Dù muốn dù không, chúng ta vẫn không thể ngăn cản việc nhìn nhận sức lao động là một loại hàng hóa bị chi phốt theo quy luật thị trường. Người làm giỏi được lương cao, người làm dở chịu lương thấp. Sự cạnh tranh trong việc chào bán sức lao động là một yếu tố thúc đẩy từng cá nhân và toàn xã hội nỗ lực làm việc tự đào tạo nâng cao chất lượng lao động của mình. Chúng tôi xin mổ xẻ sau đây một số cách nhìn mà theo chúng tôi là không còn phù hợp về giá trị lao động trong nền kinh tế thị trường.

Sức lao động thuận mua vừa bán

Đã một thời gian dài chúng ta xây dựng hình ảnh người anh hùng lao động với sự gắn bó và cống hiến suốt đoiừ cho nhà máy. Đây là một quan niệm có thể đúng trong một giai đoạn lịch sử đầy thử thách của đất nước. Đến nay quan niệm này không còn phù hợp nữa.Với các quyền lợi của người lao động được quy định khá rõ ràng trong luật lao động hiện hành, giảm đóng góp của người lao động được doanh nghiệp trả đầy đủ qua các khoản tiền lương, tiền công, phụ cấp, bảo hiểm. Theo luật lao động sau khi rời doanh nghiệp, người lao động tiếp tục được đền bù cho sự đóng góp của mình bằng các khoản bảo hiểm mà cả hai bên cùng tích lũy trong quá trình đóng BHXH. Dù là nghỉ hưu hay nghỉ việc, hai suy nghĩ trái ngược quy luật bên sẽ sòng phẳng chia tay và thị trường về lao động. Phải không còn ai nợ ai. Quan hệ lao động lành mạnh là quan hệ không ai lợi dụng ai, do đó doanh nghiệp cũng không buộc người lao động gắn bó và lao động cũng không nên chịu ơn doanh nghiệp.

Đẩy ra ngoài xã hội

Một quan niệm khác rất phổ biến trong các doanh nghiệp Nhà nước là mỗi khi cho nghỉ, buộc thôi việc hay cho thôi việc một người lao động, thủ trưởng cơ quan vẫn có ít nhiều băn khoăn là mình đã đẩy một người ra ngoài xã hội. Đây là lập luận của hầu hết cán bộ công đoàn khi tham gia các buổi họp tinh giản biên chế. Phải chăng xã hội là một cái gì đó đầy đen tối, tệ nạn, xấu xa. Cho một người nghỉ việc là làm một hành động ít nhiều có ác tâm? Đây là một cách cho nghỉ việc một người là đóng góp vào tiềm năng lao động của đất nước vốn là một lợi thế thường được nhắc đến của Việt Nam. Các thủ trưởng doanh nghiệp Nhà nước thường kết hợp lòng nhân ái với thuộc cấp khi thực thi nhiệm vụ của mình. Chưa nói chuyện dẫn đến quan hệ chịu ơn không bình đẳng. Việc kết hợp này, không chỉ cho nghỉ việc, không đẩy ra ngoài xã hội là một việc làm thiếu tinh thần trách nhiệm với chức nghiệp, đồng lương thủ trưởng mà mình đang hưởng của Nhà nước. Doanh nghiệp có rào cản thế năng lớn, người xin vào làm khó khăn dẫn đến doanh nghiệp bị suy yếu sức cạnh tranh do thuê mướn lao động giá mắc. Chứa chấp người làm không được việc trong doanh nghiệp, nhìn một góc độ khác thì đó là sự lạm dụng quyền để thể hiện lòng nhân ái của cá nhân. Các vị thủ trưởng này nên thỏa mãn nhu cầu từ thiện bằng cách trích tiền lương của mình đóng góp cho các tổ chúc xã hội giúp người khốn khó hơn là thưởng cho nhân viên bằng chính quyền lục của mình và tiên lương cua cơ quan.