5. Bản chất và hiện tượng 

5.1. Khái niệm 

- Bản chất là tổng hợp tất cả những mặt, những mối liên hệ tất nhiên, tương 

đối ổn định bên trong sự vật, quy định sự vận động và phát triển của sự vật.  

- Hiện tượng là biểu hiện ra bên ngoài những mặt, những mối liên hệ của một 

bản chất.  

  - Phạm trù bản chất gắn liền với phạm trù cái chung, nhưng không đồng nhất 

với cái chung. Có cái chung là bản chất, nhưng cũng có cái chung không phải là bản 

chất.  

  - Xét về mặt nhận thức, phạm trù bản chất và phạm trù quy luật là cùng loại 

hay một trình độ nhưng bản chất và quy luật không đồng nhất với nhau. Mỗi quy 

luật thường chỉ biểu hiện một mặt, một khía cạnh nhất định của bản chất. Bản chất 

là tổng hợp của nhiều quy luật. Vì vậy, phạm trù bản chất rộng hơn và phong phú 

hơn quy luật.  

5.2. Quan hệ biện chứng giữa bản chất và hiện tượng  

Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định bản chất và hiện tượng đều tồn tại 

khách quan và có quan hệ biện chứng với nhau.  

5.2.1. Sự thống nhất giữa bản chất và hiện tượng  

Sự thống nhất giữa bản chất và hiện tượng trước hết thể hiện ở chỗ: 

- Bản chất luôn luôn được bộc lộ ra qua hiện tượng, còn hiện tượng là sự 

biểu hiện của bản chất ở mức độ nhất định. Không có bản chất tồn tại thuần túy bên 

ngoài hiện tượng và cũng không có hiện tượng không thể hiện bản chất. Vì vậy, mỗi 

sự vật đều là sự thống nhất giữa bản chất và hiện tượng.  

     - Bản chất và hiện tượng về căn bản phù hợp với nhau. Bởi vậy, mỗi hiện tượng 

là sự biểu hiện bản chất ở mức độ nào đó và bản chất thể hiện ra ở những hiện 

tượng tương ứng. Bản chất nào thì hiện tượng ấy, bản chất khác nhau sẽ bộc lộ ra 

thành những hiện tượng khác nhau. Bản chất thay đổi thì hiện tượng biểu hiện nó 

cũng thay đổi theo. Khi bản chất biến mất thì hiện tượng biểu hiện nó cũng biến mất 

theo.  

  26

5.2.2. Tính chất mâu thuẫn của sự thống nhất giữa bản chất và hiện tượng 

  Bản chất và hiện tượng thống nhất với nhau, nhưng đây là sự thống nhất của 

hai mặt đối lập. Do vậy, không phải bản chất và hiện tượng phù hợp với nhau hoàn 

toàn mà còn bao hàm cả sự mâu thuẫn nhau. Mâu thuẫn này thể hiện ở chỗ: 

- Bản chất phản ánh cái chung tất yếu, cái chung quyết định sự tồn tại và 

phát triển của sự vật, còn hiện tượng phản ánh cái cá biệt. Vì vậy, cùng một bản 

chất có thể biểu hiện ra ngoài bằng vô số hiện tượng khác nhau tùy theo sự biến đổi 

của điều kiện hoàn cảnh. Vì vậy, hiện tượng phong phú hơn bản chất, còn bản chất 

sâu sắc hơn hiện tượng. Bản chất là cái tương đối ổn định, ít biến đổi, còn hiện 

tượng là cái thường xuyên biến đổi.  

  - Bản chất là mặt bên trong ẩn dấu sâu xa của hiện thực khách quan, còn hiện 

tượng là mặt bên ngoài của hiện thực khách quan ấy. Bản chất không được thể hiện 

hoàn toàn ở một hiện tượng mà biểu hiện ở rất nhiều hiện tượng khác nhau. Hiện 

tượng không biểu hiện hoàn toàn bản chất mà chỉ biểu hiện một khía cạnh của bản 

chất, biểu hiện của bản chất dưới hình thức đã biến đổi, nhiều khi là xuyên tạc bản 

chất. 

5.3.  Những ý nghĩa phương pháp luận  

- Bản chất là cái tất nhiên, tương đối ổn định ở bên trong sự vật, quy định sự 

vận động và phát triển của sự vật, còn hiện tượng là sự biểu hiện của bản chất ra 

bên ngoài, là cái không ổn và biến đổi nhanh hơn so với bản chất nên trong nhận 

thức, để hiểu đầy đủ và đúng đắn về sự vật thì không được dừng lại ở hiện tượng mà 

phải đi sâu tìm hiểu bản chất của sự vật và trong hoạt động thực tiễn phải dựa vào 

bản chất chứ không phải dựa vào hiện tượng.  

- Bản chất tồn tại khách quan ở ngay trong bản thân sự vật nên chỉ có thể tìm 

ra bản chất của sự vật ở chính sự vật chứ không thể ở ngoài sự vật. Khi kết luận về 

bản chất của sự vật cần tránh những nhận định chủ quan, tùy tiện. Nhiệm vụ của 

nhận thức nói chung và của khoa học nói riêng là phải vạch ra được bản chất của sự 

vật.  

- Bản chất thể hiện ở các hiện tượng vì vậy để tìm bản chất của sự vật thì 

phải bắt đầu từ việc nghiên cứu hiện tượng, nhưng hiện tượng bao giờ cũng biểu 

hiện bản chất dưới dạng cải biến, nhiều khi là xuyên tạc bản chất, nên trong quá 

trình nhận thức bản chất của sự vật phải xem xét rất nhiều hiện tượng khác nhau, từ 

nhiều góc độ khác nhau nhưng phải biết ưu tiên cho những hiện tượng điển hình 

trong hoàn cảnh điển hình.