Chương III

Đảng lãnh đạo cuộc kháng chiến chống thực

dân pháp và can thiệp mỹ (1945 - 1954)

I. Lãnh đạo xây dựng và bảo vệ chính quyền, chuẩn bị

kháng chiến trong cả nước (1945 - 1946)

1. Hoàn cảnh lịch sử nước ta sau Cách mạng Tháng Tám và chủ

trương kháng chiến, kiến quốc của Đảng

Sau Cách mạng Tháng Tám, chính quyền nhân dân vừa mới được thành lập đã

phải đương đầu với những khó khăn, thử thách rất nghiêm trọng. Đất nước bị các thế

lực đế quốc, phản động bao vây và chống phá quyết liệt.

Cuối tháng 8 - 1945, theo thoả thuận của Đồng minh ở Hội nghị Pốtxđam

(Posdam), gần 20 vạn quân của chính phủ Tưởng Giới Thạch ồ ạt kéo vào nước ta từ vĩ

tuyến 16 trở ra làm nhiệm vụ giải giáp quân đội Nhật. Theo chúng là lực lượng tay sai

phản động trong hai tổ chức "Việt quốc" (Việt Nam quốc dân Đảng) và "Việt cách"

(Việt Nam cách mạng đồng minh hội). Vào Việt Nam, quân Tưởng Giới Thạch còn ráo

riết thực hiện âm mưu tiêu diệt Đảng ta, phá tan Việt Minh, đánh đổ chính quyền cách

mạng, lập chính quyền phản động tay sai của chúng. Đằng sau quân Tưởng là đế quốc

Mỹ đang nuôi dã tâm đặt Đông Dương dưới chế độ "uỷ trị", một trá hình của chế độ

thuộc địa kiểu mới của Mỹ.

Phía Nam vĩ tuyến 16, quân đội Anh với danh nghĩa quân Đồng minh giải giáp

quân đội Nhật đã đồng loã và tiếp tay cho thực dân Pháp quay lại Đông Dương. Ngày

23-9-1945, được quân Anh giúp sức, thực dân Pháp nổ súng đánh chiếm Sài Gòn, mở

đầu cuộc xâm lược nước ta lần thứ hai.

Trên đất nước ta lúc đó còn có khoảng 6 vạn quân Nhật đang chờ giải giáp. Một

số quân Nhật đã thực hiện lệnh của quân Anh, cầm súng cùng với quân Anh dọn đường

cho quân Pháp mở rộng vùng chiếm đóng ở miền Nam.

Lúc này, các tổ chức phản động "Việt quốc", "Việt cách", Đại Việt ráo riết hoạt

động. Chúng dựa vào thế lực bên ngoài để chống lại cách mạng. Chúng quấy nhiễu, phá

rối, cướp của, giết người, tuyên truyền, kích động một số người đi theo chúng chống lại

chính quyền cách mạng và đòi cải tổ Chính phủ lâm thời và các bộ trưởng là đảng viên

cộng sản phải từ chức. Chúng lập chính quyền phản động ở Móng Cái, Yên Bái, Vĩnh

Yên. Chưa bao giờ trên đất nước ta có mặt nhiều thù trong, giặc ngoài như lúc này.

74

Trong lúc đó, ta còn phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng về kinh tế,

xã hội. Nạn đói ở miền Bắc do Nhật, Pháp gây ra chưa được khắc phục. Ruộng đất bị bỏ

hoang. Công nghiệp đình đốn. Hàng hóa khan hiếm, giá cả tăng vọt, ngoại thương đình

trệ. Tình hình tài chính rất khó khăn, kho bạc chỉ có 1,2 triệu đồng, trong đó quá nửa là

tiền rách. Ngân hàng Đông Dương còn nằm trong tay tư bản Pháp. Quân Tưởng tung

tiền quốc tệ và quan kim gây rối loạn thị trường. 95% số dân không biết chữ, các tệ nạn

xã hội do chế độ cũ để lại hết sức nặng nề.

Trong những năm đầu sau Cách mạng Tháng Tám, nước Việt Nam Dân chủ Cộng

hoà chưa có nước nào công nhận và đặt quan hệ ngoại giao với Chính phủ ta. Đất nước

bị bao vây bốn phía, vận mệnh dân tộc như "ngàn cân treo sợi tóc". Tổ quốc lâm nguy!

Trước tình hình đó, Đảng ta do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu đã tỉnh táo và

sáng suốt phân tích tình thế, chiều hướng phát triển của các trào lưu cách mạng trên thế

giới và sức mạnh mới của dân tộc làm cơ sở để vạch ra chủ trương và giải pháp đấu

tranh giữ vững chính quyền, bảo vệ nền độc lập tự do.

Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, uy tín và địa vị của Liên Xô được nâng cao trên

trường quốc tế. Phong trào cách mạng giải phóng dân tộc có điều kiện phát triển, trở

thành một dòng thác cách mạng. Phong trào dân chủ và hòa bình cũng đang vươn lên

mạnh mẽ. ở trong nước, chính quyền nhân dân của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà

đã được kiến lập có hệ thống từ Trung ương đến cơ sở. Nhân dân lao động đã làm chủ

vận mệnh của dân tộc. Lực lượng vũ trang nhân dân đang phát triển. Toàn dân tin tưởng

và ủng hộ Việt Minh, ủng hộ Chủ tịch Hồ Chí Minh. Dưới sự lãnh đạo khéo léo của

Đảng, của Hồ Chí Minh - vị lãnh tụ tối cao của dân tộc, toàn dân, toàn quân đoàn kết

một lòng trong mặt trận dân tộc thống nhất, quyết tâm giữ vững nền độc lập tự do của

dân tộc.

Sau ngày tuyên bố độc lập, Chính phủ lâm thời đã nêu ra những việc cấp bách

nhằm thực hiện ba nhiệm vụ lớn: diệt giặc đói, diệt giặc dốt, diệt giặc ngoại xâm. Ngày

25-11-1945, Ban Chấp hành Trung ương ra Chỉ thị Kháng chiến kiến quốc. Chỉ thị nhận

định tình hình thế giới và trong nước, chỉ rõ những thuận lợi cơ bản và những thử thách

lớn lao của cách mạng nước ta. Trung ương Đảng xác định: Tính chất của "cuộc cách

mạng Đông Dương lúc này vẫn là cuộc cách mạng dân tộc giải phóng"1. Cuộc cách

mạng ấy chưa hoàn thành vì nước ta chưa hoàn toàn độc lập. Khẩu hiệu của ta lúc này

vẫn là "Dân tộc trên hết, Tổ quốc trên hết". Phân tích âm mưu của các đế quốc đối với

Đông Dương, Trung ương nêu rõ "kẻ thù chính của ta lúc này là thực dân Pháp xâm

lược, phải tập trung ngọn lửa đấu tranh vào chúng"2. Vì vậy phải "lập Mặt trận dân tộc

thống nhất chống thực dân Pháp xâm lược"3; mở rộng Mặt trận Việt Minh nhằm thu hút

mọi tầng lớp nhân dân; thống nhất Mặt trận Việt - Miên - Lào; kiên quyết giành độc lập

- tự do - hạnh phúc cho dân tộc.

1, 2, 3, 4. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t.8, tr. 26-27.

75

Chỉ thị Kháng chiến kiến quốc nêu ra nhiệm vụ chủ yếu của nhân dân cả nước ta

lúc nay là "củng cố chính quyền, chống thực dân Pháp xâm lược, bài trừ nội phản, cải

thiện đời sống cho nhân dân"4. Để thực hiện các nhiệm vụ đó Trung ương đề ra các

công tác cụ thể:

Về nội chính: xúc tiến việc bầu cử Quốc hội, thành lập chính phủ chính thức, lập

Hiến pháp, củng cố chính quyền nhân dân.

Về quân sự: động viên lực lượng toàn dân, kiên trì kháng chiến, tổ chức và lãnh

đạo cuộc kháng chiến lâu dài.

Về ngoại giao: kiên trì nguyên tắc "bình đẳng tương trợ", thêm bạn bớt thù, thực

hiện khẩu hiệu "Hoa - Việt thân thiện" đối với quân đội Tưởng Giới Thạch và chủ

trương "độc lập về chính trị, nhân nhượng về kinh tế" đối với Pháp.

Chỉ thị Kháng chiến kiến quốc đã giải quyết kịp thời những vấn đề quan trọng về

chỉ đạo chiến lược và sách lược cách mạng khôn khéo trong tình thế vô cùng hiểm

nghèo của nước nhà.

2. Xây dựng chế độ dân chủ cộng hoà và tổ chức kháng chiến ở miền

Nam

Để sự nghiệp kháng chiến kiến quốc giành được thắng lợi, nhiệm vụ trung tâm là

củng cố chính quyền nhân dân. Ngay từ những ngày đầu, Đảng đã chú trọng lãnh đạo,

xây dựng nền móng của chế độ dân chủ mới, xóa bỏ toàn bộ tổ chức bộ máy chính

quyền thuộc địa, giải tán các đảng phái phản động...

Trong hoàn cảnh vô cùng phức tạp, bọn đế quốc phản động ra sức ngăn trở, quấy

phá, Đảng kiên quyết lãnh đạo, tổ chức cuộc tổng tuyển cử ngày 6-1-1946 để nhân dân

tự mình chọn lựa bầu những đại biểu chân chính của mình vào Quốc hội, cơ quan quyền

lực nhà nước cao nhất của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Ngày 2-3-1946, Quốc hội

họp kỳ thứ nhất đã bầu Hồ Chí Minh giữ chức Chủ tịch Chính phủ và trao quyền cho

Người lập chính phủ chính thức - Chính phủ liên hiệp kháng chiến. Tại kỳ họp thứ hai

(tháng 11-1946), Quốc hội đã thông qua Hiến pháp của nước Việt Nam Dân chủ Cộng

hoà. Quyền làm chủ nước nhà, quyền và nghĩa vụ của mọi công dân được ghi nhận

trong Hiến pháp. Nhân dân cũng đã khẩn trương bầu Hội đồng nhân dân và Hội đồng

nhân dân đã bầu Uỷ ban hành chính các cấp.

Đảng chỉ đạo tích cực phát triển các đoàn thể yêu nước. Mặt trận dân tộc thống

nhất được mở rộng, đưa đến sự ra đời của Hội Liên hiệp quốc dân Việt Nam (tháng 5-

1946) gọi tắt là Liên Việt. Các tổ chức quần chúng được củng cố, mở rộng thêm: Tổng

Liên đoàn Lao động Việt Nam, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam... lần lượt ra đời. Đảng

Xã hội Việt Nam được thành lập nhằm đoàn kết những trí thức yêu nước Việt Nam.

Đảng ta coi trọng việc xây dựng và phát triển công cụ bảo vệ chính quyền cách mạng

như quân đội, công an. Lực lượng vũ trang tập trung được phát triển về mọi mặt. Cuối

76

năm 1946, lực lượng quân đội thường trực mang tên Quân đội quốc gia Việt Nam có 8

vạn người. Việc vũ trang quần chúng cách mạng, quân sự hoá toàn dân được thực hiện rộng

khắp.

Cùng với việc xây dựng chính quyền nhân dân, Đảng và Chính phủ phát động thi

đua sản xuất; động viên nhân dân tiết kiệm giúp nhau chống giặc đói; thực hiện bãi bỏ

thuế thân và các thứ thuế vô lý khác của chế độ thực dân; tiến hành tịch thu ruộng đất

của đế quốc, Việt gian chia cho nông dân nghèo, chia lại ruộng đất công một cách công

bằng, hợp lý; giảm tô 25%, giảm thuế, miễn thuế cho nông dân vùng bị thiên tai; chủ

trương cho mở lại các nhà máy do Nhật để lại, tiến hành khai thác mỏ, khuyến khích

kinh doanh... Đảng đã động viên nhân dân tự nguyện đóng góp cho công quỹ hàng chục

triệu đồng và hàng trăm kilôgam vàng, nền tài chính độc lập từng bước được xây dựng.

Đảng đã vận động toàn dân xây dựng nền văn hóa mới, xóa bỏ mọi tệ nạn văn hóa

nô dịch của thực dân, xóa bỏ các hủ tục lạc hậu, phát triển phong trào bình dân học vụ

để chống nạn mù chữ, diệt "giặc dốt". Một năm sau Cách mạng Tháng Tám đã có 2,5

triệu người biết đọc, biết viết.

Các trường học từ cấp tiểu học trở lên lần lượt được khai giảng. Đảng và Chính

phủ rất coi trọng khai giảng các trường đại học đã có mở thêm trường đại học mới.

"Ngày 10-10-1945 Hồ Chủ tịch ký Sắc lệnh số 45/SL thành lập một ban Đại học Văn

khoa tại Hà Nội"1 nhằm đào tạo giáo viên văn khoa trung học, và để nâng cao nền văn

học Việt Nam cho xứng đáng một nước độc lập và theo kịp các nước tiên tiến trên thế

giới.

Thắng lợi bước đầu trong cuộc đấu tranh xây dựng nền móng chế độ mới, ổn định

và cải thiện đời sống nhân dân có ý nghĩa chính trị hết sức to lớn. Chủ tịch Hồ Chí Minh

đã nêu rõ rằng, nếu "nước độc lập mà dân không hưởng hạnh phúc tự do, thì độc lập

cũng chẳng có nghĩa lý gì"2. Nhân dân được hưởng quyền tự do dân chủ, dân sinh càng

thêm tin tưởng, gắn bó và quyết tâm bảo vệ chế độ mới. Đó là sức mạnh để bảo vệ

chính quyền cách mạng, giữ vững quyền lãnh đạo của Đảng, là sức mạnh để chiến đấu

và chiến thắng thù trong giặc ngoài.

Ngay từ khi thực dân Pháp nổ súng đánh chiếm Sài Gòn và mở rộng tiến công ra

các tỉnh Nam Bộ, Thường vụ Trung ương Đảng đã nhất trí với quyết tâm kháng chiến

của Xứ uỷ Nam Bộ và kịp thời lãnh đạo nhân dân đứng lên kháng chiến. Trung ương

Đảng đã cử một phái đoàn do Hoàng Quốc Việt, Uỷ viên Thường vụ Trung ương Đảng

và nhiều cán bộ tăng cường cho Nam Bộ để cùng Đảng bộ Nam Bộ chỉ đạo kháng

chiến. Ngày 25-10-1945, Hội nghị Cán bộ Đảng bộ Nam Bộ họp ở Thiên Hộ - Cái Bè -

Mỹ Tho (Tiền Giang). Hội nghị chủ trương phát động chiến tranh du kích rộng khắp để

tiêu hao sinh lực và chặn bước tiến của giặc; xây dựng, củng cố cơ sở cách mạng trong

thành phố và các vùng địch chiếm; xây dựng lực lượng vũ trang vững mạnh, trong đó

bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng và hệ thống tổ chức, chỉ huy thống nhất. Như vậy, Đảng

1, 2. Hồ Chí Minh : Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t.4, tr. 502, 56.

77

bộ Nam Bộ đã có những quyết định quan trọng để phát triển chiến tranh nhân dân.

Đảng đã phát động phong trào cả nước hướng về Nam Bộ. Hàng vạn thanh niên

nô nức lên đường Nam tiến. Nhân dân miền Nam "thành đồng Tổ quốc" chiến đấu với

sức mạnh của chiến tranh nhân dân, sức mạnh của cả dân tộc đã làm thất bại âm mưu

đánh nhanh thắng nhanh của thực dân Pháp. Trong thư Gửi đồng bào Nam Bộ ngày 26-

9-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: "Chúng ta nhất định thắng lợi vì chúng ta có

lực lượng đoàn kết của cả quốc dân. Chúng ta nhất định thắng lợi vì cuộc tranh đấu của

chúng ta là chính đáng"3.

3. Thực hiện sách lược hoà hoãn, tranh thủ thời gian chuẩn bị toàn

quốc kháng chiến

Cùng với việc tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân, xây dựng chế độ mới và tổ

chức kháng chiến ở miền Nam, Đảng ta đã thực hiện sách lược lợi dụng mâu thuẫn

trong nội bộ kẻ thù để phân hoá chúng, tránh tình thế đương đầu cùng một lúc với nhiều

kẻ thù.

Trên cơ sở phân tích âm mưu thủ đoạn của các kẻ thù đối với cách mạng Việt

Nam, Đảng ta xác định: quân Tưởng tìm mọi cách để tiêu diệt Đảng ta, phá tan Việt

Minh, lật đổ chính quyền cách mạng, song kẻ thù chính của nhân dân ta lúc này là

thực dân Pháp xâm lược, phải tập trung ngọn lửa đấu tranh vào chúng. Vì vậy, Đảng

và Chính phủ ta đã thực hiện sách lược hoà hoãn, nhân nhượng với quân đội Tưởng và

tay sai của chúng ở miền Bắc để tập trung chống Pháp ở miền Nam.

Để gạt mũi nhọn tiến công của kẻ thù vào Đảng, ngày 11-11-1945, Đảng ta tuyên

bố tự giải tán, nhưng sự thật là rút vào hoạt động bí mật, giữ vững vai trò lãnh đạo chính

quyền và nhân dân. Để phối hợp hoạt động bí mật với công khai, Đảng để một bộ phận

công khai dưới danh hiệu Hội Nghiên cứu chủ nghĩa Mác ở Đông Dương.

Chúng ta đã hết sức kiềm chế trước những hành động khiêu khích của quân đội

Tưởng và tay sai, tránh để xảy ra xung đột về quân sự, đã ép cung cấp lương thực, thực

phẩm cho 20 vạn quân Tưởng trong khi nhân dân ta đang bị đói, mở rộng Quốc hội

thêm 70 ghế cho Việt quốc, Việt cách không qua bầu cử, đưa một số đại diện của các

đảng đối lập này làm thành viên của Chính phủ liên hiệp do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng

đầu.

Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã mềm dẻo về thực hiện sách lược nhân nhượng

trên nguyên tắc: nắm chắc vai trò lãnh đạo của Đảng, giữ vững chính quyền cách mạng,

giữ vững mục tiêu độc lập thống nhất, dựa chắc vào khối đại đoàn kết dân tộc, vạch trần

những hành động phản dân hại nước của bọn tay sai của Tưởng và nghiêm trị theo pháp

luật những tên tay sai gây tội ác khi có đủ bằng chứng.

Những chủ trương sách lược và biện pháp trên đây đã vô hiệu hoá các hoạt động

phá hoại, đẩy lùi từng bước và làm thất bại âm mưu lật đổ chính quyền cách mạng của

3. Sđd, tr. 27.

78

chúng, bảo đảm cho nhân dân ta tập trung lực lượng kháng chiến chống thực dân Pháp ở

miền Nam. Chính quyền nhân dân không những được giữ vững mà còn được củng cố về

mọi mặt.

Đầu năm 1946, các nước đế quốc dàn xếp, mua bán quyền lợi với nhau để cho thực

dân Pháp đưa quân ra miền Bắc Việt Nam thay quân đội của Tưởng. Ngày 28-2-1946,

Hiệp ước Hoa - Pháp được ký kết ở Trùng Khánh. Theo đó, Pháp nhân nhượng một số

quyền lợi kinh tế cho chính quyền Tưởng trên đất Trung Hoa để Pháp được đưa quân ra

miền Bắc Việt Nam. Tưởng nhân nhượng với Pháp để rút quân về nước đối phó với

Quân giải phóng nhân dân Trung Quốc. Việc dàn xếp giữa hai kẻ thù Pháp và Tưởng

được Đảng dự đoán sớm. Chỉ thị "Kháng chiến kiến quốc" (ngày 25-11-1945) vạch rõ:

"trước sau, Trùng Khánh sẽ bằng lòng cho Đông Dương trở về tay Pháp, miễn là Pháp

nhượng cho Tàu nhiều quyền lợi quan trọng"1.

Tình hình đó đặt Đảng ta trước một sự lựa chọn giải pháp đánh hay hoà. Phân tích

tình thế, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã quyết định chọn

giải pháp hoà hoãn, dàn xếp với Pháp, vì "vấn đề lúc này, không phải là muốn hay

không muốn đánh. Vấn đề là biết mình biết người, nhận định một cách khách quan

những điều kiện lời lãi trong nước và ngoài nước mà chủ trương cho đúng".

Chọn giải pháp thương lượng với Pháp, Đảng ta nhằm mục đích: buộc quân

Tưởng rút ngay về nước, tránh tình trạng một lúc phải đối đầu với nhiều kẻ thù, bảo

toàn thực lực, tranh thủ thời gian hoà hoãn để chuẩn bị cho một cuộc chiến đấu mới,

tiến lên giành thắng lợi. Lập trường của ta trong cuộc đàm phán với Pháp được Ban

Thường vụ Trung ương xác định là: độc lập nhưng liên minh với Pháp. Pháp phải thừa

nhận quyền dân tộc tự quyết của ta: chính phủ, quân đội, nghị viện, tài chính, ngoại giao

và sự thống nhất quốc gia của ta. Đảng ta đã nhấn mạnh, trong khi mở cuộc đàm phán ta

phải "không những không ngừng một phút công việc sửa soạn, sẵn sàng kháng chiến

bất cứ lúc nào và ở đâu, mà còn phải hết sức xúc tiến việc sửa soạn ấy và nhất định không để

cho việc đàm phán với Pháp làm nhụt tinh thần quyết chiến của dân tộc ta".

Thực hiện chủ trương đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ ta ký với đại

diện Chính phủ Pháp bản Hiệp định sơ bộ 6-3-1946. Hiệp định quy định: Chính phủ

Pháp công nhận Việt Nam là một quốc gia tự do có nghị viện, chính phủ, quân đội và tài

chính riêng nằm trong Liên bang Đông Dương và trong Khối liên hiệp Pháp. Việc thống

nhất ba kỳ của nước ta do nhân dân ta quyết định.. Việt Nam đồng ý cho 15.000 quân

Pháp vào miền Bắc thay thế quân Tưởng, sau 5 năm phải rút hết về nước; hai bên đình

chỉ xung đột ở miền Nam và mở cuộc đàm phán để đi đến ký hiệp định chính thức.

Sau khi ký Hiệp định sơ bộ, Ban Thường vụ Trung ương Đảng ra Chỉ thị Hoà để

tiến (ngày 9-3-1946), nêu rõ ý nghĩa quan trọng của việc ký hiệp định với Pháp nhằm

thống nhất tư tưởng trong toàn Đảng, ngăn ngừa các khuynh hướng sai lầm "tả" và hữu

có thể xảy ra trong đảng viên, cán bộ và nhân dân làm ảnh hưởng đến việc chấp hành

chủ trương của Đảng, đồng thời nhấn mạnh đến việc phải cảnh giác đề phòng, tỉnh táo

1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t.8, tr. 25.

79

chuẩn bị sẵn sàng chiến đấu nếu Pháp bội ước.

Sự thật sau khi đã ký Hiệp định sơ bộ, thực dân Pháp cố tìm cách trì hoãn cuộc

đàm phán giữa Việt Nam và Pháp để đi đến ký Hiệp định chính thức và sớm vi phạm

Hiệp định. Đảng đã lãnh đạo Chính phủ đấu tranh buộc Pháp phải mở cuộc đàm phán

chính thức với ta ở Pháp.

Để chuẩn bị cho cuộc đàm phán đó, ngày 19-4-1946, một cuộc hội nghị trù bị ở

Đà Lạt, song do Pháp thiếu thiện chí nên hội nghị không đạt được sự thoả thuận nào.

Với thiện chí và sự kiên trì đấu tranh của Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng

hoà, cuộc hội nghị chính thức giữa ta và Pháp đã họp ở Phôngtennơblô từ ngày 6-7-1946

đến ngày 10-9-1946. Chủ tịch Hồ Chí Minh với tư cách là thượng khách theo lời mời

của Chính phủ Pháp cũng đã đến Pari thăm Pháp trong thời gian này. Cuộc đàm phán

chính thức ở Phôngtennơblô cũng không thành do phía Pháp cố bám giữ lập trường thực

dân và trong khi đang đàm phán đã ráo riết thực hiện âm mưu mở rộng lấn chiếm trên

đất nước ta.

Trong thời gian ở Pháp, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiếp xúc với các đảng phái

chính trị, các tổ chức quần chúng ở Pháp và đại diện nhiều tổ chức quốc tế. Người đã

nói rõ lập trường hòa bình hữu nghị và nguyện vọng thiết tha độc lập tự do của nhân

dân và Chính phủ Việt Nam. Để tỏ rõ thiện chí và giành thêm thời gian hòa bình, trước

khi rời nước Pháp, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký với Chính phủ Pháp bản Tạm ước

(ngày 14-9-1946), thoả thuận một số điều về quan hệ kinh tế, văn hóa giữa hai nước, đình

chỉ xung đột ở miền Nam và sẽ tiếp tục đàm phán vào tháng 1-1947.

Thiện chí và những hoạt động của Chủ tịch Hồ Chí Minh và phái đoàn đàm phán

của Chính phủ ta tuy không đạt mục đích ký hiệp định chính thức, nhưng đã làm cho

nhân dân Pháp hiểu và ủng hộ ta, làm cho dư luận quốc tế chú ý đến Việt Nam và hiểu

nguyện vọng tha thiết hòa bình của dân tộc Việt Nam. Cũng nhờ đó, chúng ta đã duy trì

một khoảng thời gian hòa bình hiếm có để tiếp tục xây dựng và phát triển lực lượng về

mọi mặt.

Theo quy định của Hiệp ước Hoa - Pháp, quân đội Tưởng Giới Thạch phải rút

khỏi miền Bắc Đông Dương ngày 31-3-1946. Trên thực tế, ta phải đấu tranh kiên quyết;

đến cuối tháng 9-1946 chúng mới rút hết. Bọn Việt quốc, Việt cách hoặc tan rã hoặc bỏ

chạy ra nước ngoài. Việc đưa ra ánh sáng vụ Ôn Như Hầu và làm thất bại âm mưu đảo

chính của bọn phản cách mạng tay sai của Pháp tháng 7-1946 đánh dấu sự phá sản của

chúng.

Sau khi ký Tạm ước 14-9, quân Pháp vẫn ráo riết tiến công quân ta và khủng bố

nhân dân ta ở Nam Bộ và Trung Bộ, tăng cường khiêu khích và lấn chiếm ở miền Bắc

nước ta. Đảng nhận định: "Tạm ước 14-9 là nhân nhượng cuối cùng của Đảng và Chính

phủ ta, nhân nhượng nữa là phạm đến chủ quyền đất nước, là hại đến quyền lợi cao

trọng của dân tộc". Mặc dù thực dân Pháp bội ước, nhưng thực tế lịch sử đã chứng minh

tính đúng đắn và cần thiết của các hiệp định này. Chúng ta hoà để từng bước củng cố

nền độc lập vừa mới giành được.

80

Tranh thủ thời gian hoà hoãn, Đảng lãnh đạo nhân dân ta tích cực đẩy mạnh sản

xuất, ổn định đời sống, tích trữ lương thực, phát triển lực lượng vũ trang, xây dựng các

chiến khu, mở rộng khối đại đoàn kết toàn dân, chính quyền nhân dân được củng cố

vững chắc hơn, Hiến pháp của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà được Quốc hội thông

qua; tích cực tuyên truyền trong nước và quốc tế về cuộc đấu tranh chính nghĩa của dân

tộc ta. Qua lãnh đạo đấu tranh và xây dựng, Đảng đã lớn mạnh cả về số lượng và chất

lượng. Từ 5.000 đảng viên khi Đảng lãnh đạo Cách mạng Tháng Tám, đến tháng 12-

1946, Đảng ta có trên 20.000 đảng viên. Nội bộ của Đảng được củng cố, thống nhất, đội

ngũ cán bộ của Đảng được đào tạo và phát triển. Cuộc kháng chiến của quân và dân ta ở

miền Nam có điều kiện phát triển thuận lợi hơn.

Đánh giá về chủ trương đàm phán, nhân nhượng của Đảng và Nhà nước ta lúc bấy

giờ, trong Báo cáo chính trị tại Đại hội lần thứ hai của Đảng tháng 2-1951, Hồ Chí Minh

viết: "Việc này cũng làm cho nhiều người thắc mắc và cho đó là chính sách quá hữu.

Nhưng các đồng chí và đồng bào Nam thì lại cho là đúng. Mà đúng thật. Vì đồng bào và

đồng chí ở Nam đã khéo lợi dụng dịp đó để xây dựng và phát triển lực lượng của mình...

Chúng ta cần hòa bình để xây dựng nước nhà, cho nên chúng ta đã ép lòng mà

nhân nhượng để giữ hòa bình. Dù thực dân Pháp đã bội ước, đã gây chiến tranh, nhưng

gần một năm tạm hòa bình đã cho chúng ta thời giờ để xây dựng lực lượng căn bản.

Khi Pháp đã cố ý gây chiến tranh, chúng ta không thể nhịn nữa thì cuộc kháng

chiến toàn quốc bắt đầu"1.

Đối với việc củng cố và phát triển lực lượng, quân và dân ta đã tích cực sẵn sàng

về quân sự và chính trị để đối phó với những bất trắc có thể xảy ra, vì bản chất của thực

dân Pháp không thể thay đổi. Phân tích âm mưu và hành động vi phạm các Hiệp định đã

được ký kết của thực dân Pháp, Đảng đã thấy rõ: "Nhất định không sớm thì muộn Pháp

sẽ đánh mình và mình cũng nhất định phải đánh Pháp". Đầu tháng 11-1946, Chủ tịch

Hồ Chí Minh đã nêu ra những công việc khẩn cấp bấy giờ để chỉ đạo toàn Đảng, toàn

dân ta gấp rút thực hiện, nhằm đối phó với cuộc chiến tranh "chớp nhoáng" của thực

dân Pháp.

Lãnh đạo sự nghiệp đấu tranh bảo vệ chính quyền nhân dân, vừa kháng chiến, vừa

kiến quốc (từ tháng 9-1945 đến tháng 12-1946), Đảng ta đã đưa đất nước vượt qua những

thử thách hiểm nghèo, củng cố và phát huy thành quả Cách mạng Tháng Tám, chuẩn bị

thực lực cho cuộc kháng chiến chống Pháp.

Thực tiễn lịch sử của thời kỳ này đã đem lại cho Đảng ta nhiều kinh nghiệm quý

báu: Thứ nhất, giữ vững sự lãnh đạo của Đảng. Mặc dù Đảng rút vào hoạt động bí mật,

nhưng vẫn không ngừng củng cố và phát triển. Trong điều kiện có nhiều đảng phái tham

gia chính quyền, Đảng vẫn giữ vai trò lãnh đạo nhà nước một cách khéo léo. Vai trò

lãnh đạo của Đảng là nhân tố quyết định bảo đảm việc giữ vững bản chất cách mạng của

chính quyền nhân dân. Thứ hai, xây dựng khối đoàn kết toàn dân, dựa vào dân. Phát huy

1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t.6, tr. 162.

81

cao độ sức mạnh của nhân dân ta trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ chính quyền.

Chính quyền được xây dựng sau Cách mạng Tháng Tám thực sự của dân, do dân và vì

dân. Chính phủ đã thực hiện những chính sách thiết thực như: bầu cử dân chủ, chính

sách ruộng đất, xoá nạn mù chữ... để nhân dân có thể hưởng những quyền lợi do chế độ

mới đem lại, từ đó ủng hộ, tin tưởng tuyệt đối vào chính quyền, vào Đảng. Thứ ba, lợi

dụng triệt để mâu thuẫn trong hàng ngũ kẻ thù, tập trung mũi nhọn vào kẻ thù chính,

nguy hiểm nhất. Giai đoạn này, chúng ta đã lợi dụng mâu thuẫn (Anh - Pháp, Mỹ -

Tưởng, mâu thuẫn giữa các nhóm trong chính quyền và quân đội Tưởng, mâu thuẫn

trong nội bộ thực dân Pháp) để phân hoá, làm suy yếu các kẻ thù, tranh thủ xây dựng

lực lượng và bảo vệ được chính quyền nhân dân.