CHƯƠNG 1: PHÓNG VIÊN VÀ TIN TỨC

Vai trò của người phóng viên Phóng viên là những người giữ một trong những công việc quan trọng nhất trong bất cứ một xã hội nào. Hoàn cảnh làm việc của các phóng viên khác nhau tùy từng quốc gia. Tại một vài nước, chính phủ hay các chính đảng làm chủ ngành truyền thông. Tại một số nước khác, các cá nhân hay công ty làm chủ.

Tại nhiều nước, ngành truyền thông gồm cả hai loại. Nhưng cho dù hoàn cảnh của họ ra sao đi nữa, thì tất cả các phóng viên giỏi đều có cùng chung một mục đích cơ bản. Họ cung cấp cho người đọc những tin tức cần thiết để hiểu về thế giới chung quanh và để đi đến các quyết định trong đời. Người đọc dựa vào các phóng viên để biết tin tức về cộng đồng của họ, về chính phủ, thương nghiệp, thể thao, sức khoẻ v.v...

Với các tin tức đó, người đọc quyết định nên xem những gì trên truyền hình, ăn uống những gì, mua xe gắn máy loại gì, cho con cái đi học ở đâu, bỏ phiếu cho ai trong cuộc tuyển cử sắp tới, và hơn thế nữa.

Thỉnh thoảng, những tin này mang tính chất sống còn. Một chính trị gia Thái Lan cho rằng cơ quan dự báo thời tiết đã không kịp thời thông báo cho dân làng ở một tỉnh miền Bắc biết rằng sắp có bão, khiến cho 30 người bỏ mạng vì lụt. Theo ông các nhà dự báo thời tiết cần đến các phương tiện truyền thông để loan đi những tin tức của họ một cách nhanh chóng và hữu hiệu cho mọi người cùng biết.  

Vì nhiều người thường đọc hay nghe các tin của họ cho nên các phóng viên cần phải tỏ ra có trách nhiệm. Trách nhiệm đầu tiên  của một phóng viên giỏi là trách nhiêm đối với người đọc. Hãy xem xét đến các định nghĩa sau đây của các phóng viên Việt Nam, Campuchia, Thái Lan, Lào và Myanmar tại một cuộc hội thảo về tin tức được tổ chức gần đây.

Được hỏi: ‘vai trò của phóng viên là gì?’, họ đã trả lời:

* Tường thuật sự thật.    * Bắc cầu giữa chính phủ và người dân  * Thông báo cho người dân biết về các vấn đề mới  * Giáo dục, giải trí, giải thích * Bảo vệ quyền lợi của người dân

Các phóng viên này đồng ý rằng công việc của họ là cho người dân biết tin tức chính xác và kịp thời.  Họ cũng nói họ viết tin cho người đọc.

Tầm quan trọng của độc giả 

Rất nhiều phóng viên quên mất độc giả. Thay vào đó, họ viết bài để làm vừa lòng chủ biên hay nguồn cung cấp tin của họ, những người họ dựa vào để lấy tin viết bài, kể cả các viên chức chính phủ. Nhiều phóng viên có hành động như vậy vì họ gặp chủ biên và những người cung cấp tin cho họ hàng ngày. Họ muốn làm vừa lòng những người này. Nhưng khi các phóng viên viết bài cho chủ biên và những người cung cấp tin, họ hay có thói quen bao gồm cả những chi tiết chỉ những giới này quan tâm đến.

Nhiều độc giả không hiểu nổi bài của họ. Hoặc các bài viết của các phóng viên đó không có nghĩa lý gì đối với đời sống của bạn đọc.  Các phóng viên giỏi không bao giờ quên rằng họ viết cho ai. Một nhật báo có số phát hành lớn - chẳng hạn như báo Thai Rath tại Thái Lan - có nhiều loại độc giả, đó là các viên chức hàng đầu trong chính phủ, các thương gia giầu có, tài xế tắc xi, người bán hàng rong. Báo Thai Rath tường thuật về nhiều vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội khác nhau.

Các phóng viên của báo này cố gắng viết một cách rõ ràng và đơn giản để tất cả độc giả đều hiểu câu chuyện. Mặt khác, các phóng viên của những tạp chí văn hóa phổ thông và giải trí - chẳng hạn như tơ Tuosanavadei Pracheaprey tại Campuchia - biết rằng nhiều độc giả của họ còn trẻ và để ý nhiều đến thời trang, âm nhạc và các ngôi sao màn ảnh. Vì thế họ chú trọng đến các đề tài này, và viết  về các đe tài đó một cách dí dỏm. Họ không chú trọng đến chính trị hay chính phủ.

Các phóng viên giỏi biết rằng họ phải biết kể chuyện khéo. Nếu họ không trình bầy các tin tức của họ một cách khéo léo thì người đọc sẽ không đọc bài của họ và có thể sẽ mua báo khác. Phẩm chất của người phóng viên giỏi Theo những người tham gia hội thảo thì một người phóng viên giỏi cần có những phẩm chất sau:

* Hỏi nhiều câu hỏi  * Biết cân đối và công bằng * Đáng tin cậy và có trách nhiệm với độc giả  * Lấy tin từ nhiều nguồn tin và kiểm chứng các tin của họ  * Chân thật và không đánh cắp tin của các phương tiện truyền thông khác 

Tất cả đều đúng. Các phóng viên giỏi cũng đều có tính tò mò. Họ luôn luôn muốn biết sự việc xoay vần ra sao, và lúc nào cũng theo dõi tin tức. Họ để ý quan sát. Họ nhận ra những điểm khác thừơng  trên đường phố mà những người khác không để ý.

Họ biết lắng nghe, nhưng nghe một cách thận trọng. Họ không chấp nhận một điều gì đó là đúng chỉ vì giới chức chính quyền nói là đúng. Họ độc lập. Họ không để cho những người khác lợi dụng họ vào lợi ích riêng. Họ tìm biết cả hai mặt của vấn đề và kiểm tra lại xem tin của họ có thực sự chính xác hay không.

Các phóng viên giỏi rất có kỷ luật: Họ không để cho mình bị mất tập trung để có thể viết xong bài kịp với kỳ hạn. Khi có các chướng ngại vật, họ không bỏ cuộc. Họ tìm cách khác để biết sự thật. Họ chỉ viết về sự thật vì đó là điều độc giả của họ muốn biết và cần biết; họ không đưa ý kiến riêng vào trong bài.

Nhiều phóng viên giỏi cũng rất có lòng thương người. Họ khó chịu khi thấy người này áp bức người kia. Họ cảm nhận những thống khổ của những người khác và hiểu những vấn đề của người khác. Họ muốn viết về những vấn đề đó để thế giới biết đến và có biện pháp giải quyết.

Thế nào là tin tức? Công việc của phóng viên là ‘lấy tin’. Nhưng trong một ngày có biết bao nhiêu sự kiện xẩy ra. Không phải tất cả đều đáng tường thuật. Như vậy, những gì là tin tức? Độc giả muốn biết và cần biết những tin như thế nào? Đây là  điều các phóng viên phải quyết định hàng ngày.

Trước khi săn tin về một vấn đề nào đó, họ tự hỏi: ‘đây có phải là chuyện người ta sẽ bàn tán đến hay không?’ và ‘đây có phải là tin họ cần hay không?’ Tin tức là những dữ kiện quan trọng hay đáng để ý, được một số đông người quan tâm. Những tin này khác với những điều thông thường xẩy ra hàng ngày.

Tin tức là những gì khác thường. Một định nghĩa lừng danh về tin tức là: ‘một con chó cắn người không phải là tin, nhưng nếu một người cắn chó thì đó là tin’. Một tin trên trang nhất của nhật báo Bangkok Post  kể lại rằng một người đàn ông bị bắt vì ông đã cắn vào cổ con chó của ông ta. Người này muốn chứng tỏ ông là chủ của con chó. 

Tin tức cũng là những gì ảnh hửơng đến nhiều người. Có thể một trận lụt lớn phá hoại nhà cửa và mùa màng. Có thể giá dầu mỏ tăng, có nghĩa là chạy xe gắn máy sẽ tốn kém nhiều hơn. Thông thường những tin lớn nhất là những gì ảnh hưởng đến một số người đông đảo nhất. 

Đôi khi, tin tức chỉ là những gì những người quan trọng, những người nổi tiếng nói hoặc làm. Các phóng viên theo sát các viên chức tối cao như thủ tướng, tổng thống và ngoại trưởng. Đây là các nhân vật quyền thế vì vậy các ý kiến của họ được tường thuật rộng rãi hơn ý kiến của người dân thường. Một số phóng viên đuổi theo các ngôi sao màn bạc và ca sĩ vì họ biết rằng độc giả của họ chú ý đến đời sống của những người giầu có, nổi tiếng.

Tin tức có tính cách nhất thời. Thông thường, tin tức là những gì xẩy ra hôm nay, không phải từ tháng trước. Độc giả muốn biết về những gì cập nhật nhất, và họ muốn biết càng sớm càng tốt. Nếu có đám cháy lớn xẩy ra trong thành phố, một phóng viên truyền hình phải lập tức tường thuật trong bản tin ngày hôm đó. Một phóng viên báo in phải viết bài cho ấn bản ra sáng hôm sau.

Tin tức là về những cuộc xung đột. Xung đột gây xáo trộn cho cuộc sống hàng ngày. Người ta xung đột với nhau để tranh dành đất đai. Các chính đảng ganh đua với nhau để nắm chính quyền. Các quốc gia xung đột với nhau trong chiến tranh. Tin tức cũng là về các khía cạnh địa phương. Ngừơi đọc muốn biết về các diễn biến xẩy ra ngay tại chỗ hoặc nơi gần chỗ họ sống. Một nhật báo tại Viên Chăn (Lào) chú trọng đến một trận lụt gần Viên Chăn. Báo này không chú ý đến lụt ở Bắc Kinh. Người đọc cũng muốn biết về các diễn biến ảnh hửơng đến những người giống họ. Người Lào để ý đến những gì xẩy ra cho những người Lào khác. Một chiếc máy bay bị rơi ở Trung Quốc có thể không được báo chí Lào tường thuật nhiều. Nhưng nếu có ba người Lào trên máy bay thì đó sẽ là một tin lớn.

Đôi khi tin tức là những gì hữu ích. Có thể là tin về cách kiếm việc làm mới. Hoặc tin về cách tập thể dục để giữ gìn sức khỏe. Rồi còn có các tin chỉ để giải trí. Các tin này gồm có các mẩu chuyện về súc vật, những hành động buồn cười của người này hay người kia, tiến triển của việc quay một cuốn phim mới, và cứ thế.v.v..

Không phải lúc nào cũng định nghĩa được tin tức. Một phóng viên mới vào nghề có thể cảm thấy lúng túng khi chủ biên của anh hay chị ta bảo rằng ‘hãy ra ngòai để đem tin về’. Nhưng với kinh nghiệm, người phóng viên này sẽ có khả năng nhận biết ngay đâu là tin.