Quan hệ sản xuất là quan hệ giữa người với người trong quá trình sản xuất (sản

xuất và tái sản xuất xã hội). Quan hệ sản xuất gồm ba mặt: quan hệ về sở hữu đối với tư

liệu sản xuất, quan hệ trong tổ chức và quản lý sản xuất, quan hệ trong phân phối sản

phẩm sản xuất ra.

Quan hệ sản xuất do con người tạo ra, nhưng nó hình thành một cách khách quan

trong quá trình sản xuất, không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người. C.Mác

viết: "Trong sản xuất, người ta không chỉ quan hệ với giới tự nhiên. Người ta không thể

sản xuất được nếu không kết hợp với nhau theo một cách nào đó để hoạt động chung và

để trao đổi hoạt động với nhau. Muốn sản xuất được, người ta phải có những mối

liên hệ và quan hệ nhất định với nhau; và quan hệ của họ với giới tự nhiên, tức là việc

sản xuất"1. Quan hệ sản xuất là hình thức xã hội của sản xuất; giữa ba mặt của quan hệ sản

xuất thống nhất với nhau, tạo thành một hệ thống mang tính ổn định tương đối so với sự vận

động, phát triển không ngừng của lực lượng sản xuất.

Trong ba mặt của quan hệ sản xuất, quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất là quan hệ

xuất phát, quan hệ cơ bản, đặc trưng cho quan hệ sản xuất trong từng xã hội. Quan hệ sở

hữu về tư liệu sản xuất quyết định quan hệ về tổ chức quản lý sản xuất, quan hệ phân

phối sản phẩm cũng như các quan hệ xã hội khác.

Lịch sử phát triển của nhân loại đã chứng kiến có hai loại hình sở hữu cơ bản về

tư liệu sản xuất: sở hữu tư nhân và sở hữu công cộng. Sở hữu tư nhân là loại hình sở

hữu mà trong đó tư liệu sản xuất tập trung vào trong tay một số ít người, còn đại đa số

không có hoặc có rất ít tư liệu sản xuất. Do đó, quan hệ giữa người với người trong sản

xuất vật chất và trong đời sống xã hội là quan hệ thống trị và bị trị, bóc lột và bị bóc lột.

Sở hữu công cộng là loại hình sở hữu mà trong đó tư liệu sản xuất thuộc về mọi thành

viên của mỗi cộng đồng. Nhờ đó, quan hệ giữa người với người trong mỗi cộng đồng là

quan hệ bình đẳng, hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau.

Quan hệ tổ chức và quản lý sản xuất trực tiếp tác động đến quá trình sản xuất, đến

việc tổ chức, điều khiển quá trình sản xuất. Nó có thể thúc đẩy hoặc kìm hãm quá trình

sản xuất. Quan hệ tổ chức và quản lý sản xuất do quan hệ sở hữu quyết định và nó phải

thích ứng với quan hệ sở hữu. Tuy nhiên có trường hợp, quan hệ tổ chức và quản lý

không thích ứng với quan hệ sở hữu, làm biến dạng quan hệ sở hữu.

Quan hệ về phân phối sản phẩm sản xuất ra mặc dù do quan hệ sở hữu về tư liệu

sản xuất và quan hệ tổ chức quản lý sản xuất chi phối, song nó kích thích trực tiếp đến

lợi ích của con người, nên nó tác động đến thái độ của con người trong lao động sản

xuất, và do đó có thể thúc đẩy hoặc kìm hãm sản xuất phát triển.