Suy nghĩ bằng con mắt tư duy của bạn  

          Nhà khoa học người Mỹ Louis Agassiz là người rất coi trọng chi tiết. Một buổi nọ, có ngườitrợ lý mới đến ra mắt với Agassiz và ông đã để anh ta nghiên cứu tiêu bản lạ của một loài cá. Saukhi hướng dẫn các bước tiến hành, Agassiz đã ra ngoài phòng thí nghiệm và để trợ lý lại mộtmình. Sau nửa giờ xem xét người trợ lý cảm thấy đã tìm hiểu hết mọi thứ muốn biết về tiêu bảnnày nhưng Agassiz chưa quay trở lại. Vài giờ nữa lại trôi qua anh ta hết bực bội, nản lòng và lạitức giận vì đã bị bỏ lại một mình. Để "giết" thời gian anh ta ngồi đếm vây cá, vảy cá và bắt đầulập biểu đồ tiêu bản. Anh nhận ra rằng anh đã quên cách nhìn nhận ban đầu của minh, ngay cảviệc loài các không có mi mắt. Cuối cùng Agassiz quay trở lại phòng thí nghiệm trong sự trôngđợi của nhà nghiên cứu trẻ. Tuy vậy, Agassiz không hài lòng với nhà khoa học trẻ này và yêucầu anh ta tiếp tục nghiên cứu tiêu bản này thêm hai ngày nữa. Rất nhiều năm sau đó nhà khoahọc trẻ này trở nên xuất chúng trong lĩnh vực anh nghiên cứu và đã nói ba này đó là ba ngày thựctập có giá trị nhất mà anh đã từng trải qua.

          Ví dụ nói trên gợi cho ta một số điều về sức mạnh có được khi tập trung tìm tòi quan sát đểnhận ra những tri thức còn ẩn giấu. Sự việc này đề cập đến một dạng trí thông minh về khả năngquan sát mà Howard Gardner nói đến: Spartial intelligence (Trí thông minh về kh ông gian).Điểm cốt lõi của loại trí thông minh này là khả năng lĩnh hội chính xác về thế giới không gian thịgiác và khả năng thực hiện chuyển đổi sự cảm thụ ban đầu về không gian của một người. Đây làloại trí thông minh của kiến trúc sư và dân Sherpa (người Himalay), hay của nhà phát minh vàthợ máy, kỹ sư và người lập bản đồ địa chính. Người có trí thông minh không gian có thể nhìnthấy những điều mà người khác hay bỏ qua dù trong thế giới thực hay ảo. Người ta có thể địnhhình và định dạng những hình ả nh tưởng tượng này thông qua những phương pháp cụ thể nhưvẽ, điêu khắc, xây dựng và sáng chế, hoặc cả bằng cách trừu tượng là xoay tròn hoặc biến đổinhững đối tượng hình ảnh đó bên trong tư duy, suy nghĩ của họ.

            Chương này sẽ đề cập đến một số dạng khác nhau của trí thông minh về không gian và khảo sát một số cách mà nhờ nó - giống như đối với người trợ lý mới nói trên của Agassiz - bạn có thểphát triển năng lực quan sát không gian của mình thông qua việc rèn luyện kiên nhẫn và thốngnhất.

  Có nhìn mới tin  

             Quá trình nhận thức thế giới trực tiếp thông qua thị giác là điểm chính yếu của trí thông minhkhông gian. Mặc dù ngay cả người mù cũng sở hữu năng khiếu (trí thông minh) về xử lý khônggian (ngay đứa bé ba tuổi bị mù cũng biết được quỹ đạo của vật thể trong không trung khi đượcném đi và có thể giải thích rõ ràng được tấm bản đồ), nhưng trong hầu hết các trường hợp, khảnăng nhìn được là bước quan trọng đầu tiên để trí thông minh về không gian phát triển được. Thịlực ở mỗi người là khác nhau nhưng một người với thị lực 20/20 được coi là bình thường. Tuynhiên, có những người sở hữu "cặp mắt của chim ưng" cho phép họ nhìn thấy những vật ởkhoảng cách xa hơn nhiều so với mắt thường. Ví dụ một sinh viên người Đức Veronica Seidernhận biét chi tiết của một người ở khoảng cách xa hơn một dặm. Và như tin đã đưa, một trongcác nhà du hành vũ trụ có thể xác định rõ ràng các ngôi nhà từ điểm cách về mặt trái đất mộttrăm dặm trong suốt quỹ đạo bay của anh ta. Các nhà khoa học gọi trường hợp như thế nàylà Hypereidesis hay cặp mắt siêu tinh tường. 

            Một biểu hiện khác của trí thông minh về không gian lại là khả năng quan sát, đánh giá đặcbiệt đối với những vật ở cự ly gần. Thổ dân Gikwe của bộ tộc Kalahari có thể từ dấu vết của mộtcon linh dương mà phát hiện ra giới tính, kích cỡ, tầm vóc cà tâm tính của con vật đó. Những thợsăn người Eskimo rất chú tâm đến từng chi tiết thay đổi nhỏ của tuyết và băng dưới chân họ bởibất cứ sai lầm nhỏ nhặt nào cũng khiến băng vỡ và họ bị mắc kẹt. Trong nền văn hoá của chúng ta, khả năng nhận biết được điểm đặc thù không gian khôngcòn quan trọng nữa bởi ta đã có các biển báo hiệu, bản đồ, các dạng giao tiếp và thông tin số hoádẫn đường. Ngày nay, chúng ta để tuột khỏi tay những cơ hội lớn trước mắt do chúng ta đã quádựa dẫm lệ thuộc vào trí thông minh về ngôn ngữ học và toán học lô-gíc. 

            Bài thực hành dưới đây giúp bạn phục hồi lại những kỹ năng quan sát đã bị bản thận bạn lãngquên.

  Tập quan sát tinh tường như đôi mắt của thợ săn  

           Hãy đến một nơi nào yên tĩnh, chẳng hạn như: Vườn nhà công viên hay một sốđịa điểm sinh thái nào đó. Bạn hãy dành hẳn một giờ đồng hồ chỉ làm một việclà quan sát môi trường xung quanh. Bạn thực hiện như sau: Tiến hà nh quan sátcảnh vật ở xung quanh bạn càng nhiều càng tốt. Phóng tầm mắt ra xa và nhìnvào những gì ẩn giấu bên trong của thiên nhiên. Quan sát như thế bạn sắp đạtđến khả năng quan sát của thổ dân Kalahari hay thợ săn Eskimo - những ngườicó cảm nhận tinh tế đến từng chi tiết của cảnh vật. Hãy nhìn mọi sự vật bằngđôi mắt "dung hoà", nghĩa là không để ý quá nhiều đến một chi tiết cụ thể nàomà phải quan sát đồng thời tất cả những chi tiết trong tầm quan sát của mắtmình. Hãy quan sát sao cho bạn cảm thấy n hư thể bạn nhìn thấy được cả nhữnggì ở phía sau lưng bạn. 

          Trong thời gian đó, bạn hãy trở lại đúng địa điểm trên vào những dịp khác nhau, lặp lại cáchlàm như trên và hãy để ý xem khả năng quan sát cảnh vật của bạn đã thay đổi như thế nào khibạn có nhiều thời giờ hơn để quan sát .

 Hãy quan sát với một cảm xúc nguyên sơ, trong sáng 

          Các dạng kỹ năng quan sát được miêu tả ở trên có thể đưa đến một dạng khác của nhận thứctrực quan, đó là khiếu thẩm mỹ tinh tế. Đây là loại trí thông minh về không gian của nhữngngười làm nghề trang trí nội thất, nhà thiết kế vườn hoa công viên, nhà mỹ thuật, phi hành giahoặc nhà phê bình nghệ thuật. Những khả năng nghề nghiệp như vậy đòi hỏi phải có sự cảmnhận tinh tế về các yếu tố chính trong việc thưởng thức nghệ thuật, như là các đường nét, sự sắpđặt, khối lượng vật thể, không gian, sự cân bằng, độ tương phản sáng và tối, mức độ cân đối, vậtlàm mẫu và màu sắc sự vật. Những nghệ sĩ nổi tiếng dường như phát triển tài năng thiên về cácyếu tố này. Chẳng hạn trong một buổi phỏng vấn, danh hoạ Picasso đã biểu lộ sự nhạy cảm mãnhliệt đối với màu sắc khi ông thuật lại: "Tôi đi dạo trong khu rừng của lâu đài Fontainebleau. Ởđó, tôi bắt gặp màu xanh của cây cỏ. Tôi đã tìm cách truyền tải được cảm giác này vào trongtranh". Tương tự như vậy, hoạ sĩ người Nga Wassily Kandinsky đã nhớ lại và viết về lần đầu tiênông sử dụng chất liệu nghệ thuật để vẽ như sau:

           Lúc tôi lên 13 hay 14 tuổi gì đó, tôi đã mua một tuýp thuốc vẽ tranh sơn dầu bằng tiền tôi dành dụmđược nhờ bỏ ống từng đồng silinh. Tới tận bây giờ tôi vẫn nhớ rõ những màu sắc lúc được bóp ra khỏituýp thuốc. Khi tôi nắm trong tay tuýp thuốc, dường như tôi cảm thấy trong đó là cả niềm hân hoan, vuimừng lẫn sự trang nghiêm và kỳ ảo, và ngay cả những lần sau đó. Dường như có cả sự vui mừng, sựphóng khoáng, có âm thanh của mất mát, có sức mạnh của sự chịu đựng, nhẫn nhục, sự ngoan cố bẩmsinh, sự mỏng manh dễ vỡ trong cách thức chất liệu vẽ trào ra khỏi tuýp thuốc. Những điều kỳ lạ, đángyêu này chính là do màu sắc tạo nên.

            Với những cảm xúc như thế, người nghệ sĩ đã để lại cho chúng ta các tác phẩm mang dấu ấncả cuộc đời mình. Người nghệ sĩ đánh thức khả năng tri giác trong bản thân mỗi người để có thểthực sự biết cách chiêm ngưỡng các kiệt tác. Kenneth Clark, nhà viết lịch sử mỹ thuật Anh, đãthuật lại cảm giác lần đầu tiên bắt gặp một kiệt tác như vậy khi tham quan triển lãm nghệ thuậtNhật Bản ở London:

            Cuối phòng trưng bày là một dãy bậc thang nhỏ. Chúng tôi mệt mỏi bước lên bậc thang và vào mộtphòng trưng bày khác. Ngay lập tức tôi đã bị xúc động mạnh. Phía bên kia là những bức tranh vẽ các loàihoa đẹp mê hồn đến nỗi tôi đã vấp mạnh vào bậc thang. Tôi thấy mình như lạc vào một thế giới khác. Vàtôi đã phát hiện thấy chính cách sắp x ếp các màu sắc đã tạo ra một sự thể hiện mới, chắc chắn là mớihoàn toàn.

              Cảm giác khi nhìn thấy các bức tranh đẹp mê hồn đã đọng lại sâu đậm trong tâm chí Clark.Ông kể lại rằng 55 năm sau, khi ông được thăm một thánh đường gần Kyoto - Nhật Bản, ông đãnhận ra ngay những bức tranh mà hồi bé ông từng bắt gặp trong triển lãm tại London năm 1910.Hình ảnh đã đọng lại và chỉ những người có khiếu thẩm mỹ tinh tế mới nhận ra được. Bài tậptiếp theo sau đây giúp bạn trau dồi khả năng nhận xét bằng con mắt nghệ của một người nghệ sĩhay nhà phê bình nghệ thuật.

  Tham quan các triển lãm nghệ thuật    

             Bạn hãy đi tham quan các viện bảo tàng hay phòng trưng bày nghệ thuật cánhân tại nơi bạn sống (nếu không thì có thể sử dụng sách lịch sử mỹ thuật cóhình minh hoạ tốt như cuốn History of Art (Lịch sử Mỹ thuật) của Jansen nhưlà một phòng trưng bày nghệ thuật di động). Trong bảo tàng, khi bạn bắt gặpmột tác phẩm nghệ thuật (tranh sơn mài, tranh vẽ, tác phẩm điêu khắc, cắt dán, một bộ sưu tập hay ảnh chụp) hoặc một bộ các tác phẩm mà bạn quantâm đến thì bạn hãy xem xét nó thật cẩn thận. Không cần tập trung nhiềuvào chủ đề của tác phẩm, thay vào đó bạn chú ý đến cách cảm nhận của riêngmình về quá trình làm nên nó. Mở rộng tâm hồn và để bản thân tự cảm thấy ngạcnhiên, bất ngờ như thế nào khi xem tác phẩm. 

             Thử để ý xem mắt bạn tập trung vào đâu và tại sao nó lại bị lôi cuốn từ chi tiết này đến chi tiếtkhác của tác phẩm. Bạn đạt được điều gì khi khảo sát từng phần của tác phẩm? Có phải là mù sắchấp dẫn bạn? Hay cách sử dụng những khoảng trống? Cách pha trộn, kết hợp màu sắc? Hay mộtđiều gì đó bạn không định nghĩa được rõ ràng? 

                Đừng cố phân tích ngay tức khắc những gì bạn thấy mà quan sát những điểm nào gây ra cảmgiác phẫn nộ hay các cảm nhận khác nữa. Giới hạn thời gian tham quan là một giờ, sau đó bạnghi lại những gì đã trải qua khi tham quan hoặc kể lại với người thân về tác phẩm nghệ thuật màbạn đã thấy. Một hoặc hai tháng sau bạn hãy quay lại để xem nhận xét của bạn thay đổi như thếnào hay vẫn như cũ (tiếp tục dành nhiều thời gian để khám phá các tác phẩm khác theo cách nhưthế).

                Trong vài trường hợp, tham quan một bảo tàng và gặp đưựoc bản nguyên gốc của tác phẩm sẽđem lại kết quả bất ngờ thú vị. Trong số những tác phẩm thật sự gây được xúc động hay ấntượng mạnh, thì những kiệt tác cổ điển về hội hoạ, điêu khắc và những công trình kiên trúc nổitiếng là các nguyên nhân có thể gây ra tình trạng đột quỵ, xúc động đột ngột, ngất choáng hoặcgây ảo giác. Đây được gọi là hội chứng Sendhal, tên của nhà văn Pháp ở thế kỷ 19, sau khi ôngđã miêu tả việc ông từng bị choáng ngợp như thế nào với bức tranh treo tường của Florence. Mặcdù tình trạng này rất ít gặp phải nhưng thực tế đó cho ta thấy sức mạnh to lớn của mỹ thuật cóthể đem lại cho tâm hồn con người như thế nào. Đáng chú ý hơn, đó là những kinh nghiệm vềbảo tàng nghệ thuật của bản thân bạn, chúng sẽ để lại trong bạn khả năng quan sát tinh tường vàsự nhạy cảm mỹ thuật sâu sắc.      

  Phát triển năng khiếu nghệ thuật trong con người bạn  

             Đối với phần lớn chúng ta, việc đánh giá được đầy đủ tài năng nghệ thuật của người khác làkhông hề đơn giản. Bản thân chúng ta đều mong muốn trở thành các nghệ sĩ. Hầu hết mọi ngườikhông còn muốn vẽ vời kể từ lúc họ được tám chín tuổi trở lên, sau k hi họ nhận thấy thất bạitrong việc làm cho những bức tranh họ vẽ trông thật hơn. Theo Betty Edwards - tác giả cuốnsách Drawing on the right side of the Brain (Khả năng hội hoạ nằm ở bên phải bộ não conngười): những người mới tập tành vẽ vời đều gặp tình trạng chung như thế vì họ cố gắng vẽ bứcchân dung một người (gồm hai tay, hai chân, một đầu v.v...) thay vì vẽ những gì họ thực sự nhìnthấy trước mắt họ. Thông qua các bài tập được sắp xếp một cách hệ thống, Edwards giúp cho cáchoạ sỹ tiềm năng biết cách sự dụng khả năng tri giác của mình để vẽ một cách rõ ràng và chínhxác hơn. Sau đây là những gì mà bà hướng dẫn các hoạ sỹ thực hiện luyện tập. 

  Vẽ hình lộn ngược  

             Bạn lấy một bức tranh đen trắng từ một tờ báo hay tạp chí mà trong đó cómọt hoặc hai hình người. Lật ngược bức tranh xuống. Tiếp theo, trên một tờgiấy khác bạn hãy vẽ những gì bạn nhìn thấy trong bức tranh đã lộn ngược.Chọn một điểm bất kỳ trên bức vẽ làm điểm bắt đầu. Sau đó sao chép trên tờgiấy của bạn một cách chính xác những gì bạn nhìn thấy, theo từng đường thẳngmột. Tránh tập trung vào việc nhận thức bức tranh. Thay vào đó, nhìn kỹ từngđường thẳng, góc cạnh, hình dạng, các điểm nối, và những đặc điểm khác mà bạnnhận thức đuợc. Không được quay bức tranh hay bức vẽ của bạn lên theo chiềuthuận cho đến khi bạn hoàn tất việc vẽ bức tranh lộn ngược. Trong lúc vẽ đó, bạn sẽ cảm thấy dường như đang vẽ những đường thẳng và các góc rời rạc. Saukhi bạn đã hoàn thành, xoay bức tranh và bức vẽ của bạn theo chiều thuận từdưới lên trên rồi so sánh chúng với nhau. Hãy xem xem bức vẽ của bạn chínhxác như thế nào so với bức tranh gốc.

           Edwards đã đề nghị dùng chung một quy trình thực hiện tương tự để trực tiếp tìm các đặctrưng tri giác đối với một bức vẽ các vật dụng gia đình, vẽ phong cảnh, chân dung người, các vậtthể và hình ba chiều. Bà cho rằng: "Con người cần được dạy cách biết tạm thời đặt sang một bêncác hệ thống ký hiệu và phải tìm xem điều gì thật sự dang diễn ra ở trở mắt". Để có được điềunày, bà khuyên những học sỹ tr ẻ đang tràn đầy khát vọng cần biết cách để ý đến mối quan hệgiữa các thành phần của một đối tượng, chú ý đến những khoảng trống xung quanh các đồ vật.Thỉnh thoảng hãy lần lượt nhắm từng bên mắt lại để làm phẳng những hình ảnh nhìn thấy giốngnhư khi họ v ẽ chúng vào tranh. Mục đích là để chuyển sang một chế độ nhận thức được điềukhiển bởi bán cầu não phải (có vai trò rất lớn đối với sự nhận biết không gian). Trong chế độ Rmodenhư bà đã gọi, mọi sự vật được nhìn trực tiếp, hoàn chỉnh, tự động và ngay lập tức. Phương pháp dạy vẽ của Edwards chỉ là một trong nhiều phương pháp vẽ, song nó được chú ývì đã mang đến những thay đổi ấn tượng trong thể loại vẽ hiện thực. Ở phần sau của chương nàychúng tac sẽ xem xét một kiểu vẽ hoàn toàn khác, giúp tái hiện lại bên ngoài những hình ảnhnằm trong suy nghĩ, nội tâm mà bình thường chúng ta không thấy được. 

  Những hình ảnh bên trong nội tâm  

           Trong khi trí thông minh về không gian được bắt đầu bằng việc nhìn ra thế giới hữu hình bênngoài, sau đó những điều đã được nhìn thấy lại quay trở lại vào trong tư duy của chúng ta vàđược biến đổi như những tri thức mà nhờ nó, chúng ta thực sự bắt đầu đánh giá được mức độtinh tường, sắc sảo của bản thân trong khả năng quan sát. Năng lực tạo ra những hình ảnh trựcquan một cách chủ quan của con người vẫn còn ít được các nhà khoa học biết đến. Nó tượngtrưng cho cách thức chủ yếu mà mỗi cá nhân sử dụng để tạo ra, ghi nhớ và xử lý thông tin. Cácnhà khoa học gọi những hình ảnh rõ nét nhất là hình ảnh eidetic (xuất phát từ một từ Hy Lạp cónghĩa là "gắn liền với hình ảnh"). Những hình ảnh này có chất lượng đến mức gần như nhữngbức ảnh chụp. Những người có khả năng tạo ra hình ảnh trực quan như thế cho biết, họ có thểnhìn thấy rõ được một bức tranh bên trong nội tâm họ về những hình ảnh mà họ trông thấy ở thếgiới thực bên ngoài, sau đó khi nhắm mắt lại, họ có thể quét qua bức tranh đó với những chi tiếtmà họ không trông thấy ở những hình ảnh ban đầu. Trong một cuộc thí nghệm, một cô gái cókhả năng về hình ảnh trực quan eidetic đã được xem nửa bên trái của một bức tranh nổi (thí dụđó là một hình ảnh ba chiều), điều này không đủ tạo ra ảo giác về độ sâu cho một người bìnhthường. Ngày hôm sau cô được xem nốt nửa bên phải của bức tranh, và bằng cách gợi lại hìnhảnh ghi nhớ từ ngày hôm qua trong ký ức, cô gái có thể kết hợp hai nửa bức tranh lại với nhau đểnhận biết được độ sâu của bức tranh.

         Các báo cáo khác nhau về khả năng hình ảnh thị giác eidetic cho thấy rõ rằng, khả năng nàycó thể hỗ trợ con người khi làm các công việc liên quan đến trí nhớ hay trong quá trình suy nghĩđể giải quyết một vấn đề gì đó. Một người đàn ông kể lại việc làm thế nào mà khả năng này giúpích cho anh ta khi còn là một cậu học sinh: "Khi 15 tuổi, trong một kỳ thi, tôi đã "trông thấy"quyển sách hoá học của tôi trong trí nhớ của mình. Tôi mở nó ra trong trí nhớ, lật qua các trangsách, và "chép" lại biểu đồ axit nitric vào bài thi". Rõ nét hơn là câu chuyện của Nikola Tesla,người phát minh ra đèn huỳnh quang và máy phát điện. Bàn về khả năng của Tesla trong việc cóthể hình dung trước đượcnhwngx điều mà ông sẽ phát minh hoặc sáng chế ra, một người đã từngchứng kiến nói: "Tesla có thể tưởng tượng ra trước mắt ông một bức tranh với đầy đủ mọi chi tiết cụ thể, của tất cả các phần trong một chiếc máy. Những hình ảnh đó còn sống động hơn bấtkỳ bản thiết kế nào". Người cộng tác với Tesla quả quyết rằng Tesla có thể hình dung ra các chitiết máy móc của ông tới kích cỡ mười phần nghìn inch, rồi kiểm tra các thiết bị tưởng tượng đótrong đầu bằng cách cho chúng chạy hàng tuần lễ liền và "sau đó thì ông ta sẽ nghiên cứu chúngmột cách kỹ lưỡng hơn về hình dáng bên ngoài".

           Phần lớn những người trưởng thành không thể hình dung ra các hình ảnh cụ thể đến một mứcđộ rõ ràng như thế. Các nhà nghiên cứu đưa ra ý kiến rằng, các hình ảnh eidetic hiếm khi cònxuất hiện và tồn tại ở những người lớn, sau thời kỳ phát triển của tuổi dậy thì (mặc dù nó xảy rakhá thường xuyên ở những đứa trẻ). Theo nhà thần kinh học người Anh W. Gray Walter thì gầnmột phần sáu dân số có khả năng nhìn thấy được những hình ảnh sống động bên trong suy nghĩcủa họ, một phần sáu khác nhìn chung thường không sử dụng các hình ảnh nhìn được trong suynghĩ của họ trừ khi được yêu cầu làm thế, và hai phần ba dân số còn lại "có thể gợi lên trong suynghĩ những mẫu hình ảnh nhìn thấy được khi cần".

            Bài tập sau đây sẽ giúp các bạn xác định xem bạn thuộc nhóm người cụ thể nào nói trên.  

  "Những tấm bưu thiếp" trí tuệ bên trong tư duy nội tâm"  

           Hãy ngồi thật thoải mái vào một chiếc ghế hay nằm trên sàn nhà đề làm bàitập này. Nhắm mắt lại, thở đều đặn trong một hoặc hai phút, sau đó đọc quanhững đề mục trong danh sách bên dưới (hoặc nhờ một người khác đọc dùm bạn).Chờ một lát cho đến khi trong trí tưởng tượng của bạn hình thành được mộthình ảnh rõ nét của mỗi cảnh hoặc sự vật được nhắc đến, sau đó bạn tiếp tụcchuyển sang thực hiện với các hình ảnh tiếp theo. 

  • Phòng ngủ của bạn. 

• Một cái kéo. 

• Một con hà mã màu vàng trong chiếc váy hồng có những chấm màu da cam. 

• Mẹ của bạn ở trên trần nhà.

 • Đường chân trời của một thành phố đô thị lớn. 

• Đáy hồ hay đại dương. 

• Một bức ảnh của Alberl Einstein. 

• Một tấm bản đồ thế giới. 

• Lúc bạn lên bảy tuổi. 

• Một hình vuông màu xanh lá cây, một vòng tròn màu đỏ và một tam giácmàu xanh da trời.        

           Đánh giá mỗi bức ảnh theo các cấp độ từ 0 đến 6 (0 = không có hình ảnhnào; 1 = hình ảnh rất mờ; 2 = hình ảnh mờ; 3 = hình ảnh khá rõ; 4 = hình ảnhrõ; 5 = hình ảnh rất rõ; 6 = hình ảnh rõ như thật). 

         Chắc hẳn bạn sẽ cảm thấy thật khó để hình dung hay tưởng tượng được một trong những cảnhtượng nêu trên, ngay cả khi bạn là một người có trí tưởng tượng tốt. Một số người có khả nănghình dung tốt hơn khi họ được tự do tưởng tượng, sáng tạo ra viễn cảnh của chính họ. Theo mộtnghiên cứu được đúc kết bởi Jerome Singer, giáo sư tâm lý học của trường Đại học Yale, thực tếmọi người đều có ít nhiều trạng thái mộng tưởng. Chính những suy nghĩ mộng tưởng hão huyền đó giúp cho con người ta đối phó với sự căng thẳng, khám phá ra những sự kiện sẽ xảy đến trongtương lai và vượt qua được sự chán nản trong cuộc sống thường ngày. Theo một số người đãtham gia làm thí nghiệm về vấn đề này, khi họ tập trung tinh thần và chủ động để một chút mộngtưởng xen vào trong suy nghĩ khi đang làm các công việc gì đó có tính chất máy móc hoặc cầndùng đến sự tính toán, thì kết quả cho thấy, công việc sẽ hiệu quả hơn và ít buồn ngủ hơn. Bàitập tiếp theo đưa ra cho bạn những tình huống thuận tiện để bạn có thể tạo ra một chút mộngtưởng hữu ích trong quá trình giải quyết công việc và trong cuộc sống của bạn.   

  Sự mộng tưởng trong suy nghĩ  

          Bạn hãy nhắm mắt lại và để trí não được tự do suy nghĩ mông lung. Sau đóhãy chú ý vào bất cứ hình ảnh thị giác nào thoáng hiện qua trong tâm t rí củabạn. Làm như vậy nhiều lần và dần dần bạn sẽ nhận thức được tất cả những ýnghĩ trong nội tâm của bản thân mình. Hãy chú ý đến chất lượng của hình ảnhrõ nét đến mức nào khi bạn đang ở trong trạng thái mộng mơ đó. Bạn hãy đánhgiá mức độ của chúng theo thang giá trị được liệt kê ở trên, xem bạn đạt đếnmức nào? Bạn sử dụng khả năng nhận biết gì trong quá trình mộng tượng của bạn(cảm xúc của bản thân, âm nhạc, ngôn ngữ v.v...). Bạn cứ tiếp tục tưởng tượngthật nhiều nếu bạn muốn, trước khi quay trở lại suy nghĩ về những điều bạn đãbiết. Sau một thời gian, bạn hãy tập trung chú ý nhiều hơn nữa vào nhữngkhoảng thời gian mà tư duy của bạn xuất hiện trạng thái mộng tưởng, trong quátrình bạn làm việc hoặc đang nghỉ ngơi thư giãn.

          Tuy nhiên một số người khác lại có khả năng tưởng tượng tốt hơn khi họ đang nghĩ về mộtvật cụ thể hoặc một vấn đề nào đó. Thợ máy thường tưởng tượng khi họ làm việc với một độngcơ xe hơi. Bác sĩ phẫu thuật sử dụng khả năng tưởng tượng khi họ chữa trị một động mạch chủbị vỡ. Bài tập sau đây sẽ cho bạn một bối cảnh thuận tiện để vận dụng tư duy không gian bachiều của bạn vào mối quan hệ với môi trường xung quanh hàng ngày.

  Luyện tập cách nhìn và quan sát  

           Hãy tưởng tượng bạn có một con mắt thứ 3, như là "con người đi lang thang,có thể nhìn từ mọi phía", nó có thể rời khỏi thân thể của bạn bất cứ lúc nàovà bay đi xem xét mọi sự vật từ tất cả các góc nhìn. Chọn một vật thôngthường như cái ghế tựa, cái bàn, một bộ salon hay một vật nào đó để tiến hànhquan sát. Bước tiếp theo, trong khi ngồi cách xa vật thể quan sát vài bướcchân, bạn hãy dùng con mắt thứ ba của mình để khám phá vật thể ở mọi góc độcó thể nghĩ tới: từ trên nhìn xuống, từ dưới nhìn lên, từ mọi phía, từ cácgóc độ khác nhau, tiến lại gần, ra xa, từ trong ra ngoài, từ ngoài vào trog.Nếu bạn muốn, có thể nhanh chóng phác hoạ các điểm nhìn thấy được lên một tờgiấy. Sau khi hoàn tất việc đó, đứng dạy và đặt mình ở hướng khác để bạn cóthể thực sự nhìn thấy vật thể ở các góc nhìn này. Hãy so sánh những gì bạnnhìn được trong trí tưởng tượng với những gì bạn thực sự trông thấy. Bạn xemđộ chính xác khi nhìn bằng trí tưởng tượng đạt đến mức nào? Hãy làm tương tựquá trình như vậy với một số vật thể khác.

  Tư duy trực quan  

             Một trong những hiệu quả của trí óc tưởng tượng là sự kích thích khả năng sáng tạo và sự traudồi các quá trình tư duy phức tạp. Theo Rudolf Arnheim, giáo sư danh dự về tâm lý và nghệthuật ở Đại học Harvard, thực tế tất cả mọi quá trình tư duy - thậm chí viển vông và trừu tượngnhất - đều có thể nhìn thấy được về bản chất. Chẳng hạn ông nhận xét quá trình tư duy của nhàtâm lý học E B Titchener ở thế kỷ 19, người đã từng tuyên bố hình dung ra khái niệm "ý nghĩa" như một cái đầu màu xanh xám của một loại xẻng, có một chút màu vàng phía trên (có lẽ là mộtphần cả cái cán) và vừa xúc vào một đống tối tăm đầy những thứ có vẻ như được làm bằng nhựa.

             Xác thực hơn là những bức tranh về trí tưởng tượgn của một số người có tư duy xuất sắc,những người này đã dùng hình ảnh trực quan như một công cụ để làm ra những công trình lớntrong suốt cả cuộc đời. Ba các nhân mà có lẽ đã có ảnh hưởng lớn nhất tới tư tưởng của thế kỷ 20- Albert Einstein, Charles Darwin và Sigmund Freud - cả ba người đã dùng hình ảnh trực quanđể phát triển các học thuyết vĩ đại của họ. Những ghi chép của Darwin phản ánh một niềm đammê không biết mệt mỏi của ông với những hình ảnh cây cối. Biểu tượng này có vẻ như rất quantrọng trong việc giúp ông hình tượng hoá thuyết tiến hoá. Ở một trong những ghi chép của ông(cùng với phác hoạ của một cái cây), Darwin đã viết: "Sự hiện diện có tổ chức của các sinh vậtđược sắp xếp giống như một cái cây, chia cành nhánh một cách bất thường, giống như nhữngcành cây khô, dâm chồi rồi chết đi trong khi chồi non sinh ra ". Tương tự như vậy, ở tuổi mườisáu Albert Einstein đã nhận được một trong những cảm hứng chủ yếu cho thuyết tương đối củaông, khi ông tưởng tượng ra một thứ có vẻ giống như đường đi của những tia sáng. Còn SigmundFreud đã chứng minh những học thuyết của bản thân ông một phần là nhờ vào hình ảnh của mộthòn đảo nhô lên từ mặt biển - như là một phép ẩn dụ mối quan hệ giữa cái tôi với tiềm thức.

           Những hình ảnh này tượng trưng cho giản đồ kinh nghiệm hoặc "bản đồ tư duy", chúng giúpđịnh hướng cho sự phát triển suy nghĩ của những thiên tài trong khoảng thời gian nhiều năm.Nhà tâm lý học Howard Gruder gọi những bức hoạ nội tâm này là: "Hình ảnh của một tầm kiếnthức rộng" và đưa ra giả thuyết rằng những nhà tư tưởng lớn có thể có bốn hay năm những hìnhảnh này trong đời, so với xấp xỉ 600 hình ảnh cụ thể (không phải dạng "hình ảnh của tầm kiếnthức rộng") mà một nhà tư duy tốt có thể tưởng tượng được trong một giờ làm việc ngiêm túc.Hầu hết chúng ta đều ghi nhớ được những tấm bản đồ tư duy trực quan ở đâu đó với một mức độnhỏ đáng kể so với mức nói trên, tuy nhien chúng rất quan trọng đối với mỗi cá nhân trong việcgiúp ta định hướng được thế giới bên ngoài. Những giản đồ tưởng tượng này được chúng ta tiếpthu và cho chúng ta biết cách làm những công việc vẫn diến ra hàng ngày, chẳng hạn như làm thếnào để đi từ nhà đến nơi làm việc, cách vặn lại cái nút điều chỉnh nào khi hệ thống ống nước cầnphải sửa chữa, hoặc làm thế nào để chơi một trò chơi đơn giản như cờ vua hay cờ đam. 

            Các giản đồ trực quan mà chúng ta nhớ được trong đầu thường rất sơ sài, giống như nhữngtấm bản đồ thời Trung cổ miêu tả hình ảnh của những con rồng thấp thoáng, lẩn quất đâu đó bênlề của thế giới hiện thực đã biết. Bức hoạ nổi tiếng của Saul Steinberg cho ta thấy được quanđiểm về thế giới của một người New York, trong đó người Mahatta chiếm hầu hết phần lớn bứctranh, phần còn lại của thế giới chỉ được minh họa một cách thưa thớt, rải rác. Điều đó chứng tỏrằng bản đồ kinh nghiệm trong trí não thường phản ánh quan điểm của cá nhân. Bài tập tiếp theođây sẽ giúp bạn kiểm tra, khảo sát một số bản đồ trực quan không gian mà bạn có thể nhớ vàmang theo chúng trong tư duy nhưng thậm chí lại không biết đến chúng. 

  Những bản đồ tư duy  

            Hãy tập luyện để tạo nên một bản phác hoạ bên trong trí óc đối với mỗi sựvật, sự việc được nêu ra dưới đây. Bạn đừng bận tâm tới sự rõ nét của hìnhảnh hay việc cần làm điều gì đó để cho người khác biết. Mặt khác, bạn hãy thunạp càng nhiều thông tin càng tốt để hình dung ra bản vẽ trong trí óc của bạn(phải tránh nhìn vào những thứ liên quan cho đến khi bạn kết thúc công việcnày). 

• Sơ đồ những nhà hàng xóm ở ngay sát nhà bạn (trong phạm vi bán kính 3nhà). 

• Sàn ngôi nhà hay căn hộ của bạn. 

• Bức tranh nói về khái niệm dân chủ. 

• Sơ đồ bên trong cơ thể con người. 

• bản đồ thế giới và tất cả các châu lục. 

• Sơ đồ bên trong chiếc máy giặt. 

           Bạn có thể kiểm tra lại những ý tưởng trực giác nói trên của mình bằngviệc nhìn vào những vật thể như: Bản đồ thành phố mà bạn sống, xem quả địacầu, sàn nhà của bạn, một cuốn sách giải phẫu, cuốn sách về VisualThinking (Tư duy trực quan), những thứ thể hiện các mặt khác nhau của môt nền"dân chủ" hoặc một cuốn sách miêu tả quá trình làm việc bên trong của các cỗmáy chẳng hạn như quyển The way thing works (Cách thức vận hành của sự vật).Bức vẽ trong trí óc của bạn đã mách bảo cho bạn điều gì về thế giới bênngoài? Chúng có cho bạn biết trí não của bạn làm việc như thế nào không? Hãycùng bạn bè thực hiện bài tập này và so sánh kết quả xem thế nào. 

  Các bản phác họa trong tư duy  

           Những kiểu hình ảnh phác hoạ mà bạn đã thực hiện ở trên là những bức hình có bản chất nhưdạng biểu đồ - chúng là những phác hoạ nhanh, giúp mở ra bức tranh bên trong của sự vật. Rấtnhiều cá nhân kiệt xuất thế giới, trong đó có Leonardo de Vinci, Thomas Edison và Henry Fordthường xuyên giữ bên mình những quyển sổ ghi chứp hoặc những quyển nhật ký, phác hoạ lạinhững tư duy, suy nghĩ trực quan đến với họ từ trong cuộc sống hàng ngày. Các "phác thảo banđầu" trong sổ tay của Leonardo được người ta coi như những bức tranh hoàn hảo, nhưng đối vớiông các bức phác thảo đó mang ý nghĩa là những công cụ mà nhờ chúng, ông có thể giải quyếtđược các vấn đề khó khăn gặp phải trong khi vẽ thiết kế hoặc trong quá trình sáng tạo ra một thứgì mới.

              Robert McKim chuyên gia thiết kế cho hãng Former Stanford khuyên rằng tất cả những nhàtư tưởng đang mong muốn có được tư duy trực quan tốt thì hãy sử dụng một vài cuốn sổ ghi lạinhững bản phác hoạ, hoặc sử dụng nhật ký ý tưởng để thường xuyên lưu lại những suy nghĩ vàhoạt động trí tuệ trong lĩnh vực tư duy không gian diễn ra trong trí óc của họ, đối với những sựkiện diễn ra trong cuộc sống hàng ngày.

             Khi mô tả một quá trình mà những các nhân có trí thông minh không gian ở mức độ caothường làm để ghi lại các suy nghĩ của họ, Robert McKim đã đưa ra lời chỉ dẫn như sau: "Họ -những người tư duy bằng hình ảnh thực hiện rất nhiều thao tác vẽ và phác hoạ, họ sử dụng việcvẽ để khảo sát và phát triển những ý tưởng sáng tạo của bản thân. Việc tìm kiếm và hình thànhnên ý tưởng mới không phải là một quá trình tĩnh, cũng không phải là hoạt động chỉ có "mộthình ảnh duy nhất". Những các nhân này còn vẽ rất nhanh (vì những ý tưởng trong suy nghĩ hiếmkhi duy trì được lâu; chúng luôn biến đổi và thậm chí còn biến mất ngay khi xuất hiện). Trong cảhai trường hợp là khám phá và phát triển ý tưởng, các nhà sáng tạo ý tưởng nhờ hoạ cũng sửdụng rất nhiều cách diễn đạt bằng các hình tượng khác nhau".

           McKim khuyên rằng nên sử dụng một số hình tượng sau đây để ghi trong sổ tay đồ hoạ, như:các đồ thị, các biểu đồ, các đồ thị dạng cột, các hình khối không gian, hình vuông, các nhân vậthoạt hình, các biểu đồ dạng cây, các bản đồ, các bức vẽ nguệch ngoạc, các thiết kế, các bức ảnh.Như thế, nội dung ghi chép có thể được viết trên một quyển sổ nhật ký tiêu chuẩn hay bất kỳ mộtcuốn sổ ghi nào đó, không cần phải đóng trang, hoặc cũng có thể được lưu giữ lại trên các tấmthẻ có đánh số, thậm chí chỉ trên một cuộn giấy gói hàng. Điều này sẽ kích thích cho dòng chảy ýtưởng trong bạn được tuôn trào mạnh mẽ. 

            Những nhà tư duy về không gian cũng nên xem xét làm việc thử bằng các ý tưởng tư duy củahọ trong không gian ba chiều. James Watson và Francis Crick đã làm cả thế giới ngạc nhiên vàgiành được giải thưởng Nobel năm 1962 khi họ khám phá ra cấu trúc đường xoắn ốc của phân tửDNA bằng cách sử dụng kiểu hình ảnh không gian ba chiều cỡ lớn như một công cụ để tư duy vàsáng tạo. Những nhà thiết kế của hãng General Motors và NASA thường tạo ra những mô hìnhxe ô tô và phi thuyền không gian đòi hỏi có sự phức tạp và tỉ mỉ cao độ, chỉ bằng chất liệu rẻ tiềnlà bìa cứng. Điều này đã giúp họ tiết kiệm được hàng triệu đô la trong các tài khoản chi phí dànhcho phát triển công nghệ. Bạn cũng có thể tạo ra một phòng thí nghi ệm tư duy bằng hình ảnhkhông gian cho riêng mình tại nhà, bằng cách dùng các nguyên vật liệu rẻ tiền như bìa cứng hoặcbọt xốp để làm những mô hình và các vật mẫu thu nhỏ; những vỏ chai nước ngọt bằng nhựa rấtbình thường và những chiếc ghim giấy; những c hiếc cán của các vật dụng thông thường vẫnđược làm ra để bán trên thị trường (như cán chổi, cán ô, cán gương) và các dạng hình khối khácdùng để kết nối chúng lại; những chiếc hộp thừa có nhiều hình dáng khác nhau và cả những mẩuđầu thừa đuôi thẹo đủ mọi chất liệu và nguồn gốc khác nhau (như là dây, băng ghi âm, hình khối,tuýp thuốc đánh răng, đất nặn, dây thép, gỗ vụn, nẹp cao su, hộp thiếc, giấy thừa hoặc những thứbỏ đi khác có thể tận dụng được). Phải kể thêm đến sức mạnh của các công nghệ hiện đại trongviệc hỗ trợ cho những ý tưởng sáng tạo thuộc loại tư tưởng không gian. Nền công nghiệp máytính đã mở ra khả năng rất lớn cho những nhà sáng tạo ý tưởng về không gian, thông qua cáccông cụ hỗ trợ đồ hoạ như phần mềm ứng dụng CAD (Hỗ trợ thiết kế bằng máy tính), phần mềm"Vẽ và tô màu", chương trình tương tác giữa người sử dụng và máy tính bằng hình ảnh, cùngnhiều kỹ thuật nổi bật khác.  

  Những ảnh hưởng của nền văn hoá hiện đại đến sự phát triển trí thôngminh không gian   

           Bất chấp sự ra đời của hàng loạt các công cụ xử lý hình ảnh không gian bằng công nghệ cao,nền văn hoá của chúng ta hiện nay vẫn đang quá chú trọng tới ngôn ngữ học và các tư duy logicvề toán học trong việc phát triển các sản phẩm mới. Giáo sư sử học Eugene S.Ferguson thuộctrường Đại học Delaware đã chỉ ra rằng các chương trình đào tạo kỹ sư trong các trường đại họccủa chúng ta đang tăng lên về mặt số lượng và tăng cường khả năng phân tích về mặt toán học,mà bỏ quên mất việc sử dụng trí tưởng tượng và hình ảnh. Ông phát biểu rằng tình trạng ấy đãdẫn đến kết quả là: "Ngày nay chúng ta có thể phải chúng kiến nhiều điều ngốc nghếch. Đó là cáigiá phải trả cho những việc chúng ta đã làm trong hệ thống đào tạo các chuyên gia kỹ thuật".Một ví dụ thực tế là sai lầm về tư duy không gian có thể đã xuất hiện, gây ra thảm hoạ của tàu vũtrụ con thoi. Rõ ràng, có nhiều người đã không thừa nhận sai lầm trong khâu thiết kế kiểu dáng,dẫn tới khả năng của con tàu không đáp ứng được trong điều kiện thời tiết lạnh giá và vì thế đãxảy ra rò rỉ nhiên liệu, dẫn đến việc phát nổ và phá huỷ hoàn toàn con tàu vũ trụ. Chỗ rạn nứt đóđã được các nhà chuyên môn thông thạo về hình học không gian phát hiện nhưng sau đó lại bịgạt bỏ bởi những định hướng về phân tích toán học và những mưu đồ chiếm lĩnh uy tín chính trịcủa những người giám sát, họ có lẽ đã không hình dung ra được những hậu quả ghê gớm của sailầm này.

         Nếu bạn là người có khả năng đặc biệt về trí thông minh không gian thì có lẽ bạn cảm thấynền văn hoá này có vẻ như định kiến và bất công với cuộc đời của bạn. Bạn có thể mất nhiềunăm học ngôn ngữ trong các trường học, ở đó các thầy cô giáo dành rất ít quan tâm tới những thứmà bạn có khả năng làm rất tốt. Hiếm khi bạn nhận được cơ hội để bộc lộ khả năng sáng tạobằng hình ảnh của mình hoặc được diễn đạt suy nghĩ của bạn thông qua các bức học hay biểu đồ.Mẫu người hay mơ mộng tiêu biểu suy nghĩ có vẻ giống như người lười nhác và không có mục đích nhất định. Điều này dù có đúng đối với người hay mơ mộng và những người khác có tưduy trực quan - hình hoạ tốt trong xã hội chúng ta đi nữa, thì họ cũng chính là những người sẽlàm cho chúng ta thấy được những sáng tạo mới có khả năng xuất hiện trong cuộc sống khi loàingười chúng ta đang tiến vào thế kỷ XXI.

25 cách phát triển trí thông minh không gian

   *Bạn hãy sử dụng những cuốn từ điển bằng hình ảnh, chơi trò tic-tac-toe trong không ganba chiều hoặc những trò chơi khác có sử dụng tư duy về hình ảnh không gian. 

• Hãy chơi trò xếp hình, trò chơi rubic, trò mê cung hoặc các trò chơi khác về không gian. 

• Mua những chương trình phần mềm đồ hoạ và tập sáng tạo ra những kiểu thiết kế củariêng mình trên máy tính. Tập vẽ, tô màu và tưởng tượng ra những hình ảnh đó bằng cáchsử dụng phần mềm máy tính. 

• Học cách chụp ảnh và sử dụng máy quay phim để ghi lại những hình ảnh hoặc khônggian mà bạn thấy ấn tượng. 

• Hãy mua máy quay, máy ghi hình và tự sáng tạo ra những bộ phim mang chủ đề về cáchoạt động diễn ra trong cuộc sống hàng ngày. 

• Xem các bộ phim và chương trình vô tuyến truyền hình, đồng thời để ý tìm hiểu cách sửdụng ánh sáng, cách di chuyển máy quay, cách bố trí màu sắc và các thành phần khác cóliên quan đến quá trình tạo dựng hình ảnh. 

• Bạn thử trang trí lại bên trong ngôi nhà của bạn hoặc làm đẹp lại phong cảnh bên ngoàingôi nhà bạn.• Hãy tạo ra một thư viện riêng của bạn để lưu lại những hình ảnh mà bạn yêu thích khixem các tờ tạp chí và báo. 

• Học và rèn luyện những kỹ năng định hướng trong các cuộc đi dã ngoại ngoài thiênnhiên. 

• Nghiên cứu về môn hình học. 

• Bạn hãy tham gia các lớp học vẽ, điêu khắc, học tô màu, chụp ảnh, quay phim, thiết kế đồhọa, hoặc một vài lớp học nghệ thuật về hình hoạ khác tại các trường đại học hoặc nhữngtrung tâm hướng nghiệp ở địa phương bạn sinh sống.

 • Học một ngoại ngữ mang tính tượng hình nào đó, chẳng hạn như tiếng Trung Quốc. 

• Hãy sử dụng các ý tưởng, tư duy trong không gian ba chiều của bạn vào công việc sángtạo hoặc các dự án khác nào đó. 

• Học tập cách sử dụng và cách diễn đạt bằng hệ thống các biểu đồ, cấu trúc hình cây, cácsơ đồ và những kiểu cấu trúc biểu đạt bằng hình ảnh khác. 

• Mua một quyển từ điển bằng hình ảnh và sử dụng nó để tìm hiểu xem các thiết bị máymóc thông thường và các đối tượng khác hoạt động như thế nào. 

• Hãy thử khám phá khoảng không xung quanh bạn bằng cách bịt mắt lại và để một ngườikhác hướng dẫn bạn đi quanh ngôi nhà hoặc khoảng sân nhà của bạn.

 • Luyện tập cách tìm kiếm, phát hiện ra những hình ảnh và cảnh tượng trong các đám mây,từ những vết nứt trên tường hoặc trong những bối cảnh nhân tạo hay tự nhiên tương tựkhác. 

• Tập phát triển kỹ năng sử dụng hình ảnh và biểu tượng để ghi lại những điều cần lưu giữ(sử dụng các mũi tên, vòng tròn, các hình sao, hình xoắn ốc, các mã màu, những bứctranh và các kiểu tượng hình khác). 

• Gặp gỡ với các kỹ sư cơ khí, những kiến trúc sư, các họa sĩ hoặc nhà thiết kế để xemcách họ vận dụng khả năng không gian trong công việc của họ như thế nào. 

• Dành một khoảng thời gian nhất định để tham gia thực hiện các hoạt động nghệ thuậtcùng với gia đình hay bạn bè của bạn. 

• Hãy nghiên cứu, khảo sát bản đồ về thị trấn và đất nước của bạn, sơ đồ các tầng trongngôi nhà của bạn và các hệ thống miêu tả hình ảnh khác. 

• Xây dựng lên các cấu trúc, hình khối khác nhau bằng cách sử dụng bộ đồ chơi xếp hình,các loại đất nặn, các khối không gian hoặc các vật thể lắp ráp khác trong không gan. 

• Nghiên cứu về các hiện tượng gây ảo giác quang học (chẳng hạn chúng có trong quyểnsách về các câu đố, tại các bảo tàng khoa học hay trong các thứ đồ chơi bằng cách gây ảogiác thị giác...).• Bạn hãy thuê, mượn, hoặc mua lấy các băng video có tên "Hướng dẫn thực hiện" mô tảvề những khu vực đặc biệt mà bạn quan tâm, yêu thích. 

• Hãy phối hợp với người khác để tiến hành vẽ, chụp ảnh và lập ra những biểu đồ trong cácvăn bản, các dự án và trong các buổi trình diễn giới thiệu một vấn đề nào đó.