bụng kia sang bụng nọ mà thôi!

Sáng mồng một Tết, mọi người quy tụ ra sân trại coi anh em văn nghệ trình diễn. Có đàn và trống xập xình vui tai. Tôi gặp thằng Ný đang lóng ngóng coi hát. Tôi hỏi:

- Mày khỏe hẳn chưa?

- Hôm sau nà khỏe ngay!

- Mẹ mày thăm nuôi, sao tao thấy mày đi vào tay không?

- Nhà cháu nghèo, không có tiền sắm sửa. Thăm nuôi là thăm cho có nệ thế thôi! Mẹ cháu chỉ mang cho cháu một con gà nuộc, và một cân xôi.

- Sao không đem vô trại, để dành ăn từ từ?

- Nếu đem vô trại, mấy thằng đầu gấu, chúng nó giành giựt cả. Thế cháu mới xơi hết tại chỗ!

Tôi trợn mắt:

- Mày ăn hết một lần hết con gà và cân xôi?

- Vâng! Không còn cách nào khác! Lúc thì dư thừa phải nôn ra, bây giờ thì đói.

Nhìn thằng Ný, tôi thấy nó đang tàn tạ, khô héo dần. Nó không có mùa Xuân.

Chuyện Bạn Tù Cải Tạo

Tác giả Sao Nam Trần ngọc Bình, cựu sĩ quan VNCH, cựu tù cải tạo, hiện định cư tại Greenville SC., đã góp nhiều bài viết đặc biệt. Sau đây là bài viết mới nhất của ông.

*

Anh Đ. hiện đang ở Cali, nếu tình cờ, anh đọc được bài này thì người viết xin cám ơn anh về cái tài thuyết phục hiếm có và đã mang ra áp dụng đúng nơi, đúng chỗ, đúng lúc đúng đối tượng cũng như lòng can đảm có thừa, dám bứt "râu cọp" mà không hề ngán bị cọp vồ!

Anh L., đang định cư ở tiểu bang Vermont, Hoa Kỳ, nhưng vẫn lặng lẽ tìm cách để giúp đỡ những người kém may mắn hơn, đặc biệt là các anh em Thương Phế Binh VNCH đang sống khốn cực ở quê nhà.   

Xin phép được kể đôi chút về các anh, vì với những cựu H.O. việc hồi tưởng về những bạn tù là ký ức không thể tách rời, vẫn sống cùng chúng ta ngay trên đất Mỹ này.

*

Lúc đó là cuối năm 79, anh em tù chúng tôi đang bị tập trung ở các trại tù thuộc tỉnh Hoàng Liên Sơn; bỗng nhiên, bị chuyển trại về các tỉnh thuộc miền đồng bằng.                             

Tuy các cai tù cố giữ bí mật nhưng những tin tức về việc Cộng Sản Trung Quốc sắp cho Cộng Sản Việt Nam một bài học cũng không thể giữ kín mãi được, và đến tháng 1/79 thì điều này đã thành sự thật.

  Tại Trại tù Nam Hà, đội Xây Dựng đã phải làm việc mệt nghỉ để xây thêm các buồng tù mới cho kịp đón nhận các anh em tù chính trị từ các tỉnh miền thượng du ở Miền Bắc di chuyển về,  có chỗ ở tù.

Từ trại tù Phong Quang ở Lào Cai, tôi và các anh em cùng cảnh ngộ được chở bằng xe vận tải về trại tù Nam Hà thuộc tỉnh Phủ Lý, trại này có 4 phân trại được đặt tên là A, B, C và Đ.

  Mới đầu, tôi và một số anh em được đưa về phân trại B, sau một thời gian họ đưa chúng tôi về phân trại A, tại đây tôi gặp L. và hai chúng tôi trở nên bạn thân với nhau lúc nào mà không hay.

Chiều hôm đó, sau khi nhập Trại và trở về buồng tù thì L. đến chỗ tôi đang ngồi, anh nói:

- Hôm nay, bà xã tôi ra thăm, có con cua bể luộc, chút xíu nừa B. qua chỗ mình và cùng ăn với nhau nhé!

  L. là một người theo đạo Thiên Chúa thuần thành và hoà nhã.  Đối với bạn bè anh sống chân thực, tin cẩn và sẵn sàng bênh vực bạn khi cần.

  Trong tù, lúc đó anh em đói dài dài, đói đến độ nếm muối thấy muối ngọt. Thế nhưng, L. lại khác với người ta, tuy đã bị cái đói hành hạ nhưng mỗi khi có món ngon miệng là L. tìm đến anh em để chia xẻ.                                                                          

Ở trong tù thì thế, còn  ra khỏi trại tù, sau khi đã định cư ở tiểu bang Vermont, Hoa Kỳ, may mắn có sức làm giờ phụ trội,  anh đã cố gắng làm thêm và số tiền kiếm được, anh dành riêng, âm thầm  gởi về giúp các anh em thương phế binh VNCH còn ở Việt Nam.                                                                        

Từ năm 1979 trở về trước, CS không cho thăm nuôi, thân nhân của tù tìm cách dọ hỏi, tìm được đến Trại tù của người thân đều bị đuổi về.                                                          

Ngay cả đến những gói đồ tiếp tế của thân nhân gởi đến Trại tù, đều bị cai tù tập trung đưa vào bếp để nấu thành một loại chè hổ lốn phát cho tù.

Khi ăn thứ chè có một không hai trên đời này, có anh đã trúng số khi nhai phải cái gì cưng cứng, lúc mở ra thì có thể là một hoặc 2  tờ 5 hay 10 đồng mà các bà vợ hiền ở nhà đã khéo léo gói vào tờ plastic mỏng dính, rồi nhét vào trong các món đồ ăn gởi cho chồng, nhưng không may đã không đến tay được người mình thương yêu!

 Từ sau năm 79 trở đi, có lẽ nhờ vào áp lực quốc tế và gặp nhiều khó khăn, CS mới  chịu nhượng bộ, cho thân nhân đi thăm tù.                                                                                      

 Khi có thăm nuôi rồi thì không khí trong Trại tù bỗng nhiên bừng bừng sức sống.                                                                  

Mỗi chủ nhật là một “ngày hội “dù là hội trong tù, nếu chỗ này họp các anh em cùng khóa, thì chỗ kia họp các anh em cùng đơn vị ăn, uống ì sèo.       

  Hình như lúc đó ai cũng quên mất là mình đang bị tù! Có lẽ, nhờ dễ quên như vậy và nhờ dễ thích ứng với hoàn cảnh mà chúng tôi đã sống sót để trở về với gia đình chăng"

Đó là đối với tù, còn đối với cai tù thì sao " Mỗi lần có thăm nuôi hay nhận được đồ tiếp tế thì tù phải mở gói đồ cho cai tù xét, rồi mới được đem về phòng.

Từ ngày đó, hình như  lãnh đạo không cần chỉ dẫn như bây giờ là người Việt ở nước ngoài là núm ruột ngàn dậm nữa mà các cai tù đã tìm ra "chân lý”ấy, ở ngay những người tù khốn khổ mà trước khi họ được thăm nuôi các cai tù đã coi họ như kẻ thù, theo như lời dạy của Đảng!

Thế là có một màn nhỏ to anh cho tôi cái này, cái kia  v...và v.., cư "thân mật”như là người trong nhà vậy! Từ đó tù "lên giá".

Thân nhân của các tù nhân khi ra thăm người thân, trước khi trở về nhà, đã gởi lại những số tiền lớn lối 1 hay 2 ngàn đồng, so với giá gạo bao cấp là mấy chục xu một kí hồi đó.  Những số tiền đó được trại tù đổi thành tiền "bìa  " là thứ tiền chỉ để tiêu trong trại tù. Tù nhân không được xài tiền thật vì họ sợ rằng tù nhân có tiền thật thì khi trốn trại sẽ dễ dàng hơn.

 Việc Trại giữ những số tiền của tù do thân nhân gởi lại đã lọt vào con mắt "nhìn xa trông rộng" của vợ viên Trung Tá Công An, Trưởng Trại Tù, thế là cứ cuối tuần, tù nhân muốn bồi dưỡng thì đã có "tay, chân" của bà này mang thịt heo vào trại bán cho tù. Trước tiên, thì còn giữ ý chỉ dùng tiền bìa, sau thì cứ tiền thật mang ra xài tự nhiên.

Mỗi chủ nhật thì cả cái trại tù Nam Hà biến thành cái chợ với đầy đủ ý nghĩa của nó nghĩa là có đủ thịt heo, rau, củ, quả để bán cho tù. 

Hỏi anh tù hình sự bán hàng thì anh khe khẽ bật mí:     Việc mua bán này là do vợ của tù trưởng, tiền thu về mang nộp cho mụ ta.

Khi có người mua, kẻ bán thì tự nhiên sinh ra thị trường tiêu thụ và khi có thị  trường thì lại có nhu cầu.                                                                         

Thế là, do nhu cầu thị trường, trong trại tù bỗng nhiên có hai loại tù: TÙ CHA và TÙ CÔNG.                                  

Tù cha là anh em tù được anh em gán cho danh từ "tư bản", hai chữ này phải hiểu theo nghĩa của tù với nhau là có 1 hay 2 cần xé đồ thăm nuôi và có nhiều tiền bìa để mua đồ ăn.                                                                             

Còn tù công là anh em tù không thăm nuôi, "con của bà phước" được tù cha hay là tù tư bản thấy mặt mũi dễ coi bèn "nhờ nấu cơm, bưng nước" để cùng ăn với nhau.            

Khi ăn xong thì tù công lo dọn dẹp, rửa chén và làm mọi việc linh tinh, rất sòng phẳng giữa người có của và kẻ có công, cùng nương nhau mà sống.  

Phải nói thành thật rằng, nhờ dịch vụ này mà một số anh em tù con bà phước đã sống sót vì được anh em tù tư bản nuôi ăn.

Tại buồng tù nơi tôi ở có anh T. mới đầu chỉ đứng ra ghi tên anh em mua thịt heo, nhờ nhanh trí nên sau đó một thời gian, T. nghiễm nhiên là “đại lý” thịt heo và bánh mì bán cho anh em tù.

  Cứ mỗi thứ bẩy là lính canh tại chòi canh lại làm lơ cho tù hình sự trèo lên nóc tường trại tù, rồi dùng dây để chuyền bánh mì, đựng trong cần xé, vào trại, rồi giao cho T.                   

Lúc còn ở phân trại B, T. rất "nghèo “cứ nằm chèo queo vì không có thăm nuôi. Một lần T.bị cảm, sẵn có chai dầu cù là tôi đưa T. để T. cạo gió, nên khi có “ăn “T. không quên tôi.

Một số anh em tù “tư bản “được thăm nuôi nhiều nên trở nên “giàu “vì “quá giàu “nên bắt đầu giải trí bằng cách đánh bài, nhất là vào tối thứ sáu, thứ bẩy.                                  

T. dặn tôi khi họ kêu “bánh mì “thì tôi cứ lại nơi T. nằm, lấy bánh mì mang cho họ, và T. cho tôi mỗi ổ bánh 10 xu. Nhờ sự biết điều này của T. nên tôi cũng kiếm được lối 1 đồng, đủ tiền để mua 2 phần bo bo đã lột vỏ mà trại phát thay cơm, cho tôi và bác B., xếp cũ, cùng đơn vị với tôi, sống lây lất qua ngày.                                                                    

Hai phần bo bo này, do tù tư bản bán lại vì họ có tiền nên họ mua gạo mỗi khi đi lao động và tự nấu lấy, họ không cần đến khẩu phần do Trại tù phát.        

Thứ bo bo này theo như anh em cho biết chỉ để cho ngựa ăn mà thôi, bây giờ họ mang cho toàn dân ăn kể cả tù.   

Cũng đã có nhiều lần, họ cho tù ăn loại bo bo vẫn còn cả vỏ, thứ bo bo này phải nhai thiệt kỹ rồi nhả vỏ vì bao tử con người không tiêu hóa được cái vỏ của bo bo như ngựa.

Cộng Sản luôn luôn nói một đằng làm một nẻo, nói  vậy nhưng không phải vậy, vì chủ trương của Đảng Cộng Sản là dân càng đói thì càng dễ trị.

Lần tôi bị cảm kéo dài, bị mất sức trông thấy may được anh Th. một người tù cùng buồng tù tặng cho nửa chén đường.                                                                                 

Tới bây giờ cứ nghĩ đến anh Th. là tôi lại nhớ đến nửa chén đường và thấy đường lại nghĩ đến nghĩa cử của anh.

Ít ngày sau, bà xã tôi xoay sở ra sao mà ra thăm tôi được, khi nghe tin thì tim tôi đập liên hồi. Với tôi,  đây là giây phút xúc động nhất trên đời, xúc động hơn cả khi tôi còn mang cấp bậc Thiếu Úy, lần đầu cầm tay nàng miệng nói lời âu yếm rủ “nàng về dinh.”                              

Khi trở về Trại sau khi thăm nuôi, tôi gặp anh Th., thì anh lộ vẻ mừng rỡ và nói: Chị ấy ra kịp lúc để cứu anh đó!

Nhớ có lần, tôi nhận được gói đồ tiếp tế của bà xã  gởi, phía ngoài dính đầy dầu ăn, mở ra thì ai đó đã lấy lon dầu ăn và lấy hết dầu, rồi bỏ cái lon không trở lại!

Thân tù đã khổ thế mà còn bị chuột người ở đâu đó trên đường đi của gói đồ moi móc, để ăn chặn. Hình như lúc đó ông Trời đi vắng.

Một hôm, tôi nhận được gói đồ tiếp tế của chị tôi gởi, gói đồ 5 kí nhưng đã thấy có một lỗ hổng ở bên hông, mở ra thì chỉ còn một ít kẹo và hộp thuốc nhức đầu Aspro 250 viên chỉ còn có 125 viên. Tôi bán 100 viên, được một số tiền và quyết định sẽ buôn bán để kiếm sống như các cụ ta vẫn thường nói:  “Thừa cơ bên Tàu có loạn”

Một anh bạn tù có tài buôn bán, vào một buổi trưa,  anh ta đến chổ tôi nằm than là có mớ cá  bị ế, bán không được.

Tôi nói anh để tôi bán dùm cho. Thế là tay xách ba con cá, tôi qua phân trại tù nhốt toàn là  “bò ngũ “(là danh từ để chỉ những sĩ quan cấp bậc Đại Tá).  Sau một hồi chào mời có ông đại tá đồng ý mua với điều kiện là tôi phải làm dùm ông.

 Dĩ nhiên, tôi OK cả hai tay, mượn con dao nhỏ mà Ông dấu được (trong tù, tù không được giữ dao, kéo hay các vật bén nhọn) bắt tay vào làm 3 con cá trắm cỏ liền và nổi lửa lên, kho liền dùm Ông ta.

Ít ngày sau, khi gặp lại, Ông ta cho biết là cá kho rất ngon và dặn tôi khi có cá nhớ mang qua Ông mua dùm cho. Nghe lời khen tôi bỗng tự bật cười vì tôi có biết kho cá bao giờ đâu. Khi phải kho cá dùm Ông tôi chỉ lập lại những gì  ngày xưa đã từng trông thấy bà xã làm mà thôi.

Sau ngày bán cá cầm tiền về cho bạn tù, khi có mối cá là anh ta giao cho tôi đi bán và cho tôi cứ một con là một đồng.

Ngoài mối cá, tôi còn mua trứng vịt, của mấy người dân bán tại nơi hiện trường lao động quanh trại, rồi luộc chín. Mang vào trong trại, khi đi lao động trở về, để  bán cho các anh em tù "tư bản". Cứ mỗi quả trứng tôi lời được 10 xu, thế là tôi có thêm một đồng nữa, đưa cho bác B. để mua cua đồng của anh em đội nông nghiệp và chúng tôi có một nồi canh cua nóng hôi hổi qua sự khéo tay của bác B.

Chuyện tù hi hữu nhất là thành tích của anh Đ làm  anh em ai cũng thầm cảm phục. Anh ta nói khéo thế nào mà anh chàng cai tù lại mua dùm cho một cái radio. Tiền mua chiếc radio do anh em tù đóng góp mỗi người một chút khi anh Đ. đi quyên tiền và nói rõ mục đích.

Thế là, anh em tù chúng tôi hàng ngày đều có tin tức của đài BBC và VOA, nhưng chỉ sau một thời gian thì Trại tù biết được và anh chàng cai tù bị đi tù. Thế là chúng tôi không    còn có dịp nghe tin tức nữa.

Nếu thông tin là một mặt trận, thì đây quả thật là một    chiến công của anh em tù, và Trại Nam Hà  quả thật đã bị một đòn trời giáng.                                                        

Anh Đ. hiện đang ở Cali, nếu tình cờ, anh đọc được bài này thì người viết bài xin cám ơn anh về cái tài thuyết phục hiếm có và đã mang ra áp dụng đúng nơi, đúng chỗ, đúng lúc và đúng đối tượng cũng như lòng can đảm có thừa, dám bứt: "râu cọp”   mà không hề ngán bị cọp vồ!

Có lần ở trại tù Nam Hà, 2 đội tù cải tạo được lệnh ra lò gạch ở gần Trại để tăng thêm người làm gạch. Chỉ một thời gian sau,  2 đội này bị rút khẩn cấp khỏi lò gạch. 

 Lý do, ngay ngày đầu tiên, các cô thôn nữ làm tại lò gạch đã chỉ muốn nghe nhạc vàng do một anh bạn tù hát chứ không chịu tích cực sản xuất và sau một thời gian thì các cô đã biết chải chuốt và còn biết xức dầu thơm nữa. Gớm sao mà nhạc vàng Miền Nam hay quá vậy kìa!

 Cũng trong thời gian tôi bị ở tù tại Trại Nam Ha, có một phái đoàn quốc tế, nghe nói là của Thụy Điển, được CS cho thăm: ”tù cho biết sự tình “ để thấy tù”sung sướng “như thế nào.

Ngày phái đoàn tới thì buồng tù đang nhốt từ 200 đến 300 tù bỗng nhiên chì còn lối 80 chục tù, vì nơi chúng tôi nằm, CS chỉ cho để “biểu diễn“ 80 cái gối do những cái mền gấp lại để “mà mắt “phái đoàn. Chỉ có 80 cái gối nằm đó mà thôi, còn tất cả anh em tù chúng tôi thì bị đưa vào phân trại B để giấu cho kín!

Trong Trại cũng có một gian nhà dùng làm thư viện "kiểng” nghĩa là chỉ là nơi làm việc của Ban Văn Hóa mà Ban này  thực chất chỉ có nhiệm vụ phát những gói đồ tiếp tế của thân nhân gởi cho tù. Hôm phái đoàn đến, tại Thư Viện, lại có thêm bàn ghế và sách báo để cho “tù giả”là những cai tù mập mạp, có da, có thịt, ngồi đọc sách, đọc báo ung dung cứ y như là tù đang ở trên "Thiên Đàng Cộng Sản!"

Ngoài thư viện kiểng, còn có hồ cá: ”kiểng", khi có khách viếng Trại thì trong hồ  có cá vàng nhởn nhơ tung tăng vui mắt, khi phái đoàn đi khỏi thì cá vàng biến mất!

Bọn tù bệnh nằm ở trạm xá cũng được phát “sữa kiểng” để bầy chơi cho phái đoàn quốc tế thăm trại. Một anh bạn tù đã ”chơi “hết luôn hộp sữa đặc làm kiểng, khi phái đoàn ghé thăm. Sau này, khi bị vặn hỏi anh đã: ”ngây thơ“ trả lời  "tưởng Trại cho bồi dưỡng vì tôi đang bị bịnh mà"!

 Trong Trại lúc đó có một ban nhạc, do tù góp công và góp sức tạo nên, đứng đầu ban nhạc là anh Q., bậc niên trưởng. Khi phái đoàn tới, anh lập tức cho ban nhạc chơi bài "Cầu sông Kwai”như đã định trước với các anh em bạn tù trong ban nhạc.

Bản nhạc này nổi tiếng vì đây là bản nhạc trong một phim cùng tên, nói lên sự tàn bạo của quân phát xít Nhật khi giam giữ tù binh người Anh trong thế giới chiến tranh lần thứ 2, có lẽ các thành viên của phái đoàn biết rõ chúng tôi thuộc thành phần nào khi nghe ban nhạc chơi bản nhạc bất hủ này.

Khi một thành viên trong phái đoàn quốc tế hỏi, anh Q. đã trả lời, điều này đi ngược lại chỉ thị của cai tù, bị vặn hỏi anh cho biết là người ấy chỉ hỏi thăm sức khỏe. Thế nhưng, họ đâu có tin,  sau đó, ban nhạc bị giải tán.

Có lần, trong lúc chờ xuất Trại để đi lao động khổ sai, một anh chàng cai tù tính đánh một anh em bạn tù thì không ai bảo ai tất cả chúng tôi đều nhất loạt đứng lên la hét phản kháng.

Thật là may mắn mà anh  cai tù kia ngừng tay kịp lúc, nếu không, thì không biết chuyện gì sẽ xảy ra!

 Tôi nói như vậy vì khi được thả ra khỏi Trại tù Gia Trung ở tỉnh Pleiku,vào tháng 10 năm 85, trên đường ra quốc lộ để đón xe, tôi gặp một anh cai tù thì anh này đã vô tình cho biết:   Các anh được tha ra là may mắn lắm đó, vì trong suốt thời gian các anh bị giam giữ, nếu các anh bạo động thì pháo binh, đã được canh sẵn, sẽ nã đạn vào các anh không thương tiếc.

*

Trở lại chuyện anh L. hiện định cư ở Vermont. Hai anh em cùng đinh cư một nơi mà đã lạc nhau có hơn 20 năm. Từ cuối năm 79 bước sang đầu năm 80, CS đã phân tán tù nhân từ miền Bắc vô các trại tù ở miền Trung và miền Nam.

Tôi và một số anh em khác bị đưa vào Trại Gia Trung ở Pleiku, còn L. thì may mắn hơn, chúng đưa anh về miền Nam và tôi mất liên lạc với anh từ lúc đó.  Mãi đến năm 2002, do sự tình cờ, khi đọc bài:  "Greenville SC, nơi bạn tôi sinh sống", đăng trên Việt Báo on line, L. kể chuyện một người bạn của L.  là anh H. , khách hàng của công ty bảo hiểm nơi tôi làm, nhờ thế, tôi mới liên lạc được với anh L.

 Anh khuyến khích tôi viết văn, mới đầu tôi còn ngần ngại nhưng khi bài đầu tiên viết và được chọn đăng, thì  cái nghiệp viết văn, dù chỉ là viết  văn tài tử, đã theo đuổi tôi cho đến bây giờ.

L. và tôi, trước 30 tháng 4 năm 75, đều không nghĩ đến viết văn và "bông hoa viết văn”của chúng tôi đã phải ẩn mình đâu đó lối gần 30 năm sau rồi mới có dịp đâm bông dưới ánh mặt trời, nơi đất  "America,The Beatiful”này.

Trích bút ký Tôi Phải Sống

Nguyễn Hữu Lễ

Người ta thường nói: "Sống lâu lên lão làng!" Tôi cũng đã có lần thuộc dạng "lão làng" vào năm 1982, sau khi nằm liên tiếp 3 năm trong nhà kỷ luật trại tù Thanh Cẩm. Với cái vốn thời gian đó, tự nhiên tôi trở thành "đại ca" trong khu kỷ luật lúc bấy giờ.

Kể từ khi tôi bị đưa lên cùm chân sau vụ vượt ngục bất thành ngày 2 tháng 5, 1979 cho tới lúc này, tôi cứ quanh đi quẩn lại trong 6 buồng của khu nhà kỷ luật. Tôi giữ vai trò người quản gia, trong khi các người tù khác chỉ là những khách vãng lai. Có người trụ lại một thời gian khá lâu đến hàng năm trời, nhưng cũng có những người ngắn hơn, lên đây một thời gian chừng vài tháng hay tuần hoặc vài ngày rồi trở xuống dưới "làng". Cũng có người xuống "làng" ít lâu rồi lại lên khu kỷ luật như dân Âu Châu đi nghỉ hè ở vùng bờ biển hàng năm! Riêng tôi đã 3 năm rồi, nhưng chưa được đi "nghỉ hè" lần nào. Cũng chính vì được tiếp xúc với nhiều đợt tù kỷ luật, chính trị cũng như hình sự, nên yếu tố "lão làng" của tôi được nhiều người biết tới.

Nếu yếu tố "lão làng" không mang ý nghĩa gì đặc biệt đối với nhóm tù chính trị thì ngược lại nó là vấn đề quan trọng, đôi lúc là nguyên tắc sống còn đối những người tù hình sự. Nên biết điều này, giữa những người tù hình sự với nhau, sự kiêng nể các "đại ca" đã trở thành một thứ luật bất thành văn trong tù. Có những anh vì coi thường hoặc chểnh mảng việc tuân giữ quy luật này nên đã phải trả giá rất đắt. Suốt 4 năm qua tôi đã phải sống lăn lộn với tù hình sự từ trại Cổng Trời về đây, nên đã có dịp chứng kiến nhiều trường hợp trả giá đó. Tùy theo mức độ nặng nhẹ khác nhau của các hình thức vi phạm nguyên tắc mà các tù nhân vi phạm bị "đại ca" ra hình phạt tương xứng theo luật giang hồ tù. Nếu chỉ để cảnh cáo hoặc áp đảo tinh thần những lính mới để bắt phải đi vào khuôn phép thì chỉ cần sử dụng "chưởng", hoặc "bẻ ngà". Trường hợp nặng hơn thì bị "lấy cặp pha", hoặc "xin cặp nạng". Trường hợp nghiêm trọng và phải bảo vệ chử đứng thì đối phương sẽ được "cất". Những người tù hình sự có loại ngôn ngữ riêng bằng tiếng lóng. Gần như tất cả mọi người đều có một tên đệm kèm theo tên riêng. Và có một điều dường như ai cũng có thể biết được là họ chửi thề luôn miệng!

Hiện tượng ma cũ ăn hiếp ma mới trong giới tù hình sự là điều rất phổ biến và tự nhiên trong tù. Chắc hẳn nhiều người đã được nghe kể, và hơn nữa đã đọc những sách viết về đời sống ngục tù đề cập tới hình thức "tìm chử đứng" của các tù nhân cũ. Những anh tù mới vừa bước vào buồng sẽ bị những người cũ áp đảo bằng một trận đòn mềm người và bắt buộc phải bị khuất phục dưới trướng. Nếu người tù mới là tay hảo hán thì sau này sẽ "ngoi lên tìm chử đứng" bằng cách nào đó để nắm vai trò lãnh đạo. Việc ngoi lên tìm chử đứng này được diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau, nhưng điểm giống nhau duy nhất trong các cuộc tranh hùng đó là tính cách không khoan nhượng, nói rõ hơn là một mất một còn. Vì thế, ngoài trường hợp những "đại ca" có tầm cỡ cao, nghĩa là những tù nhân khét tiếng mà ai nghe tới cũng phải cúi đầu chịu phục và dù ở đâu cũng có đàn em các cấp thì không nói, còn những tay mới vừa ngoi lên tìm chử đứng trong tù, khi đi ngủ chỉ nhắm một mắt. Ý muốn nói lúc nào cũng phải đề phòng kẻo bị thanh toán!

Dĩ nhiên các việc đó chỉ diễn ra trong giới tù hình sự. Dù vậy hoàn cảnh đã đẩy đưa tôi, một tù nhân chính trị, vào vị thế được kiêng nể trong giới tù hình sự tại khu kỷ luật này. Một sự việc xảy ra ngoài sức tưởng tượng mà trước đó tôi chưa từng nghĩ tới. Nó đột biến xảy ra vào một buổi sáng nọ khi cán bộ mở cửa và đẩy vào buồng tôi một anh tù hình sự còn trẻ măng, chừng ngoài 20 tuổi. Buồng tôi lúc đó có 4 chử cùm nhưng chỉ có 3 người, tôi và hai anh tù Trung Quốc, còn một chử cùm trống dành cho anh tù mới này.

Chợt nghe tiếng mở khóa buồng, tôi vội lấy tấm chăn che ngang người, vì lúc đó cả 3 chúng tôi đều trần truồng. Anh tù mới vừa bị đẩy vào đứng chết trân giữa buồng, vì từ ngoài sáng vào buồng tối làm anh quáng mắt. Anh ta cố gắng định thần trong một buồng giam nóng như hỏa lò và chắc chắn là rất thối tha này. Còn tôi ở đây đã lâu và nằm trong buồng đã quen với bóng tối nên tôi nhìn ra và thấy anh ta hầu như rõ mồn một! Người anh trông nhỏ thó với mái tóc húi cao. Anh ôm trên tay chiếc chiếu cuộn tròn mà tôi biết bên trong là chăn và quần áo. Tay kia anh bưng một cái bát sắt có hoa màu đỏ và có đĩa sắt đậy lại nên tôi không biết trong bát có gì. Dưới nách anh cặp một ống điếu cày có máng lon Guigoz lòng thòng. Trong lúc anh tù mới đang chớp mắt nhìn quanh nhưng chưa thấy gì, ba người chúng tôi nói chuyện nhau bằng tiếng Phổ thông làm anh tưởng buồng này tất cả đều là tù Trung Quốc. Tôi nhận thấy trên mặt anh lộ ra vẻ sợ hãi. Có lẽ chưa kịp định thần thì cán bộ đã rút thanh sắt, xỏ chân anh ta vào cùm, khóa cùm bên ngoài buồng và đóng cửa bước ra. Cán bộ hành động nhanh như một cái máy, vì tôi biết anh ta không chịu nổi mùi hôi thối và bầu khí nóng như lò hấp của buồng giam.

Ban ngày trong căn phòng kín như cái hộp sắt có mở lò sưởi này, chúng tôi gần chết ngộp. Mửi lần mở cửa là mửi hồng ân trời ban, vì có không khí ùa vào buồng. Lúc đó chúng tôi thi nhau hít thở, càng mạnh càng tốt, càng nhiều càng tốt và cố rút vào buồng phổi không khí trong lành hiếm có để còn được tồn tại. Đợi cho anh tù mới định thần xong, tôi lên tiếng:

- "Mầy thấy rõ trong buồng chưa? Mệt thì nghỉ đi!"

Nghe tiếng tôi, anh ta rất mừng vì biết tôi là người Việt nên lễ phép nói:

- "Em xin chào anh! Thưa anh có phải là anh 'Nễ'(Lễ) không ạ!"

Anh tù này nói thiệt là ngọng. Tôi hỏi:

- "Sao mày biết tên tao?"

- "Ối giời! Anh ạ, đám bọn em có mấy thằng đi kỷ 'nuật' về, bọn chúng ca tụng anh 'nắm'. Chúng bảo anh rất tốt!"

Tôi phì cười:

- "Xạo mầy! Mày tên là gì, làm sao mà bị đi cùm?"

Có lẽ anh ta sợ khi nghe giọng nói tôi cố tình tạo ra vẻ "đại ca". Càng sợ hơn nữa sau khi đã chớp mắt làm quen với bóng tối trong buồng và nhìn thấy hình dạng tôi đang cởi trần, râu ria tua tủa rối ren vô trật tự, tóc tai bờm xờm đang ngồi cùng với hai anh Tàu to con và trần truồng như nhộng. Cảnh này ai mà chẳng sợ. Anh ta trả lời cách khúm núm:

- "Thưa anh, tên em là Huống. Em nhón một ít 'nạc' (lạc) của cán bộ, bị bể và đi cùm. À, em xin mời anh dùng bát cơm anh ạ!"

Vừa nói Huống vừa với tay cầm cái bát sắt, mở đĩa đậy ra và nhẹ nhàng đặt bát cơm cạnh tôi. Nhìn bát cơm hai anh Trung Quốc lộ vẻ thèm thuồng tột độ. Bát cơm trắng quả là một bữa đại yến trong buồng kỷ luật đói triền miên này. Ngồi nhìn cả ba anh tù, tôi cảm thất thương họ. Cuộc sống tù đày đã biến đổi họ thành những con người không còn là chính con người thật của họ. Một người tù vừa bước vào cố nhịn phần ăn sống còn của mình đổi lấy sự an toàn, còn hai người bạn Trung Quốc chỉ cần được ăn và không cần biết gì khác! Tôi hỏi Huống.

- "Cơm này ở đâu mày có?"

- "Em còn ống gạo mới thổi trưa nay".

- "Gạo mày lấy đâu ra?"

- "Em làm điếu đổi gạo anh ạ. Bọn chúng vẫn gọi em là Huống "điếu cày" mà!"

- "Nếu đưa cơm cho tao thì mày lấy gì ăn?"

- "Em không đói đâu anh ạ!"

Tôi đau lòng khi nghe câu đó, vì trong tù này ai mà không đói! Tôi bảo:

- "Huống! Tao giả vờ hù dọa mày cho vui, mày đừng nghĩ tao như một tay đầu gấu hình sự. Ăn đi mày, ở đây thằng chó nào mà chẳng đói!"

Huống ngạc nhiên khi nghe tôi nói như thế, nhưng nó cũng chưa dám ăn. Tôi giục mấy lần nó mói dám bưng bát cơm lên, miệng lí nhí nói: "Em xin anh!"

Tôi ngồi nhìn Huống "táp" vội bát cơm mấy cái đã hết sạch. Trông nó cũng đói không kém gì ba người chúng tôi trên khu kỷ luật này.

Kỹ thuật kiến trúc

Nhà kỷ luật Thanh Cẩm là một nơi được nghiên cứu và thiết kế cẩn thận để tăng hiệu quả tối đa của tính chất độc ác trong việc trừng trị con người. Ở lâu trong đó tôi mới có dịp quan sát kỹ và đi tới kết luận: Không thể có một đồ án xây dựng nào tốt hơn khu nhà mới vừa ba tuổi mà tôi là một trong số rất ít người được vinh dự là những thân chủ đầu tiên này.

Khu kỷ luật là một nhà nóc bằng, hình chữ nhật và có sáu buồng. Ba buồng phía trước trông ra một khoảng sân khá rộng và ba buồng phía sau mở cửa thông ra một lối đi hẹp chừng 3 thước, dẫn tới chân một bức tường đá xanh. Tường nhà dầy 40 phân, mái nhà được đúc bằng xi măng cốt sắt. Mửi buồng vuông vức với 3 thước mửi chiều. Cửa sắt thật kiên cố và chỉ có một cửa sổ nhỏ 50 phân vuông chắn song sắt to bằng cổ tay em bé. Điểm đặc biệt mà tôi khâm phục sáng kiến là các buồng không phải cách nhau bằng một bức tường theo như cách hiểu thông thường, nhưng buồng này cách buồng khác bằng một cái buồng xép bề ngang chừng một mét rưỡi, có cánh cửa chặn kiên cố bên ngoài. Như vậy khi muốn bước vào buồng kỷ luật phải qua 2 lần cửa, qua lần cửa gử vào buồng xép rồi mở cửa sắt vào buồng giam. Hai buồng giam có cửa sắt dối diện nhau. Tuy nhiên, vì nhu cầu có khoảng trống tráng xi măng trước cửa buồng, nên buồng 1 và buồng 6 nằm ở hai góc phía trước và phía sau chỉ cần qua một cửa sắt là vào buồng, trong khi tất cả các buồng khác phải qua hai lần cửa. Cái buồng xép nằm giữa hai buồng giam này là một sáng kiến thật độc đáo vì nó có ba công dụng thật rõ rệt. Thứ nhất là an ninh, người tù muốn vượt ngục phải qua hai lần cửa mới ra được. Thứ nhì là chặn không khí lại, vì không khí muốn vào buồng giam phải qua hai lần cửa. Và ý thứ ba quan trọng nhất, cái thanh sắt to từ trong buồng giam xỏ qua các móng cùm ngoạm vào cổ chân những người tù được luồn qua một cái lử trong tường, rồi ló đầu ra buồng xép này và có ống khóa to khóa lại ở đây. Như thế người tù ngồi bên trong buồng không bao giờ có thể đụng chạm tới cái ống khóa bên ngoài được. Chung quanh khu kỷ luật có tường cao ngăn cách với các khu vực khác trong trại, trên bờ tường có hàng rào kẽm gai. Đây chỉ là tường khu vực, chưa phải là bờ tường trại bằng đá xanh cao 5 thước bao bọc toàn thể trại tù Thanh Cẩm. Chỉ có một lối ra vào duy nhất là Cổng Trại được xây theo kiểu mẫu Khải Hoàn Môn (Arc de Triumple) của thành phố Paris bên Pháp. Cổng trại là phòng ở của cán bộ trực trại và lúc nào cũng có lính canh cổng ra vào.

Trong buồng có hai thớt nằm bằng xi măng hai bên một "phi đạo" ở giữa, mửi thớt cao 80 phân và rộng cũng 80 phân dành cho 2 người bị cùm. Thật sự tôi không nhớ rõ chi tiết về kích thước của cái thớt này, chỉ biết lúc bấy giờ chúng tôi gọi nó bằng cái tên khá dài: "Hai người thì thiếu, một người thì dư!" Như vậy sáu buồng khu kỷ luật chỉ được trang bị đầy đủ cho 24 thân chủ. Có thời gian số người bị kỷ luật đông hơn 24 thì mửi buồng có thể nhận thêm một tù nhân nằm dưới "phi đạo", dĩ nhiên là không phải mang cùm. Ở kỷ luật mà không phải mang cùm cũng là một hồng ân. Thỉnh thoảng cán bộ chiếu cố cho vài người được hưởng đặc ân này. Riêng tôi không được hưởng quyền lợi này một đêm nào trong 1020 đêm ở nhà kỷ luật.

Thông thường những người đã ở lâu thì chỉ bị cùm một chân (cám ơn sự nhân đạo của Đảng!) Thời gian 3 tháng đầu bị cùm cả ngày lẫn đêm. Về sau chỉ cùm ban đêm, từ lúc cho ăn chiều cho tới quãng 7 giờ sáng hôm. Ngược lại, "những khách vãng lại", tức là những người tù ở dưới làng bị phạt lên kỷ luật một thời gian ngắn, họ bị cùm một chân cả ngày lẫn đêm. Tuy nhiên, thời gian "tham quan" khu kỷ luật của họ chỉ kéo dài trong vòng một vài tuần lễ.

Buồng giam kín như bưng và tối đen. Chỉ phía ngoài gần cửa sổ có chút ánh sáng lọt qua song sắt, còn phía trong lúc nào cũng tối om om. Dù vậy, chúng tôi cũng không bị trở ngại vì đã quen với bóng tối. Từ bên trong buồng nhìn ra thấy bên ngoài rất rõ, nhưng từ ngoài nhìn vào qua song sắt cửa sổ thì không thấy gì bên trong. Nhất là những hôm nắng to người bên ngoài phải nhìn vào một lúc lâu mới biết có bao nhiêu người trong buồng. Trần nhà rất thấp. Đứng trên bộ nằm có thể với tay gần đụng trần nhà, trên đó có bắt một bóng điện leo lét và tắt từ 10 giờ đêm về sau.

Nhà cầu "nổi"

Buồng trống trơn không có thứ gì ngoài mấy cái ống bẩu bằng luồng, một loại tre to và rửng ruột. Đây là phương tiện toa-lét để tù nhân trong buồng đại tiểu tiện vào đó. Trước mửi lúc phát thức ăn trưa và chiều, một anh tù trực sinh vào từng buồng bưng các ống bẩu phân và nước tiểu này ra đổ vào hố phân ở góc tường ngay trước cửa buồng 3 nằm sát góc sân cập bờ tường phía trước. Hố phân này không có nắp đậy và là vương quốc của ruồi xanh.

Việc sử dụng nhà cầu nửi này không đơn giản, phải được chỉ dẫn và dĩ nhiên là cũng phải có kinh nghiệm. Lúc đó tôi đã là "con ma" trong khu kỷ luật rồi nên đã thích nghi hết mọi hoàn cảnh để sống còn. Việc sử dụng cái cầu tiêu lạ đời này không còn là vấn đề đối với tôi, trái lại những lính mới thường gặp trở ngại trong những lần đầu. Lúc bấy giờ yếu tố "lão làng" của tôi lại có giá trị, vì tôi phải mở một khóa cấp tốc hướng dẫn cách sử dụng loại nhà cầu "nửi" này như thế nào. Ban ngày lúc không phải cùm thì dễ hơn, nhưng lúc chân trong cùm mà buồn đi cầu thì không phải là chuyện đơn giản và trường hợp này "không thầy đố mầy làm nên"!

Khi đi đại tiện người tù phải dùng tới hai cái ống bẩu, mửi tay cầm một cái. Ống nước tiểu hứng phía trước và ống phân dĩ nhiên là phía sau. Trong khi thi hành bản năng sinh học tự nhiên của cơ thể con người, tù nhân phải ở thế đứng, hơi rùn người xuống một chút như thế "xuống tấn" của võ sĩ thái cực đạo. Ống phía trước có thể là ống nhỏ, nhưng ống phía sau bắt buộc phải là ống có đường kính to và nhẹ. Yếu tố này rất quan trọng, vì trong lúc "thi hành nghĩa vụ" của bản năng, nói nôm na là "đi cầu", người tù phải quàng tay ra sau để giữ cái ống bẩu. Nếu ống này nặng quá thì kẹt đủ điều! Có mấy lần ống này quá nặng, hơn nữa trong khi "đi cầu" ống đó càng lúc càng nặng vì phải chứa thêm, nên cuối cùng người tù không thể giữ ống bẩu sát vào mông và đã vuột tay làm đổ phân tung tóe trong buồng. Khổ cho người lúc đó đang ngồi ăn thì quả thật là bất tiện! Chúng tôi cố đi cầu vào buổi tối sau khi một chân đã dính vào cùm, một phần để tránh hai bữa ăn của anh em và phần khác cũng kín đáo hơn. Tuy nhiên, vào trường hợp bất khả kháng thì bất kể là ngày hay đêm, dù có phải đại tiện ngay trước mặt những người lúc họ đang ngồi ăn cũng không ai lấy thế làm phiền. Vả lại, vì đã quen với cuộc sống tù quá ư là chật chội, bẩn thỉu và thiếu mọi tiện nghi tối thiểu của con người, nên chúng tôi chẳng ai cảm thấy mùi thối tha hôi hám gì trong cái buồng giam kín như cái thùng sắt này. Việc ai người ấy làm, chẳng ai để ý tới ai. Trong khi một người đang đại tiện thì có thể một anh khác đang ngồi ăn hoặc có người đang tập thể dục, ra cửa sổ hít thở, ngồi cầu kinh, chơi cờ hay may vá. Có mấy lần một vài lính mới vì chưa rành sử dụng ống bẩu nên làm vương vẩy đầy trên sàn nhà. Nhưng không hề gì, chốc nữa tới lúc cho ăn, chúng tôi sẽ nhờ anh trực sinh quét và hốt đi!

Ban ngày không bị cùm "đi cầu" đã khó, ban đêm khi đã xỏ chân vào cùm mà muốn "đi cầu" thì cả là một cực hình! Lúc đó cần phải có một kỹ thật cao hơn và những lính mới thường không làm được. Phần vì vướng một chân vào cùm, phần khác cổ chân họ còn nhiều thịt nên rất trở ngại trong cái móng cùm bằng sắt nhỏ hẹp. Trong khi đối với tôi và những "thường trú nhân" của khu kỷ luật lúc bấy giờ, cổ chân chúng tôi không to hơn cái ống bơm xe đạp bao nhiêu nên việc xoay xở nhẹ nhàng khéo léo và lành nghề như một nhà ảo thuật.

Vào mùa Hè, trời Thanh Hóa nóng như thiêu như đốt. Nhất là những ngày có gió Lào cộng vào, buồng kỷ luật biến thành cái hộp bằng sắt có mở lò sưởi ở số cao. Gió Lào là ngọn gió từ bên Ai-Lao thổi qua dãy Trường Sơn miền Trung Việt Nam, đưa hơi nóng từ dãy núi đá này qua các tỉnh miền Trung Việt. Hôm nào gió càng to thì càng nóng. Buồng giam chỉ có một cửa sổ duy nhất và rất hẹp, khí không thể lùa vào buồng được. Do đó chúng tôi cứ phải thở ra hít vào buồng phổi mình cái hơi nóng của bầu khí trong buồng mà tôi có cảm tưởng nó đã đặc quánh lại thành một thứ chất dẻo, không còn là ở thể khí nữa! Nhất là mùa Hè về đêm, cái nhà mái bằng sau khi cả ngày tiếp nhận ánh nắng hừng hực của mặt trời, ban đêm tỏa hơi nóng xuống buồng giam và vắt cạn tới giọt nước cuối cùng trong thân thể gầy còm của chúng tôi. Những đêm kinh hoàng như vậy, mửi người trong buồng phải thủ sẵn một tô nước trích ra từ tiêu chuẩn nước trong ngày và một mảnh vải ngâm vào đó. Thỉnh thoảng lấy vải lau trên người cho da thịt tiếp xúc với sự mát lạnh của nước, sau đó vắt nước trở lại vào tô. Làm đi làm lại nhiều lần suốt đêm như thế, khi nào kiệt sức thì ngả xuống nằm một chốc rồi ngồi lên lau người tiếp. Sáng hôm sau nước trong bát đen như nước cống. Lúc bấy giờ tôi chỉ mong cho trên nóc nhà có một cái lử bằng quả cam cũng được, to hơn thì càng hay để khí nóng trong buồng có chử thoát ra và khí trong lành từ ngoài lọt vào qua cửa sổ chảy vào buồng để tôi có thể thở được. Trong cơn chết ngạt đó, tôi thấy thứ quý báu nhất trên đời này không gì khác hơn là làn khí trong lành để con người có thể hô hấp và tồn tại. Đó là điều mà dường như không mấy ai để ý tới và là hồng ân đầu tiên mà Thiên Chúa ban cho tạo vật. Lúc đó tôi cầu xin, "Lạy Chúa, nếu Chúa cho con có thể làm phép lạ thì phép lạ đầu tiên con làm là cho có một cái lử bằng hộp sữa trổ ra trên nóc buồng, để không khí có thể lưu thông và con có thể hô hấp hầu bảo vệ mạng sống!" Tôi quyết tâm là nếu sau này còn sống, tôi phải nói lên sự biết ơn và cảm tạ Thiên Chúa vì hồng ân cao cả Ngài đã ban cho con người có đủ không khí trong lành để hít thở. Đồng thời trong hoàn cảnh nghẹt thở đó, nửi niềm hối hận trào dâng cho những lần trước kia tôi than thở oán trách vì bữa ăn không ngon, chai bia chưa đủ lạnh, đĩa rau không đủ tươi, chiếc áo không đẹp, chiếc xe không đúng kiểu, nhà cửa thiếu tiện nghi.... Và đặc biệt tôi muốn chia xẻ với những người may mắn, nhất là dân các nước tư bản, sinh ra trong nhung lụa, lớn lên trong tiện nghi, cuộc đời được bao quanh bởi thú vui và tiền của. Tôi muốn nói với những người may mắn đó rằng, "Các người đang ở thiên đàng mà các người không biết. Vì thế xin đừng bao giờ than trách về một vài bất tiện trong cuộc sống đã quá đầy đủ tiện nghi của mình. Hãy biết mở tay ra bố thí và thương đến những kẻ khốn cùng!"

Những lúc nóng nực quá sức chịu dựng, chúng tôi đều trần truồng ngày đêm. Một phần vì mặc quần áo sẽ ướt đẫm và dán sát vào người không thể nào chịu được, đàng khác những người ở kỷ luật lâu như tôi không còn quần áo gì để mặc, dường như ai cũng giống nhau trong buồng giam kỷ luật. Chúng tôi chỉ chừa đủ một quần xé ống tới đầu gối và một cái áo xé tay tới sát nách, để khi cần phải ra ngoài hoặc lên cơ quan làm việc, còn bao nhiêu đều phải xé ra lau chùi khi đại tiện. Các mảnh vải được dùng xong cũng phải giữ lại để gọn vào một góc buồng, chờ lúc được xuống sông Mã tắm sẽ giặt và dùng lại. Trong thời gian kỷ luật chúng tôi được xuống sông tắm mửi hai tuần một lần. Tuy nhiên, nhiều khi cán bộ bận việc hay có gì bất thường thì phải chờ lâu tới ba tuần, nhưng ít khi nào quá một tháng mà chưa được tắm. Vì quá ba tuần mà chưa được tắm là bọn tù chúng tôi kêu la tru tréo điếc cả tai. Trong trường hợp đó buộc lòng phải cho đi tắm, nếu không phải vì lòng nhân thì ít ra để khỏi phải bị quấy rầy. Thật ra đối với tôi lúc đó, việc được đi tắm sớm hay muộn hơn một tuần lễ không có gì đáng quan tâm. Điều quan trọng đối với tôi là cái đống rác! Mửi lần đi ngang đống rác trước cổng trại là mửi lần đời tôi như lên hương. Hai con mắt hoạt động tích cực để tìm nhặt những thứ cần thiết cho cuộc sống trong buồng như vải rách dùng đại tiện, bọc nylon làm nhiên liệu chất đốt, hoặc may mắn hơn thì cái bàn chải đánh răng cũ hoặc ít giấy bao xi-măng làm vở viết học chữ Tàu, thứ ngôn ngữ tôi đang cố công học.

Cơn mưa trái mùa

Đêm đó Huống, anh bạn mới bị kỷ luật nằm chung thớt với tôi. Tôi nằm sát vách và Huống nằm bên ngoài. Hai người nằm song song và đôi chân bị xỏ xâu chung một song sắt. Tôi cùm chân phải, Huống chân trái. Một lúc khá lâu, gần tới giờ tắt đèn đi ngủ, Huống kêu đau bụng và buồn đi cầu. Tôi cảm thấy như sắp gặp rắc rối. Tôi vội ngồi lên chỉ cách cho Huống xoay người, bước một chân không bị cùm xuống sàn. Huống loay hoay cố gắng làm theo cách thức tôi bày, nhưng không được. Nó không biết xoay ngược người bước xuống sàn và quay lưng ra cửa sổ như thế nào. Tệ hơn nữa, trước đó 2 người đã đi đại tiện và các ống bẩu đã nặng hơn. Trong lúc đang bối rối như vậy thì Huống đứng thẳng trên thớt và kêu lên:

- "Anh ạ! Cố giúp em! Khẩn trương lên anh, em đau bụng 'nắm' rồi!"

Tôi đáp lời nhanh:

- "Mầy cố khắc phục, để tao bảo thằng Tàu nằm phía ngoài bên kia biểu diễn cho mày coi. Bước xuống! Mày đứng thẳng người trên bệ nằm như thế thì ỉa đái cái chó gì được! Sao không tuột quần xuống đi, còn xấu hổ à?" 

Tôi quay sang bảo anh Trung Quốc nằm bên ngoài ở thớt bên kia đứng xuống và biểu diễn màn đi cầu trong cùm. Anh Tàu bước một chân xuống và chụp lấy cái ống bẩu biểu diễn cách đi cầu với chân trong cùm một cách nhẹ nhàng và đẹp mắt. Bên này Huống ta cố gắng tối đa để làm theo, nhưng mặt mày nhăn nhó kêu đau vì móng cùm cày vào cổ chân trong lúc anh cố gắng xoay người. Cổ chân anh gần chảy máu mà vẫn không xoay người bước một chân xuống sàn được, vì cổ chân anh ta to mà móng cùm lại nhỏ. Những móng cùm to hơn một chút thì bọn tù kỷ luật chúng tôi đã thủ mửi người một chiếc như vật gia bảo của mình rồi, khách vãng lai phải chịu thiệt thòi hơn. Thấy không cách gì Huống có thể bước xuống sàn khi chân bị cùm, tôi hỏi:

- "Mầy có thể khắc phục tới sáng ngày không Huống?"

- "Chết mất anh ơi! Em chột dạ 'nắm' rồi, sắp sửa ra quần rồi anh ạ!"

- "Vậy mày đứng trên thớt làm được không?"

- "Em phải cố thôi! Em chột dạ 'nắm' rồi. Xin anh giúp chuyền ống bẩu cho em với!"

- "Ban sáng mày ăn gì mà chột dạ?"

- "Em ăn 'nạc' sống và uống nước 'nạnh' vào! Khổ thân em!"

Tôi bực mình, nhưng lại buồn cười khi nghe hắn ta nói, bèn phán to:

- "Khổ gì mày? Khổ tao thì có!"

Nghe tôi to tiếng, Huống tưởng tôi nạt nên sợ cuống cuồng vội vàng nói:

- "Em xin anh! Em van anh!"

Thái độ của Huống "điếu cày" lúc này càng làm tôi tức cười không chịu được. Mặt mày nó nhăn nhó, tay chân cuống cuồng. Thấy thế tôi bước xuống cầm hai ống bẩu lên và bảo nó:

- "Vậy thì mày đứng trên bệ, tuột quần xuống, đứng dạng hai chân và rùn người xuống như cái thế con chó đang đứng ỉa! Mầy có trông thấy con chó ỉa bao giờ chưa?"

Huống đáp vội vàng:

- "Có, có! Em còn 'nạ' gì chó ỉa cơ chứ!"

- "Được rồi! Một tay cầm ống bẩu nhỏ hứng phía trước, tay kia cầm ống bẩu to này áp sát vào sau mông. Phải nhớ áp thật sát vào mông nghe mậy, nhưng mầy thuận tay nào?"

- "Em thuận tay phải!"

- "Vậy mầy dùng tay phải cầm ống bẩu phía sau vì nó nặng và khó điều khiển hơn cái hứng nước tiểu phía trước. Nhớ phải cầm thật chặt nghe chưa?"

Tội nghiệp Huống! Anh ta vô cùng vất vả mới cầm được hai ống bẩu cho đúng tư thế. Trong khi đó sự đòi hỏi càng lúc càng khẩn trương!

Chỉ dẫn cho Huống xong, tôi nằm dài thẳng người xuống với chiếc chân trái dính vào cùm và nhìn lên. Cái ống bẩu "hậu vệ" của Huống đang chỉa thẳng vào mặt khiến tôi lo ngại. Tội nghiệp anh tù hình sự đang đứng trong một tư thế khom người rất kỳ dị. Đôi chân dang rộng, hai đầu gối co lại, người rùn xuống thấp và khom lưng cong người về phía trước. Tôi chưa trông thấy con người đứng trong tư thế đó bao giờ nên không biết diễn tả đó là cái "thế" gì! Nếu gọi là thế "xuống tấn" trong Thái Cực Đạo thì đôi chân phải dang rộng hơn, thân người phải thẳng và phải rùn người xuống thấp hơn mới đúng. Xem ra nó hơi giống cái thế của các vận động viên bơi lội trước khi lấy đà phóng xuống hồ bơi, nhưng chỉ giống ở cái lưng cong còn đầu gối các vận động viên phải thẳng, không thể như hai đầu gối của Huống trong lúc đang đứng ngay trước mắt tôi đây được. Vì sống đã lâu năm trong tù, chứng kiến quá nhiều cảnh tù kỷ luật đứng đi cầu "nổi" bằng hai ống bẩu, nên tôi mường tượng tới cảnh con chó đứng ỉa. Cũng may là Huống khá thông minh! Tôi vừa nói cái thế chó ỉa là anh ta hiểu ngay, nhưng lúc này anh ta biểu diễn không đúng lắm vì một cổ chân còn vướng vào cùm. Nhưng phải nói anh ta biểu diễn không đến nửi tệ. Tay trái Huống cầm ống bẩu nhỏ và dài phía trước coi bộ đã ổn, nhưng tay phải choàng ra phía sau dường như chưa làm chủ được cái ống bẩu có đường kính khá to và nặng, vì bên trong đã có phân. Nằm dưới nhìn lên thấy tình thế quá đe dọa, tôi lo sợ lên tiếng:

- "Huống! Huống! Đừng cầm trên miệng ống, không được đâu! Cầm ở lưng chừng một phần ba ống bẩu mới được. Mầy cầm như vậy làm sao thúc sát vào mông được!"

Tôi càng lên tiếng anh ta càng lụp chụp. Tôi nghĩ rất nhanh, phải ngồi lên cầm giúp nó mới được, bằng không sẽ phải lãnh đủ. Tôi ngồi bật dậy, một tay vừa đụng tới ống bẩu, chưa kịp nắm lấy thì bất thần tôi nghe một âm thanh lạ lùng và sắc nhọn như tiếng gió gào qua khe cửa: "Phụụụụụụt!" Đồng thời với cảm giác ấm và nặng như trận mưa đá tưới thẳng vào mặt tôi! Tiếp theo là bản hòa âm ngay bên tai tôi, nhưng chẳng giọng nào ăn khớp với giọng nào. Có tiếng thì quá trầm như ếch kêu "Uỳụụp! Uỳụụp! Uỳụup!" hòa với tiếng rít cao vút từng mây "Rooét! Rooét! Rooét!" Bằng hành động phản xạ, tôi đưa hai bàn tay che mặt và nhắm mắt lại nên không bị nước bắn vào mắt. Nhưng từ tóc, đầu, mặt, hai mu bàn tay và dài xuống tới ngực lãnh trọn những gì tự nãy giờ đã hành tội trong bụng Huống. Tôi chợt nhận ra phản xạ kỳ diệu của mi mắt. Nếu cái gì có thể làm nguy hại cho tròng mắt là nó tự động khép lại. Nếu mi mắt chờ tới khi nhận lệnh của hệ thần kinh mới làm việc thì hôm đó không biết đôi mắt tôi sẽ ra sao. Biết là tai họa xảy ra, Huống vội vàng quay người lại hốt hoảng la lên: "Ối giời ơi! Ối giời ơi!" Trong lúc đó, một chân anh bị vướng trong cùm, tay kia cầm ống bẩu phía trước, bàn tay phía sau bị ướt đẫm trơn trợt làm ống bẩu nặng tuột rơi xuống đổ tháo, cứt đái vương vãi nằm lăn lóc bét nhè trên chăn chiếu của hai người! Trời ơi là trời! Biết nói làm sao đây?

Sự việc xảy ra quá nhanh và bất ngờ khiến không ai kịp phản ứng gì. Hai người tù Trung Quốc bị cùm thớt bên kia nhìn thấy sự thể vụt ngồi lên chỉ trỏ và dùng tiếng tục tĩu nhất rong ngôn ngữ Trung Hoa để chửi Huống. Mặc dù Huống không hiểu tiếng, nhưng qua cách biểu lộ thái độ giận dữ anh ta cũng hiểu được hai anh tù ngoại quốc này muốn nói gì. Huống đứng chết trân run rẩy vì sợ hãi, luôn miệng kêu:

- "Anh ạ, em 'nạy' anh! Em 'nạy' anh xin tha cho em!"

Có lẽ trong thâm tâm lúc đó người tù hình sự đáng thương này nghĩ là anh ta đã phạm một lửi lầm quá lớn trong tù là dám ỉa vào mặt "đại ca", và tội này đáng chết! Huống ngồi bệt ngay xuống, không kịp lau chùi gì cả. Anh vội vàng cởi các nút áo ra mà tôi biết là để lau chùi cho tôi và chờ cuộc phán xét. Tôi cũng vội vàng ngồi lên và cởi cái áo đang mặc ướt đẫm ra lau mặt và lau tóc tai. Thấy tôi ngồi dậy, Huống quay lại chắp hai tay trước ngực lạy tôi như tế sao, đôi tay run rẩy, miệng lẩm bẩm:

- "Em van 'nạy' anh, xin tha cho em! Xin tha cho em!"

Tôi chợt cảm thương Huống! Anh ta có tội gì đâu! Để bù lại cho nửi lo sợ và thái độ van xin của anh, tôi buột miệng nói một câu hài hước làm Huống vô cùng ngạc nhiên. Cả hai anh Trung Quốc cũng lấy làm lạ sau khi nghe tôi nói dịch ra tiếng Phổ Thông:

- "Tao cám ơn mầy Huống! Trong kỷ luật tháng tắm hai lần, bữa nay mầy cho tao tắm thêm một lần nữa là ba!"

Nói xong tôi cười xòa, tay vử lên vai Huống và tiếp:

- "Đừng sợ! Mày chẳng có lửi gì cả. Đâu ai muốn như thế này. Chẳng qua vì hoàn cảnh mà anh em mình đành phải chịu!"

Huống cảm động nói như muốn khóc:

- "Em cám ơn anh! Em cám ơn anh thương em!"

Vừa nói anh vừa lấy áo mình lau người cho tôi. Tôi để yên cho anh làm việc đó vì muốn chứng tỏ là tôi không buồn giận gì Huống cả. Chỉ có nụ cười của sự rộng lượng mới cứu vãn được tình thế lúc bấy giờ.

Lạ một điều là mặc dù lúc đó tôi bị phân người bê bết trên mặt mày đầu tóc, trên áo quần và chăn mền, nhưng khi lau khô rồi tôi lại chẳng nghe mùi thối tha gì cả. Điều này làm tôi ngạc nhiên về sự kỳ diệu của sự bão hòa khứu giác. Vì nếu trong hoàn cảnh đó mà khứu giác chúng tôi hoạt động một cách nhạy bén bình thường thì làm sao chịu được? Đó là một tai nạn lớn, nhưng trong cái rủi cũng có cái may! May là việc này xảy ra chỉ còn cách năm ngày nữa là tới lượt chúng tôi được xuống sông Mã tắm giặt. Nếu tai nạn này xảy ra sau khi mới được đi tắm và phải chờ tới 15 ngày sau thì cũng hơi căng! Hôm ngày đi tắm, nước sông Mã thượng nguồn rất trong và mát đã giúp tôi tẩy sạch mọi thứ nhơ bẩn trên người, và quần áo chăn chiếu cũng được giặt giũ cẩn thận. Hôm đó tôi lại cảm thấy mình trở nên thơm tho và tươi mát. Tuy nhiên, nhiều người khác lại không cảm thấy như tôi. Và câu chuyện sau đây chứng minh cho điều đó.

Một buổi sáng kia, nhóm tù trong khu kỷ luật chúng tôi cũng được ra tập họp chung với tất cả những người khác dưới sân trại để cán bộ kiểm tra lại hồ sơ của từng người. Lâu ngày mới được ra sân và rất mừng khi gặp lại anh em. Tôi liền chạy tới ngồi bên cha Cao Đức Thuận mà tôi gọi là "Bố Thuận", lúc bấy giờ ở khu kiên giam. Cha Thuận rất thương tôi và chúng tôi đã từng sống và ăn uống sinh hoạt chung ở trại Cổng Trời. Lâu lắm không được gặp nhau, nên khi thấy cha Thuận tôi mừng quá. Vả lại hôm đó lại được tiếp xúc tự do, nên tôi chạy ùa ngay tới bên cha Thuận đang ngồi chung với các Linh mục khác. Điều làm tôi vô cùng ngạc nhiên là thái độ của cha Thuận sao tỏ ra quá lạnh nhạt với tôi quá sức. Tôi thực sự không hiểu sao con người nhân hậu đó lại mau thay tâm đổi tính như vậy. Hay cuộc sống khổ đau trong ngục tù đã biến Bố Thuận thành con người khác rồi chăng? Lúc đầu tôi ngỡ là cha sợ cán bộ vì tiếp xúc với tù kỷ luật, nhưng khi nhìn lại, tôi thấy cán bộ cho tiếp xúc tự do. Thái độ cha Thuận làm tôi buồn nhưng không hiểu lý do. Mãi về sau này, sau khi được tha ra khỏi nhà kỷ luật về sống chung với anh em Linh mục khác, tôi mới biết lý do. Vừa gặp lại tôi, ngài nói ngay: "Chú còn nhớ hôm ra sân kiểm tra hồ sơ không?Thấy chú tôi mừng và thương quá sức. Không ngờ con người chú ra quá tàn tạ và nông nửi đó. Nhưng khi chú tới ngồi cạnh bên làm tôi buồn nôn quá. Tôi suýt ói tại chử. Tôi không thể chịu nổi nên phải quay mặt đi, nhưng càng quay đi chú lại càng sấn tới. Lúc đó tôi không tiện nói, sợ chú buồn. Trời ơi! Người chú lúc đó thối tha và tanh tưởi như một đống phân, không tưởng tượng được!" 

Trong tù, chúng tôi để tang Bác

20/01/2012

Mưa triền miên, rả rích suốt mấy ngày liền. Bầu trời Biên Hòa lúc nào cũng u ám, bọng nước và tưởng chừng như muốn đổ sập xuống cái

“Trại giam tù binh cộng sản Việt Nam”

Hố Nai.

Phòng

 “Biệt giam” 

số 7, cái phòng nổi tiếng vào bậc nhất, nhì trong trại về chế độ đối xử hà khắc, tàn bạo với người tù, với những tên trật tự chiêu hồi tay sai ác ôn, lưu manh như thằng Mực, thằng Mãnh, thằng Quý, thằng Út… mới nửa chiều mà đã tối om. Ngọn đèn điện bóng tròn mắc ở giữa phòng bám đầy bụi và mạng nhện bao quanh, le lói như đom đóm. Ướt át, nhớp nháp và lạnh lẽo.

Đã gần một tuần lễ, có lẽ do thời tiết nên vết thương ở chân cứ sưng đỏ lên, nhức tận óc, người ngây ngấy sốt, tôi chẳng ăn uống gì được. Địch lại chẳng cho ra ngoài khám bệnh, xin thuốc. Cổng trại giam lúc nào cũng đóng im ỉm, trừ bọn cai ngục ra, còn thì

“nội bất xuất, ngoại bất nhập”

. Tên thượng sĩ Học – giám thị trưởng và lũ đàn em, mỗi lần bước vào trại là mặt thằng nào thằng nấy cũng đằng đằng sát khí, mắt cú vọ láo liêng, xoi mói, miệng xầm xì nhỏ to bày sử cho bọn tay chân bên trong của chúng đủ điều, rắp tâm hãm hại anh em ta.

Đang ngồi bên cửa sổ, nép mình để tránh những luồng gió cứ ba chặp lại hắt vào, đau đầu không chịu được, nhìn ra ngoài trời suy nghĩ mông lung, thì thấy Thái từ đầu phòng kia đi tới, tôi quay lại, Thái bảo nhỏ:

-

Ra phía sau nhà bếp, chú Hai gặp, có việc gấp.

Tôi liền cắp vội đôi nạng gỗ, đi ra. Thằng Mực chặn lại ở trước cửa phòng, hỏi:

“Đi đâu?”

. Tôi trả lời:

“Đi cầu”

. Hắn nói như ra lệnh:

“Lẹ lên!”

.

Ra khỏi phòng, tôi nhìn trước, nhìn sau thử có

“con chó săn”

nào bám theo không, rồi nhanh chóng nhảy lò cò xuống điểm hẹn. Lúc ấy, ở nhà bếp rất đông người, kẻ lấy nước, người khiêng cơm. Anh Hai đang lui cui nướng cơm cháy trước cửa lò (anh em ta trong tù hay lấy cơm cháy đốt thành than để uống, chữa đau bụng). Biết ý, tôi bước nhanh lại chỗ anh và lắng nghe:

-

Bình tĩnh! Bác Hồ mất rồi, hôm mồng 3 tháng 9!

Tôi sững sờ, choáng váng, tay chân rã rời, tưởng như đang trong cơn ác mộng. Hiểu tâm trạng tôi, anh nhắc lại:

“Bình tĩnh”

và anh nói thêm:

“Thông báo cho tất cả đảng viên được biết, còn đối với anh em quần chúng thì để chậm lại một vài hôm. Nhưng phải chủ động làm công tác tư tưởng, đừng để xảy ra hoang mang, địch lợi dụng. Có gì sẽ gặp lại”

. Anh kín đáo bắt tay tôi thật chặt. Tôi hiểu ý nghĩa của cái bắt tay ấy. Rồi anh cầm trên tay mấy miếng cơm cháy trở về phòng

“biệt giam”

số 5. Tôi nhìn theo anh đi, người cao gầy, cái chân cà thọt, mình như nghiêng đổ hẳn về một bên mà thấy thương anh quá.

Anh Hai, tên thật là Lê Phước Hải, quê Điện Tiến, Điện Bàn. Anh tham gia cách mạng rất sớm. Mỹ càn, bắn anh gãy chân, rồi đưa vào bệnh viện Duy Tân (Đà Nẵng), sau đó đưa qua Trại giam tù binh Non Nước trước tôi mấy tháng. Chính anh là người tìm hiểu và giới thiệu tôi với tổ chức Đảng ở nhà lao này, và hai anh em (với một đồng chí nữa) cùng sinh hoạt một tổ Đảng do anh làm tổ trưởng. Rồi địch lại giải cả hai anh em cùng với 124 đồng chí khác, toàn là thương binh nặng vào nhà lao Hố Nai, giam mỗi nguời một nơi. Tính anh hiền, thật và chu đáo, cẩn thận. Càng thương anh, tôi càng suy nghĩ phải làm thế nào để thực hiện cho được ý kiến anh vừa truyền đạt. Làm công tác tư tưởng trong trường hợp này thật khó. Lâu nay anh em ta tin vào Đảng, vào cách mạng và kháng chiến, có một phần rất lớn là từ niềm tin vào Bác. Nay Bác mất, liệu tình hình rồi sẽ ra sao? Chắc nhiều người không khỏi suy nghĩ, lòng tin vào thắng lợi của cách mạng chắc không khỏi bị tổn thương… Tôi lại cắp đôi nạng gỗ nhảy lò cò trở về phòng mà lòng nặng trĩu. Nhưng tôi cố gắng giữ cho được nét mặt bình thường. Tôi ý thức rõ trách nhiệm của mình lúc này.

Bữa cơm chiều hôm ấy, cũng như mọi bữa cơm tù thường ngày, vẫn lưng nửa cà mèn cơm vừa nhão, vừa khê, vàng khè, vài ba con cá liệt khô, đắng chằng, nồng sặc, lưng nửa vá canh cải củ, nước trong veo. Tôi cố gắng lắm để ăn kẻo đói, nhưng không tài nào nuốt nổi. Thấy phần cơm của tôi hầu như còn nguyên, anh Sáu, người Duy Xuyên tỏ ra lo lắng, lại hỏi tôi, động viên tôi. Nhân tiện, tôi nói nhỏ với anh:

“Sáng mai, sau điểm danh bọn mình họp tổ Đảng đột xuất”

. Đêm đó, trời bớt gió mưa nhưng lại rất lạnh. Phần vết thương đau nhức, phần suy nghĩ đủ điều, tôi chẳng chợp mắt được, nằm nghe đủ hết mọi âm thanh xa gần. Cạnh tôi, một bên là Chí (quê ở Quế Sơn) và Nại (quê ở Tiên Phước), một bên là Sính và anh Cát (quê ở Quảng Ngãi), là những anh em rất tốt, đáng tin cậy. Mới một ngày trước đó, tôi bày cho họ học thuộc một lúc hai bài thơ của Tố Hữu viết về Bác Hồ, bài

“Hồ Chí Minh”

và bài

“Sáng Tháng Năm”

. Chí thắc mắc: Sao Tố Hữu gọi Bác là

“Người lính già”?

Anh Cát thì rất xúc động khi đọc hai câu thơ

“Vì nhân loại Người quyết dâng xương máu; Vì giang sơn Người quyết dứt gia đình”

. Còn Nại thì tràn niềm vui và tin tưởng ngâm đi ngâm lại đoạn:

 Bác bảo đi là đi

                   Bác bảo đánh là thắng

                   Việt Nam có Bác Hồ

                   Thế giới có Stalin

                   Việt Nam phải tự do

                   Thế giới phải hòa bình

Bây giờ họ đang nằm đó, ôm nhau say sưa ngủ, chắc họ chưa biết gì về cái tin

“sét đánh”

này, cái chuyện đau buồn đến thắt ruột này. Nhưng ngày mai, ngày mốt họ sẽ nghe, sẽ biết. Mình lại phải nói với họ cái chuyện này. Một việc làm quả là khó!

Sáng hôm sau, như thường lệ, 6 giờ 30, kẻng điểm danh. Nhưng hôm đó chúng lại không điểm danh tập trung cả trại ở ngoài sân mà điểm danh tại từng phòng. Thằng Mực, trưởng phòng không cho anh em ta ngồi trên sạp như mọi bữa mà bắt mọi người phải xuống ngồi xếp hàng dưới đất để chúng đếm và điểm mặt. Điểm danh xong, hắn lại bắt tất cả ngồi nguyên tại chỗ, rồi cả lũ năm, sáu thằng nhảy xổ lên sạp lục lọi, bới xốc từng chỗ nằm của anh em ta. Tất nhiên là chúng chẳng tìm được gì ngoài mấy bộ bài tú lơ khơ, cờ tướng do tự tay anh em ta làm lấy. Thằng Tiến, cái thằng lấc cấc nhất trong đám, định lấy cái bàn cờ bằng gỗ mà hắn tỏ ra rất thích, anh em ta không cho, giật lại, hắn gây sự đòi đánh, anh em ta la lên, đứng cả dậy. Chú Đích, quê ở Quảng Trị, là người cao tuổi nhất trong phòng bước tới, chỉ thẳng vào mặt hắn:

“Cậu liệu mà ăn nói, còn để sau này về với gia đình, làng xóm nữa”

. Núng thế, hắn và đồng bọn đành làm thinh kéo nhau ra khỏi phòng.

Tranh thủ thời cơ thuận lợi, chúng tôi họp tổ Đảng. Dù đã chuẩn bị kỹ tinh thần, nội dung rồi, nhưng tôi vẫn cứ lần quần mãi mới đi vào được vấn đề, nhưng rồi nửa chừng lại nghẹn, không nói được. Các đồng chí bị

“sốc”

mạnh trước cái tin

“sét đánh”

. Đồng chí Lai (Quảng Ngãi) không kìm được, suýt nữa bật khóc. Các đồng chí Sanh (Duy Xuyên), đồng chí Tứ (Tiên Phước) ngồi lặng thinh, mặt buồn rười rượi. Nhưng rồi những giây phút nặng nề cũng qua, tất cả lấy lại bình tĩnh, mỗi người đều xác định rõ trách nhiệm của mình. Chúng tôi cùng nhau tập trung trao đổi, bàn bạc những công việc trước mắt phải làm theo ý kiến chỉ đạo của trên với một tinh thần quyết tâm

“Biến đau thương thành hành động cách mạng”

. Bốn chúng tôi phân công nhau phụ trách từng nhóm anh em cụ thể, ngày đêm gần gũi chuyện trò tâm sự với họ, làm cho họ hiểu rằng, Bác Hồ mất là một tổn thất lớn đối với Đảng ta và nhân dân ta, nhưng ta không lo, vì đường lối cách mạng, kháng chiến của Bác vạch ra, Đảng và nhân dân ta đã và đang thực hiện thắng lợi và nhất định sẽ đi đến thắng lợi hoàn toàn. Bác Hồ mất, ta còn Trung ương, còn tập thể Bộ chính trị với nhiều đồng chí sáng suốt, tài giỏi, trung thành với Bác, với cách mạng, với nhân dân, sẽ đảm bảo kế tục sự nghiệp của Bác để lại. Nhớ ơn Bác, thương tiếc Bác, chúng ta phải xứng đáng với Bác. Buồn, nhưng không hoang mang, dao động, lo sợ, mà phải vững vàng, tin tưởng, giữ vững lập trường, khí tiết của người chiến sĩ cách mạng. Đoàn kết, thương yêu, chết sống có nhau, cùng nhau đấu tranh chống địch để bảo vệ mình… Lúc đầu không khí trong anh em ta thật nặng nề, buồn bả. Bữa cơm trưa đó, nhiều người không ăn được. Đêm, nghe nhiều tiếng trở mình, thở ra thật vật vả. Nhưng rồi dần dần tình hình cũng trở lại bình thường.

Sáng ấy, tôi đang ngồi đánh cờ với Ninh, thì Sáu – bí thư chi đoàn lại bảo nhỏ tôi ra giếng nước. Tôi đi ngay. Lần này gặp tôi là anh Tứ (tức anh Ty, tên ngoài đời), quê ở Điện Nam, Điện Bàn – bí thư chi bộ. Tôi rất mừng và xúc động. Anh đang múc nước để rửa chân, tôi lại mượn cái gàu. Anh tranh thủ nói liền:

“Sáng mai, khi nghe kẻng điểm danh, anh em ta nhanh chóng ra hết ngoài sân sớm hơn mọi hôm mươi phút. Khi có tiếng hô “Đứng”, anh em ta lập tức đứng dậy nghiêm trang cúi đầu quay mặt về hướng Bắc. Ta làm lễ truy điệu Bác trước khi chúng điểm danh. Nhớ thường xuyên củng cố tinh thần anh em”

.

*

Hôm sau, sáng ngày mồng 6 tháng 9 năm 1969, sự việc đã diễn ra đúng y như lời anh Tứ nói. Tụi giám thị, quân cảnh đang còn đứng lố nhố ngoài cổng trại giam thì hơn một ngàn người tù ở trong sân đã làm cái chuyện mà chúng không tài nào biết được, nghĩ tới được. Chúng trố mắt nhìn nhau ngơ ngác, bất lực. Thằng Học – giám thị trưởng thì như

“đỉa phải vôi”

, cứ đi đi lại lại, miệng lẩm bẩm chửi thề, nhưng không dám bước vào sân.Tên Mã Sanh Quy, thiếu tá, chỉ huy trưởng trại giam lúc đó cũng vừa tới, thấy hiện tượng lạ,y dừng lại hỏi, chẳng biết tên trung sĩ Nam giám thị thưa bẩm những gì mà y cứ lắc lắc cái đầu có vẻ thất vọng và bước thật nhanh về chổ làm việc.

Bé Mu

ộ

n

ái vòi nước công cộng nằm bên lề đường Lê Văn Duyệt thuộc xóm đình Hòa Hưng không lúc nào vắng người lấy nước. Từ tờ mờ sáng đến nửa đêm, đủ các loại thùng hứng nước sắp hàng dài ngoằn nghèo như con rắn lượn trên khoảng lề đường quanh vòi nước.

Ðám gánh nước thuê chuyên nghiệp trở thành chủ quản cái vòi nước ấy. Con cái họ thay nhau đặt thùng xếp hàng chiếm hầu hết thời gian ưu tiên hứng nước.

Bé Muộn vừa học hết lớp đệ ngũ thì ông bố bị tai nạn chết trong lúc làm công việc bốc vác ở bến cảng Sài Gòn. Bé Muộn đành nghỉ học đi gánh nước thuê kiếm tiền phụ giúp mẹ nuôi hai đứa em còn nhỏ dại. Với số tuổi mười bốn mười lăm, vóc dáng tiểu thư làm sao tranh nổi với mụ đàn bà nạ dòng phục phịch như con hà mã. Bé Muộn chịu dưới trướng của mụ "Tư Cai Thầu" đổ nước mướn cho từng nhà ăn chia.

Nhìn chiếc quần bà ba đen bó sát người ướt đẫm nước suốt ngày cùng đôi mông đồ sộ của mụ rung rinh đánh nhịp theo từng bước chân đi là đủ biết mụ làm việc xông xáo đến mức nào. Khuôn mặt núng nính những mỡ là mỡ thế mà mụ khỏe như con trâu nước. Ðã có nhiều lần các nhóm "cai thầu" khác đến tranh chấp dành mối đã bị mụ tả xông hữu đột bằng chiếc đòn gánh như một tay võ hiệp múa côn. Nếu chiếc đòn gánh bị giật mất thì mụ quay qua đánh xáp lá cà dùng chiêu kéo quần, xé áo, nắm tóc. Ðối phương bị lột trần ngoài đường phố đành tháo lui. Có lần đối thủ kia bị xé rách cả áo để phơi bộ ngực trần mà vẫn tiếp tục chiến đấu. Mụ Tư càng hăng tiết xông vào cứ nhằm cặp vú mướp của đối phương mà cắn mà nhay. Lần nào mụ cũng đạt được phần thắng. Cuối cùng, mưu đồ dành chỗ lấy mối của nhóm "cai thầu" khác đành nhượng bộ cho mụ làm chủ quản cái lãnh địa béo bở này.

Ðôi vai nhỏ nhắn của bé Muộn ngày ngày trĩu nặng hai thùng nước đầy dưới cơn nắng đốt. Ánh mặt trời không làm cho màu da mịn màng của bé sạm đen như những đứa bé khác. Mỗi ngày lớn lên, da bé càng bóng hồng tươi mát. Khuôn mặt tròn trịa lại thêm nụ cười duyên dáng bày ra hai hàm răng trắng đều đặn đã khiến cho các cậu quí tử của các chủ nhà đổ nước mê mẩn.

Tháng Tư năm Bảy Lăm, Sài Gòn đổi tên, đổi chủ và đảo lộn luôn trật tự xã hội. Giai cấp nghèo khó được "chính quyền cách mạng" bơm hơi nâng lên làm chủ xã hội. Mụ "Tư Cai Thầu" gánh nước thuê thẳng thừng từ chối cái chức trưởng ban phụ nữ xóm. Mụ bảo:

- " Tôi có được mấy chữ mà đề cử tôi làm cán bộ. Khả năng của tôi là gánh nước đổ cho bà con xài. Ðứa nào đến đây dành chỗ cơm gạo của tôi thì tay này sẵn sàng thí mạng."

Sáu tháng sau, mụ "Tư Cai Thầu" bị chính quyền cách mạng cấm hẳn việc gánh nước thuê với lý do: "Xã Hội Chủ Nghĩa không có người làm thuê gánh mướn, không có cảnh người bóc lột người. Ðảng lãnh đạo, nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ". Mất chén gạo nuôi con, mụ Tư tức ấm ức. Ngày đêm mượn gà, mượn chó mà chửi khéo mấy tên cán bộ trong phường. Gặp chó là mụ lấy cây phang vào lưng chửi đổng: "Ðồ chó má, chén cơm của con tao mầy cũng liếm sạch". Gặp ga, bà cầm chổi xua đuổi, mồm bô bô: "Mầy chỉ được cái tiếng gáy còn thì chuyên bươi móc, ăn dơ, ỉa bậy." Hàng xóm nghe mụ chửi bịt miệng cười. Người từng trải thì lo cho mụ có ngày chúng nó tìm cách ghép tội: "Vi phạm nếp sống mới, gây rối an ninh trật tự công cộng" rồi đẩy vào tù để cho mấy đứa trẻ bơ vơ.

Riêng bé Muộn thuộc thành phần công nhân ba đời nên được tuyển vào phụ trách công việc chị nuôi cho một cơ quan không tên, không phô trương bảng hiệu. Họ chỉ dùng ám hiệu T4, T2 gì đó nhưng việc kiểm soát người ra vào rất chặt chẽ. Cái nhóm khách thường xuyên của cơ quan này phần lớn có gương mặt lạnh lùng, kín đáo. Họ thường dùng kiến đen, xách cặp da ngoại nhập.

Ông thủ trưởng là dân ở miệt ngoài. Người ta không phân biệt được giọng nói của ông ta thuộc đia phương nào. Cũng không biết đã có gia đình hay chưa, chỉ thấy ông ăn ở ngay tại cơ quan. Màu da ngăm đen vàng tái chứng tỏ ông đã trải qua bao năm tháng trên rừng già. Trầm ngâm ít nói, nhưng cặp mắt ông khi nhìn ai như xoáy sâu vào ý nghĩ của kẻ đối diện. Ánh mắt đa nghi và quyết đoán.

Ðịa điểm làm việc nguyên là ngôi biệt thự của một cơ quan cũ của Mỹ có bốn bức tường gạch xây bao quanh kiên cố. Căn nhà có hai tầng lầu. Tầng dưới bao gồm các phòng làm việc, tầng trên có nhiều phòng ngủ dành cho nhân viên của cơ quan. Sân thượng có một phần mái che, là nơi để tổ chức những tối vui chơi cuối tuần cho nhân viên nghe nhạc và khiêu vũ. Nơi góc cuối sân thượng, có đặt chiếc container chở hàng của quân đội Mỹ.

Người cán bộ cách mạng có thói quen tận dụng những khoảng trống đất đai để tăng gia sản xuất. Ngay cả trên sân thượng của các căn nhà lầu họ cũng đổ đất trồng rau hoặc nuôi gia súc. Cái container bỏ trống thật phí phạm vì vậy cán bộ thay nhau gánh đất đổ đầy rồi trồng rau lang trên đó. Ngọn rau lang luộc chấm mắm nêm là món ăn cải thiện cho bữa ăn đầy hấp dẫn. Cứ lớp này còi đi thì thay vào đợt dây lang mới.

Hồi chín năm kháng chiến ở vùng liên khu 5 của Việt Minh, lương thực thiếu thốn trầm trọng. Họ phát động phong trào toàn dân thi đua sản xuất. An Tân, Tiên Ðỏa là vùng đất khô cằn cát trắng thuộc tỉnh Quảng Nam. Cát lấn từng ngày vào thôn xóm ruộng đồng. Không biết sáng kiến từ thời nào mà người dân vùng này có kinh nghiệm trồng khoai lang trong những chiếc bồ đan bằng tre, đổ đất thịt trộn cát và phân ủ lá cây rừng. Trong mỗi bồ người ta cắm dây lang theo từng tầng qua những kẽ hở dọc theo thành ngoài mặt bồ. Thoạt trông như chơi cây cảnh nhưng đến mùa thu hoạch ta mới ngạc nhiên trước những cũ khoai to mập màu da bóng lưởng. Trong dân gian thời đó có câu: "Ðậu phụng Ðồng Dinh, khoai lang Tiên Ðỏa". Loại khoai lang này khá giàu tinh bột. Người dân vùng này chế biến ra các loại bánh tráng khoai lang ngọt có thể ăn sống hoặc nướng phồng lên. Bánh để được lâu và dễ di chuyển. Nhất là giúp cho bộ đội hoặc dân công tiếp vận ăn loại bánh tráng này trên đường đi hay ngay cả trên chiến trường. Người phát minh phương pháp trồng khoai lang trong bồ nghe đâu được tuyên dương anh hùng lao động.

" Cơm cơ quan, sàng tập thể" bé Muộn mỗi ngày mỗi căng da, dài tóc. Cơ thể săn chắc, mượt mà. Bộ ngực vun đầy, căng tròn của tuổi mười tám là tụ điểm của bao ánh mắt đàn ông. Mùi thơm con gái tỏa hương làm ngây ngất biết bao đấng nam tử ngoài đời lẫn trong cơ quan. Từ một chức vụ chị nuôi, Muộn được đặc cách lên giữ công tác văn thư. Ðó là điều hợp lý dành cho cô gái có trình độ lớp đệ ngũ. Nàng không còn ở nơi phòng ngủ tập thể nữa mà hưởng quy chế của một nhân viên có phòng riêng. Và nghe phong phanh nàng được đưa vào danh sách dự bị đoàn viên Thanh niên Cộng Sản Hồ Chí Minh. Bà Bảy, mẹ nàng rất vui mừng khi nhận được tin tức này.

Từ ngày nhận công tác mới, có lẽ vì bận rộn với công việc nên Muộn ít khi về thăm mẹ và em. Dù vậy, mẹ nàng vẵn yên lòng đặt hết niềm tin vào tương lai của đứa con gái đầu lòng. Vừa đẹp người đẹp nết, biết đâu con bà lại lấy được người chồng cán bộ của chế độ hiện giờ.

Thời gian thấm thoát trôi qua hơn nửa năm. Thấy con gái không về thăm nhà, bà Bảy, mẹ bé Muộn nóng lòng đường đột đến cơ quan hỏi thăm. Vị thủ trưởng đích thân tiếp bà với thái độ rất thân tình nhưng tỏ ra sửng sốt khi bà Bảy muốn được gặp mặt người con gái. Ông lấy chiếc kính trắng gọng vàng đang đeo đặt trên mặt bàn, quan sát bà Bảy một chặp lâu rồi bảo:

- Ðồng chí Muộn xin nghỉ việc cách đây đã sáu tháng rồi thưa bà.

Ông thủ trưởng liếc mắt nhìn qua khung cửa lớn rồi đột nhiên quay lại hỏi:

- Thế cô Muộn đi theo chồng không báo cho bà biết sao?

Bà mẹ không trả lời câu hỏi ông thủ trưởng mà chỉ để rơi những giọt nước mắt trách hờn con gái mình. Bà ngỏ lời cám ơn vị thủ trưởng tử tế rồi vội vã choàng chiếc khăn rằn lên đầu quày quả ra cửa,.

Nguồn tin bé Muộn vượt biên trốn ra nước ngoài được truyền đi từ đó. Bà con láng giềng trong xóm lại thì thầm với nhau.

- "Mụ Bảy xem thế mà kín miệng đáo để. Con gái thoát được mà không hề hé răng."

- "Bà ấy khỏe rồi. Chẳng còn bao lâu nữa con Muộn gởi hàng ngoại quốc về tha hồ mà tiêu xài."

- "Này, tớ còn nghe nói là Muộn đi với thằng chồng tương lai nữa đấy."

Một đồn mười, mười đồn trăm. Bà Bảy chẳng biết ất giáp gì nhưng đã bị mấy lần lên đồn công an phường viết tờ khai báo về sự vắng mặt của con gái. Người thân tình cờ hỏi thăm, bà chỉ ậm ừ cười cho qua chuyện.

Giai đoạn này người đi vượt biên, vượt biển xảy ra hà rầm. Ðám em trai của thầy giáo Hai xóm trên, cha con lão Tư xóm dưới được sở Mỹ đưa ra hạm đội trước ngày 30 tháng 4. Giờ đây các gia đình đó cứ nằm nhà mà chờ thùng quà từ Mỹ. Họ hết bận tâm xếp hàng mua từng chai nước mắm ôi hay chút tiêu chút bột ngọt trộn đường cát gói sẵn. Ôi, đời sống con người dưới xã hội chủ nghĩa sao giống như bầy vịt cho ăn từng bữa, đếm từng hột.

Căn phòng của nữ đồng chí cán bộ Trần Thu Muộn trở thành phòng ngủ dành cho cán bộ cùng ngành công tác từ xa về tạm trú trong đêm. Phòng tuy hẹp nhưng được trang trí sáng sủa, tiện nghi. Cán bộ nào được ngủ qua đêm một lần là thế nào lần tới cũng xin đăng ký căn phòng đó. Tuy cơ quan còn ba phòng tạm trú khác nhưng anh cán nào cũng muốn dành cho được căn phòng ấy. Có điều gì xảy ra hàng đêm mà họ yêu thích cái căn phòng này đến thế. Cái gì thuộc thế giới vô hình, người Cộng Sản luôn luôn bài bác cho là mê tín dị đoan. Khi họ chứng nghiệm được thì người nào cũng giấu kín trong lòng. Họ sợ phê bình kiểm điểm và tai hại hơn cả là bị nâng hàng quan điểm đánh mất niềm tin Duy Vật của ông tổ Các-mác. Cây kim lâu ngày trong bọc cũng phải lòi ra.

Chuyện đó xảy ra thế này: Hàng đêm, sau 12 giờ khuya, một người con gái rất đẹp, thân thể trần truồng xuất hiện trong phòng ngủ của bé Muộn. Mái tóc dài buông xõa che một phần bộ ngực trắng ngần căng đầy nữ tính. Cô gái ngồi xuống giường người đàn ông đang ngủ âu yếm, vuốt ve, kích thích khiến cho họ hứng khởi đến khi hoàn toàn mất tự chủ. Sau cùng cô gái nằm đè lên người. Một sức nặng lạ lùng vừa êm ái vừa kích thích. Người nào có thần tính mạnh mẽ thì choàng tỉnh. Nhưng đa phần cô gái nắm chủ động đến khi người đàn ông xuất tinh. Cứ như thế lập đi lập lại nhiều lần trong đêm. Sáng dậy, quần lót của khách ngủ trọ ướt nhẹp một chất nước nhờn. Thân thể bải hoải, tâm trí ngu muội. Tình dục như loại kích thích tố. Một lần, hai lần thành nghiện, lâu ngày đâm nhớ. Họ thì thầm truyền miệng cho nhau, vì vậy căn phòng ngủ ấy trở thành đắt khách.

Nhân một chuyến công tác của nữ đồng chí cùng ngành từ trung ương vào thành phố Hồ Chí Minh thanh tra. Ðồng chí được cơ quan này dành cho căn phòng của bé Muộn tạm trú trong mấy ngày công tác. Bà ta rất vừa ý có được căn phòng đầy đủ tiện nghi. Vừa đặt lưng xuống chiếc giường nệm lò xo của quân đội Mỹ, chợt bà cán bộ cảm thấy có điều gì đó bất an trong bầu không khí yên ắng. Không có tiếng động, nhưng cái giường thỉnh thoảng chao nghiêng như chiếc thuyền con trên sóng nước. Bà mở mắt ngồi dậy thì chiếc giường trở lại bình thường. Nhưng khi nằm xuống thì giường lại lắc lư. Bà đứng lên đóng cửa sổ, bật đèn sáng quan sát trong tủ đựng quần áo, trong các ngăn hộc bàn. Tất cả đều ở trạng thái bình thường. Bà cán bộ nghĩ có lẽ là do mệt mỏi vì phải ngồi xe con từ Hà Nội vào đây mất một ngày hai đêm. Cuối cùng thì đồng chí cán bộ cũng rơi vào cơn mê thiếp. Chợt một tiếng động khẽ khàng, bà giật mình thức giấc. Một người con gái toàn thân không có mảnh vải che thân, tóc rối bời đứng dưới đuôi giường nắm chân bà như muốn kéo đi. Bà vùng ngồi dậy, đến bàn uống một ly nước lấy lại bình tĩnh. Nữ cán bộ là một đảng viên cao cấp, là cán bộ đã từng trải qua những tình huống bất ngờ trong các hoạt động bí mật đầy hiểm nguy. Trong đầu bà đặc sệt học thuyết Mác Lê. Bà không tin thần thánh, ma quỷ. Trên cõi đời này chỉ có vật chất là tồn tại. Ðó chẳng qua là giấc mơ.

Ðêm thứ nhì, đồng chí nữ cán bộ lại chứng kiến cảnh người con gái trần truồng nắm chân bà kéo. Lần này có tiếng khóc nỉ non, như van xin cầu khẩn một điều gì. Bà cán bộ vội vàng nhảy ra khỏi giường để chộp lấy người con gái, nhưng bóng ma lẹ làng đi qua cửa. Bà cán bộ lập tức đi theo. Bóng người con gái ra sân thượng rồi biến mất trong thùng container.

Suốt đêm không ngủ, bà cán bộ nghĩ lẩn quẩn hoài cái hiện tượng lạ lùng mà cả cuộc đời làm cách mạng của bà chưa gặp phải. Thế rồi thói quen nghề nghiệp khiến bà suy luận đến âm mưu của địch. Chúng nó có ý đồ dọa dẫm trấn áp tinh thần đối phương chăng? Ðây là một trong những hình thức dùng tâm linh của bọn ma mãnh. Bà quyết định lần sau sẽ nã đạn vào bóng ma giả dạng đó.

Ðã hai đêm mất ngủ, tâm trí rối mù, bà cán bộ không còn sáng suốt để làm việc trong ngày cuối cùng. Cơm tối qua loa, bà cần lấy lại sức lực bằng giấc ngủ để ngày mai dự cuộc họp tổng kết với cơ quan. Trước khi đặt lưng xuống giường, bà cán bộ không quên lên đạn khẩu K59, loại súng bỏ túi của Liên Xô sản xuất do trung ương cấp cho nhân viên quan trọng để phòng vệ bản thân.

Giấc ngủ vừa chập chờn thì cái giường bắt đầu lắc lư. Cùng lúc người con gái xuất hiện bên chân giường. Bà cán bộ chụp khẩu súng hướng về bóng ma bóp cò nhưng lạ thay đạn không lên nòng. Con ma vừa quay mặt ra đến cửa, bà vùng ngồi dậy đuổi theo. Bà đi như người mộng du ra sân thượng đến bên chiếc container. Gió đêm thổi lồng lộng làm ngả nghiêng ngọn cây cổ thụ ở cuối vườn, quét bóng đen trên nền sân xi-măng khiến bà cán bộ sực tỉnh thấy mình đứng bên chiếc thùng sắt vuông mọc đầy lá rau lang xanh rờn rợn tràn ra khỏi miệng thùng. Mặt trăng tròn vành vạnh tỏa ánh sáng lành lạnh trên sân thượng của tòa building. Bà cán bộ chợt rùng mình sợ toát mồ hôi lạnh. Hai chân bà run lẩy bẩy, tê cứng không bước đi được. Khuôn mặt đờ đẫn, miệng lưỡi đớ ra không thể lên tiếng gọi cầu cứu. Bà cán bộ cấp trung ương đành phải bò bằng hai tay trên mặt sàn xi-măng vào đến giường thì thiếp đi. Sáng ngày hôm sau, bà lập tức gọi điện thoại hủy bỏ cuộc họp, rời khỏi phòng. Chưa kịp dùng điểm tâm, bà đã thúc dục tài xế lên đường trở về Hà Nội,

Quãng đường dài từ Nam ra Bắc, bà cán bộ ngủ thiếp trên xe suốt một ngày một đêm.Về đến nhà, bà lên cơn sốt nằm liệt giường. Sau khi xuất viện, tinh thần bà suy kiệt. Dù được bệnh viện cấp cao điều trị, bệnh tâm thần của bà cán bộ mỗi ngày mỗi nặng.

* * *

Ðã hơn mười năm rồi. Tin đồn bé Muộn vượt biên dần dần đi vào lãng quên. Bà Bảy, mẹ bé Muộn cũng hết còn trông mong gì đến quà cáp của con gái bà từ ngoại quốc gởi về. Bà nghĩ, có lẽ chiếc tàu nó đi đã bị bão tố đánh chìm. Mỗi lần nghĩ tới con là nước mắt bà trào ra. Bà lại trách móc con mình dại khờ, nghe lời xúi bậy của ai đó bỏ cơ quan đang làm, một tương lai đầy hứa hẹn.

Trung tâm T4 thành phố Hồ Chí Minh, nay cũng được chuyển đến một ngôi biệt thự cao tầng, biệt lập, có bề thế hơn. Cơ quan cũ của Mỹ trước đây giao cho Hội Phụ Nữ thành phố. Những người mới trong cơ quan quyết định dọn dẹp sạch sẽ những vật dụng không cần thiết, trong đó có cả chiếc container trồng rau lang tự túc trên sân thượng. Ðầu tiên, họ đổ hết đất đựng bên trong trước khi cho xe cẩu mang xuống tầng trệt. Bất ngờ, một bộ xương người hiện ra nằm sâu dưới đáy thùng. Người ta đoán biết bộ xương đó là của một phụ nữ vì những sợi tóc dài chưa tiêu hết. Ðặc biệt hơn cả là một củ khoai lang to bằng đầu người đã được nuôi lớn bằng thịt người hóa mùn thành phân. Cái củ khoai lang nặng trên 10 ký lô. Xưa nay chưa có ai nhìn tận mắt được loại củ lang to đến như vậy. Ðây có thể nói là thành tích vô địch trong công cuộc cải tiến sản xuất. Thời kháng chiến chống Pháp, người dân Tiên Ðỏa Quảng Nam nổi tiếng trồng khoai lang trong bồ đan bằng tre nứa. Người sáng kiến phương pháp trồng lang đó được nhận huy chương anh hùng lao động, nhưng chưa bao giờ đạt được thành quả cao về trọng lượng như vậy. Chi bộ đảng hội phụ nữ thành phố Hồ Chí Minh họp khẩn cấp để chọn quyết định nên gởi củ khoai đi dự thi lấy thành tích sản xuất hay gởi củ khoai lang này lên trung ương chúc mừng đại hội phụ nữ toàn quốc sắp tới?

Bàn tới tính lui, cuối cùng chi bộ quyết định gởi cái củ khoai lang đạt trọng lượng cao nhất từ trước đến nay lên trung ương để chào mừng Ðại Hội Hội Phụ Nữ Việt Nam sắp khai mạc tại thủ đô.

Vị thủ trưởng cơ quan T4 thành phố Hồ Chí Minh được bầu làm đại biểu tham dự Ðại Hội Phụ nữ toàn quốc. Nhân dịp này, ông thủ trưởng ghé thăm bà cán bộ đang nằm điều trị bệnh tại Hà Nội. Thời chiến tranh hai người cùng ngành làm chung trong một cơ quan cấp tỉnh. Từng hoạt động với nhau trong mật khu. Khi đất nước thống nhất, mỗi người được phân bổ đi một nơi. Ông vào Nam giữ chức trung tâm trưởng trung tâm T4 khu Nam, bà ra Hà Nội phục vụ tại trung ương.

Khi ông thủ trưởng bước vào nhà, bất ngờ bà cán bộ vùng đứng lên chỉ vào mặt ông ta quát:

"Ta là bé Muộn, nhà ngươi có nhớ không? Chính mầy đã cưỡng hiếp tao cho đến khi có thai rồi giết tao bỏ xác vào thùng container đặt trên sân thượng của cơ quan. Hồn tao đã về báo mộng cho rất nhiều người. Dựa vào thế lực mạnh nên mầy đã bịt kín đầu mối, ngăn chận mọi dư luận xôn xao trong quần chúng. Mười năm rồi, đã đến lúc mầy phải đền tội. Cái củ khoai lang to bằng đầu người trồng trong container là vật chứng đủ tố cáo tội lỗi của mầy trước trung ương".

Nói đến đây, bà cán bộ nằm vật xuống gường, thở phì phò, nước dãi chảy đầy mồm.

Ông thủ trưởng ôm đầu hét lên:

- "Ðồ điên, đồ điên!", rồi vội vàng chạy ra xe.

Xe đang phóng nhanh qua cầu Long Biên, đột nhiên ông thủ trưởng ra lệnh tài xế dừng xe lại. Một hành động khá bất ngờ. Ông thủ trưởng lao nhanh ra khỏi xe rồi tung mình qua thành cầu phóng người xuống sông. Anh tài xế hoàn toàn bị động chỉ biết gào lên cầu cứu.

Vài ngày sau, báo chí Hà Nội đăng tin: "Một đại biểu từ Miền Nam về tham dự đại hội Phụ Nữ đã bị nước cuốn trôi khi tắm dưới gầm cầu Long Biên. Qua mấy ngày tìm kiếm vẫn không thấy xác của vị đại biểu thuộc thành phố Hồ Chí Minh" .

 Đây không phải là một câu chuyện tình như cái tựa đề ướt át,nhưng chỉ là những kỷ-niệm xưa  sống lại và một đôi khi làm cho nước mắt doanh tròng.Nhớ lại những ngày đã trải qua của mình cũng như của những người cùng cảnh-ngộ,những người đã phải trả nợ cho việc phục-vụ quốc-gia bằng những năm dài cải-tạo !

Tôi không viết những dòng này với tâm-trạng thù-hận những người ở chiến-tuyến đối-nghịch với tôi hay với chúng tôi ; " Được làm vua,thua đi cải-tạo" . Thôi thì vận nước nên đành. Chỉ xin được ghi lại đôi điều trong quá khứ để «  mai sau có đốt lò hương,nhắc câu chuyện cũ để thương một đờỉ !

Đã có quá nhiều hồi-ký viết về cải-tạo.Chỉ thấy nói đến những nhục-nhằn,cơ-khổ. ?Tiếp tục làm công việc này,tôi thấy thừa.Xin được đi tìm một khảo-hướng khác.

Vấn-đề cải-tạo có lẽ có hai bộ mặt.

Một đằng là những người « bại-trận » bị đưa đi học-tập cải-tạo,trên lý-thuyết là giáo-huấn cho họ biết rõ đường lối và chánh-sách của đảng và nhà nước nhưng trên thực-tế là để cô-lập,kiểm-soát các thành-phần « phản-động » có khả-năng chống phá « cách-mạng ».Mặt khác là sự đề-kháng của phe bại trận bằng cách này hay cách khác.Một sự giao-lưu văn-hoá đã khởi đi trong yên-lặng,tù  cải-tạo biết thế nào là cộng-sản trên thực-tế và phe cộng-sản chiến-thắng  xuyên qua các chánh-trị-viên quản-giáo từ cấp sư-đoàn đến cấp trung-đội,xuyên qua các vệ-binh, đã bị thẩm-thấu từng giờ,từng ngày,từng tháng,từng năm để biết, để nhận-thức rõ về cái gọi là chế-độ tư-bản.

Qua sự giao-lưu văn-hoá này,ai sẽ cải-tạo ai ?!

1°) Cải-tạo tại chỗ, ông tổ phải chạy.

Sau cái ngày 30/4/75 thật là trời sầu đất thảm.Không kể bọn nón cối,tai bèo là bọn chiến thắng thứ thiệt,còn có thêm một lũ  « cách-mạng  ba mươi » cũng lăm le dính máu chia phần.Một số hồi nào là dân đào-binh,trốn lính cũng nhào ra lượm súng đạn rơi rớt, đeo băng đỏ vô tay để trở thành cách-mạng Một số nằm vùng cũng xuất-đầu lộ-diện,phần lớn ra nắm các tổ dân phố,trở thành gạch nối giữa chánh-quyền cách-mạng với nhân-dân.Nhưng trong những ngày đầu tiên,cái chánh quyền cách-mạng này không thấy bóng dáng ở đâu cả.  Không ai biết điạ chỉ các nha, phủ, bộ, sở.Chỉ thấy  toàn là thông cáo của ủy ban quân-quản kêu gọi nguỵ quân và nguỵ quyền ra đăng ký.Nếu địa-chỉ ủy-ban quân-quản hỏi  cùng không ai biết thì các địa-điểm đăng-ký lại được chỉ rõ. Ít lâu sau,xuất hiện ủy ban cách-mạng phường,rồi tổ dân phố,một số do cán-bộ nằm vùng,một số bị chỉ-định,ai không muốn làm thì bị hăm he chống đối cách-mạng. Bị vậy mà mấy ông tổ trưởng chạy xất bất xang bang,bất kể giờ giấc,làm việc thì không lương mà xem chừng còn tận-tâm hơn chánh-quyền « cách-mạng ».Công tác chính của mấy ông tổ trưởng là huy-động nhân-dân làm công-tác. Đủ thứ công-tác Trước mắt là công-tác vệ-sinh.Sạch phố,sạch nhà. Sạch phố cũng dễ thôi.Dân không dám tiêu xài nữa thì còn có cái gì để xả.  Sạch nhà càng dễ hơn nữa.Dân di-tản từ miền Trung vô,dân di-tản từ cao nguyên xuống,có bao nhiêu đồ đạc mang theo đâu mà không sạch nhà Chánh-quyền miền Nam đi đong,công chức quân nhân không còn ai trả lương, đương nhiên là sạch túi.Hễ sạch túi thì sạch nhà.Có cái nghề mới là nghề « chà đồ nhôm ».Không phải là chà đồ nhôm cho bóng mà là chôm đồ nhà đi bán để kiếm sống.Nghề này đóng góp tích cực cho chiến-dịch làm sạch nhà.Nhưng không thấy cách-mạng biểu-dương Chỉ có bộ-đội là bắt đầu lỉnh-kỉnh,lề mề Không có tiền mà cái gì cũng muốn có.Quý nhất là cái đồng,cái đài,cái xe đạp,cái máy may ;Không có tiền thì ta quan-hệ thôi.Gạo,thuốc lá, đồ trong kho quân tiếp vụ vụ hay của Tổng cuộc tiếp tế cứ dần dần biến mất Để bộ đội xuất hiện cảnh « tay đeo đồng,mong đeo đàỉ ». Eo ơi,miền Nam nhiều hàng hoá quá.  Ấy ấy, phồn vinh giả tạo, ế thừa của đế quốc đấy !

Nhưng không cấm bộ-đội đi bộ cả ngày kiếm đồ để đội.Rồi đến bọn con buôn chui lọt ở ngoài Bắc vào,cứ là đội đồ nhớn đồ con,thương vàng hạ cám đồ gì cũng đội về Bắc.

Trở lại công-tác của các ông ,bà tổ trưởng.Họ bị gọi đi họp liên miên.Rồi về thông-báo cho các hộ dân phố.Nào là thúc-hối nhà có nguỵ quân ngụy quyền đi đăng ký học tập cải tạo,nào là thông báo qui-định chánh sách của « cách-mạng » về quản-lý trị-an,về phân-phối nhu-yếu phẩm..Dân miền Nam bật ngửa trước việc phân phối mỗi đầu người nửa lạng thịt mỗi tháng hoặc 100 grs đường mỗi đầu người,hoặc mỗi hộ vài muỗng cà phê bột ngọt mỗi tháng.Các ông bà tổ trưởng « phấn khởỉ », « tích-cực trong công tác » : Ủy ban nhân dân phường triệu tập học tập chánh-sách vệ-sinh lúc 10 giờ, ông bà tổ lo chạy thúc giục nhân dân, đập cửa từng nhà nhắc nhở từ năm sáu giờ sáng.Cũng tốt thôi ! Tưởng học tập cái gì quan trọng,té ra là mỗi hộ phải đào một hầm xí có nắp đậy cho hợp với  vệ-sinh xã-hội chủ-nghiã.Thắc mắc nêu lên là nhà có cầu tiêu máy rồi thì sao ?Chờ phản-ảnh lên trên ! Nghe đâu có bộ đội nuôi cá trong bồn cầu mà bị mỹ-ngụy ăn cắp Anh ta chỉ giật nước một cái để có thêm nước nuôi cá mà cá bị đánh cắp ngay.Thật là tội ác mỹ ngụy đầy giời Ấy,nhân dân còn học mười bài tội ác Mỹ Ngụy nữa đấy. Ông bà tổ cứ là chạy thấy ông thấy bà. ..tổ.Mà dân ngụy cũng phản động lắm,lại phát biểu … « cứ nà ninh tinh thôi ». Thành quả cách mạng thì nhờ cách mạng thành công mà việt cộng thôi pháo kích vào thành phố ; Mỹ là con đĩa hai vòi vừa hút máu dân trong nước,vừa hút máu dân nước khác thì phản ảnh là Mỹ ngu thấy mẹ,mình chôm đồ nó dài dài mà nó không biết !

Học chánh sách tập thể hoá nông nghiệp thì «chánh-sách người cày có ruộng »  của Thiệu đã bần-cùng-hoá nhân dân,mỗi người chỉ được phép có 5 mẫu ruộng,còn với cách mạng thì nhân-dân làm chủ cả đất nước ! Chán phát biểu « ninh tinh »,dân  thấy cải-tạo tại chỗ là tổ chạy.Báo hại ông bà tổ phải chạy kiếm bắt tham dự học tập rồi bình bầu tổ viên tích cực,tổ viên tiên tiến.

Đó mới là cải tạo chung chung cho nhân dân cả nước,còn cải tạo nguỵ-quân ngụy quyền thì lại khác !

2°)Mặt ngoài cải tạo,cốt lõi tập trung,

Vừa phòng phản động,lại dùng lao-công !

Mẻ lưới tung ra để tóm ngụy quân ngụy quyền phải nói là tinh-vi.  Trước tiên là gọi học tập tại chỗ dành cho binh lính và hạ sĩ quan cũng như đối với công chức.Học có 3 ngày với yêu cầu tự túc lương thực thực phẩm đủ dùng cho 3 ngày.Sau đó là mãn khoá,cấp giấy chứng nhận đã theo học cải tạo. Ít lâu sau đó là sĩ quan từ cấp thiếu tá đến cấp tướng,công chức cao cấp chuẩn bị lương thực thực phẩm hoặc tiền để đủ dùng trong một tháng một tuần sau là đến lượt sĩ quan cấp úy chuẩn bị lương thực,thực phẩm,tiền đủ dùng cho mười ngày.Cấp tướng tá chưa hết hạn nên cấp úy không nghi ngờ gì,chui đầu vào bẫy.Nếu sau một tháng mới gọi cấp úy,thấy tướng tá chưa về,cấp úy có thể có nhiều người trốn,cho nên « cách-mạng » phải gọi ngay sau khi cho tướng tá vô tròng.Mẻ lưới tinh vi tóm gọn hết nguỵ quân nguỵ quyền Kế đó là đảng viên các đảng phái phản động.  Ấy thế là các trại tập trung mọc ra ở cùng khắp Trại giam là một nhà tù nhỏ.Trại cải tạo là một nhà tù lớn hơn. Cả nước là một nhà tù vĩ đại. Ở ngoài,nhân dân được tổ chức thành đơn vị lao động,theo phường khóm,kiểm soát bằng sổ hộ khẩu,bằng chế độ tem phiếu phân phối nhu yếu phẩm.Trong trại tập trung,tù cải tạo cũng được kiểm-soát chặt chẽ.Các trại cải tạo lúc đầu đặt dưới sự kiểm soát của ủy ban quân quản nên do quân đội kiểm soát, được tổ chức theo  cấp sư đoàn.Mỗi sư đoàn cải tạo gồm nhiều trung đoàn,mỗi Trung đoàn gồm 4 tiểu đoàn,mỗi tiểu đoàn gồm bốn đội,mỗi đội lại chia thành bốn khối.Khối lại chia làm trung đội,tiểu đội.Môi tiểu đội có một tiểu đội trưởng (A trưởng),Trung đội có trung-đội trưởng (B trưởng), đại đội có đại đội trưởng trưởng (C trưởng hoặc khối trưởng)Tù cải-tạo chúng tôi gọi đùa cấp-trưởng của mình là tù-trưởng.Về phiá « cách mạng »,tiểu đoàn gồm có tiểu đoàn trưởng vệ binh,tiểu đoàn trưởng hậu cần và chính ủy tiểu doàn.Vệ binh có nhiệm vụ bảo vệ trại,hậu cần có nhiệm vụ lo nuôi ăn và nhu yếu phẩm(nếu có),chính-uỷ lo việc cải-tạo tư tưởng.Chính ủy coi ban chánh trị tiểu đoàn gồm nhiều quản giáo, đó là những chính trị viên cấp đại đội.Các quản giáo thường xuyên sinh hoạt với đôi do mình phụ trách,mục tiêu là « động viên để an tâm học tập »,chánh yếu là kiểm soát tư-tưởng thể hiện qua ngôn từ,hành động !Cách tổ chức ở các cấp cao hơn cũng tương tự.

Tôi và một số bạn đồng nghiệp đi trình diện ở trường Nguyễn Bá Tòng, được chuyển đi cải tạo ở Trảng Lớn,tiểu đoàn ba.Chỗ chúng tôi ở là bộ chỉ huy của sư đoàn 25 BB,khi đến hãy còn bừa bãi quân trang quân dụng cá nhân vứt bỏ lại.Không có chỗ ăn,chỗ ngủ,chúng tôi phải quét dọn bằng những thứ dụng cụ « tự biên tự diễn »,Không một ai trong bọn chúng tôi nghĩ đến việc giữ lại các quần áo,ga-men,bi đông nhôm hay nhựa với cốc uống nước.Chỉ vài ngày sau những thứ này đã trở thành tài sản quý giá .

Chúng tôi được phân chia thành từng A,B,C như đã nói ở trên,mỗi C được chỉ định một khu vực, chia nhau ra một số làm vệ sinh doanh trại,một số làm công tác hậu-cần gồm đi lãnh nhai chảo đụng lớn,lãnh gạo và muôi.Nhiều sĩ quan đã tỏ ra rất tháo vát.Với hai cái chảo đụng cỡ lớn để nấu cơm và nấu thức ăn,các sĩ-quan tham gia việc nấu bếp đã cố gắng nấu cơm và nấu nước cho anh em ! Chảo kê trên mấy hòn gạch,củi chụm là vách của vài căn nhà trong khu vực Khối của chúng tôi và một khối nữa được chia cho gian nhà nguyên là phòng ăn của sư đoàn 25BB,nền tráng xi măng,vách bằng gỗ thông hai lớp.Trong ngày đầu ngủ ngay trên nền xi măng,cơm ăn với muối,ai có mang theo thức ăn khô thì  đỡ hơn.Tôi trong túi chỉ có hơn hai ngàn đồngVNCH,nghĩ là 10 ngày,mỗi ngày tiêu 200.Tới nơi mới biết là một sai lầm lớn !

Cơm trong những ngày đầu là gạo trắng (gạo Mỹ tròn) ăn với « muối mỏ »

. Đây là một thứ muối vét  ở đâu đó,lẫn bùn cát.Ngụy bén cải tạo muối đen thành muối trắng  bằng cách gạn lọc,nấu lại.Các vệ binh cộng sản xem chừng thán phục « óc sáng tạo tài tình » của sĩ-quan ngụy nhưng quản-giáo đội sau đó lên lớp là còn đầu óc tiểu tư sản.  Cả tháng trời ở tiểu đoàn ba Trảng Lớn chả học tập gì cả,lao-động cũng chưa có gì,quanh đi quẩn lại cũng chỉ vệ sinh doanh trại rồi lại vệ sinh doanh trại.Vài hôm sau khi  tới trại,các quản giáo bắt đầu cho « biên-chế » lại các đơn -vị,lập danh sách tổ,chỉ định A trưởng,B trưởng, Đội trưởng,tổ chức bếp với chức bếp trưởng và cử người trực nhật bếp,lo việc nấu nước,nấu cơm và lãnh gạo.Gạo trắng Mỹ bắt đầu được thay thế bằng « đại mễ Trung Quốc »,gạo bỏ vào nước vo nổi lềnh phềnh,gạo đầy sâu,buổi đầu anh em bếp viên còn nhặt sâu,nhưng không xuể,sau đó thì vo qua để loại bỏ đất bụi còn cứ thế cho vào chảo nấu,nói là giữ cám cho có vitamine B,còn sâu thì cho có chút protéine,trong những ngày đầu không có tiếp thế thực phẩm gì khác.Sau đó có tiếp tế nhỏ giọt,khi một tuần một lần,khi hai tuần,không có thời biểu nhất định.Tù cải tạo thắc mắc hỏi sao sau mười ngày chưa về,câu trả lời có sẵn « đã học tập đâu mà vể,cứ yên tâm học tập,nhà nước bảo đảm chánh sách đã qui-định ».Nói về gạo mục,sâu thì được trả lời « như thế là các anh phải vui vì kho tích lũy còn nhiều nên mới có gạo bị mục,nếu phải ăn gạo mới  ‘ tức nà’ ta hết dự-trữ đấy !Hỏi về tiếp tế thức ăn thì  « sau cách-mạng,nhân-dân còn nhiều khó khăn ». khẩu phần gạo tính theo đầu người lúc đầu còn là 500grs,chia làm 100grs cho điểm tâm (chủ-yếu là cháo thôi ). Cơm trưa cơm chiều « bình-quân » mỗi người được quãng hai bát ;Thỉnh thoảng có tiếp tế khi thì xe cải bắp,khi thì xe rau muống,bí đỏ…Mỗi lần chỉ một thứ hàng, để dành ăn trong một tuần (trên lý thuyết)Mỗi bếp khệ nệ lãnh độ 50 cải bắp để ăn cho cả tuần,thiếu phương tiện bảo quản,bếp chia cho 4B mỗi B 10 cải bắp tự do cải thiện,còn bếp nấu 10 cải bắp ngày đầu tiên gọi là « canh toàn quốc »,bởi vì bếp nấu cho cả trăm người,Tính ra mỗi người được chừng hơn một lá cải bắp còn thì toàn nước là nước vì thế gọi là canh toàn-quốc.Cải bắp để vài ba hôm,bị nóng nên thối ra,mùi không chịu nỗi,thế là phải thanh toán nhanh,thanh toán mạnh một hai ngày cho xong.Không thể làm dưa được vì thiếu muối.  Rau muống cũng thế,khẩu phần cả tuần phải ăn ngay vì không thể để lâu được,chỉ có món bí đỏ là có thể giữ được nhiều ngày.Hoạ hoằn lắm mới có « chất tanh » nghĩa là cá.Thời gian tôi ở Trảng Lớn trên một năm,Hình như chỉ được cung cấp ba,bốn lần chất tanh,lần nào cũng vào ban đêm.Kẻng báo động tập tọp khẩn,cử lao-động đột xuất đi lãnh cá,mỗi bếp lãnh khoảng muời con loại cá  biển không biết tên là loại cá gì,thường thì đã đạt tiêu chuẩn « ươn cao cấp ».Bếp không thể bảo đảm làm cá ban đêm,chia luôn cho B,thế là mỗi B tự lo việc làm cá,mà phải khẩn-trương vì càng để lâu càng ươn nặng !Thế là tối đó bếp con bếp nhỡ linh tinh,nấu nướng chia chác ít ra đến gần sáng mới xong,mỗi người được đến chừng..ba muỗng cà-phê cá.Về sau anh em có kinh nghiệm,lãnh cá làm sơ sơ,bỏ kho hầm nhừ cốt lấy nước,chia mỗi người khoảng nửa chén « xột xệt » để ăn dần.Trong những ngày đầu,doanh trại còn nhiều rau hoang mọc dọc theo hàng rào,anh nào tháo vát có thể kiếm được chút đỉnh chất tươi :rau sam,càng cua,rau dền dại,nhãn lồng,rau chó đẻ…Sau thì nhiều người « cải-thiện » quá,rau dại cũng tuyệt chủng luôn, đúng là tội ác mỹ ngụy :diệt sinh,diệt chủng,diệt môi trường sống Rồi,khẩu phần cơm cũng được giảm đi « vì nhân dân ta có nhiều khó khăn quá,các anh khắc phục thôỉ » thay vì 500 grs gạo thì chuyển sang 500 grs bo bo,hoặc một kí gạo đổi thành 3 kí khoai lang…sùng  hoặc 3 kí khoai mì…sượng.Thiệt là đổi gạo thấy sượng sùng ! Có lẽ trong giai đoạn này mà bình dân đã đổi lời ca của bài hát cách mạng gì đó thành « cây cuốc cong về Bình Long cây cuốc gẫy,cây cuốc thẳng mình làm rẫy thấy bà,từ giặc Bắc vô đây đầy mình đi kinh tế mới,lao động suốt ngày mà không có gạo ăn..Tổ quốc ơi, ăn khoai mì ngán lắm,tổ quốc ơi,ta lao động dài dài,từ giặc bắc vô đây,ta lao động bằng hai ».Trong thời kỳ ăn khoai mì,khoai lang,bo bo này,nhiều tù cải-tạo bị phù,bị ghẻ.Càng thuộc binh chủng hoàng-gia bao nhiêu,càng bị bịnh nặng chừng đó.Lính tàu bay,tàu thủy đa số mắc bịnh phù,chỉ có lính bộ binh là chịu đựng giỏi

.Thuốc men trong trại cải tạo hầu như không có gì cả,bịnh gì cũng cho  « bé-vi-ti-ne »,loại nhỏ bằng hột bột báng Mà muốn bịnh còn phải đăng kí trước !Trước tình trạng bịnh như vậy,ban chỉ huy tiểu đoàn đã tìm cách « khắc-phục »

 Đó là kế-hoạch trồng rau và nuôi heo Tù góp tiền lại mua hột giống và mua heo con về nuôi,mỗi đội một con.(Trên thực tế thì khi vào trại, đồ đạc đã được kiểm kê,tiền phải gởi cho ban chỉ huy trại rồi).Nhưng tù cải-tạo cũng « hồ hỡi phấn khởi » lắm vì hi vọng có rau,có thịt.Nhưng muốn trồng rau thì phải làm đất,muốn nuôi heo thì phải có thực phẩm nuôi.Tù cải tạo bắt đầu lao-động Chỗ đất nào trồng trọt được là dùng để tăng gia,ngay cả đường đi cũng được be bờ làm luống trồng rau.Một phần đất được trồng rau dền,một phần được trồng rau muống. Đất cần phải có phân bón,trông mong vào sức sản xuất phân của tù cải tạo.Nhưng trong lãnh vực này,không thể nào vượt chỉ-tiêu được vì làm sao mà « ăn ít ị nhiều được ».Tù nào ăn bậy bị tháo tỏng được đồng bạn biểu dương « vượt chỉ tiêu,thiếu chất lượng » Trồng rau thì phải tưới Phải đào giếng Tưởng tượng là làm đất bằng cọc sắt ấp chiến lược, đào giếng cũng bằng cọc sắt ấp chiến lược,vét giếng bằng nón sắt,múc nước giếng cũng vậy,giây làm bằng sợi ni lông rút từ bao cát ra xe lại Những công trình chưa từng thấy ở ngoài,nhưng trong tù cải tạo,sĩ quan ngụy đã tiếp tay nhau thực hiện.Muốn nuôi heo,phải nhịn cơm.Cơm cháy trước kia chia nhau,nay dành nuôi heo,một phần rau dành nuôi heo. Đương nhiên tù cải tạo ăn giảm rau,giảm cơm. Đã đói càng thêm đói Phản ảnh lên ban chỉ huy,quản giáo lên lớp giải-thích :  « cơ bản là các anh không đói,các anh chỉ ăn không đủ no thôỉ ».Nhờ có cái cách mạng khoa học kỹ thuật  áp dụng phân bắc phân xanh đầy đồng mà rau cũng đã xanh tươi hơn.Một nắng,một nước,một phân Rau dền rau muống,củ cải,rau khoai lang cứ mọc lan ra. Nhưng tù còn nộp rau cho ban chỉ huy trại nữa gọi là nghĩa vụ lương thực thực phẩm cho nhà nước Bởi vậy,vừa đi tưới phân cho rau,tù vừa xuyên tạc : "phân tù nuôi cách mạng". 

Hỏi nhau chớ thấy vậy có buồn không,tù thủ thỉ với nhau « Sao lại buồn Mình vì mọi người mà. Ai không lao động mà ăn thì thuộc thành phần bóc lột Mình chỉ buồn khi nào đi cầu thôi. Cái đó gọi là buồn ị »Nói chung lao động ở Trảng Lớn không thấm thía gì so với Kà Tum,trại mà tôi bị chuyển đến sau Tết năm 76.Mà nghe nhiều bạn tù cải tạo ở nơi khác chuyển đến Kà Tum thì ở đó được coi như thiên đường  rồi Như vậy, ở những nơi khác còn khó khăn hơn nhiều về mặt sinh hoạt cũng như về kỷ luật.

Xét về thành phần cải-tạo tập trung ở Tiểu-đoàn 3 tại Trảng Lớn, đa số là công-chức,giáo-chức biệt-phái,trong số này có nhạc sĩ Nguyễn Đức Quang,nhà thơ Mai trung Tĩnh..Tôi với Mai Trung Tĩnh (tên thật là Nguyễn Thiệu Hùng) vốn là bạn đồng sự ở ngoài đời nên đã cùng đi trình diện một ngày ở trường Nguyễn Bá Tòng nên được phân phối về cùng một tiểu-đoàn,lúc đầu ở cùng một khối.Anh Hùng này rất dễ tin,cứ quyết đoán với chúng tôi là sau 10 ngày sẽ về : « tụi nó thắng rồi,giữ bọn mình làm gì ».Sau 10 ngày vẫn chưa về,anh cũng vẫn an tâm theo lời quản giáo : « ừ,tại tụi mình chưa được học tập chính sách nên chưa về,học xong là về chứ họ giữ mình làm gì ». Trong số chúng tôi có một anh bạn mà gia đình đã biết về cộng sản đã bảo khẽ với  chúng tôi :  « chẳng có học tập rồi về đâu chúng mình cứ là dài cổ ra nhiều người ở ngoài Bắc,bị bắt sau 54 cũng chưa được thả ».Còn tôi thì diễu cợt « hãy trông ra núi Bà Đen,Bao giờ Bà Trắng thì em được vể ». Anh Hùng có vẻ thất vọng vì sự bi quan của chúng tôi.Anh cũng bị gọi lên làm việc với quản giáo của tiểu đoàn vì có huy chương của Đại Hàn,Thực tế thì đó chỉ là thứ huy chương ăn giỗ,nói theo kiểu miền bắc thì là « hữu nghị »,nghe nói anh bị quản giáo hù dọa đủ thứ tội nào là CIA của Mỹ cài lại,nào là tình báo của Đại Hàn.. Ít lâu sau anh bị  thuyên chuyển sang tiểu đoàn khác,hình như cùng một tiểu đoàn với Phan Lạc Giang Đông,một nhà thơ khác của Không Quân.

Ngoài lao động ra,Tù cải tạo ở tiểu đoàn 3 dành phần lớn thời gian để cải thiện sanh-hoạt.Một phần thời gian dành để làm đi làm lại các bản tự khai,sơ yếu lý lịch trích ngang.Trong những lần đầu tiên làm lý lịch,tù cải tạo được chiếu cố,có thêm được nhu yếu phẩm thuộc mặt hàng bồi dưỡng như thuốc lào, đường thẻ loại viên hình vuông bề cạnh độ 2cm…Vài ba hôm sau lại bắt khai lại vì lý do chưa đủ,chưa đúng,phải thành thật khai báo đầy đủ vì cách mạng biết hết nhưng để cho các anh tự giác Nhiều anh đã tự giác khai thêm,thế là được biểu dương và  tất cả lại phải làm lại theo gương anh bạn giác ngộ Nói là sơ-yếu lý-lịch nhưng phải khai rõ từ tam đại hai họ nội ngoại,bên chồng,bên vợ,con cái,quan hệ bạn bè thân…Trước khi làm tự khai sơ yếu lý lịch,quản giáo đã « lên lớp » để giải thích sự cần thiết phải khai báo thành thực,phải nói rõ chỗ chôn giấu kho tàng,vũ khí của ngụy,người hoặc tổ chức cài lại của CIA v.v.Thời gian tự khai kéo dài từ 2 đến 4 ngày,không phải lao động ngoại trừ những người bị biên chế vào tổ làm bếp.Quản giáo rất khó chịu vì việc ngụy quân chỉ dành  khoảng nửa tiếng đến một tiếng để khai báo,còn thì lè phè bếp nhỏ bếp con,thuốc lào thuốc rê.Sau thu- hoạch,quản giáo lên lớp phê bình anh em không thành khẩn khai báo,không chịu động não..Thực ra thì ở miền Bắc,khai báo có khi 4 ngày chưa xong,vì các vệ binh,cán bộ có trình độ « cao quá cỡ » vừa đánh vần vừa viết,chẳng những phải động não mà có khi tích cực quá đi tới động kinh,khai cả tuần cũng chưa xong còn phải xin thêm thời gian để dứt điểm ;vả chăng,khai  mất nhiều thời gian thì lao động ít đi. Đâu có như ngụy miền nam « tay tiên một vẫy đã mười khúc ngâm ».Một lần,sau khi khai sơ yếu lần thứ..không biết là thứ mấy,tôi đọc thầm cho anh bạn đồng tù bài thơ mới sáng tác :

« Bố biết sau này con lớn lên,
Đời con rồi sẽ lắm ưu phiền,
Bởi vì con đã là con bố,
Mang kiếp ngụy quân với ngụy quyền !
Bố thấy trong lòng bố đớn đau,
Cha làm,con phải chịu về sau,
Cho nên bố chết từng giây phút,
Khi nghĩ về con lệ bố trào »

Thực thà thì tôi cũng có nhiều lần khóc trong đêm,nước mắt dạt dào nhưng chưa bao giờ khóc thành tiếng,nhưng anh bạn này có lẽ đã quá xúc động nhớ vợ thương con nên đã bật tiếng khóc hu hu. Quản giáo đã yêu cầu anh phản ảnh trược đội « ný ro » vì sao anh khóc,vì không yên tâm học tập hay vì không tin tưởng chánh sách của cách mạng,anh đã trình bày rằng nhờ cách mạng giáo dục mà anh mới biết anh đã lầm đường lạc lối đi theo ngụy quân ngụy quyền. Sự thành khẩn của anh được biểu dương trước đội nhưng sau đó anh được biên chế Đồng Ban,một trại ở giữa Trảng Lớn và Kà Tum, để có điều kiện hôc tập tốt hơn. Khoảng trước Tết 76,có một đợt cho về vì « tiến bộ » mặc dù mới học tập có hai ba bài chi đó Trong số những người cho về này,có nhiều người đã từng bị đưa ra kiểm điểm vì mất đoàn kết,trốn lao động..nhiều tù cải tạo không biết tiêu chuẩn tốt như thế nào . Với quản giáo thì : "các anh cứ yên tâm học tập Đảng và nhà nước đã có chánh sách Trước sau rồi cũng về ».Nhưng mà khi nào ? Câu trả lời xem cũng đã có chuẩn bị « hễ tốt là về » Thế nào là tốt ? Có tiến bộ trong cải tạo tư tưởng,cải tạo lao động .Thế nào là tiến bộ ?Là có phấn đấu cải thiện bản thân ?Ai sẽ xét các trường hợp này ? Ở trên ?Trên là ai ? Là cách mạng,cách mạng biết hết,biết rõ,biết xuốt… Nếu cứ tiếp tục hỏi,thì sẽ " phản ảnh lên trên để có cái trả lời "  hoặc « các anh có vấn đề thế này là chưa yên tâm học tập đấy,chưa tin tưởng vào cách mạng đấy ».

Rồi thì những buổi học chính trị cũng được tổ chức,mỗi bài sau khi « lên lớp » xong cũng phải thảo luận,thu-hoạch tới ba bốn ngày.Ngoại trừ toán lao-động nhà bếp,tất cả được miễn công tác để « học tập cho tốt »,cơ bản là cách mạng tốt,Mỹ Ngụy xấu,khối cộng giúp csvn thì là nghiã vụ quốc tế,Mỹ viện trợ cho miền Nam là thực thi chủ nghiã đế quốc thực dân kiểu mới,các nước tự do giúp miền Nam là vi phạm trâng tráo trắng trợn vào nội tình Việt Nam,các thương vong của dân chúng trong vùng cs kiểm soát là tội ác của Mỹ Ngụy giết dân lành vô tội,còn csvn pháo kích,giật mìn hay tàn sát dân chúng trong các cuộc giao tranh thì là « cách mạng đã giệt Mỹ ngụy và bè lũ tay sai (một đôi lúc còn thêm cả ‘ác ôn’ vào cho nâng cấp căm thù,cho có giai cấp tính ).Tù cải tạo không ở chung với nhau lâu.Khoảng trên dưới một năm là bị điều đi nơi khác,người ở lại thì được biểu dương là thành phần tốt được chờ nhà nước xét,người đi được động viên là thành phần tốt được cách mạng tạo cơ hội để tiến bộ hơn nữa…Cuối cùng thì anh em tù cải tạo chỉ còn tin tưởng vào khẩu hiệu « thắng lợi,thắng lợi, đại thắng lợi »( đại thắng lợi nói lái lại thành « đợi thắng lại »,cũng như « đại thắng lợi ảnh bác Hồ lộng kiếng » tức là « đợi thắng lại ảnh bác Hồ liệng cống ») !

Sau Tết 76 vài tháng ,một số không ít tù cải tạo ở Trảng Lớn được đưa đi Kà Tum.Tôi cũng nằm trong số này.  Khi tới nơi,tù cải tạo Trảng Lớn mới thấy chỗ cũ là thiên đường. Ở Trảng Lớn dù nằm đất, ít ra cũng còn có nhà  cửa đàng hoàng,tuy chật hẹp nhưng anh em sát cạnh nhau,tù tiểu đoàn này còn thấy tù tiểu đoàn khác qua hàng rào kẽm gai.. Đến Kà Tum,quang cảnh khác hẳn Tiểu đoàn có tháp canh cao,rào  với giao thông hào có đặt chông.  Chung quanh trại là rừng xen lẫn với những trảng cỏ tranh.Trước khi chúng tôi đến vài ngày, đã có một đợt biên chế đi nơi khác,chúng tôi vào trám chỗ cho họ !  Tiểu đoàn 3 Kà Tum !.Nhà cửa do tù làm lấy,nhà tranh,vách bằng cỏ tranh bện,giường cá nhân bằng sạp tre do tù làm lấy Khi toán tù trước ra đi,các giường này đã bị các tù tại chỗ chiếm lấy,tháo rời nhét dưới gầm giường của mình.Tù mới tới được phân phối về lán,hoặc nằm đất,hoặc quan hệ để mua giường cũ..Có người đổi giừng lấy năm táng đường,hoặc tiền khoảng một đồng…Cũng không đáng trách vì trại này lúc chúng tôi đến rất uộm thuộm, tù đa số là dân tác chiến còn trẻ,cấp cao nhất là trung úy…Đa số gầy ốm,quần áo rách bươm vì phải đi lao động trong rừng bị gai tre,mây quào,công tác lao động chính là đi « cải-thiện » (thiện ở đây hiểu nghĩa là bữa ăn như ngự-thiện, cải thiện chỉ có nghiã là sửa chữa bữa ăn cho có chất tươi,món chính là măng trúc ;các bạn tù ở đây nói là một ký măng là một ký máu,vì rừng trúc có rất nhiều vắt,họ hàng của nhà đỉa,bám vào hút máu tù đi hái măng !

Vài ngày sau khi chúng tôi tới,có một buổi lên lớp để động viên anh em yên tâm học tập, đây là giai đoạn lao động cải tạo Anh em đã cải tạo tư tưởng tốt,nay phải phấn đấu tốt hơn qua lao động cải tạo để mau chóng về xum họp gia đình. Đến tối,anh em đấu láo với nhau muốn lao động tốt thì phải ăn tốt, ăn tốt thì được …ị tốt,sản xuất phân có chất lượng để tăng gia năng xuất sản xuất rau xanh để được…ăn tốt !

Công tác lao động đề ra cho những ngày kế tiếp là cải thiện nơi ăn,chốn ở.Trong đội chúng tôi có một anh vừa được biên chế về cùng đợt cũng tên là Hùng,nguyên là kiến trúc sư ở ngoài đời, được đề nghị làm « công trình sư » cho tiểu đoàn.Anh hoạch định là  cách  phối trí của tiểu đoàn,làm lại các lán cho tù ,cho vệ binh, cho quản giáo, cho hậu cần…nhưng bước đầu là làm nhà cho tù..Nhưng dụng cụ thiếu đủ thứ,có anh tình nguyện nếu được đi phép về nhà sẽ mang lên đầy đủ các dụng cụ cần thiết cho việc xây cất như cưa,bào, đục chạm…nhưng bị « cách mạng » từ chối vì trên đã có kế hoạch !

Kế hoạch cũng thần sầu quỷ khốc lắm

 . Mỗi B cử một đội đi công tác,nhà bếp nấu cơm cho mang theo.Dưới sự hướng dẫn của quản giáo và có vệ binh mang súng theo ‘bảo-vệ’,tù được dẫn đến một tiền đồn cũ của quân đội VNCH,tháo dỡ kẻm gai,cọc sắt , đai sắt các thùng gỗ đựng đạn,vĩ sắt của phi trường dã chiến.. Cứ thế ta ‘hồ hỡi phấn khởi’ mang về doanh trại thôi. Dụng cụ cung cấp cho công tác là hai cây mã tấu. Hết công tác này là công tác đi chặt cây về để làm than.Vì không có nhiều dụng cụ nên lao động tương đối còn phè,tổ năm người chặt ba cây đường kính quãng  một tấc,dài 4 thước,công tác làm độ nửa ngày là xong,còn thì vệ sinh bản thân Sau đó,tổ chức đội thợ rèn,có than,có cọc sắt,bắt đầu rèn dao,làm liềm,làm cuốc, xẻng..Không biết bằng cách nào,tổ thợ rèn đã làm ra cả cưa !Thế là cuộc cải tạo lao động đi vào qui hoạch Chỉ tiêu lao động dần dần được tăng lên,ban đầu chặt năm người ba cây,sau mỗi người một cây,rồi chất lượng cây dần dần gia tăng,từ cây đường kính 10 cm dài 4 thước thành cây đường kính 20,dài 4 thước nhưng..thẳng để làm nhà.Lần lần tù phải tổ hợp thành toán hai ba người để chặt chung với nhau,khiêng chung với nhau nếu không sức một người không vác nổi Lao động dần dân được chuyên biệt hoá,có phân công : tổ chặt cây,tổ đánh tranh, tổ cắt tranh,tổ tăng gia, tổ rèn, tổ đông y , tổ đan cót,tổ cải thiện…Trong các tổ,có tổ nấu bếp,tổ đông y là tương đối nhẹ,còn các tổ khác,lao động vất vả..Nhiệm vụ tổ nấu ăn là bảo đảm buổi sáng khi đánh kẻng báo thức phải có nước sôi phát cho tù đi lao động,có phần cháo sáng cho tù mỗi người quãng một bát,không đến nỗi là cháo toàn quốc nhưng chắc chắn không phải là cháo đặc Sau đó phải lo cơm trưa,canh rau (rau dền,rau lang,rau muống,măng trúc..mỗi người vài cọng,cơm khoảng non hai bát),cơm chiều cũng như thế Buổi trưa,buổi chiều phải lên hậu cần tiểu đoàn lãnh gạo.Có lúc không có gạo, được cấp phát khoai mì,khoai lang,bo bo,bột mì. Lúc đầu,khi lãnh bột mì,không biết làm gì để ăn,nhà bếp làm bột luộc,sau có anh biết làm bánh mì,huy động anh em đi giỡ mái tôn đồn lính VNCH về làm lò,anh em được ăn bánh mì cải tạo mới ra lò thì dòn nhưng để nửa buổi sau thì cứng nhưng cũng còn dễ ăn hơn bột luộc !Tổ đông y gồm các bác sĩ,dược sĩ ngụy,các sĩ quan trợ y..Nhiệm vụ chính là đi hái các cây thuốc nam,thuốc bắc,lúc đầu có y sĩ  ‘cách mạng’ đi kèm nhưng dần dần thì được tự do đi tìm thuốc.Mỗi ông y sĩ,dược sĩ ngụy vác theo một túi dết,một cái cuốc hay xẻng đem theo, đào các thứ cây mật nhân,hà thủ ô,hái các loại cây chùm bao,nhãn lồng hoặc leo cây hái các thứ cây như cây tổ rồng..Xong rồi phơi phóng,nấu cao…Các loại thuốc này,một phần nhỏ dùng chữa cho tù nhưng phần lớn là để nộp lên trên,chẳng biết có công hiệu không Tổ đông y này cũng coi việc chữa bệnh cho tù cải tạo,thuốc men cũng chẳng có gì ngoài ‘bé vi ti ne’ thì mật nhân..Mật nhân rất đắng,chỉ cần một chút cho vào nước là đủ đắng,cho một ít nước gạo rang cho thơm là thành ‘cà phê cải tạo’.Nếu bệnh nặng không có phương tiện thì gởi lên bệnh xá trung-đoàn nhưng thuốc men thì cũng chẳng có gì,thà ở lại trại nhiều khi lại có thuốc của anh em cho..Các tổ lao động khác thì lao động ‘bá thở’,từ bị thương tới chết.Sau khi lán trại của tù làm xong,cũng mất cả năm trời, đến lượt nhà của vệ binh,quản giáo,hậu cần.Nhất định là phải có chất lượng hơn nhà của tù cải tạo !

Rừng ở xung quanh do các lao động ‘chỉnh đốn cơ ngơi’ cứ dần dần quang ra,thế là ta chuyển thành đất tăng gia sản xuất.Chất bổi đốt các gốc cây sau khi đã đản, đốt các  bụi nhỏ,diệt cỏ…Sau đó, đến cuốc đất phá đất,trồng bắp,trồng đậu,toàn những thứ cần phải tưới nhiều..Thế thì lao động cứ tích cực thôi.Nếu không có người nhà thăm nuôi thì cứ coi như là…tiêu diêu cực lạc.Cũng trong thời gian làm nhà,tù cũng làm thêm nhà thăm nuôi để gia đình đến thăm và tiếp tế cho tù an tâm học tập Và sau thăm nuôi,sức khoẻ của tù được thăm nuôi đã  khá hẳn hơn,nhờ có tiếp tế thuốc men,lương thực như ruốc,nước mắm kho khô,tôm khô,cá khô,lạp sườn,trứng muối..Và nhất là có tiếp tế chút đỉnh tiền,có thể quan hệ với vệ binh hoặc ngay với dân khi đi ra ngoài dân làm công tác như làm cầu, đắp đường, đào rãnh dẫn nuớc..

Những công tác lao động này,chính yếu là phá rừng làm rẫy và làm đường,xử dụng rất nhiều nhân công nhưng không phải trả lương vì đó là những tù cải tạo,phải ra sức phấn đấu để lao động cải tạo tốt với hi vọng mong manh còn có ngày gặp lại gia đình.Nếu không có những biến cố ở biên giới Hoa Việt và Miên Việt,số phận tù cải tạo có lẽ sẽ « muôn đời » như  trường hợp tù cải tạo sau 54 mà mãi đến 75 vẫn chưa được thả.Ngay ở Kà Tum,tôi cũng gặp một số tù binh VNCH đã bị bắt từ 63,64 mà không được trao trả theo tinh thần hiệp định Paris 1973 !

3°) Sinh-hoạt của Ngụy trong trại cải-tạo.

« Dẫu tù,nếp cũ chẳng chừa,
Nghề ăn chơi tự ngày xưa vẫn còn "

(Trường hợp tôi,tôi chỉ được biết có 3 trại cải-tạo : Trảng Lớn,Kà Tum và Hóc Môn. Cuộc sống ở đây có thể không giống như ở những trại tù cải tạo khác,và ngay trong một trại,từ tiểu đoàn này sang tiểu đoàn khác,từ đội này sang đội khác cũng khác nhau)

Cải tạo cho ngụy được tiến hành dưới hai hình-thức là cải tạo lao-động và cải tạo tư-tưởng.Cải-tạo lao-động chỉ là lớp màu mè son phấn để che đậy thực chất là giam khổ sai (cũng có thể coi đó là một tàn dư của chế độ phong kiến thượng cổ trong đó các tù binh bị bắt làm nô lệ),còn cải tạo tư tưởng thực chất chỉ là một nỗ lực để tẩy não bọn nguỵ quân ngụy quyền.Trong cả hai « diện » cải tạo này,cộng sản việt-nam đã không đạt đến mục đích yêu cầu mà còn có thể nói bị nói là bị « ép-phê ngược ».

Về mặt lao động cải tạo,rõ ràng là bọn nguỵ không có được cái khả năng của nhà " đại xu-hào" Tố Hữu để  « vắt đất ra nước,thay trời làm mưa ».Họ chỉ có khả năng đào giếng bằng cọc sắt ấp chiến lược,nạo vét lòng giếng mùa khô cạn bằng nón sắt,kéo nước giếng bằng thừng ny lông  « tự biên tự diễn » bằng sợi ny lông rút từ bao cát ra và xe lại.Thiếu thốn đủ thứ trong các sinh hoạt hằng ngày,tù cải tạo đã chứng tỏ khả năng thích ứng cao độ của họ,chứng tỏ được tay nghề cao và óc sáng tạo tài tình vượt xa bọn tự hào là « đã đạt đến đỉnh cao của trí tuệ loài người tiến-bộ ».Từ những miếng nhôm vụn nhặt được,họ đã biến thành lược để xử dụng,thậm chí còn làm cả ra đồ trang sức như vòng,xuyến,trâm cài tóc, đươc chạm trổ để dành tặng cho vợ làm kỷ niệm không phải chỉ cho những ngày xa cách mà còn để nhắc nhở những giây phút tội tù !Từ những miếng tôn cong queo lỗ chỗ vết đạn,tù cải tạo đã biến thành ca uống nước,nồi nấu,siêu nước,chảo con để « cải thiện linh tinh ».Những tấm ván ép,những sợi dây điện thoại vứt ngổn ngang dấu tích của một cuộc tan hàng rã ngũ đã được tù cải tạo xoá sạch đi bằng cách biến chế thành những chiếc đàn ghi ta,những bình ắc quy vứt lỏng chỏng đó đây đã được ngụy quân cải tạo biến thành những quân cờ đô-mi-nô,cờ tướng. Ở Trảng lớn,vách nhà ăn sĩ quan làm bằng hai lớp ván ép dàã được tù cải tạo tháo bớt một lớp để làm giường,làm bàn,mái tôn cũng được gỡ ra rồi lợp lại cốt lấy bớt một số tôn để làm vâli,rương,hòm đủ loại.. Đây cũng là một cách để trả lời gián tiếp cho những nhiếc móc,nhục mạ của bọn vệ binh quản-giáo nào là các anh ngụy quân,ngụy quyền chỉ là bọn hút máu mủ nhân dân,trây lười lao động,chỉ biết vơ vét bóc lột đồng bào,hiếp đáp,giết chóc nhân dân, ôm chân đế quốc Mỹ để hưởng những  ế thừa cặn bã của tên sen đầm quốc tế…Đến khi thấy tù cải tạo sản xuất ra nhiều « của cải vật chất »quá thì có đội cho tập hợp kiểm kê rồi tịch thu với lý do là tù đã xử dụng trái phép các của cải tài sản của trại,có đội thì quản-giáo vệ binh liên hệ với tù,biếu xén cục đường thẻ,một ít thuốc rê,thuốc lào để nhờ « các anh cải-tạo » làm hộ cho cái va li  tôn,lại còn biểu dương trước đội là các anh cũng khéo tay đấy,hoặc tay nghề cao đấy,biết cải thiện điều kiện sinh hoạt,cơ ngơi ăn ở..Tù cải tạo thì cứ ngọt như miá lùi « ấy,nghiệp dư đấy mả » hoặc táo tợn hơn « ấy,cũng nhờ có dịp học ở nhân dân ».

Có đủ đồ nghề lệ bộ rồi,hồi ở Trảng Lớn chưa bị lao-động nhiều,tù cải tạo lại để « ngụy tính » nổi lên,nhất là từ khi được nhận quà của nhà mỗi tháng ba kí !Bắt đầu có phong trào bến bé bếp con,cờ tướng, đô mi nô ngoài giờ lao động,thêm chút chè cháo,càphê,thuốc lá.Anh em nào không có quà thì hoặc là được bạn bè chiếu cố « chiêu đãi »,hoặc tự cải thiện với « cà-phê gạo rang,nước trà cơm cháy ».Rồi thêm « phòng trà ca nhạc » với nhạc vàng,nhạc xanh đến nỗi cả các vệ binh cũng biết hát « thuở ấy,cây si,anh trồng ngay lối đi «  .. Ít lâu sau có lện cấm hát nhạc vàng,nhạc xanh,tù cải tạo lại quay ra hát nhạch cách mạng « la cum-bâsi-ta  ..của cu-ba, nhạc dòng sông xanh của…Hung-gia-lợi » rồi thì nhạc nào cũng trở thành nhạc xã hội chủ nghiã,không húng-cà-ri thì cũng bún-cà-ri . Có lẽ các quảngiáo cũng biết nhưng mà cũng thích nghe,thôi thì cứ  như là không biết,vả chăng nghe mãi « bác kính yêu đang cùng chúng cháu..hành răm » thì cũng ngán, đổi món nghe vừa thấm thía tình người « con biết xuân này mẹ chờ tin con » vừa lại tràn đầy ước mơ hi vọng « rồi có một ngày,có một ngày,anh sẽ về.. ». Buổi tối,mặc dù có lệnh cấm quan hệ từ đội này sang đội khác,các nhạc sĩ « du ca » vẫn cứ di tản chiến thuật từ bếp này sang bếp khác, đến đâu cũng được chiêu đãi tận tình không chè cháo thì cũng cà phê,nước trà « Thái Đức ».Những tiếng đàn khe khẽ,những tiếng hát nho nhỏ êm đềm quả đã có một sức nhiệm mầu đưa tù cải tạo vượt qua trạng thái bị giam cầm,vượt không gian để trở lại chốn « ngàn trùng xa cách »,tìm lại những « con đường xưa em đi » để rồi sau đó,trở về thực tế với cảm nhận chua chát « ngày về quê,xa lắc lê thê,trót nghe theo lời u-mê,làm tình yêu vỗ cánh bay đi… »Tôi không nhớ chắc là vào Noel 76 hay 77, ở tiểu đoàn ba Trảng Lớn,nhạc sĩ Nguyễn Đưc Quang đã la cà qua nhiều bếp với bài ca vì tôi là linh mục.Trong dịp này,nhiều tù cải tạo theo Thiên Chúa Giáo đã tụ họp làm thánh lễ nửa đêm,nhiều anh em tù thuộc các tôn giáo khác đã canh chừng vệ binh quản giáo hộ bằng các ngồi ngoài thềm trại hút thuốc lào,thuốc rê.Tuy không phải Thiên Chuá Giáo,họ cũng đã làm một đêm canh thức, để giữa chốn tù giam được sống một « đêm thánh vô cùng », để thấy một niềm tin nơi Thượng Đế không gì lay chuyển nổi !

Nếu cách chơi của tù cải tạo hãy càng âm hưởng của vang bóng một thời thì cách ăn uống của họ cũng rất chi là lề mề,cũng còn giữ cái phong cách đường xưa lối cũ.  Cơm,thức ăn chia ra là tù lo bếp bé bếp con để cải tạo bữa ăn.Cơm thì khoảng chưa tới hai bát con,thức ăn thường chỉ là rau luộc chấm muối.Muối phát cho tù là loại muối đỏ lẫn bùn, đất,vào tay tù cải tạo là thành muối bọt trắng tinh.Thỉnh thoảng có chút cá khô nhớn độ..một ngón tay,thế mà cũng khổ cực cải tạo một ngón tay cá khô,ba ngón tay muối,cải tạo thành bột cá mặn để ăn dần, để « có chất mặn từ đầu,có chất mặn về sau ». Khoảng trước tết 76,tù được nhận quà từ gia đình lần đầu,qui định là ba kí.Nhưng quà nuôi tù đa số có chất lượng cao,chẵng những có thịt cá dưới hình thức khô,chà bông,ruốc,lại còn kẹo,thuốc lá..Ban quản giáo,chỉ huy trại tối tăm mặt mũi kiểm tra để xem có hàng cấm kị,khổ một cái là các anh vừa đọc vừa đánh vần,phát âm thì cứ nẫn nôn « n » , « l »,tù cứ bò ra mà cười,bị chất vấn thì trả lời « được quà nuôi,phấn khời quá nên cười » Ừ,thế cũng tốt thôi,có tình có ný nắm…này,anh  nào là Đô mi ni que đây ?Giờ còn tây với u.Bảo chị Hé lè ne lần sau không được đề tên  Tây nữa nhé này anh A,gửi gì lắm thuốc thế,những mười ống bé-vi-ti-ne,trại cũng có thuốc dân-tộc mà …này,anh B,trại cũng có điện mà gửi làm gì cho anh lắm nến thế (bố khỉ,lạp- sườn của người ta đấy,cán bộ) Còn anh C này nữa,khẩu phần thuốc lào thuốc rê có bao nhiêu mà chị gửi lắm giấy thế này (Giấy đi cầu đấy,giời ơi) Này còn anh này nữa,chị gửi cho anh chai gì thế này,Dạ thưa cán bộ,thuốc phong thấp đấy,có hình ông già chống gậy cẩn thận.  Ừ,thế thì được Thế là chai Johnny Walker nhãn đen được chui lọt.  Sau khi lãnh quà gửi nuôi,anh em phấn khởi lắm Nhớ ơn Bác Đảng lắm lắm,chúng cháu bình thường có mấy khi phấn khởi với mấy thứ ế thừa của đế quốc thế lày ! Đúng là đổi đời !

Sau khi có quà  tiếp tế, đời sống của cải tạo viên đã có ít nhiều thay đổi.Bữa cơm,dù cơm không đủ no nhưng thức ăn đã được biến-cải để có phẩm chất cao hơn Một chút bột ngọt,một chút mắm kho quẹt đã làm cho ca rau luộc ngon hẳn lên,thỉnh thoảng một chiếc lạp sườn nướng hay một miếng mực nướng cũng là làm vệ binh quản giáo thấy bất mãn vì cuộc sống của họ kham khổ quá so với ngụy. Dịp tết 76 càng làm cho họ thấy sự cách biệt giữa hai nếp sống,khẩu phần trại cấp phát cho ngày tết là một con « heo hơi »,ngoài phần riêng của ban chỉ huy tiểu đoàn,họ còn  xén bớt của tù cải tạo cái thủ lợn và bộ đồ lòng,bốn đội tù cải tạo chia nhau phần còn lại Nhưng trong khi vệ binh quản giáo bồi dưỡng bằng « thịt nợn nuộc »,tù cải tạo ăn uống rất linh tinh,có đội  làm thịt kho chia đều cho cải tạo,có đội chia thịt sống cho tổ để tuỳ nghi v.v,nhiều bài gia chánh bí truyền hay tự biên tự diễn được phổ biến,nào là bếp nhỏ,bếp con kho,khìa,cà ri,xào lăn đủ kiểu, đủ cách.Một số tù ngụy còn được tiếp tế cả thuốc lá đầu lọc mà cách gọi của miền bắc là « thuốc lá có cán » như Winston,Salem và bị quản giáo phê bình là còn ôm chân đế quốc Và không ngừng quảng cáo các thứ thuốc của miền bắc như Tam Đảo,Thăng Long,Sông Hồng, Điện Biên và bỏ ra chiêu đãi ngụy,bọn này thừa thắng xông lên chỉ trong chớp nhoáng là thanh toán hết số thuốc chiêu đãi Đúng là bọn ngụy chưa thuộc bài « em chả,không dám ».

Khi được chuyển trại lên Kà Tum,quản giáo đã động viên  bọn tù chuyển trại là các anh thuộc thành phần có tiến bộ nên nhà nước tạo điều kiện để phán đấu  tốt hơn để mau chóng được về xum họp gia đình.Chắc bọn tù ở lại cũng được học tập là họ tốt nên được giữ lại chờ cứu xét ở trên,chờ cho về.  Và cứ thế mà nuôi hi vọng.

Tù Trảng Lớn lên Kà Tum thấy quang cảnh mà não nùng.Nhà lán xiêu vẹo,chung quanh còn là rừng,tù ở tại chỗ trông rất thê thảm. Được biên chế vào các lán,trại,có anh có được giừơng của người đi để lại,có anh được cái giừờng siêu vẹo,có anh phải bỏ tiền ra mua giừờng vì chưa biết cách làm,chưa biết chỗ chặt tre mây(mà có biết chỗ cũng chưa chắc đã làm nổi vì đi lấy tre,lấy mây rất cực)Nhưng cuộc sống dần dần cải thiện Nhà cửa được ngụy lần lần  xây cất lại,giếng được đào thêm,vét sâu thêm vì mùa nắng thiếu nước dùng,thêm nhu cầu tăng gia sản xuất rau xanh,phải phá thêm đất trồng rau, đào thêm cầu tiêu và làm thêm hầm ủ để có chất bón Khu rừng xung quanh các tiểu đoàn cứ thưa dần đi,thế là đến giai đoạn phá rừng làm rẫy bằng cách đốt rẩy như người Thượng (ấy,phải gọi là đồng bào thiểu số hay dân tộc ít người ! )

Tù cải tạo làm nhà,tù cải tạo làm rẫy,tù cải tạo làm than, làm lò rèn,làm bánh mì (cung cấp cả cho ban chỉ huy tiểu đoàn vì cách mạng chỉ có cái miệng còn cái tay thì để chỉ trỏ thôi). Đến giai đoạn cho thăm nuôi,tù phải khẩn trương làm khu thăm nuôi,rồi  phải làm đường dẫn ra khu thăm nuôi xa hàng chục cây số.Cán bộ cấp trung đoàn xuống chỉ đạo làm đường, được mấy ngày thì hỏi có ai ở công binh ngụy không để giao công tác vì anh chàng cán bộ này không biết cách đọc la-bàn,không biết coi bản đồ đã chỉ đạo làm đường vào khu vực có dân Ấy thế là lại phá ra,làm lại,không có gì quan trọng cả,cái đó gọi là nước sông,công tùRồi thì khu thăm nuôi cũng làm xong.Tù chờ đợi được thăm,nhưng  thăm nuôi quả là một đoạn đường chiến binh !

Có điều lạ là trong những điều kiện sinh hoạt cực kỳ khó khăn như thế,không thấy tù nào mắc bệnh tâm thần.Có lẽ tại ngụy hay bông đùa. Đi chặt gỗ làm lán,trại thì gọi là kiếm cây về xây lăng, đi làm than thì « ở với lửa hương cho vẹn kiếp,thử xem sắt đá có bền gan »,phá rừng làm rẫy thì gọi là « giành dân lấn đất », đi kiếm măng về ăn thì hát ông ổng « miệng ăn măng trúc măng mai,những giang cùng nứa lấy ai bạn cùng « ,bị vắt cắn thì bảo đó là « bọn hút máu mủ của nhân dân »,Thiếu thực phẩm thì phải đi cải thiện,phải nhờ mấy anh hán(g) rộng giải thích mới biết cải thiện là sửa chữa bữa ăn chớ không phải là làm cho tốt hơn như ngụy hiểu.Miền bắc thâm nho hơn miền nam,cái đó gọi là hán(g) thâm !

Bên cạnh cái gọi là cải tạo lao động còn có cải tạo tư tưởng.Trên lý thuyết thì để xây dựng xã hội chủ nghĩa cần phải có những con người xã hội chủ nghiã.Nhân dân thuộc thành phần « cách-mạng » cơ bản là tốt rồi,là đã thấm nhuần đạo đức cách mạng rồi.Còn ngụy thì bản chất là xấu thôi,lẻ tẻ cũng có đôi ba người thuộc diện phản tỉnh biết tìm theo cách mạng Ấy thế là cải tạo thôi,cần thiết lắm để cải tạo nguỵ quân nguỵ quyền thành người tốt Cứ tốt là được cứu xét cho về Quản giáo ở đâu cũng lập đi lập lại luận điệu đó Một luận điệu đầy cạm bẫy.Thứ nhất thế nào là tốt chẳng bao giờ được định nghĩa rõ ràng Có khen ngợi,biểu dương về chỉ tiêu hay thành quả lao -động thì chung chung cũng tốt thôi,cá biệt còn nhiều  người phải phấn đấu hơn Đã nói cá biệt mà lại nhiều thì chỉ có « cách miệng »mới nói được chứ ngụy mà nói cá biệt là thuộc thành phần lẻ tẻ nhỏ lẻ Vả chăng tốt chưa phải là điều kiện cho về mà chỉ là điều kiện để cứu xét cho về,có cho hay không là tuỳ chính sách từng giai đoạn.Như trong khoảng sáu tháng đầu sau khi đi tập trung cải tạo,một số rất ít được cho về dù chưa học xong mười bài học cải ạo,dù chưa cải tạo lao động,dù có bị lên lớp phê bình về tác phong, đạo đức. Đa số những người được cho về thuộc gia đình cách mạng gộc gốc giải phóng miền nam hoặc thuộc thành phần thứ ba.Sau đó thì chỉ thấy chuyển trại và chuyển trại,còn cho về thì chỉ một vài người.Lần lần,ngụy không còn tin tưởng nơi chánh sách tốt về nữa,tình trạng trốn trại đã xảy ra ở nhiều nơi như Đồng Ban,Kà Tum.Chỗ tiểu đoàn ba Kà Tum nơi tôi ở, đã có mấy vụ trốn trại,phần lớn là những người nằm trong tổ y dược vì họ thường đi rừng và được phép đi xa cả ngày để tìm thuốc,việc đào một cây mật nhân với cuốc xẻng dã chiến cũng mất nửa buổi vì rễ ăn xâu,hái hà thủ ô thì cũng phải mất nhiều thì giờ để tìm đủ một bao về nấu thuốc,lấy ổ rồng phải trèo cây có khi cao đến cả bảy,tám thước..Các vụ trốn trại không biết có thành công không,riêng ở tiểu đoàn ba đã có một anh trở về trình diện sau cả nửa tháng trốn trại vì lạc đường và đói.Phải nói là trong giai đoạn xảy ra các vụ trốn trại,việc canh gác của vệ binh có chểnh mảng vì chính họ cũng bị lên ớp để học tập về đề tài Trung Quốc là kẻ thù truyền thống của nhân dân Việt Nam và Khmer đỏ,tay sai của Trung Quốc,bá quyền khu vực,dang có hành động thù nghịch với Việt Nam. Điều này biết được là nhờ các anh em cải tạo đi công tác tiểu đoàn như khiêng gạo,lãnh nhu yếu phẩm..cho biết Chính sách cải tạo tư tưởng,lý thuyết là để t ẩy não ngụy nhưng trên thực tế xem chừng đã có tác dụng ngược,chính vệ binh,quản-giáo đã bị tiêm nhiễm tư tưởng ngụy nhiều hơn Các đề tài cải tạo tư tưởng chỉ nhắc đi nhắc lại điều cách mạng hoàn toàn thắng lợi,ngụy quân ngụy quyền hoàn toàn tan rã, đế quốc Mỹ,tên san-đầm quốc tế là kẻ thù sừng sỏ của nhân dân tiến bộ toàn thế giới,là con đỉa hai vòi… và cuối cùng là ngụy quân ngụy quyền phải ra sức phấn đấu cải tạo để góp phần xây dựng tổ quốc Cách tổ chức học tập rất nghiêm túc,cả tiểu đoàn được tập trung lên hội trường trừ mộttổ lo việc ẳm thực.Chất lượng thực phẩm trong nhẽng ngày học tập so ra có cao hơn ngày thường như được đột xuất lãnh bột ngọt ( mì chính),có thể có cá khô, đặc biệt là lãnh « nhu yếu phẩm » như một táng đường đỏ cho mỗi người cộng thêm một ít thuốc lào,thuốc rê Sau học tập trên hội trường là thảo luận tổ kéo dài đến hai ba ngày,có khi cả tuần,có quản giáo dự khán.Mỗi tiểu đoàn chia thành nhiều bếp,mỗi bếp lại chia thành từng tổ để thảo luận,quản giáo là cà hết tổ này sang tổ khác để nghe thảo luận,góp ý để hướng cuộc thảo luận đi vào trọng tâm cho có chất lượng hơn,cơ bản cũng chỉ là tố cáo tội ác Mỹ Ngụy và thành khẩn khai báo.Trong những lần học tập đầu,có chính ủy sư đoàn,chính uỷ trung đoàn đến quan sát,có vệ binh canh gác cẩn mật súng ống có lắp băng đạn,lưỡi lê,coi rất đằng đằng sát khí.Càng về sau thì càng « giảm căng »,lèo tèo vài vệ binh canh giữ,nhưng chính ủy tiểu đoàn,quản giáo bao giờ cũng có mặt.Các chính ủy hay quản giáo được đề cử đứng lớp thao thao bất tuyệt suốt cả một buổi nói suốt ba đến bốn tiếng đồng hồ nhưng chỉ nhắc đi nhắc lại một số ý,bài phát biểu xem chừng đã được soạn sẵn,các  người đứng lớp ví như cái máy điã,cứ để đĩa vào là phát thôi Sau đó tù cải tạo được về tổ để thảo luận.

Qua các buổi sinh hoạt ,thuyết trình,mỗi anh quản giáo có một  « mỹ danh » do cải tạo đặt,anh thì mang tên « tức nà » vì nói mỗi câu là phải có chêm vào hai chữ tức nà ví dụ các anh suy nghĩ thế tức nà đúng đấy,các anh nàm thế tức nà đúng đấy Có anh  có tên là « phải không nhẩy »,có anh mang tên « tốt thôi ». Ngồi xổm học tập,cứ nghe những tiếng đếm thì thầm 50,51.. 60 Cái gì thế ? À,anh này vừa đạt tiêu chuẩn 60 lượt phát « tức nà » đấy,hoặc « cũng tốt thôi » đấy.

Trong phần thảo luận tổ,có những anh được cử làm cò mồi

.Hễ thấy quản giáo đến thì không khí trở nên nghiêm túc,phát có chất lượng lắm,quản giáo nghe cũng phải dựng tóc gáy.Này nhé,Mỹ là con điả hai vòi,một vòi hút máu nhân dân trong nước,một vòi hút máu nhân dân nước ngoài Quản giáo tới Nè,phát đi Tụi Mỹ ngu thấy mẹ.  Ai đời hút máu nhân dân trong nước để đi viện trợ nước ngoài Mà có ít đâu,mỗi nước  viện trợ cả tỉ đô la Nào Việt Nam,Miên,Lào,Phi Luật Tân,Thái Lan ;phải không bóc lột thì mỗi dân Mỹ dám có ba bốn cái ô tô con,có khi có cả máy bay hổng chừng.Mỹ ngu thấy mẹ Anh khác phát tiếp,dân Việt Nam mình nghèo thấy mẹ,trên răng dưới quần xà loỏn.Mỹ nó bóc lột được cái mẹ gì.Toàn tốn tiền chi viện.Nào là bơ,nào là sữa,nào là đồng hồ,ti vi, tủ lạnh,toàn đồ ế thừa.Anh khác phang thêm nó không đem đồ ế thừa đi cho,chẳng lẻ mỗi thằng Mỹ xàiba bốn cái ti vi,hai ba cái tủ lạnh, đeo năm sáu cái đồng hồ sao ?Chuyển qua Mỹ tàn sát nhân dân Mỹ đánh giặc dở thấy mẹ,Bỏ bom toàn là chỗ đồng không mông quạnh.Bằng chứng là cách mạng có tổn thất gì đâu Đánh Mỹ chạy tét ghèn.Như hồi Mậu Thân,cách mạng Tổng Công Kích nè.Dân chết biết bao nhiêu.Chỗ nào cách mạng cũng chiếm.Phải mấy tháng sau Nguỵ quân mới tái chiếm lại các vùng bị Mất.Cách Mạng đánh giặc hay thiệt ;(Hiểu ngược lại thì cách mạng giết dân,thua tét ghèn trận Mậu Thân)Tội ác Mỹ Ngụy ? Dám tấn công qua cục R bên Miên ,chống phá cách mạng làm chậm cuộc giải phóng miền Nam !Chuyển biến tư tưởng :Nhờ cách-mạng dạy biểu mới biết chớ hồi trước cứ tưởng ngụy tà tay sai Mỹ xài súng M16, đạn Mỹ giết địch cũng là người Việt Nam,còn cách mạng là tay sai Nga Tàu xài AK bắn giết dân ngụy,quân ngụy cũng là người Việt Nam.Có anh còn hăng tới chỗ :phải chi hồi 54 bác Hồ giữ miền Nam thay vì lấy miền Bắc.Lý do ? Thì bây giờ tui đi làm quản giáo Phát biểu đại khái là linh tinh như thế,bởi vì đã nghĩ tới điều « xưa nay cải tạo mấy ai về ». Khoảng cuối năm 78 có lên lớp Trung quốc là kẻ thù cuả nhân dân ta.Cải tạo thắc mắc đủ điều sao kỳ vậy.Nào là núi liền núi,sông liền sông,môi hở răng lạnh,nào là Việt Hoa hai nước chúng ta,vừa là đồng chí vừa là anh em,Trung Quốc hậu cần chi viện vĩ đại sao nay lại thế ?Linh tinh chất vấn quá,phải mời đến chính ủy sư đoàn,trung đoàn đến đả thông tư tưởng nhưng đả thì có đả nhưng thông chẳng hề thông.Quản giáo trước nay chỉ chuyên lý luận môt chiều theo chỉ thị của trên,nay bị chất vấn đến cùng kỳ lý,chắc không khỏi hoài nghi chế độ.

Sau những bài học chính trị,buổi tối có được giây phút thoải mái,một số anh đã thủ thỉ thì thầm những điều đã được biết về chế độ cộng sản,những cuộc cải cách ruộng đất,những cuộc đấu tố.Có những anh có trí nhớ tuyệt vời,nhắc lại,phân tích không sai sót những điều kín đáo đả kích của Phan Khôi qua bài ông Năm Chuột,hoặc đọc thơ Quang Dũng,Trần Dần,Yên Thao. ;Có anh chuyên kể chuyện chưởng như  Tiếu ngạo giang hồ vớ những lời bình thấm thiá.

Những ảnh hửơng của Ngụy đối với vệ binh quản giáo cũng có thể nhận ra.

Vệ binh ông ổng hát nhạc vàng,nhạc phản chiến.Nhiều quản giáo  khi dẫn cải tạo ra ngoài công tác cũng đã để nghỉ thoải mái hơn,không còn chỉ tiêu phải đạt tới,chưa đạt chưa cho về hoặc làm ngày không đũ,tranh thủ làm đêm,làm thêm giờ nghỉ.Có anh còn tâm sự không biết sao những người nhà di cư vào nam năm 54 lại giầu nhanh đến thế,ngoài bắc thì một tấc đấc cắm dùi cũng không mà vào nam sao dinh cơ to đến thế,cứ như nhà bộ trưởng.Có quản giáo bệnh được đưa về điều trị ở bệnh viện Bình Dân,cứ khen ngợi là to như bệnh viện hữu nghị Việt Tiệp.Có anh kể bà cô trong Nam giầu lắm,cho xe Honda mà không dám lấy,chỉ xin xe đạp Hỏi tại sao thì thẳng thắn trả lời ngoài Bắc làm gì có cây xăng như trong nam,cái gì cũng có tiêu chuẩn cả . Quản giáo nói chung cũng là một thứ tù. Có đôi chút quyền hạn với tù cải tạo nhưng thấy thua kém hơn nhiều.Văn hoá sĩ quan ngụy thì bét dèm cũng là tú tài,quản giáo nhiều anh chưa hết lớp năm lớp sáu.Kiểm tra quà thăm nuôi của tù thì thấy chất lượng quá. Quản giáo không có tiêu chuẩn đó.Kỳ thăm nuôi lần đầu ở Ka Tum,trong tiểu đoàn tôi,có anh được người nhà chi viện một xe vận tải nhỏ tiếp tê,quản giáo phải cho gọi thêm anh em trong đội ra gánh hộ,sau phải có chỉ thị chỉ được mang theo tối đa 20 kí lô quà Có quản giáo còn bảo khẻ  cải tạo bảo các chị ở nhà gửi ít thôi, ở ngoài cũng có khó khan đấy. Kiểm tra thư từ của ngụy thì thấy tình cảm quá,chỉ phớt qua sức khoẻ tốt lao động tốt,còn thì tình cảm là tình cảm.Thơ bộ đội có anh phải nhờ tù cải tạo đọc hộ Toàn là phấn đấu đạt chỉ tiêu,cả nước hồ hỡi phấn khởi tăng gia lương thực,anh phải phấn đấu để gia nhập đảng,em thì đang ba đảm đang,ba sẵn sàng.Có anh đi B từ 64,65 mà vẫn chưa được về tham nhà,than là không có tiền,về nhiêu khê lắm ;phải nào là giấy giới thiệu mua vé xe,giấy đi đường,..Có dạo Kà Tum bị gián đoạn tiếp tế lương thực,tù cải tạo được quản giáo dẫn đi tát hố bom để bắt cá .Có quản giáo tiết lộ các anh ở đây được đối xử theo dạng tù hàng binh  do quân đội quản lý.Những nơi khác do công an quản lý thì các anh theo qui chế tù nhân,khổ hơn.Có quản giáo thấy anh em vẽ khẩu hiệu cải tạo tốt,lao động tốt đã đổi khẩu hiệu thành thành thành công,thành công, đại thành công với lý do phải ăn đủ no mới lao động tốt được.Vệ binh cũng thế.Quan hệ nhờ tù đọc thư,viết thư,mua hàng hộ dĩ nhiên là có ăn lời).Từ đó,khi dắt tù đi công tác cũng dành đôi chút dễ dàng cho quan hệ với dân chúng,mua bánh quà trong khi lao động. Tuy chiến thắng,họ không thấy đời sống của họ bằng tù cải tạo.Ghen ghét cũng có thể có.nhưng không thể không đặt ra câu hỏi " sao ở miền nam chúng nó giầu thế ?"

4°)Trong cõi lao lung vẫn có người.

Trong những ngày đầu tiên trong trại cải tạo,ngụy quân đã có những tin tưởng rằng sau 10 ngày,họ sẽ được về như là binh sĩ,hạ sĩ quan đi cải tạo tại chỗ ba ngày.Với lại của đâu mà nuôi cả mấy trăm ngàn người.Nhưng ngày tháng dàn trôi!Quá mười ngày!Quá một thángQuá mười tuần!Các mốc  hi vọng thi nhau rơi rụng.Phản ảnh lên quản giáo"Các anh cứ yên tâm.Các mang “lói” nà cách mạng nàm.Học tập xong nà về!Phản ảnh về ưu tư gia đình? “Các anh cứ yên tâm. Đã có phường khóm giúp đở!Hỏi sao quá hạn chưa cho về,trả lời các anh đã học tập tốt đâu mà vềRồi thì giở mặt “ nhà nước chỉ bảo mang tiền bạc,lương thực quần áo đủ dùng cho mười ngày chứ có bảo đi học mười ngày đâu”.Thôi thì xa chân lỡ bước xuống đò,gieo mình xuống xạp còn lo nỗi gì,ngụy chỉ còn biết thắc mắc với nhau “ họ giữ mình làm gì?”Anh kỹ sư nghĩ là nhà nước mới cũng cần người trông coi máy,anh bác sĩ,dược sĩ cho là bệnh viện cũng cần người,anh thầy giáo cũng cho là trường học cần thầy,ai cũng nghĩ đến việc đóng góp vào việc ổn định và phát triển đất nước.Nhưng nhà nước xã hội chủ nghiã đã không cùng tần số với các anh.Nhà nước cần ổn định xã hội bằng cách “bảo quản tốt” các thành phần có khả năng đề kháng.Sĩ quan nằm tù thì lính sẽ không có ai chỉ huy!

“Các anh đừng có “no”,mọi việc đã có nhà nước “no”.Phải ổn định đi đả.Thế là ổn định nơi ăn chốn ở, ổn định sinh hoạt, ổn định tư tưởng. Ổn định, ổn đỉnh.Tuyệt đối tin tưởng vào đường lối cách mạng “trước sau như một”. Tuy mười ngày có thể trở thành mười năm hay lâu hơn thế nữa…

Bước đầu ổn định sinh hoạt vô cùng khó khăn.Thiếu đủ thứ. Nhiều căng thẳng phát sinh vì những chuyện trước đây coi là tầm thường.Chia cơm không đều theo kiểu “ moi chôn ngoáy đít” đã là cớ để gây gỗ nhau.Một miếng cháy chút xíu cũng là đề tài tranh chấp.Nhiều anh tranh nhau làm bếp viên để có quyền rửa chảo,vét những hạt cơm cháy dính đáy chảo. Chia phần luôn luôn là ái cớ để mất đoàn kết.Nhưng đó là điều cách mạng chờ đợi.Càng mất đoàn kết,càng dễ kiểm soát. Và lợi dụng để cài ăng ten với những bổng lộc chẳng ra gì như được cho hút thuốc lào, được hứa hẹn sẽ đề bạt lên trên cho mau về.Nhưng,số anh em bất hảo này không có nhiều, đó cũng là điều may.Và ăng tem khó kiếm như thế,cho về thì lấy ai làm ăng ten!

Trong cõi nhân gian chẳng thể ngờ đó,tôi đã có may mắn có những bạn đồng “ca rê” rất tốt. Ở Trảng lớn là những đồng nghiệp, ở Kà Tum là những sĩ quan,hoặc ra võ bị Đà Lạt vài ngày trước khi tan hàng,hoặc là viễn thám,phi công trực thăng, địa phương quân.Chúng tôi giúp đỡ lẫn nhau trong lao động,trong sinh hoạt như anh phi công trực thăng chuyên nghề dánh tranh,khi tôi cắt tranh giao anh đánh là yên chí làm ít,vì anh đánh cho tôi kiểu “mút sơ lin”,còn khi chặt cây anh bạn viễn thám và Đà Lạt phụ chặt,róc vỏ,chặt cành..ngược lại khi cải thiện tôi lo phần biến chế thực phẩm cho ăn được như măng,rau rừng. Đặc biệt tôi có “tăng giả một luống rau đắng và luống rau này không bao giờ bị thu hoạch trộm.Nhưng nhờ rau đắng mà chúng tôi có được vi ta min:chúng tôi ăn rau đắng sống và nói với nhau ngày xưa Câu Tiễn nếm mật thì cũng cỡ như mình ăn rau đắng bây giờ.Có nhữ lần không được tiếp tế gạo mà chỉ có khoai mì,lại là thứ khoai mì chạy chỉ đỏ mà chúng tôi đùa là sợi chỉ đỏ xuyên suốt lịch sử,lại có nhiều sơ,tôi đã cải thiện thành món lạp bát chúc,nghe rất gồ ghề nhưng thực tế là khoai mì sống nạo nhỏ bỏ nấu cháo với muối,anh thay cho canh củ,lỏng bỏng nhưng cũng tạm yên cái bụng.Tôi nhớ đến anh bạn chỉ tôi cách ăn nắm  trứng gà,một thứ nấm dị kỳ nhầy nhụa như một quả trứng bị vỡ,nhớ đến những anh bạn đã cùng tôi chia xẻ những điều thầm kín.Giờ này các anh ở đâu, đã đi tị nạn ở những phương trời xa hãy vẫn còn bám trụ ở quê nhà?Trong cõi lao lung  tù cải tạo,tôi đã gặp gỡ biết bao nhiêu người vẫn giữ mãi được tinh thần quốc gia chân chính.Chúng ta đã thân ái với nhau,chia nhau từng miếng ăn,chia nhau trong lao động, đùm bọc che chở lẫn nhau.Nếu như tôi có nói nhiều về ăn uống, đó chỉ là điều kiện để được sống còn, để còn có ngày về. Giờ đây,các bạn ở đâu? Có còn giữ mộng ban đầu hay không? Mong có ngày nào đó được tương phùng để nhắc nhở lại những chuyện mà ..chỉ có tụi mình biết với nhau./.     

kho đạn

Ai ở Đà Nẳng chắc cũng biết địa danh Kho Đạn. Thời kỳ Tây, kho dùng để chứa đạn, thời kỳ VNCH và sau này dùng để nhốt tù. Kho Đạn nắm trước mặt chợ Cồn, xung quanh là một bức thành kiên cố, chằng chịt dây kẻm gai, công an canh gác cẩn mật ngày đêm, ai yếu bóng vía đi ngang qua, nhất là ban đêm đều rợc tóc gáy. TrạI giam chia làm nhiều khu, khu B thuộc về hình sự. Trong phòng chu vi độ 4 mét vuông, hai bên là hai bục xi măng thay giường nằm, trời lạnh thì thấu xương, trời nắng, nhất là với cái nắng ác nghiệp của mùa hè Đà Nẳng thì mình như ở trong thùng chứa hàng bằng sắt Conex, mồ hôi mồ kê cứ thế mà nhể nhải.

Sau 1975, tôi xông đại vô Bệnh Viện Đà Nẳng làm việc độ một năm rồi mới bị bắt. Lần này khác với lần đi trình diện cải tạo ngày 30 tháng 4, chỉ có tập trung rồi lên xe đưa đến cải tạo ở các trại. Ngày tôi bị bắt, khoảng 30 công an đổ xe tới , vây quanh nhà. Một công an chỉa súng vào tôi và bắt tôi đứng im. Một công an khác đọc lệnh bắt. Tôi ngơ ngác, không biết mình bị bắt về tội gì. Cũng có thể vì mình khám chui không xin phép. Hay vì tôi “thiến”- vasectomy- hàng ngày quá nhiều, sai chánh sách nên bị bắt. Trước khi bị còng tay, giải ra xe, tôi xin phép công an bồng bé Dung, con gái út của tôi mới hai tuổi. Tôi bồng độ một phút, rồi nắm tay vợ tôi nghẹn ngào. Chuyến này đi có vẻ dữ hơn lành. Tôi đinh ninh đi học tập chắc tối đa cũng vài tuần, rồi sẽ trở về. Nên trong balô tôi đem giấy bút và cả mấy quyến sách triết lý Mác-Lê nữa trời. Công an dẫn tôi ra xe, rồi chở tôi vô Kho Đạn. Tôi ngao ngán nhìn quanh đường, nào phố xá, chợ búa thật tiêu điều. Sao số phận mình quá hẩm hiu! Tôi là người ở lại làm việc không biết mệt mỏi trong hơn một năm trời. Chẩn bệnh- Mổ xẻ liên tục- Chưa bao giờ cảm thấy mình lầm lổi một điều gì. Thế mà, ngày hôm nay, ngồi trong xe tù, hai tay bị còng. Thật tình chẳng biết mình bị tội gì ?!

Vô trại giam Kho Đạn, việc trước tiên là qua khâu gặp bà Giám Thị Trưởng. Bà này, sau khi lục tung các đồ dùng trong balô của tôi, nào mì gói, đường, muối…Bà thấy tôi đem sách vở nhiều, bà hỏi: “Anh đem sách vở làm gì mà nhiều thế?”. Tôi trả lời: “Tôi đi học tập, một vài tuần rồi cũng về”. Bà nói : “Các anh này ngây thơ quá! Anh đi ở tù rồi đấy nhé, đem mấy thứ đó về đi”.

Vì hết phòng, tôi được đẩy vô phòng số 11. Phòng này nổi tiếng về kỷ luật sắt. Thành phần tù được coi như là nguy hiểm về hình sự, đa số trốn trại cũng 5, 7 lần. Đi qua các phòng, tôi thấy các anh như BS Thái Thanh, BS Châu (khoa nội), BS Hậu (tai, mủi, họng) và nhiều ngườI quen nữa. Các anh quần áo xốc xếch, vẽ mặt bơ phờ, đang đu lên các thanh sắt của khung cửa sổ, chẳng khác gì mấy chú khỉ trong sở thú. Các anh bị bắt trước tôi một ngày. Tôi đặt chiếc balô trên sân xi măng ngao ngán nhìn quanh. Thật là một cảnh tượng hải hùng. Hàng mấy chục người ở truồng, người ghẻ lở mùi hôi không thể tưởng tượng nổi. Đó là những bộ xương biết đi, chỉ có hai con mắt là mở to sáng rực. Chúng nhìn tôi trừng trừng: “Ê, lính mới hả? Có đường cho tụi tao không? Cất dấu? biết tay tụi tao!? Rồi chúng xông lại, lục lọi balô tôi vung vãi. Một tên tìm được bịch đường, cười lên hô hố rồi bỏ mấy miếng đường vô miệng nhai ngấu nghiến. Đúng là mình sa vào địa ngục mà chúng nó là lủ quỷ đói. Có đứa moi ra nào sách vở, giấy bút…nó cười lên hăn hắc. “Bộ ông anh, đem sách vở vào tù để dạy tụi tôi học à?” Tôi ngây thơ: “ Dạ, họ cho tôi vô đây học độ một tuần rồi về”. Cả bọn cười ồ lên: À, nó đi ở tù mà không biết”. May mắn cho tôi, trong đám quỷ sống đó, có một tên mặt mày đanh ác, ốm tong teo, thân hình ghẻ lở có nhiều vết xăm loang lổ. Hắn nhìn tôi trừng trừng: “Ai như BS Trâm phải không?” Tôi nói phải. Hắn rú lên : “ Trời ơi! Ông Thầy của tao đây rồi. Sao ông Thầy cũng bị bắt vô đây. Tội chi rứa? Em là lính của ông Thầy đây. Tiểu Đoàn 79 Biệt Động Quân ở Thượng Đức đó. Thầy nhớ không: bửa đó em bị thương lòi ruột. Ông Thầy mổ cứu em đó”. Tôi nói với hắn: “Tôi là Y Sĩ Trưởng Liên Đoàn. Tôi đi làm Bệnh Viện một năm rồi bị bắt vô đây”. Hồi nảy bà Quản Giáo trại có hỏi tôi can tội gì trước khi bà lăn tay, chụp hình va phát áo quần tù cho tôi. Tôi có trả lời “tôi không biết”. Bà hỏi thêm: “vậy anh cấp bậc gì”- Tôi là Thiếu Tá, nhưng lon chưa về- nên tôi trả lời: “Dạ, Đại úy Bác Sĩ”. Bà ta nói: “Thế à?! Là đủ đi tù rồi đấy nhé. Làm Bác Sĩ mà cũng lên Đại Úy nửa!! Tù dài dài cưng nhé!!”

Tên Đại Bàng, lính của tôi, quay qua đám thủ hạ nói: “Đây là Ông Thầy của tao ! Tụi bây lớ xớ, tao đánh bỏ mẹ. Nghe không!” Cả bọn nhìn tôi im thin thít. Thực ra, có lẻ vì tôi ở hiền gặp lành, nên lúc nào cũng gặp hên. Như lúc hành quân Hạ Lào, tôi ngồi trên cái mủ sắc trong một phi vụ tải thương của trực thăng Mỷ, viên đạn ở dưới đất bắn lên xuyên thủng cái mủ sắc mà tôi không hề hấn gì. Đến khi vô Kho Đạn lại có Đại Bàng che chở. Nhưng chưa hết, tôi lại gặp được một cứu tinh khác. Tôi gọi là “Thầy Lốc Cốc Tử”.

Buổi sáng đầu tiên trong Kho Đạn, sau một đêm thao thức ngủ không được, phần vì suy nghĩ trăm thứ chuyện, phần vì bị rệp cắn, vừa mới chợp mắt thì tôi bổng choàng dậy vì nghe một tiếng rao lanh lãnh cất lên: “Ai đau răng, đau bụng hôn?”. Tiếng ai nghe thật quen, giọng Huế, nhìn kỷ lại thấy BS Hà Thúc Lể (Trưởng Ty Y Tế Đà Nẳng) đi trước, cầm một cái đùi gỏ lốc cốc vào cái chén nhựa, theo sau một anh y tá đeo một tráp thuốc. Có lẽ vì thói quen hay sao mà bước chân anh Lể đi trước cùng nhịp với bước chân người đi sau; hể anh Lể quay qua trái, thì anh đi sau cũng quay qua trái. Điệu đi rất nhịp nhàng, giống như cuộc diễn hành của Bộ Binh. Anh Lể cất tiếng rao nảo ruột, buồn bả, tay vẫn gỏ lốc cốc vào cái chén nhựa: “Ai đau đầu không?”

Tên Đại Bàng nằm cạnh tôi bổng vùng dậy la lớn: “Bác Sĩ ơi! Tôi đái không ra mấy ngày, có thuốc chưa Bác Sĩ?” Anh Lể dừng lại, ngó qua cửa sổ nói to: “bệnh anh phải chửa trụ sinh mạnh, mà đây không có; chỉ có xuyên tâm liên (chửa đâu đầu) và viên rửa (chửa đau bụng) thôi”. Chợt nhìn thấy tôi, anh hỏi nhỏ: “Không biết sao, mà các anh vô đây nhiều lắm? anh cần gì không, tôi gắng giúp anh một chút”. Tôi nói: “Anh coi cho tôi một quẻ, bao giờ được thả?”. Anh Lể trả lời: “Tôi chỉ giúp anh mua ít mì gói thôi!”. Nói xong, hai người quay đi chổ khác, tiếng gỏ lốc cốc lại cất lên, lần này tôi mường tượng như tiếng rao “ Phởởở” của ông Cơ, buổi tối thường hay đẩy xe phở qua nhà tôi ở Huế, với cô con gái gỏ tắc xịt trong đêm thanh vắng, khiến cầm lòng không đặng, tôi phải kêu lại, ăn một tô phở nóng ngon đáo để.

Thành thói quen, buổi sáng hể nghe anh Lể gỏ lốc cốc là tôi choàng dậy, có bửa hai người vừa đi theo điệu xàng xê, vừa gỏ dồn dập khi đi qua phòng tôi, tôi đoán anh thông báo có tin vui. Anh nháy mắt “vợ anh ngày nay vô thăm nuôi đó”. Mà quả thật, vợ tôi vào thăm nuôi lúc buổi trưa. Tha hồ mà ăn, nào mì gói, đường Trung Quốc, ăn không hết, tôi chia cho các bạn tù. Ngày vợ tôi thăm nuôi là một ngày hạnh phúc nhất.

Một buổi sáng khác, lần này anh Lể gỏ lốc cốc theo nhịp cha cha cha. Hai người bước tới, bước lui, cái trap của anh y tá hôm nay đầy những thuốc là thuốc, cứ xoay qua xoay lại theo nhịp bước. Sau này tôi mới biết: anh y tá cũng là sư tổ trong các vũ trường. Chắc anh đi bộ, sực ngứa đôi chân, nên tập một vài động tác nhót cho vui. Nét mặt anh Lể hôm nay thật vui. Anh thò mặt vào cửa sổ, nháy mắt: “anh sắp được đưa lên trại rồi”. Anh đưa cho Đại Bàng mấy viên Sulfamid dặn dò kỷ lưởng. Rồi tiếp tục khỏ nhịp đi qua các phòng khác. Tiếng gỏ nhịp xa dần, bóng chiếc áo xanh đề hai chử “cải tạo” sau lưng của anh Lể khuất qua hàng song sắt, đổi lại tiếng chưởi thề của tên Đại Bàng : “Mẹ kiếp! tao đái không được tụi bây ơi! thuốc dở ẹc- uống không hết bệnh?!!”

Sau đó ít tuần, tôi không nghe tiếng gỏ của lốc cốc tử nữa. Có lẻ anh Lể qua trại khác. Còn phần tôi, vì phải đắp chiếc chiếu toàn rệp và rệp, nên người tôi ghẻ ngứa đầy mình; Cả bọn tù gải sồn sột đêm lẫn ngày; khi công an đưa tôi lên trại giam An Điền, tôi dùng lưởi dao mổ các nốt ghẻ, rồi tẩm teinture d’iode vào. Cháy cả da. Một tháng sau mới diệt được ghẻ. Thật là rùng mình nổi gai ốc.

Câu chuyện kể tiếp cũng ở trong Kho Đạn, là chuyện về “ Mâm Trưởng” tức là tôi. Bửa cơm ở Kho Đạn rất thanh đạm. Tổ của tôi gồm 5 người. 4 Bác Sĩ là tôi, BS Điều, BS Toàn ở Hội An (Toàn nhỏ chớ không phải Vĩnh Toàn, anh của BS Vĩnh Chánh đâu!), BS Quyền và một thằng nhóc bị giam lâu ngày không ai thăm nuôi vì can tội ăn cắp. Bửa cơm gồm có cơm bo bo, phần nhiều là cơm cháy. 5 người có 5 tô canh toàn quốc nghĩa là toàn nước (nước pha muối với rau thập toàn). Tôi được giữ chức Mâm Trưởng. Tôi tự hỏi, tôi không có công trạng gì mà công anh lại cho tôi giữ chức cao vậy, chắc có lẻ vì tôi ăn ít như con gái? Đã là Mâm Trưởng thì phải chia cơm cho đều. Vì mấy lần trước, hể khi chúng tôi mới cầm đủa, là thằng nhóc lùa một mạch, cơm canh, bo bo vào miệng nhanh như chớp, thành thử chúng tôi trở thành tiên ông. Một buổi họp có công anh tham dự, BS Quyền chịu không nổi đứng lên phát biểu: “Tôi ăn chậm, lần sau chia cơm cho đều”. BS Quyền lớn tuổi, lại cà lăm, ăn chậm không đủ no nên người trông phờ phạc. Đến phiên tôi chia cơm thì thật khó xử, vì bửa cơm nào cũng có mấy miếng cơm cháy đen to tổ bố và 5 tô canh toàn quốc. Tôi chia cơm thật đều, vì nếu không đều, 5 đôi mắt nhìn hau háu sẽ có ý kiến. Thằng nhóc đề nghị: nó húp 4 tô canh trước, để dành cơm cho chúng tôi ăn. Hai ngày sau đến phiên nó sẽ ăn luôn 5 phần cơm. Nó húp hết mấy tô rồi lăn ra ngủ. Sau khi chia cơm xong, mấy con mắt trợn trạc nhìn vào 4 phần cơm, bo bo nỏn nà. Tôi hô to: “Nào bắt đầu ăn”. Như chớp, các bác dành hết 4 phần cơm. Riêng phần cơm cháy thì để lại. Lẽ dĩ nhiên, tôi phải ăn phần cơm cháy đó, vì tôi là Mâm Trưởng. Tôi ăn cơm cháy đến mấy tuần. Sau này lên trại cải tạo An Điền, bị mắt chứng táo bón kinh niên.

Đến phần 15 phút giải lao, cả bọn ào ào chạy ra cái giếng. Thành giếng bể một bên, nước đục ngầu. Vớ vội cái gàu, tôi múc nước giếng xối lấy xối để. Chao ơi là mát. Vừa tắm vừa tranh thủ vò mấy cái áo, không cần xà bong, miểng bớt hôi là được rồi. Nhưng vì cái giếng bị bể một bên, nước dơ ở ngoài chảy vào giếng. Đa số hình sự đều bị ghẻ lở. Tắm rồi nữa đêm lên cơn sốt. Cả bọn trong phòng gải sồn sột tạo một âm thanh quái đản, lẫn trong đêm tiếng thanh la báo giờ đổi gác của trạm công an nghe inh ỏi chat chúa cả tai. Khó mà dổ giấc ngủ. Ở một tháng trong Kho Đạn, người tôi phờ phạc hẳn ra. Nếu có chợp mắt ngủ một chút thì những cơn ác mộng kinh sợ lại đến.

Khi qua Mỹ, bạn bè mời ăn cơm, thịt cá ê hề. Ngay cả gia đình tôi, thức ăn, thức uống thừa thải. Tôi thường khuyên các con: “Hột cơm là hột ngọc của nhà trời. Đừng có phung phí mà ông trời không cho”. Nhớ lại cảnh tượng ở Kho Đạn, dành dựt nhau từng hột cơm mà thấy chán gán cho thế thái nhân tình.

Kí hay không kí?

Thằng Thìn người hơi cúi gập xuống, hai tay cầm tờ giấy đưa cho tôi. Tôi lấy tờ giấy từ tay hắn, liếc nhanh: "Giấy xin xác nhận thương tật".

Phút chốc, mặt tôi nóng ran lên. Tôi định to tiếng, gắt gỏng với hắn. Rồi chợt kìm nén được. Chẳng có lí do gì để gây sự với Thìn. Vả lại, chuyện đã qua đi gần 40 năm. Ai lại giận hờn chuyện đã qua ngần ấy năm. Có điều, có kí vào tờ giấy hay không lại là chuyện khác.

***

Tôi và hắn biết nhau từ cái ngày hai đứa tóc còn để chỏm. Hắn làng trên. Tôi làng dưới. Nhóm trẻ chăn trâu làng trên và làng dưới, hôm trước còn trong một đội quân đánh tan tác bọn chăn trâu bên làng Triều, ấy thế mà chiều hôm sau lại thành hai phe đánh nhau tứ tung ngay trên cánh đồng làng mình. Trẻ con mà. Vui đấy, giận hờn đấy, đổi thay như mưa nắng tháng mười.

Nhà thằng Thìn nghèo, hình như không thể nghèo hơn được nữa. Tôi nhớ, cái hồi chăn trâu, hắn chỉ có độc chiếc áo nâu. Áo sờn màu, nâu chẳng ra nâu, vàng chẳng phải vàng. Nhiều chỗ, chỉ bung cả gang tay. Chiếc quần đùi cũng vải nâu, xoắn vỏ đậu như lò xo. Có cảm giác như hắn sống cùng lũ chuột trong hang, nhớp nháp, bẩn thỉu. Khi đánh trận giả, Thìn chỉ lẽo đẽo chạy theo lũ bạn, chớ nhát gan lắm, chẳng bao giờ dám xông lên hàng đầu.

Trẻ con trong làng tôi, con nhà nghèo như thằng Thìn nhiều lắm. Cả lũ như vậy mà băm bã lớn lên. Tưởng rồi hầu hết, cả đời vẫn lẽo đẽo bám vào đít trâu. Nhưng rồi chiến tranh ập đến. Cả lũ háo hức kéo nhau ra trận. Thì ít nhất cũng thoát được cảnh cứ mở mắt ra là nhìn cái đít trâu đen nhẻm. Thìn và tôi không ngoại lệ.

***

Trạm xá trung đoàn nằm lọt thỏm giữa một thung lũng. Mùa khô, ít khi bị sốt rét nên không mấy ai lên trạm xá, nếu không bị thương. Còn mùa mưa, mấy thằng không đáo qua đấy mươi lăm ngày, đến vài tháng. Mười mấy cái lán, gần như suốt tháng ngập chìm trong mưa và buốt giá. Sương lạnh giăng mờ mịt. Trưa rồi, sương vẫn ào vào lán xám xịt, bủa vây lính sốt rét, lính bị thương. Tiếng mang tác vào chiều hoang vắng, nghe đến nao lòng. Không mưa, cây rừng vẫn rũ nước tưới tắm cái buốt giá lên khu bệnh xá. Co ro, xập xìu nỗi buồn nơi thâm sơn, cùng cốc.

Nội quy của trạm xá, bệnh nhân không được xuống khu nấu ăn. Phải chăng, họ ngăn ngừa những cái thân gầy đã cắt sốt? Những thằng đã cắt sốt, y như những con ma đói. Tuần đó, tôi nằm trong số đó. Cắt sốt rồi, cái bụng tôi lúc nào cũng léo réo, ùng ục những cơn đói. Tôi loạng choạng, thẩn thơ phía ngoài cái bếp đang nghi ngút hơi sương từ những chảo cơm bốc lên. Mùi cơm toả ra quyến rũ đến nôn nao. Lỏng khỏng, lèo khèo bên cái chảo trên bếp Hoàng Cầm cao ngang ngực là một tay lính trong bộ đồ lót của lính nhàu nhĩ. Lân la đến gần hơn. Dụi đôi mắt kèm nhèm. Thằng Thìn! Không thể là ai khác. Vẫn là mái tóc cáu bẩn ngày nào, vẫn là nước da xỉn vàng vốn có. Tôi gọi với vào:

- Ê, Thìn! Mày đấy hả? Đã gần tháng tao ở đây, vậy mà chúng ta không nhận ra nhau.

Thằng Thìn ngừng tay đảo chảo cơm, ngước mắt nhìn tôi. Đôi mắt hắn lạnh lùng, vô cảm như chẳng có chuyện gì xẩy ra khi đứng trước mặt tôi. Chỉ ậm ờ, bắt tay qua quýt rồi bỏ đi. Khi chợt nhận ra thằng Thìn, vì bản năng ham hố miếng ăn khi đói lòng, tôi bớt chợt nghĩ đến chỗ bấu víu. Chỉ là một miếng cơm cháy thôi, cũng ấm nghĩa đồng hương. Nhưng rồi, từ thái độ ngay lần gặp ấy, tia hi vọng trong tôi tắt ngúm. Là thoáng nghĩ vậy, nhưng điều lớn lao hơn là tình nghĩa đồng hương, bạn bè với nhau bao nhiêu năm lấm láp trên lưng trâu, bỗng chốt tan nhanh.

Tôi buồn. Lại la lết về đánh vật xuống chiếc sạp buốt lạnh. Trưa rồi. Trời không mưa, nhưng sương vẫn giăng mù mịt, phủ đầy khu trạm xá. Ngoài sân, bên những chiếc bàn bằng lồ ô, vẫn tụm ba, túm bảy đám lính chơi "tiến lên". Trò chơi, việc giết thời gian duy nhất của bệnh binh nơi đây là chơi "tiến lên". Có trò gì khác nữa đâu để giết thời gian nhàm chán. Ai nghĩ ra cái trò chơi này quá hay. Ai nghĩ ra cái tên cho nó cũng quá hay. Lại là hay nhất, đúng nhất với cánh lính chúng tôi. Tiến lên, chỉ có luôn thường trực ý chí tiến lên mới mong giành phần thắng. Trò chơi cũng như những trận đánh, có người thắng kẻ thua. Đứa thua, miệng cười gượng gạo trên khuôn mặt úa vàng nhưng đã loang lổ vết nhọ than bị đối phương vẽ lên. Thua rồi mới trút bỏ được cơ man nào giày dép, bi đông, thắt lưng...và có cả đá nữa, do đối phương tròng lên. Người thắng, ngạo nghễ cười, vỗ tay, đập bàn, la hét. Mới chỉ là trò chơi thôi, đã vậy. Huống chi ngoài mặt trận, lí tưởng, thắng thua, vinh nhục...nói chi hết.

***

Ra vậy! Lân la rồi tôi cũng biết thêm về thằng Thìn với những ngày hắn ở cái trạm xá tiền phương này. Ấy là ông Trạm trưởng kể tôi nghe. Tôi phải nói thật là đồng hương với hắn, nhưng không hiểu sao nó lại lạnh nhạt khi gặp nhau. Chần chừ giây lát, rồi ông cũng không giấu giếm:

- Nó là thằng đào ngũ đấy.

Tôi ngạc nhiên:

- Sao đào ngũ mà còn ở đây, thủ trưởng?

- Thì đào ngũ mới ở đây. Số là thế này. Trước nó ở một đơn vị chiến đấu. Ác liệt quá rồi chuồn. Người ta tóm cổ nó ở một bản nhỏ của người Tà Ôi trên A Lưới. Rồi sau đó được giao về cho tôi.

Chuyện lính đào ngũ trốn lên ở với đồng bào dân tộc tôi có biết. Khi đào ngũ bố thằng nào dám về địa phương. Về ngoài đó sống sao nổi. Không có con đường nào hay hơn là vào sâu trong núi, sống qua ngày với người dân tộc. Biết vậy, nhưng nghĩ là ai, chớ bạn mình chắc chẳng có ai.

Tôi tò mò:

- Hắn cũng bị thương, thấy cụt mấy ngón tay mà thủ trưởng?

- Bị thương cũng có ba bảy đường bị thương. Cụt chân, cụt tay cũng có ba bảy kiểu mà cậu. Đánh cá đấy. Phúc cho nhà nó, may chỉ cụt mấy ngón. Được cái, đánh nhau thì nhát nhưng nấu ăn chăm chỉ lắm, có trách nhiệm lắm.

***

Tờ giấy thằng Thìn đưa tôi từ chiều vẫn nằm trên bàn. Đấy là tờ giấy xin chữ kí của người cùng đơn vị để thằng Thìn được xét là thương binh. Vì hắn, gần như tôi thức trọn đêm. Tôi thức vì tức hắn, giận hắn. Tôi thức vì mấy vết thương trong người tôi lại trở chứng, trêu ngươi. Trong ánh đèn ngủ chờn vờn, tôi thấy như có hai thằng Thìn đang ngồi trân trân nhìn tôi. Một thằng, có xương có thịt, béo tốt, đang cười khinh khỉnh, như thách đố: Mày kí đi! Đã có lần tao đào ngũ đấy. Thương tật của tao là do đánh cá đấy. Mày không kí thì rồi vẫn có người khác kí".

Còn thằng khác gầy nhom, ốm yếu. Nó nhìn tôi như van lơn, cầu cứu: "Tao xin mày, kí giùm đi. Nhà tao nghèo, có cái thẻ thương binh, tao đỡ khổ". Nó không dám hối thúc, nhưng đang hồi hộp chờ giây phút quyết định của tôi...

Không thể như thế được! Khi mà tôi và đồng đội lao vào các trận đánh, bất chấp súng lớn, súng nhỏ vãi đạn như mưa thì hắn bỏ chạy. Khi mà tôi và đồng đội bất chấp bom chùm, pháo bầy vùi dập để giữ chốt, thì hắn trốn vào rừng chui lủi. Tôi và đồng đội tôi đấy, nhiều đứa bị thương nhưng vì nhiều lẽ, nào có được công nhận là thương binh. Giờ tôi kí vào tờ giấy kia, nghiễm nhiên hắn lại là thương binh. Một thằng đã có lần đào ngũ, bị mìn đánh cá làm cụt mấy ngón tay là thương binh. Vậy có bất công quá không?

Sao lại không? Thì chẳng phải hắn cũng đã một thời khổ sở, gian truân vì chiến tranh đó sao? Hắn không ra trận. Hắn không ngồi trên chốt. Nhưng hắn cũng đã một thời đầm mình trong những cơn buốt giá, những ngày nắng rát oi ả để phục vụ cho những thằng như tôi khi lên trạm xá. Dẫu đơn vị cấm, nhưng hắn đánh cá có phải cho riêng mình nó, hoặc mang về cho gia đình hắn đâu. Hắn đánh cá là để cho đồng đội hắn ăn. Hắn là thằng đào ngũ, nhưng đã biết chuộc lỗi bằng những tháng năm sau đó rồi đấy thôi.

Sao lại không? Khi mà sự cống hiến của hắn còn hơn cả vạn lần những thằng có cái thẻ thương binh nhưng không biết mùi bom đạn ra sao, và chậm chí không có lấy một ngày mặc áo lính.

***

Không thể như vậy được!

Sao lại không thể?

Trời ạ! Trên mảnh giấy kia hai thằng Thìn đang hối thúc tôi.

Kí hay không kí đây?

Mệt mỏi quá rồi. Tôi ngủ thiếp đi.

Sáng sớm, khi ngủ dậy tôi đã thấy tỉnh táo hơn. Tôi lấy điện thoại gọi cho thằng cháu ở quê:

- Cháu ạ, cháu lên bảo ông Thìn xuống nhà chú mà lấy cái giấy xác nhận.

Bà tôi ở 'nơi chín suối'...

Bà nội tôi đã về “nơi chín suối” gần 2 năm, nhưng đứa cháu trai đã gần 40 tuổi là tôi, cứ mỗi khi nhớ tới bà là nước mắt lại trào ra, có lúc chảy thành dòng. Tự đáy lòng, tôi luôn cầu mong cho linh hồn bà được nhàn hạ, sung sướng - điều mà bà nội tôi chưa bao giờ được hưởng trong suốt gần trăm năm cõi trần 

Bà nội tôi sinh năm Giáp Dần - 1914. So với các ông bà cùng lứa ở làng cổ Đường Lâm (thị xã Sơn Tây, TP Hà Nội) quê tôi, có lẽ bà nội tôi khổ nhất. Bà mồ côi cha mẹ từ bé và vì quá nghèo nên anh em lưu lạc, bà chẳng còn ai thân thích, phải đi ở đợ nhà địa chủ, quần quật làm đủ thứ việc mà đến bữa chỉ được non bát cơm cháy. Sau này, chồng của bà (là ông nội tôi) cũng lại mất sớm, một mình bà bươn chải nuôi ba con nhỏ trong khi nhà chẳng có, ruộng cũng không. Lúc sinh thời, bà nội tôi nhiều lần bảo rằng: “May nhờ cách mạng Tháng Tám thành công, nếu không bốn mẹ con bà, trong đó có cả bố cháu sẽ cùng chết đói”.

Tôi là cháu đích tôn của bà, sinh ra khi đất nước chuẩn bị hoà bình. Bố tôi là thương binh, sau chiến tranh chống Mỹ thì chuyển ngành công tác xa. Thời bao cấp, bà và bốn mẹ con tôi ở nhà vô cùng vất vả. Mẹ tôi làm ruộng trong hợp tác xã, lại tham gia công tác đoàn thể nên vắng nhà cả ngày. Một mình bà lo việc nội trợ và chăm sóc ba anh em tôi. Điều tôi ấn tượng nhất thủa ấu thơ là bữa cơm nào bà cũng lựa lấy lớp sắn khô trong nồi bỏ vào bát của bà, còn cơm trắng phía dưới bà dành cho anh em tôi. Thi thoảng có thức ăn tươi như thịt rim, cá kho, bà toàn gắp bón cho chúng tôi, rồi bà chỉ ăn nước tương chan sắn…

Cả cuộc đời nhọc nhằn, lúc nào cũng phải lăn ra làm nên lưng bà nội tôi còng như chiếc đòn gánh gẫy. Năm 70 tuổi bà đã phải dùng gậy chống để không bị chúi về phía trước. Khi được 90 tuổi bà chỉ còn chống gậy dò dẫm quanh nhà. Ấy thế mà bà vẫn tham công tiếc việc, dù con cháu nhất quyết không khiến, nhưng bà vẫn cứ làm tất cả những việc có thể như nhặt rau, giặt giũ, quét dọn cửa nhà... Thế rồi bà bị ngã gãy chân khi đang chống gậy quét sân, trơn trượt.

Tôi vô cùng thương bà không chỉ bởi bà nội tôi cả đời vất vả, mà lúc nào bà cũng nhường nhịn, hy sinh, chẳng nghĩ gì cho riêng mình, chỉ lo cho con cháu. Sau này, dù cuộc sống không còn quá thiếu thốn, nhưng khi được ai biếu món gì ngon bà vẫn cứ để phần cho cháu, cho con, còn mình chỉ ăn chút đỉnh. Tôi đi lính chuyên nghiệp, đơn vị đóng quân ở xa nên vài tháng mới về nhà. Thế mà hầu như lần nào về tôi cũng được bà để phần quà, có khi chỉ là một góc bánh dẻo hoặc vài cái kẹo ngon bà gói kỹ. Những lần được phần quà như thế, nghĩ đến tấm lòng của bà, tôi cười mà nước mắt cứ trào ra…

Thương bà cả cuộc đời vất vả, chẳng được đi đâu xa và chưa một lần bước lên tàu hoả, xe hơi… Từ khi trưởng thành tôi nhiều lần nằng nặc mời bà đi ra ngắm biển và thăm Hà Nội một chuyến cho biết, nhưng bà kiên quyết từ chối với lý do “Bà chẳng thích đi xa. Mà nhà mình vẫn còn khối việc phải lo cháu ạ”! Con cháu mua biếu quần áo đẹp bà cũng trách mắng rằng lãng phí, rồi bà đem cho người khác hoặc cất kỹ, chỉ mặc quần áo cũ. Mùa đông năm 2000, tôi dành dụm mua được chiếc đệm để bà nằm êm ấm. Bà cảm động rơm rớm nước mắt, nhưng bà chẳng nằm đệm mà nhường cho đứa cháu nhỏ, với lý do “cả đời bà ngủ chiếu quen rồi, giờ thay đổi lại không ngủ được”…

Tôi biết, bà thương con, thương cháu kiếm tiền vất vả và không muốn con cháu phải tốn kém mua sắm cho bà nên bà nói thế! Kể cả tiền mọi người mừng tuổi, bà cũng chẳng giữ, chẳng tiêu mà thường cho chúng tôi mua sách vở học hành, hoặc lúc giáp hạt thì đưa mẹ tôi thêm tiền đong gạo.

Từ nhỏ cho đến lúc trưởng thành, anh em tôi thường xuyên được bà nhắc nhở: “Giấy rách phải giữ lấy lề” và “Đói cho sạch, rách cho thơm”! Bà không chỉ nhắc suông mà luôn gương mẫu thực hiện, đồng thời cương quyết rèn cháu con như thế. Ngày tôi còn bé, nhà rất hiếm khi có thịt cá, thế mà mấy lần tôi câu trộm cá ở ao hợp tác xã mang về đều bị bà tra hỏi, rồi đích thân bà đem thả, hoặc mang cho nhà hàng xóm, vì bà làm thế tôi sẽ không còn câu cá trộm.

Mùa hè năm 1985, bố tôi cóp lương mua được cái quạt trần để bà và mẹ tôi đỡ phải thức đêm quạt cho các cháu ngủ. Hôm bố tôi cùng 2 chú đồng nghiệp mang quạt trần về lắp, cả nhà rất vui sướng nhưng bà buồn ra mặt. Tối hôm ấy, bà vừa khóc vừa “chất vấn” bố tôi: “Mẹ lo quá con à! Chắc là con tham ô mới có tiền mua quạt phải không? Mẹ chẳng cần những thứ này đâu. Giấy rách phải giữ lấy lề. Con chớ làm liều mà nhục lắm”!

Ngày bà còn sống, dù thương bà vô cùng nhưng cũng có lúc bố con tôi giận bà là lạc hậu, lẩm cẩm. Song càng ngẫm tôi càng thấy thấm những lời răn của bà. Cuộc đời bà nội tôi dù nghèo khổ vô cùng, nhưng bà luôn giữ đúng quan điểm “đói cho sạch, rách cho thơm”. Thiếu thốn quá thì bà sẵn sàng ăn đói, mặc rách, hy sinh tất cả để nhường nhịn cháu con, còn không bao giờ bà làm trái đạo lý. Có lẽ vì thế mà bà nội tôi luôn nghèo và vất vả. Đổi lại là tất cả anh em họ hàng, làng xóm đều kính trọng, yêu quý bà.   

Nói ra thì cũng hơi lạ, nhưng năm nào đến ngày Quốc tế Phụ nữ 8 – 3 tôi cũng nghĩ đến bà nội tôi nhiều nhất, rồi lòng lại thầm khóc vì thương bà chịu quá nhiều vất vả, hy sinh. Gần trăm tuổi, sống đến năm 2010, nhưng có lẽ thú vui “xa xỉ” nhất của bà nội tôi chỉ là được xem “sân khấu truyền hình”. Tôi ân hận mãi vì chưa một lần thuyết phục được bà đi ô tô, đi thăm lại chợ Ba Trại trên triền núi Ba Vì, nơi cách nhà tôi hơn 20 cây số mà suốt 30 năm bà gánh gồng đi sớm, về khuya để bán rau, mua sắn mua khoai nuôi các con khôn lớn, trưởng thành.        

Bà nội tôi đã đi xa! Bây giờ thỉnh thoảng về thăm nhà tôi thấy trống vắng quá. Không còn được nằm sà vào lòng bà hỏi chuyện, tôi cứ đứng lặng trước di ảnh bà và lòng rưng rưng: Bà ơi, bà ở “nơi chín suối” có vui không? Bà có phải đi làm thuê, ở đợ vất vả nữa không? Cái lưng có đỡ còng không bà?...

Với tôi, bà nội không bao giờ cách xa mà luôn hiện hữu trong nhà, dù bà đã về “nơi chín suối”.   

Món ăn chính c

ủ

a lính

ở

Tr

ườ

ng S

ơ

n - Qu

ả

ng Na

m

Hồi tưởng của

Lê Phóng - CCB 1040

      Miếng ăn, chuyện nhỏ tý ấy mà. Bình thường thì miếng ăn đã là miếng nhục, hay "ăn để mà sống, chứ không phải sống để mà ăn". Trong chiến tranh, bên cạnh cái vĩ đại là sự hy sinh, sự chết chóc. Nhiều sự hy sinh chết chóc thì miếng ăn càng bé bỏng, không đáng phải kể - biết vậy song không kể thì ấm ức.

       Thử hỏi, một đời người được bao nhiêu ngày?  Già rồi, khi có miếng ăn ngon thì chẳng ăn được, và có ăn thì ăn cũng chẳng ngon miệng. Thế mà lúc trai trẻ, bấy nhiêu ngày ở rừng làm thằng lính công binh: lúc kéo phà, lúc mở đường, hết chiến dịch này đến chiến dich khác... Mồ hôi đổ suốt ngày từ sáng đến tối, thể xác khổ như... chó. Còn ăn uống thì sao? Không có gì nhiều để mà kể, vài cái gạch đầu dòng là hết: nghĩa là chỉ có vài món thôi, song vài món quanh đi quẩn lại ấy, đâu có phải chỉ có một ngày ba lần, rồi đổi món khác, mà một tháng 90 lần, một năm 1000 lần, vài năm ở rừng vài nghìn lần, vài nghìn bữa như thế! Thời trai trẻ, cái quỹ thời gian quý giá nhất của đời người, phải ăn để mà sống mà sống không phải chỉ đi ra đi vào, mà là làm, làm cật lực -thì vài món quanh đi quẩn lại, trong vài nghìn bữa ấy lại là chuyện đáng kẻ, chuyện không phải nhỏ mọn nữa rồi...

      Những món ấy là gì vậy -xin kể ngay đây ạ:

1- Số một, giữ vị trí không loại nào có thể thay thế được - nó hiện hữu và chiếm một khối lượng lớn trong dạ dầy của lính sau mỗi bữa ăn, không phải một ngày mà nhiều ngày, không phải môt tháng mà nhiều tháng, nó không trắng trẻo thơm tho mà nó hôi xì, đen đủi -nó được lính băm ra, không có chỗ phơi, nó được sấy trên những giàn nứa giữa rừng, giữa những tiếng mưa rơi, và tất nhiên là ám khói, người lính ghét nó, nhưng chiến trường B1 Quảng Nam biết ơn nó, vì nó nuôi sống hàng binh đoàn -tên món này là SẮN.   Có một bữa ăn, nhớ, rất nhớ -Đoàn 1040, cái "vốn quý của đất nước" sau hơn 100 ngày hành quân, dừng chân điểm cuối ở một tán rừng già, cây cao vút thuộc một nơi nào đó ở phía tây Quảng Nam. Từ đấy họ được xé lẻ đi các đơn vị quân gải phóng. Một nhóm nguyên là sinh viên khoa địa lý và vật lý đươc tăng cường cho C6 E230. Sau hai tiếng hành quân về đơn vị mới, ở đấy những tay lính cũ có thâm niên trẻ nhất là lính 68 và cựu binh nhất có lẽ là đại trưởng Khương lính 64 với cái bụng to bởi lá lách số 4 dấu tich của nhưng trận sốt rét rừng - có nghĩa là họ đã ở đây trước chúng tôi cả một vài nghìn ngày, họ đón tiếp chúng tôi thân tình, nhưng chỉ là với những cái bắt tay xiết chặt: "các đ/c ngỉ đi, đến rồi, đơn vị đây rồi".

        Nhìn quanh chỉ thấy rừng, kệ, mắc vội võng, ngả lưng cái đã. Mới nghỉ đã có tiếng ai (thật là chu đáo): "các tiểu đội cho người xuống lấy cơm". Cơm được mang lên từ dưới cái khe bên suối. Thì ra bếp đại đội ở đấy. Thức ăn và cơm được đựng trong những cái xoong tự gò hình trụ... bụng đang đói lại có cơm, hay quá, thoải mái quá -không phải sơn hào hải vị hay những sản vật của núi rừng thì việc đón tiếp những người lính toàn sinh viên các trường đại học, vốn quý của đất nước vượt hàng nghìn cây số với bao gian khổ mới đến được đơn vị ta đây, cũng phải tươm tất một chút ở cái bữa đầu tiên, âu cũng là lẽ rất thường -Ấy vậy mà... cái gì thế này... khi nhìn vào xoong chẳng ai dám hó hé... đây gọi là cơm á? Chẳng ai gọi cái thứ này là cơm cả, chắc là có sự đùa cợt nào rồi, lính với nhau mà đùa thế này thì ác thật. Hãy xem: nó nâu nâu đen đen, nó lỏn nhỏn miếng to miêng nhỏ, và cái mùi của nó, đúng là sắn rồi, song không phải là "sắn thơm trong lòng ". Một cái mùi xộc lên vừa của sắn, vỏ sắn, vừa của khói, vừa của sắn và khói... khó tả... Choáng, hơi bị choáng... thế còn thức ăn, thức ăn mâm này đâu? Một xoong gò hình trụ được chuyển tới. Gì thế này? Canh, canh gì?  Xem nào: lá, gân lá, hơi quen quen màu xanh xỉn, đúng rồi cũng sắn, canh lá sắn -cái màu canh xanh xỉn cũng như màu lá, ngó qua không cần húp cũng đã biết chất lượng rồi... Nhưng cũng vẫn không thể ngờ được, còn hơn cả tưởng tượng, đưa món canh lá sắn lên miệng -nhẽo nhèo -thì ra do nó được ngâm hơi bị lâu dưới suối, cho hết độc tố, cho chua, cho tiết dịch vị, cho trôi đi cái món cơm kia vào dạ dầy nên nó có mùi, mùi gì? Giống lắm... xin miễn cho được nói cái mùi ấy... vì nó bất lịch sự, vì đang bữa ăn, vì dù sao hôm nay cũng đang là khách, lại là khách có học... Cánh lính mới, ai cũng giống ai, chót nuốt rồi và im lặng... Bỗng nhiên, một tiếng nói -thôi chết rồi, lại thằng Cường, thằng Cường "Toác"năm thứ 3 khoa lý, thăng này "ngu" lắm, nó chẳng bao giờ chịu ý tứ: "Mẹ kiếp, canh gì thế này, bỏ miếng lá sắn vào mồm..." Nó gào lên; "chẳng khác đ... gì phải ăn cục phân cả"... Im lặng... cả cánh rừng im lặng, nghe cả thấy tiếng thở dài của gió... Rồi bỗng nhiên òa lên một trận cười của lính, cả lính cũ, cả lính mới, tất cả đều cười, cả rừng nữa, cũng cười...nghiêng ngả - tiếng cười xóa đi khoảng cách xóa đi những gian khổ hiện tại. Tôi thấy sống mũi cay cay, khi nhìn lính cũ: bụng báng, môi thâm, da tái, vừa đánh địch vừa giữ đường, mở đường, và cũng cả ngàn bữa cơm như thế trước chúng tôi... Họ là những anh hùng, trong tôi họ đều là những anh hùng...

      Bữa cơm-sắn đầu tiên với C6-E23, trung đoàn công binh, nơi tôi tới chiến trường Quảng Nam đơn vị quân giải phóng đầu tiên là như thế đấy. Sau này gạo có và dần tăng lên: hai lạng gạo "bọc thép" một ngày, rồi 3,4 lạng một ngày, nhưng suốt thời gian ở rừng, sắn vẫn là chủ yếu, là số một. Bên cạnh lá sắn còn môn dóc môn thục, loại cây mọc dọc suối thành bãi ở khe cạn ăn được cả dọc lẫn củ nấu nhuyễn có chút chất bột. Nghe lính cũ kể lại: những năm bộ đội đói, sắn không có ăn họ còn chia nhau từng vạt rừng để có kế hoạch khai thác ăn trừ bữa hàng tháng trời loại cây này. Với lính mới chúng tôi nó cũng là món canh thường trực. Ngoài ra còn có rau tầu bay, lá to ăn có nhiều mùi hắc, còn có lá tai voi nữa mùi vị loại này lâu ngày quá quên rồi, nhưng có điều tôi rất nhớ là bọn chúng đều ...chẳng ra gì

      Sau này, có hai lần gặp mặt trong ngày đại lễ của cục hậu cần quân khu 5 và buổi tổ chức 30 năm ngày đi B của đoàn 1040 do CCB ĐHSP tổ chức trên bàn ăn đều trân trọng một đĩa sắn - sắn luộc... Tôi hiểu rằng ai đã trải qua những ngày tháng gian khổ ấy, món sắn sẽ ám ảnh và đi theo họ hết cuộc đời vì vậy dù là "miếng nhục" nhưng tôi vẫn phải kể...

vào cuối năn 81, em quen 1 cô y tá bạn, lớn hơn em 3 tuổi, lúc đó cô đang phục vụ cho bí thư huyện, tên đẹp muntha, (bên k khoái chữ tha này lắm )2 hôm sau, em đang đi ra chợ, ngang qua nhà cô, cô ta gởi em lá thư , chữ viết xấu quá ,vừa đi vừa đọc mà ko ra , thì tình cờ em lại đi lộn vào chùa , ngồi bậc thêm đọc, tình cờ có 1 sư trẻ ,lớn hơn em khoảng 1 tuổi,phó chủ trì chùa ,sư thì đọc ào ào , rồi hỏi em ai viết vậy , em nói con nhỏ y tá viết , rồi sư nói chờ tý ,ông đem ra quyển sách , và cây viết , rồi viết luôn một mạch ,rồi nói em xong rồi ,em cầm coi chữ ông này đẹp, và nói em ko coi mà đưa cho cô đó, và nói em nếu cô đó gật đầu thì phải đãi ống 1 bữa... các anh biết bữa gì ko ? dạ THỊT CHÓ , em tưởng em nghe lầm,nên hỏi lại ,ông còn chỉ cho nơi bắt chó nữa ,ông nói cứ nói tên ông ,là người ta đưa cho đem về ,, dọc đường em nghĩ hoài ko ra vì em là người miên , làm gì có vụ đòi ăn thịt chó, (cơm ăn của sư miên là ăn trước 12h. buổi sáng thì đi quyên , ai cho gì ăn nấy, lúc đó mình cúng thịt chó ,họ vẫn ăn nhưng mình có tội) em về dv gọi thêm mấy anh , ra nhà dân nói họ cột con chó từ lúc nào rồi, cứ thế mang về ,con này hơn chục kí, khi đi ngang qua chùa ,ông thấy chó, ông nói luộc ,chấm muối tiêu ,ngon lắm,và chép miệng nữa chứ ,dặn làm xong lúc nào thì đem qua cho ông 1 đĩa, tụi em làm được 3 món (nấu cà ri chó , và luộc. nướng ) mấy anh nói em gọi ông qua đây ăn ,chứ đem qua bên đó ,dân thấy kì lắm. em qua gọi , ông nói ko sao ,vì ông ko đi được , nên mấy anh em rủ nhau đem hết vào chùa ăn , khi tụi em tới ông dẫn vào trong phòng , em thấy sư già đang ngủ , còn sư trẻ nói sư già có thịt chó bd vn làm ngon lắm , em tưởng sư già sẽ mắng , ai dè còn hỏi thiệt ko , và nói có rượu ko ? và nói em chạy ra xóm trên nói lấy cho sư già 5 lít , để sư tắm phật . (cha mẹ ơi tắm phật bằng rượu sao ) ra đến nơi ,dân đưa liền , về nhà  đã thấy dọn hết ra rồi , lấy chén rót rượi ra và nói xăm ma ki vn kampuchia, uống nguyên chén, ông gắp thịt chó ăn tỉnh bơ, một lúc sau ông nói tiếng vn , em nói ngay ủa sư biết tiếng vn , ông nói tao vn ko nói tiếng vn , nói tiếng anh , hóa ra là ông quê trà vinh nhập ngũ 78 , quân báo vn, ông nói thèm thịt chó lâu lắm rồi ,mấy ngày sau cô bạn đòi em đưa cô về nhà , vì cô nói ko tin em là bd vnÔng Thịnh ơi ! con lợn của ông nọ gấu quá, hay là ông thèm thịt,tôi cũng đi xuống E lấy lợn về,con lợn này ngoan đi tới nơi về tới chốn,nhưng bọn này thèm thịt quá,mấy tay quan D bộ thì thiếu gì,lính thèm bỏ mẹ đi thì không cho thịt, bảo để nuôi cho lớn,thế là bọn này phải nghĩ cách để thịt hết,mấy anh em đi lấy lợn chuẩn bị 2 cái kim ,dong lợn về gần D Bộ,đè lợn ra cắm kim vào mõm 2con lợn,về đến nơi giao cho quản lý,đến lúc cho ăn,cứ chạm vào máng hoặc rũi đất là kêu váng lên suốt ngày, đêm hôm ấy cả D bộ không ai ngủ được không rõ nguyên do,sáng ra lệnh trên ban xuống, tăng với cả gia,thịt tuốt,hôm ấy lính ta ăn trợn cả mắt,xét cho cùng ,bần cùng sinh đạo tặc.( kim nhỏ cắm sâu không ai biết được)

Rồi cứ ngày lại ngày, chúng tôi 2 lần mang Rá xuống Lũng Ngẳm ( Bếp dã chiến đại đội ) lấy cơm và thực phẩm vừa đi vừa về mất một tiếng đồng hồ ( Nâng cấp báo động ăn lại tươm ;D ). Còn canh thì chúng tôi đi hái rau rừng tự nấu. Thời gian còn lại chúng tôi củng cố lại lán, thay lá cây dải ổ. ( Vì chỉ vài ngày là lá cây ở dưới chiếu nóng và lên men ). Ngày thì nắng nóng, tối thì sương muối, có những đêm mưa lạnh, chúng tôi ngồi co do ( vì áo mưa chỉ đủ che ba lô và súng đạn, chăn chiếu ướt. Ngày hôm sau nắng chúng tôi lại vắt lên các mỏm đá để phơi, nhìn như là dân tị nạn ý. Cứ như thế hơn 1 tháng, tình hình không có gì xảy ra. Bà con dân bản thấy yên yên lại kéo nhau về nhà mình, để đi làm nương rẫy cho kịp thời vụ. Hướng Thông Nông, Cao Bằng của chúng tôi được hạ cấp báo động. Toàn Tiểu Đoàn 4 lại rút về doanh trại ở gần bản Rẻ Gà ( Lương Thông ).

- Khi về đến doanh trại vẫn tập trung ở thành đội hình tiểu đoàn ( Các C vây quanh D bộ ) Sinh hoạt Tiểu Đoàn, báo động Tiểu Đoàn. Chúng tôi làm vệ sinh doanh trại, giặt giũ chăn, chiếu, màn, cá nhân ( vì hơn 1 tháng ở Chốt dã chiến, hôi hám, bẩn thỉu lắm ). Rồi tiểu đoàn phát động tăng gia ( Trồng mía ). Chả biết trên mua giống mía ở đâu mà ô tô chở giống đến tận đơn vị. Chúng tôi lại được ăn mía một đợt thoải mái. Vì ngọn mía thì dài, mỗi ngọn chúng tôi chặt được 2 tới 3 đốt để ăn ( Ngọt thỉu ). Nhìn thằng nào cũng lên cân, béo ra trông thấy. ( hơn 1 tháng ở Chốt được ăn đầy đủ các chất giờ lại được ăn mía hàm lượng đường rất nhiều ). Mà thời điểm đó tôi khoái nhất là đến phiên chợ Lương Thông, tôi đi uống rượu không mất tiền, mà thú thật là có tiền đâu mà mất ;D. Đến phiên chợ tôi cứ cầm cái can 10 lít ra chợ ( Can phát từ thời gian ở Chốt khi nâng cấp báo động ) và mượn của quản lý Đại Đội tờ tiền 100 Đồng đi ra chợ trả vờ mua rượu về đơn vị liên hoan. Hàng rượu nào tôi cũng nếm thử 1 ít xong rồi chê không mua, cứ thế, cứ thế khắp chợ. Đến khi đã ngà ngà say tôi khất khểu sách cái can không về trả cho quản lý tiền, rồi về Tiểu Đội ngủ 1 giấc. Vì vào thời điểm đó tôi cũng hơi cùn cùn...rồi ;D

- Lúc đó vào khoảng tháng 7 hoặc tháng 8 - 1983,

Cứ như thế, một tháng 6 phiên chợ Lương Thông, tôi ra chợ uống rượu không mất tiền, và ở các C khác cũng có thằng như thế. Dân liền kiến nghị với tiểu đoàn. Sau đó, Tiểu Đoàn có lệnh cấm tất cả các chiến sĩ đến phiên chợ, ai không có nhiệm vụ thì không được ra chợ. Tiểu Đoàn thành lập một tổ quân của trợ lý tác chiến Tiểu Đoàn làm như vệ binh, ghi tên tất cả các chiến sĩ đến phiên chợ rồi về báo cáo. Những đồng chí nào được đơn vị cử ra chợ thì thôi còn ai không được đơn vị cử ra mà bị ghi tên thì bị Tiểu Đoàn gọi lên bắt đi cải tạo. Nên chúng tôi ra chợ luôn phải trốn tránh để không bị ghi tên.

- Đến phiên chợ gần ngày 02-09-1983, tôi với thằng Thanh Trố ở A CỐI cùng thằng Thịnh Voi ở Đại Liên ( Tất cả ở C1 ) bị ghi tên, đến chiều cả 3 thằng bị gọi sang bắt kỷ luật ( cải tạo ) 1 tuần. Mỗi ngày, 1 người phải đào 7m hào chiến đấu, là 7m3 đất chìm đấy các đồng chí và các bạn ạ. Vì kích thước của hào cơ động chiến đấu là sâu 1,2 m. Đáy rộng 0,8 m miệng hào rộng 1m. Mà lúc đó đơn vị khoán cho những người bình thường 1 ngày chỉ 2m hào thôi. Chỉ 2m thôi mà đào đã mệt bở hơi tai ra rồi, đằng này khi bị cải tạo phải đào 7m hào/ ngày. Nhưng chúng tôi chẳng sợ ;D

- Sáng hôm sau 3 thằng chúng tôi vác xẻng sang D Bộ gặp đồng chí Hoàn giao công việc. Anh Hoàn cầm cái gậy cắm xuống đất và bảo :" Các anh đào từ đây chạy dài vào trong vách núi kia 3 người đào đủ 21m/ 1 ngày, Lúc nào xong thì nghỉ lúc đấy. Nhớ khi nào xong thì gọi tôi ra đó nhiệm thu, ngày mai tôi lại giao tiếp ". 3 thằng chúng tôi trợn tròn mắt lên, và nghĩ bụng lẩm bẩm phản đối, tôi nghĩ :" Việc thì nhiều như thế, 3 thằng chúng tôi làm sao làm hết được, thôi kệ, để đấy xem sao ". Vì thằng Thanh Trố lính 7-1980 còn tôi với Thịnh Voi là lính 3-1981, đều là lính cựu hết rồi. Hôm đầu tiên 3 thằng đào hào đúng vào đoạn có đá gan trâu. Bình thường cuốc chim bổ xuống còn tóe lửa ra nhưng đến cuốc chim chúng tôi lại không có. Mỗi thằng một cái xẻng công binh chỉ to hơn bàn tay một tí, lắp cán dài vào nó cứ ẽo à ẽo ợt ý. Trời tháng 8 lại nắng to, chúng tôi uống nước liên tục may là ở bếp D Bộ có cái bể nước được bắc máng, nước chảy vào liên tục ở sát bếp ăn D Bộ. Đến trưa, 3 thằng chúng tôi về đơn vị ( C1 ) ăn cơm. Xong lại sang Tiểu Đoàn ngay ra vẻ rất tích cực. Đào đào bới bới cán xẻng gãy liên tục, chúng tôi lại tra lại cán. Đến tối đồng chí Lộc tiểu đoàn trưởng và đồng chí Hoàn trợ lý tác chiến ra kiểm tra để nhiệm thu thì thất vọng ;D

Toàn đá gan trâu, 3 thằng chúng tôi đào được 1 đoạn toen hoen như con chó dẫy chết ý ;D ;D ;D. Chúng tôi chả nói năng gì cả. Anh Lộc D trưởng nhìn thấy đất cứng quá nói :" Hôm nay cho nghỉ ở đây, về đơn vị ăn cơm. Mai sang đây cải tạo tiếp ".

Chỉ vì cái tội đi chợ Lương Thông uống rượu tự do 3 thằng C1 ( Tôi, Thanh Trố, Thịnh Voi ) bị Tiểu đoàn kỷ luật ( cải tạo ) bắt đào hào. Ngày hôm sau, khi ăn phụ ở đơn vị xong 3 thằng chúng tôi lại vác xẻng sang Tiểu Đoàn. Anh Hoàn trợ lý tác chiến chỉ cho chúng tôi chỗ đất khác khá ngon, chứ không đào tiếp ở chỗ hôm qua nữa. Ba thằng chúng tôi đào cật lực, mà hôm nay chúng tôi chuẩn bị xẻng pháo hẳn hoi. Đào đến trưa chúng tôi nghỉ về đơn vị ăn cơm xong lại sang đào ngay. Đến tối, đào hết sức 3 thằng chúng tôi cũng chỉ đào được khoảng 10m hào thôi. Tính ra mỗi thằng chỉ đào được khoảng hơn 3m. Anh Lộc Tiểu Đoàn trưởng ra khen ngợi, nhưng chưa hoàn thành nhiệm vụ cho nghỉ về đơn vị tắm giặt rồi ăn cơm. Mai sang đây cải tạo tiếp; Ngày thứ 3 và thứ 4 cũng chỉ đào được như thế thôi. Mỗi thằng chỉ đào được khoảng hơn 3m/ngày là hết sức rồi. Đến ngày thứ 5 và thứ 6, cứ đến buổi chiều mát là anh em cùng đơn vị nó sang đào hộ nên chúng tôi hoàn thành nhiệm vụ. Rồi đến ngày thứ 7 hết một tuần cải tạo thì ở đơn vị tôi gần 20 thằng nó sang đào hỗ trợ chúng tôi nên nhiệm vụ được xong sớm. Tôi liền gọi anh Lộc Tiểu Đoàn trưởng ra bàn giao rồi xin lỗi Thủ Trưởng và hứa không vô kỉ luật, đi chợ tự do nữa. Rồi Anh Lộc Tiểu Đoàn trưởng hỏi chúng tôi :" Thế có mệt không ". Ba thằng đồng thanh đáp :" Mệt Thủ Trưởng ạ ". Anh Lộc cười rồi bảo :" Đoạn hào này gần 100 m đào trong 7 ngày là cả C1 đào chứ có phải 3 đứa chúng mày đào đâu, tôi biết chứ nhưng thôi thế là được rồi.(Ba thằng thở phào nhẹ nhõm ) Thôi, cho về đơn vị nghỉ ngơi ăn 2-9 cho ngon ( Vì hôm đó là ngày 31-8 rồi ). Bị một trận cải tạo của Tiểu Đoàn tôi chán nản, không dám đi chợ uống rượu nữa mà tìm mọi cách về nhà. Tôi liền gặp anh Tùng y tá Đại Đội, tìm mọi cách cho tôi đi giám định thương tật vì tôi bảo vết thương ở đầu của tôi tái phát liên tục ( hay bị đau đầu ) cùng với sự kiện một nhát búa vào chân nữa ( đứt phần cơ ở ngòn út và ngón áp út của bàn chân phải không cử động được ). Anh Tùng y tá bảo đi giám định thương tật phải về viện Quân Y 91 của quân khu 1 cơ.Nếu đi giám định không thì Trung Đoàn không cho đi đâu. Phải kiếm thêm cái bệnh nữa kết hợp đi thì mới được. Tôi bảo " Cho chó cắn có được không ?". Anh Tùng bảo " Tốt quá, chó cắn thì cũng phải về Viện Quân Y 91 thì mới tiêm phòng dại được. Thế là ngày 2-9 năm ấy tôi bảo A CỐI ai có tiền gom hết lại được khoảng 200 đồng. Tôi vào bản mua 1 con chó gần 15kg hết 130 đồng, còn lại là mua rượu, thuốc lào, chè, mì chính thế là hết tiền. Khi thịt chó tôi để nguyên cái đầu chó làm sạch chứ không bổ ra như mọi lần. Tôi cho vào nồi xương ninh nhừ. Khi ăn tôi gỡ rất cẩn thận cái đầu chó cho hết thịt. Rồi đánh sạch 2 cái hàm của con chó, đưa 2 cái hàm của con chó có 4 cái răng vẫn sắc nhọn hai tay vỗ mạnh bập một cái 4 răng của con chó cắm sâu vào bắp chân rớm máu. Hôm sau 4 vết răng chó đã thâm lại, tôi gọi anh Tùng Y tá lên A CỐI và làm biên bản là hôm qua Tiểu Đội tôi mua chó về thịt ăn 2-9 tôi bị con chó ý cắn. Mấy thằng A CỐI làm chứng ký vào. Thế là thủ tục tôi bị chó cắn đã hoàn tất.

Khi anh Tùng Y tá lên A CỐI làm biên bản xong mấy thằng A Cối ký vào. Tôi cầm biên bản xuống Đại Đội bảo anh Hòa C Trưởng ký vào thì anh Hòa bảo:" Con chó nó cắn phải theo dõi nó 10 ngày xem nó có ốm không "- Tôi bảo Tiểu Đội thịt ăn mất rồi. Anh Hòa C Trưởng cười và bảo cho xem vết cắn, tôi vén quần lên 4 vết răng chó cắn đã đông máu thâm lại y như thật. Anh Hòa liền ký vào biên bản cho tôi. Mấy ngày sau mới đến ngày khám bệnh ở Tiểu Đoàn, anh Tùng Y tá liền viết vào giấy giới thiệu tôi sang Tiểu Đoàn khám. Tôi cầm biên bản chó cắn và giấy giới thiệu của C1 sang gặp anh Ngọa Y Sỹ Tiểu Đoàn khám thì xong luôn và tôi cũng nói với anh Ngọa cho tôi giấy giới thiệu để xuống Trung Đoàn để trích lục bệnh án thương tật cũ của tôi luôn. Thế mà loằng ngoằng hết tháng 9-1983. Tôi mới làm xong thủ tục cuối cùng ở trạm xá Trung Đoàn

- Sáng ngày 01-10-1983, tôi xuống quản lý Đại Đội cắt 1 tháng gạo và tiền ăn cùng phụ cấp của tháng 10-1983. Tôi mang gạo vào Rẻ Gà bán luôn và anh em trong đơn vị dồn vào cho tôi được hơn 200 đồng nữa và đưa cho tôi thư từ gửi về gia đình. Chia tay anh em ở đơn vị, tôi khoác ba lô xuống trạm xá Trung Đoàn thì đã chiều rồi, tôi lấy giấy giới thiệu và đổi giấy cung cấp tài chính ở Trung Đoàn xong thì tối. Tối hôm đó, tôi ngủ ở thị trấn huyện Thông Nông. Mong ngày hôm sau có xe ô tô vào thì tôi đỡ phải đi bộ. Nhưng hôm sau là 2-10 không có xe vào, tôi khoác ba lô đi vượt qua đèo Mã Quỷnh, mỏ sắt. Đến Nước Hai thì tối, tôi đang ngơ ngác nghĩ không biết tối sẽ ngủ ở đâu để mai vào Trạm xá Sư Đoàn khám thì gặp ngay 1 anh lính của E 246 đóng quân bên Hà Quảng, cũng đi viện vì chó cắn, thế là tôi có bạn đường rồi, đỡ lo ;D. Mà tôi lại thêm một việc giám định thương tật nữa. Anh lính E 246 đó tôi không nhớ tên nữa chỉ nhớ nhà ở Yên Thế hay Nhã Lam - Hà Bắc thôi. Tôi và anh lính 246 vào bản mua gạo và nhờ thổi cơm ăn tối rồi ngủ nhờ đêm hôm đó luôn. Vì qua nói chuyện thì gia đình người dân ấy cũng biết là chúng tôi ở trên Chốt xuống và đi bộ mất 2 ngày nữa, xin ngủ nhờ để mai vào Trạm Xá Sư Đoàn khám bệnh nữa. Nên nhà dân ấy cũng chẳng lấy tiền cơm gạo của chúng tôi làm gì. khi ăn cơm xong 2 thằng được chủ nhà chỉ cho một cái giường, chúng tôi bỏ màn và đi ngủ ngay vì đi bộ cả ngày mệt lắm rồi. Sáng hôm sau chúng tôi dậy sớm chào chủ nhà rồi khoác ba lô ra phòng khám của Trạm xá Sư Đoàn khám và đổi giấy giới thiệu ra trạm xá Quân Đoàn 26 ở Nguyên Bình hay Cao Bình gì đó, tôi cũng không nhớ nữa. Tôi với anh lính E 246 lại khoác ba lô ra thị trấn Nước Hai thuộc huyện Hòa An ăn sáng và mua bánh Trưng cho vào cóc Ba lô lại lên đường. Vừa đi vừa hỏi đường xuống trạm xá Quân Đoàn

Da trâu thành... l

ẩ

u bò

TTC - V

ớ

i “công ngh

ệ

” ch

ế

bi

ế

n c

ự

c kỳ đ

ơ

n gi

ả

n, ng

ườ

i ta đã bi

ế

n nh

ữ

ng mi

ế

ng da trâu v

ụ

n, nh

ữ

ng th

ứ

“đ

ầ

u th

ừ

a đuôi th

ẹ

o” c

ủ

a con bò sau khi làm th

ị

t, thàn

h món khoái kh

ẩ

u c

ủ

a dân nh

ậ

u v

ỉ

a hè mi

ề

n Tây: l

ẩ

u bò.

“Lò” ch

ế

bi

ế

n

N

ằ

m ven theo Qu

ố

c l

ộ

61 (thu

ộ

c xã Phú Th

ạ

nh, Ph

ụ

ng Hi

ệ

p, H

ậ

u Giang), “lò” n

ằ

m th

ụ

t sâu trong v

ườ

n, sau m

ộ

t căn nhà xây t

ươ

m t

ấ

t. Khi chúng tôi h

ỏ

i “có đ

ồ

nh

ậ

u ch

ư

a?”, m

ộ

t ch

ị

ph

ụ

n

ữ

nhanh nh

ả

u ch

ỉ

ra sau nhà: “Ra ngoài lò đi. Ch

ắ

c gi

ờ

này có r

ồ

i”.

Lò là m

ộ

t cái chòi lá n

ằ

m trên b

ờ

đ

ấ

t h

ẹ

p, gi

ữ

a hai cái ao tù n

ướ

c đ

ọ

ng, màu xanh lè, b

ố

c mùi tanh rình ng

ử

i m

ắ

c ói. B

ướ

c vô chòi là th

ấ

y ngay cái h

ồ

xi-măng nham nh

ở

có 3 ngăn, n

ướ

c đen ngòm, trong là nh

ữ

ng c

ụ

c da màu đen trông gi

ố

ng nh

ư

c

ụ

c than. M

ộ

t anh than

h niên vác t

ớ

i bên h

ồ

m

ộ

t cái bao (gi

ố

ng nh

ư

bao lúa) r

ồ

i m

ở

mi

ệ

ng đ

ổ

vô h

ồ

nh

ữ

ng mi

ế

ng da “l

ụ

c c

ụ

c lòn hòn” c

ứ

ng nh

ư

… g

ạ

ch. Anh nói: “Ngâm cho nó m

ề

m, n

ở

b

ự

ra”. Tôi th

ấ

y l

ẫ

n trong đó có khá nhi

ề

u… tai trâu, mõm bò khô kh

ố

c, c

ầ

m ch

ọ

i trúng dám… l

ỗ

đ

ầ

u ch

ả

y máu ch

ứ

ch

ẳ

ng ch

ơ

i.

R

ồ

i anh v

ớ

t da

ở

ngăn th

ứ

hai đ

ư

a vô m

ộ

t cái thùng phuy n

ằ

m ngang, đang quay l

ạ

o r

ạ

o b

ằ

ng m

ộ

t cái môt

ơ

đi

ệ

n 4 ng

ự

a. Ngó vô trong, th

ấ

y h

ầ

m bà l

ằ

ng đ

ủ

th

ứ

da trâu, bò cùng tr

ộ

n l

ẫ

n v

ớ

i đá nhuy

ễ

n, c

ứ

v

ậ

y mà tr

ộ

n đ

ề

u, gi

ố

ng nh

ư

m

ấ

y cá

i máy tr

ộ

n bê-tông dã chi

ế

n c

ủ

a th

ầ

u xây d

ự

ng. Anh thanh niên nói r

ằ

ng: “Làm v

ậ

y là đ

ể

chà xát cho tróc l

ớ

p da đen, còn l

ạ

i da tr

ắ

ng” (?).

Sau khi “xay xát” ch

ừ

ng 1 ti

ế

ng đ

ồ

ng h

ồ

, anh v

ớ

t da ra. Qu

ả

nhiên th

ấ

y l

ớ

p đen b

ị

tróc h

ế

t, còn l

ạ

i đ

ề

u là da tr

ắ

n

g, nh

ư

ng màu c

ủ

a nó cũng còn xanh tai tái. Anh cho t

ấ

t c

ả

vô cái ngăn h

ồ

th

ứ

ba, r

ồ

i đ

ổ

n

ướ

c m

ớ

i vô, không quên b

ỏ

thêm m

ộ

t ít ch

ấ

t b

ộ

t màu tr

ắ

ng, r

ồ

i tr

ộ

n đ

ề

u. Ch

ừ

ng 1 ti

ế

ng sau n

ữ

a, anh v

ớ

t da t

ừ

ngăn h

ồ

đó ra. Nh

ữ

ng mi

ế

ng da “ch

ọ

i l

ỗ

đ

ầ

u” khi nãy bây gi

ờ

tr

ở

nên tr

ắ

ng t

ươ

i, m

ề

m m

ạ

i, mà l

ạ

i n

ở

ph

ồ

ng lên y nh

ư

mi

ế

ng da m

ớ

i ra th

ị

t.

Ở

cu

ố

i căn chòi lá có m

ộ

t cái lò n

ấ

u b

ằ

ng đ

ấ

t, trên đ

ặ

t cái ch

ả

o b

ự

, có

ố

ng khói thông lên tr

ờ

i. Anh thanh niên lùa h

ế

t nh

ữ

ng mi

ế

ng da t

ừ

ngăn h

ồ

v

ừ

a ch

ế

bi

ế

n vô lò. Lò đang

sôi ùng

ụ

c, khói b

ố

c nghi ngút. Đ

ứ

ng c

ạ

nh lò là m

ộ

t “th

ợ

n

ấ

u” mình tr

ầ

n trùng tr

ụ

c, tay c

ầ

m cây v

ợ

t x

ộ

c vô ch

ả

o xáo qua xáo l

ạ

i nh

ữ

ng th

ứ

m

ớ

i đ

ổ

vô. R

ồ

i anh đóng n

ắ

p l

ạ

i, ch

ờ

…

Kho

ả

ng 15 phút sau. Anh m

ở

n

ắ

p lò ra, v

ớ

t nh

ữ

ng th

ứ

v

ừ

a n

ấ

u khi nãy. Th

ậ

t kỳ

di

ệ

u, chúng tr

ở

thành nh

ữ

ng mi

ế

ng da m

ề

m m

ạ

i,

ử

ng h

ồ

ng, no đ

ầ

y nh

ư

da v

ừ

a lu

ộ

c chín. Đ

ặ

c bi

ệ

t, bây gi

ờ

thì trong s

ố

nh

ữ

ng th

ứ

“l

ụ

c c

ụ

c lòn hòn” lúc ban đ

ầ

u “hi

ệ

n hình” ra là nh

ữ

ng mi

ế

ng tai bò, mõm trâu, mõm bò có màu vàng t

ươ

i, gi

ố

ng nh

ư

l

ỗ

tai heo lu

ộ

c,

dòm vô là th

ấ

y… mu

ố

n nh

ậ

u li

ề

n.

Nh

ữ

ng th

ứ

“m

ồ

i” b

ắ

t m

ắ

t đó đ

ượ

c đ

ổ

lăn lóc xu

ố

ng sàn g

ạ

ch Tàu. M

ộ

t ch

ị

ph

ụ

n

ữ

ch

ờ

s

ẵ

n, li

ề

n ng

ồ

i xu

ố

ng l

ấ

y dao lam c

ạ

o s

ạ

ch nh

ữ

ng m

ả

ng lông còn dính trên da. Sau đó, ch

ị

cho vô b

ị

ch ni-lông, đóng gói c

ẩ

n th

ậ

n, s

ắ

p g

ọ

n gàn

g vô nh

ữ

ng thùng mút x

ố

p, r

ồ

i

ướ

p đá, ch

ờ

ch

ở

đi. Dù h

ơ

i

ớ

n, tôi cũng gi

ả

b

ộ

nói gi

ọ

ng hùng h

ồ

n: “L

ấ

y 2kg đem v

ề

nh

ậ

u đi!”, r