Phản Ứng Trước Bi Kịch

Nhưng thế còn những sự kiện thực sự tồi tệ thì sao? Rất nhiều người có thể chấp nhận việc lãnh trách nhiệm trước những vấn đề liên quan tới công việc và việc xem quá nhiều TV trong khi lẽ ra họ nên dành thời gian để chơi với con cái. Nhưng khi những bi kịch khủng khiếp xảy ra, họ giật cái phanh khẩn cấp trên chuyến tàu trách nhiệm và nhảy ngay xuống khi tàu dừng lại. Có những điều là quá đỗi đau khổ để thừa nhận.

Nhưng hãy nghĩ về điều này: tính dữ dội của sự việc không hề làm thay đổi sự thật ẩn sâu bên trong nó. Nếu như bạn bị cướp, giả sử là vậy, hiển nhiên đó đâu phải là lỗi của bạn. Chẳng có ai lại tình nguyện trải qua điều này cả. Nhưng cũng giống như đứa trẻ bị bỏ lại nơi bậc thềm nhà bạn vậy, bạn ngay lập tức bị đẩy vào việc chịu trách nhiệm cho một tình huống sống còn. Bạn có chống lại kẻ cướp không? Bạn có hoảng loạn không? Bạn có đứng im không? Bạn có báo cảnh sát không? Bạn có cố quên đi sự việc ấy và vờ như nó chưa từng xảy ra hay không? Tất cả những điều này đều là những lựa chọn và phản ứng mà bạn có trách nhiệm thực hiện hoặc chối bỏ. Bạn không lựa chọn việc bị cướp bóc, nhưng trách nhiệm của bạn trong việc kiểm soát những cảm xúc và hậu quả về mặt tinh thần (và cả pháp luật) đối với sự việc thì vẫn còn đó.

Vào năm 2008, Taliban đã giành quyền kiểm soát Thung lũng Swat, một vùng đất hẻo lánh nằm ở phía đông bắc của Pakistan. Họ nhanh chóng thực thi chính sách Hồi giáo hà khắc của mình ở đó. Không TV. Không phim ảnh. Phụ nữ không được phép ra khỏi nhà mà không có đàn ông đi cùng. Các trẻ em gái không được đến trường.

Vào năm 2009, một bé gái mười một tuổi người Pakistan tên Malala Yousafzai bắt đầu lên tiếng về vấn nạn cấm trẻ em gái đi học. Cô bé vẫn tiếp tục đi học ở trường học địa phương, mạo hiểm tính mạng của cả bản thân cô bé lẫn cha mình; cô bé cũng tham dự cả các hội nghị ở những thành phố lân cận nữa. Cô bé viết trên mạng, "Làm sao mà lực lượng Taliban lại dám tước đi quyền được giáo dục của cháu?"

Năm 2012, ở tuổi mười bốn, cô bé bị bắn vào đầu khi đang ngồi trên xe buýt về nhà sau khi tan học vào một ngày nọ. Một tên lính Taliban đeo mặt nạ đã bước lên xe buýt với khẩu súng trường và hỏi, "Ai là Malala? Nói cho tao biết, nếu không tao bắn hết những đứa ở đây." Malala xác nhận danh tính bản thân (một sự lựa chọn vô cùng dũng cảm của cô bé), và tên kia đã bắn vào đầu cô bé ngay trước mắt các hành khách khác.

Malala rơi vào hôn mê và suýt chút nữa đã không giữ được mạng sống. Phiến quân Taliban đã phát biểu công khai rằng nếu như cô bé có thể qua khỏi, bọn chúng sẽ để cho cô bé và cha mình được sống.

Hiện nay, Malala vẫn còn sống. Cô bé vẫn còn lên tiếng chống lại nạn bạo lực và áp bức phụ nữ ở những quốc gia Hồi giáo, và giờ là tác giả có sách bán chạy nhất. Vào năm 2014 cô bé được nhận giải Nobel Hòa bình cho những nỗ lực của mình. Dường như việc bị bắn vào đầu chỉ giúp cô bé thu hút được nhiều khán giả hơn và cho cô bé nhiều dũng khí hơn so với trước đây. Sẽ dễ dàng hơn nhiều nếu như cô bé cứ nằm xuống sàn xe và nói, "Tôi không thể làm gì cả," hay "Tôi không có lựa chọn nào khác." Điều ấy, buồn cười là, vẫn là sự lựa chọn của cô bé. Nhưng cô bé lại chọn điều ngược lại.

Vài năm trước đây, tôi có viết một vài ý tưởng của chương này trên trang blog của mình, và một người đàn ông đã để lại lời bình luận. Ông ta nói rằng tôi thật nông cạn và giả dối, thêm vào đó tôi không hề hiểu rõ về những rắc rối cuộc đời hay trách nhiệm của loài người. Ông ta nói rằng con trai mình vừa mới mất trong một tai nạn ô tô. Ông ta buộc tội tôi vì không biết đau khổ thực sự là gì và nói rằng tôi là một thằng khốn vì đã bảo rằng ông ta phải tự chịu trách nhiệm cho nỗi đau mà ông ta cảm thấy trước cái chết của con trai mình.

Người đàn ông này hiển nhiên phải chịu đựng nỗi đau to lớn hơn nhiều so với hầu hết những gì mà những người khác phải đối mặt trong đời. Ông ấy đâu có lựa chọn việc con trai mình phải chết, và cũng chẳng phải vì ông ta mà con trai mình phải chết. Trách nhiệm đối với việc xoay xở trước mất mát đó được trút lên đầu ông ta cho dù có thể thấy rõ ràng rằng đó là điều không ai mong muốn. Mặc dầu vậy, ông ta vẫn phải chịu trách nhiệm về những cảm xúc, niềm tin, và hành động của mình. Việc ông ta hành xử thế nào trước cái chết của con trai mình là lựa chọn của chính ông ta. Nỗi đau dù thế này hay thế khác cũng là điều không thể tránh khỏi đối với tất cả chúng ta, nhưng chúng ta sẽ lựa chọn việc nó có ý nghĩa gì với ta. Ngay cả khi cho rằng mình không có lựa chọn nào hết cả trong chuyện này và chỉ muốn con trai trở về, thì ông ta cũng thực hiện một lựa chọn — một trong rất nhiều cách mà ông ta có thể lựa chọn để đối mặt nỗi đau đó.

Đương nhiên, tôi không hề nói thế với ông ta. Tôi quá bận rộn với việc kinh ngạc và cho rằng đúng, có lẽ tôi đã quá trớn và chẳng hiểu cái đếch gì về những điều mình viết. Đó là một sự rủi ro trong công việc của tôi. Một vấn đề mà tôi lựa chọn. Và một vấn đề mà tôi phải chịu trách nhiệm đối mặt.

Ban đầu, tôi cảm thấy thật tệ. Nhưng rồi, sau vài phút, tôi bắt đầu tức giận. Sự phản đối của ông ấy không liên quan gì nhiều tới những điều tôi nói, tôi tự nhủ. Và thế thì cái quái gì đang diễn ra thế? Chỉ bởi vì tôi không có đứa con nào bị chết không có nghĩa rằng tự thân tôi chưa từng trải qua đau khổ.

Nhưng rồi tôi thực sự áp dụng lời khuyên của chính mình. Tôi lựa chọn vấn đề của mình. Tôi có thể nổi cơn tam bành với người đàn ông này và tranh luận với ông ta, cố gắng làm tổn thương ông ta bằng sự tổn thương của bản thân, và khiến cho cả hai chúng tôi đều đâm ra thật ngu ngốc và vô cảm. Hoặc tôi có thể lựa chọn một vấn đề tốt đẹp hơn, cố gắng rèn luyện tính kiên nhẫn, cố gắng hiểu độc giả của mình hơn, và luôn nhớ về người đàn ông ấy mỗi khi tôi viết về sự đau khổ và bất hạnh trong tương lai. Và đó là những gì tôi đã cố gắng thực hiện.

Tôi trả lời đơn giản rằng tôi rất lấy làm tiếc trước mất mát của ông ấy và chỉ như thế thôi. Bạn còn có thể nói gì nữa nào?

-------

Malala Yousafzai (tiếng Pashtun: ملاله یوسفزۍ Malālah Yūsafzay, sinh ngày 12/7/1997) là một nữ sinh đến từ thị xã Mingora ở huyện Swat, tỉnh Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan. Cô bé được biết đến với hoạt động nữ quyền của mình, đặc biệt tại thung lũng Swat, nơi Taliban đã từng cấm nữ giới đi học. Đầu năm 2009, lúc em 11-12 tuổi, Yousafzai đã thu hút sự chú ý của mọi người khi cô viết blog cho BBC kể chi tiết cuộc sống của cô dưới chế độ Taliban, nỗ lực của Taliban kiểm soát thung lũng và quan điểm của cô bé về xúc tiến giáo dục cho nữ giới. Mùa hè năm sau, một bộ phim tài liệu của New York Times đã được quay về cuộc sống của cô bé khi quân đội Pakistan can thiệp vào khu vực, dẫn đến Cuộc chiến Swat lần thứ hai. Yousafzai bắt đầu trở nên nổi tiếng, em được phỏng vấn trên các bài báo in và trên truyền hình. Cô bé đã được đề cử giải thưởng hòa bình trẻ em quốc tế bởi Desmond Tutu, một nhà hoạt động đấu tranh cho nhân quyền gốc Nam Phi.

Ngày 9/10/2012, hai tay súng đã chặn xe buýt chở Malala từ trường về nhà gần một trạm kiểm soát quân sự và xả súng bắn vào đầu và cổ của em. Trong những ngày sau cuộc tấn công, cô bé bất tỉnh và lâm vào tình trạng nguy kịch, và đến ngày 15/10 em đã được chuyển sang Bệnh viện Nữ hoàng Elizabeth ở Birmingham, Vương quốc Liên hiệp Anh để tiếp tục điều trị. Một nhóm 50 giáo sĩ Hồi giáo ở Pakistan đã ban hành một tuyên thệ sẽ chống lại những kẻ cố gắng giết chết cô bé. Tuy nhiên Taliban vẫn giữ ý đồ giết Yousafzai và cha của em, Ziauddin Yousafzai.

Cựu thủ tướng Anh Gordon Brown đã phát động một đợt thỉnh nguyện Liên hiệp quốc nhân danh Yousafzai, sử dụng thông điệp "I am Malala" (tạm dịch:tôi là Malala) là đề xuất rằng cho đến cuối năm 2015 thì tất cả trẻ em trên toàn thế giới phải được đi học. Brown nói rằng ông sẽ gửi đơn thỉnh nguyện cho tổng thống Pakistan Asif Ali Zardari vào tháng 11.

Vụ ám sát đã biến cô bé trở thành biểu tượng toàn cầu. Cả đất nước Pakistan phẫn nộ, ngày 12/10/2012, người dân cả nước Pakistan đã cầu nguyện cho Malala. Làn sóng cầu nguyện cũng lan sang Afghanistan và các nước Hồi giáo khác. Chính phủ Hoa Kỳ, Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc Ban Ki Moon, UNICEF, Quỹ Phụ nữ toàn cầu... đều lên án hành vi tàn bạo của Taliban. Trên các mạng xã hội như Twitter, Facebook và các trang mạng khác, Malala được cư dân mạng cả thế giới tôn vinh là một anh hùng. Nhiều người khẳng định cô xứng đáng với giải Nobel hòa bình 2012 hơn nhiều so với Liên minh châu Âu (EU).

Ngày 10 tháng 10 năm 2014, Yousafzai đã được công bố là người đoạt giải Nobel Hòa bình năm 2014, trở thành người đoạt giải Nobel trẻ nhất, cùng với Kailash Satyarthi người Ấn Độ. Cô trở thành người Pakistan thứ hai đoạt giải Nobel, sau Abdus Salam.

Tính Di Truyền Và Việc Chấp Nhận Những Gì Mình Có

Năm 2013, đài BBC tập hợp khoảng một chục trẻ vị thành niên bị chứng rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) và quay phim họ khi họ tham gia các chương trình trị liệu chuyên sâu nhằm giúp họ vượt qua những suy nghĩ thừa thãi và những hành vi có tính lặp lại.

Có một bệnh nhân tên là Imogen, một cô bé mười bảy tuổi có xu hướng ép buộc bản thân chạm vào mọi thứ mà cô bé đi qua; nếu không làm như vậy, cô bé sẽ bị tràn ngập với cái ý nghĩ rằng gia đình mình sẽ chết. Còn Josh, người có nhu cầu cấp thiết trong việc cần phải làm mọi thứ với cả hai bên của cơ thể – bắt tay người khác bằng cả tay trái và tay phải, ăn thức ăn bằng cả hai tay, bước qua khung cửa với cả hai chân, và vân vân. Nếu như không thể "cân bằng" cả hai bên cơ thể, cậu sẽ bị hoảng loạn. Và Jack, một người mắc chứng ưa sạch sẽ kinh điển luôn từ chối ra khỏi nhà nếu không đeo găng tay, cậu luôn đun sôi mọi thứ nước mình uống, và không chịu ăn các đồ ăn không được rửa hay không được chuẩn bị cho riêng mình.

OCD là một chứng bệnh rối loạn thần kinh và chức năng di truyền kinh khủng không thể chữa khỏi. Và, như ta sẽ thấy, việc kiểm soát sự rối loạn này cũng đồng nghĩa với việc kiểm soát các giá trị của một con người.

Điều đầu tiên mà các chuyên gia tâm lý trong dự án này thực hiện là nói với những đứa trẻ đó rằng chúng cần chấp nhận sự thiếu sót trong những ham muốn mang tính cưỡng bức tâm lý của mình. Điều này có nghĩa, ví dụ như là, khi mà Imogen bị tràn ngập bởi cái ý nghĩ khủng khiếp rằng gia đình mình sẽ chết, cô bé sẽ phải chấp nhận rằng gia đình mình có thể thực sự sẽ ra đi và cô bé chẳng thể làm được gì để ngăn cản điều đó; nói một cách đơn giản, cô bé được bảo rằng những gì xảy đến với mình không phải là lỗi của cô bé. Josh buộc phải chấp nhận về mặt dài hạn rằng, "sự cân bằng" của tất cả những hành vi của cậu để giữ cho chúng được đối xứng thực ra đang hủy hoại cuộc đời cậu nhiều hơn so với những gì mà cơn hoảng loạn mang lại. Và Jack thì được nhắc nhớ rằng dù cậu có làm gì đi nữa, thì vi trùng vẫn luôn tồn tại và tấn công cậu.

Mục đích của việc này là khiến những đứa trẻ nhận ra rằng các giá trị của chúng không hề hợp lý — rằng thực ra những giá trị ấy không phải là của chúng, mà là của chứng bệnh rối loạn kia — và rằng khi thỏa mãn những giá trị vô lý ấy chúng thực sự đang gây tổn hại tới khả năng làm chủ cuộc sống của mình.

Bước tiếp theo là khuyến khích những đứa trẻ này lựa chọn một giá trị quan trọng hơn so với giá trị của chứng bệnh OCD ở chúng và tập trung vào đó. Với Josh, đó là khả năng không còn phải che giấu chứng rối loạn của mình trước bạn bè và gia đình trong mọi thời điểm, là cơ hội có được một cuộc sống bình thường và hòa nhập xã hội. Với Imogen, đó là viễn cảnh của việc có thể kiểm soát lại được suy nghĩ và cảm xúc bản thân và lại có thể hạnh phúc. Còn với Jack, đó là khả năng có thể rời nhà trong một thời gian dài mà không chịu dày vò bởi bất kỳ một cảm giác khó chịu nào.

Với những giá trị mới được gìn giữ trong tâm trí, những thiếu niên này thực hiện những bài tập 'gây tê' tăng liều đòi hỏi họ sống với những giá trị mới của mình. Tình trạng hoảng loạn luôn diễn ra; nước mắt đã rơi; Jack đã đấm vào một dãy những đồ vật vô tri và rồi rửa tay mình ngay lập tức. Nhưng vào đoạn cuối bộ phim tài liệu, những tiến bộ lớn lao đã thu được. Imogen không còn cần phải chạm vào bề mặt các đồ vật mỗi khi cô bé đi qua nữa. Cô bé nói, "Trong đầu cháu vẫn tồn tại những con quái vật, và có thể chúng sẽ chẳng bao giờ biến mất, nhưng giờ chúng đã yên lặng hơn rất nhiều." Josh đã có thể duy trì khoảng thời gian từ hai mươi nhăm tới ba mươi phút mà không cần phải "cân bằng" hai bên cơ thể mình. Và Jack, người đã có được tiến bộ đáng kể nhất, đã có thể tới nhà hàng và uống nước từ chai đóng sẵn hoặc trong những chiếc ly mà không cần thiết phải rửa qua chúng. Jack tóm tắt lại những gì mình thu được: "Cháu không lựa chọn cuộc sống này; cháu không hề lựa chọn cái hoàn cảnh kinh khủng, kinh khủng này. Nhưng cháu cần lựa chọn cách sống với nó; cháu phải chọn cách chung sống với nó."

Rất nhiều người bị đối xử theo cách buộc phải chịu thiệt thòi ngay từ lúc mới lọt lòng, dù đó là chứng bệnh OCD hay vóc người nhỏ bé hay một điều gì đó vô cùng khác biệt, như thể họ bị tước đoạt mất những điều quý giá. Họ cảm thấy rằng họ chẳng thể làm được gì để thay đổi điều đó, nên họ lảng tránh trách nhiệm đối với hoàn cảnh của bản thân. Họ biện luận, "Tôi đâu có chọn lựa cái tính di truyền tồi tệ này, nên chẳng liên quan đến tôi nếu sự việc có tệ hại ra sao."

Và đúng thật, đó đâu phải là lỗi của họ.

Nhưng nó vẫn thuộc trách nhiệm của họ.

Nhớ về hồi tôi vẫn còn học đại học, tôi có cái ảo tưởng về việc trở thành một tay chơi bài chuyên nghiệp. Tôi thắng tiền và mọi thứ, và việc ấy thì vui khỏi nói, nhưng sau gần một năm chơi nghiêm túc, tôi từ bỏ. Cái lối sống thức trắng mỗi đêm trước màn hình máy tính, thắng bạc hàng ngàn đô hôm nay rồi mất sạch sành sanh vào ngày kế tiếp, không dành cho tôi, và nó cũng chẳng phải là cách kiếm sống lành mạnh về thể lực và trí lực nữa. Nhưng quãng thời gian chơi bài đã gây ảnh hưởng rất lớn tới cách thức tôi nhìn nhận cuộc sống.

Cái hay của việc chơi bài chính là trong khi yếu tố may mắn luôn có liên quan, may mắn không hề quyết định kết quả lâu dài của trò chơi. Một người có thể nhận bài xấu mà vẫn đánh bại người có toàn bài tốt trong tay. Chắc chắn là người có bài tốt thì có xác suất giành chiến thắng cao hơn, nhưng rốt cục thì kẻ chiến thắng lại được quyết định bởi — vầng, bạn đoán đúng rồi đấy — lựa chọn đánh con bài nào của người chơi.

Tôi nhìn nhận cuộc sống cũng theo quan điểm ấy. Chúng ta đều được phát cho những lá bài. Một vài người trong số chúng ta có được những lá bài ngon hơn so với những người khác. Và trong khi thật dễ dàng bỏ bài, và cảm thấy như thể thế nào mình cũng thua, trò chơi thực sự nằm ở trong những sự lựa chọn mà ta thực hiện với những lá bài ấy, những rủi ro mà ta quyết định nhận lấy, và hậu quả mà ta lựa chọn sống cùng với nó. Những người kiên định thực hiện những lựa chọn tốt nhất trong những hoàn cảnh mà họ rơi vào chính là những người giành chiến thắng trong trò đánh bài, ở quy mô cuộc sống. Và đó không nhất thiết phải là những người có được lá bài tốt nhất.

Có những người phải chịu đựng các chứng bệnh về tâm lý hay cảm xúc do chức năng thần kinh và/hoặc sự khiếm khuyết về gen. Nhưng điều này không làm thay đổi gì hết cả. Dĩ nhiên là, họ đã phải thừa hưởng những lá bài xấu và không đáng bị buộc tội. Không khác gì so với anh chàng thiếu chiều cao muốn được hẹn hò bị buộc tội vì mình lùn quá. Hay là người bị cướp giật lại bị buộc tội vì đã bị cướp cả. Nhưng đó vẫn là trách nhiệm của họ. Dù cho họ có lựa chọn tìm đến các phương pháp điều trị tâm thần, tham dự các buổi trị liệu tâm lý, hay không làm gì cả, thì các lựa chọn ấy hoàn toàn là quyền của họ. Có những người phải trải qua một tuổi thơ bất hạnh. Có những người bị lạm dụng và bị đánh đập và bị gây tổn hại, cả về thể xác, tinh thần, và tài chính. Họ không thể bị buộc tội vì những vấn đề và trở ngại của mình, nhưng họ vẫn có trách nhiệm — luôn luôn có trách nhiệm — phải vươn lên dù cho nghịch cảnh của họ có là gì và thực hiện lựa chọn tốt nhất có thể trong hoàn cảnh đó.

Và ta hãy thành thật ở đây. Nếu như bạn cộng vào tất cả những người có chứng bệnh rối loạn thần kinh, vật vã với chứng trầm cảm hoặc ý nghĩ tự tử, là đối tượng bị bỏ mặc hay bị ngược đãi, phải đối mặt với bi kịch hoặc cái chết của người thân yêu, sống sót sau khi gặp phải cơn trọng bệnh, tai nạn, hay tổn thương tâm lý — nếu như bạn muốn gộp vào tất cả những người này và tập hợp họ trong một căn phòng, ôi, thế thì bạn sẽ phải tính tới tất cả mọi người, bởi vì không một ai sống trên đời này lại không mang một vài vết sẹo.

Đương nhiên, có một số người nặng gánh với nhiều vấn đề hơn so với những người khác. Và có một số người thực sự trở thành nạn nhân của những hoàn cảnh vô cùng khủng khiếp. Nhưng dù cho điều ấy có khiến ta khó chịu hay chán ghét ra sao, chúng cũng không làm thay đổi trách nhiệm của ta đối với từng hoàn cảnh.

------------

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (tiếng Anh: Obsessive-Compulsive Disorder – OCD) là một rối loạn tâm lý có tính chất mãn tính, dấu hiệu phổ biến của bệnh đó là ý nghĩ ám ảnh, lo lắng không có lý do chính đáng và phải thực hiện các hành vi có tính chất ép buộc để giảm bớt căng thẳng, đây là một dạng trong nhóm bệnh liên quan trực tiếp đến Stress. Bệnh còn có tên khác là rối loạn ám ảnh cưỡng bức.

Người bị ảnh hưởng của bệnh có những ý nghĩ và hành vi lặp lại một cách vô nghĩa mà không kiểm soát được chẳng hạn rửa tay hàng chục lần mặc dù tay đã sạch hay dành quá nhiều thời gian để sắp xếp đồ vật trong nhà quá mức gọn gàng cần thiết. Nhưng không phải mọi hành vi có tính chất ám ảnh cưỡng chế đều bị coi là dấu hiệu của bệnh, chẳng hạn phải nghe kể chuyện mới đi ngủ được (ở trẻ nhỏ) hoặc các nghi lễ tôn giáo đều là các hành vi lặp đi lặp lại nhưng chúng có ích và không quá gây phiền toái. Ngoài ra nỗi lo lắng vừa phải trong một khoảng thời gian nào đó khi cuộc sống gặp cản trở cũng được xem là các cảm xúc bình thường như trong mùa dịch bệnh lo lắng về sự sạch sẽ giúp ích hơn là thái độ bàng quan. Nhưng sẽ là bệnh thật sự nếu nó quá mức độ cần thiết và gây đau khổ. Mức độ của bệnh có thể từ nhẹ đến nặng, nhưng nếu bị nặng mà không được điều trị sẽ làm thoái hóa khả năng làm việc, học tập thậm chí làm người bệnh không thoải mái trong chính căn nhà của mình, họ có thể mất vài giờ một ngày chỉ để thực hiện các hành vi cưỡng chế.

Thời Buổi Của Những Kẻ Bất Hạnh

Thuyết ngụy biện trước trách nhiệm/lỗi lầm cho phép con người ta đùn đẩy trách nhiệm giải quyết các vấn đề sang cho người khác. Cái khả năng làm nhẹ bớt trách nhiệm này thông qua việc đổ lỗi mang tới cho họ cảm giác hưng phấn tạm thời và cảm giác đúng đắn về mặt đạo đức.

Không may là, tác dụng phụ của Internet và mạng xã hội nằm ở chỗ nó khiến việc đùn đẩy trách nhiệm trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết – ngay cả trong những điều nhỏ nhặt nhất – sang cho những nhóm hay những cá nhân khác. Thực tế, cái kiểu trò chơi đổ lỗi/nhục mạ này đã trở nên phổ biến; trong đám đông nó còn có vẻ "oách" nữa. Sự chia sẻ của cộng đồng về những sự kiện hay thông tin "bất công" thu hút được nhiều sự chú ý và cơn lũ cảm xúc hơn tất cả những sự kiện khác trên mạng xã hội, khiến những người có khả năng thường xuyên xem mình là nạn nhân càng thu hút được nhiều sự chú ý và cảm thông hơn.

"Kẻ bất hạnh" là một phong cách mới trong đời sống ngày nay, tồn tại giữa cả những người giàu có và những ai nghèo khổ. Thực tế, có lẽ đây là giai đoạn đầu tiên trong lịch sử nhân loại mà mọi nhóm người đều đồng thời cảm thấy mình là nạn nhân của sự bất công. Và họ đều tận hưởng cái sự hưng phấn về mặt tinh thần do cảm giác phẫn nộ mang lại.

Ngay lúc này đây, đang có ai đó khó chịu vì một điều gì đó — dù đó là việc được phân công đọc một cuốn sách về tình trạng phân biệt chủng tộc trong một lớp học tại trường đại học, hay việc ban hành chính sách không cho phép dựng cây thông Noel ở trung tâm thương mại địa phương, hay việc tỷ suất thuế được áp dụng đối với quỹ đầu tư đã tăng lên một nửa phần trăm — cảm thấy như thể họ đang bị đàn áp dưới một hình thức nào đó và vì thế mà họ có quyền được tức giận và nhận được lượng chú ý nhất định.

Môi trường truyền thông hiện đại vừa khuyến khích vừa duy trì những phản ứng như vậy bởi vì, xét cho cùng, chúng có lợi cho việc kinh doanh của họ. Tác giả và nhà bình luận xã hội Ryan Holiday gọi nó là "cơn giận dữ đồi bại": thay vì đưa tin về những câu chuyện thực tế và vấn đề thực tế, giới truyền thông lại nhận thấy sẽ dễ dàng hơn nhiều (và thu được lợi nhuận hơn nhiều) nếu tìm ra những thứ có tính công kích nhẹ, lan truyền nó tới đông đảo khán giả, tạo ra trạng thái giận dữ, và rồi lại lan truyền sự giận dữ ấy tới công chúng theo cái cách mà sự giận dữ giờ trở thành một phần của công chúng. Điều này khởi động một dạng tiếng vọng của những âm thanh nhảm nhí giữa hai bề mặt tưởng tượng, trong khi làm sao lãng mọi người khỏi những vấn đề thực sự của xã hội. Chẳng có gì lạ khi mà ngày nay chúng ta lại trở nên bị phân cực về mặt chính trị hơn bao giờ hết.

Vấn đề lớn nhất đối với xu hướng kẻ bất hạnh nằm ở chỗ nó hút hết cả sự chú ý khỏi những nạn nhân thực sự. Giống như câu truyện cổ tích thằng bé chăn cừu giả tiếng sói tru vậy. Càng nhiều người tuyên bố mình là nạn nhân trước những sự việc nhỏ bé, thì càng khó để có thể nhận biết nạn nhân thực sự là ai.

Con người ta phát nghiện với cái cảm giác bực bội ở mọi thời điểm bởi vì điều ấy mang lại cho họ thứ cảm giác hưng phấn; trở nên tự cao tự đại và vượt trội về mặt đạo đức luôn mang lại cảm giác thỏa mãn. Giống như họa sĩ vẽ tranh biếm họa Tim Kreider từng phát biểu trên tờ New York Times rằng: "Giận dữ cũng giống như rất nhiều việc khác đều mang đến cảm giác tốt đẹp nhưng về lâu dài nó sẽ ăn mòn chúng ta từ trong ra ngoài. Và nó còn quỷ quyệt hơn cả những thói đồi bại nhất bởi vì trong tiềm thức ta không nhận biết được rằng nó mang lại cho ta sự thỏa mãn."

Nhưng một phần của việc sống trong một xã hội dân chủ và tự do là ta buộc phải đối mặt với những quan điểm và với những người ta không mấy ưa thích. Đó chỉ đơn giản là cái giá mà ta phải trả — hay bạn cũng có thể nói rằng đấy chính là tính chất vận hành của hệ thống. Và dường như ngày càng nhiều người lãng quên điều đó.

Chúng ta nên lựa chọn trận chiến của mình cho cẩn thận, trong khi cùng lúc cố gắng đồng cảm một chút với cái gọi là kẻ thù. Chúng ta nên tiếp cận với các thông tin và phương tiện truyền thông theo một mức độ hoài nghi vừa phải và tránh việc bôi đen những ai bất đồng quan điểm với chúng ta. Chúng ta nên ưu tiên cho những giá trị như tính trung thực, ủng hộ sự minh bạch, và đón nhận mối nghi ngại về những giá trị của việc tỏ ra đúng đắn, cảm thấy tốt đẹp, và trả thù. Những giá trị "dân chủ" sẽ khó hơn để duy trì giữa những tiếng ồn ào thường xuyên của thế giới được kết nối. Nhưng chúng ta phải chấp nhận trách nhiệm và dù sao vẫn phải nuôi dưỡng chúng. Sự ổn định của hệ thống chính trị của chúng ta trong tương lai có lẽ phụ thuộc vào điều này.

------

outrage porn (tạm dịch: cơn giận dữ đồi bại) còn được gọi là nền văn hóa giận dữ (outrage culture) chỉ tất cả các hình thức truyền thông được xây dựng nhằm khiêu khích sự giận dữ của khán giả nhằm mục đích thu hút lượng truy cập hay sự chú ý trên mạng. Cụm từ 'outrage porn' được kiến tạo bởi họa sĩ vẽ tranh biếm họa về chủ đề chính trị Tim Kreider của tờ The New York Times. Xuất hiện lần đầu tiên vào năm 2009, cụm từ này sau đó trở nên phổ biến bởi tác giả và nhà bình luận xã hội Ryan Holiday.

Chẳng Có "Như Thế Nào" Cả

Rất nhiều người có thể nghe thấy toàn bộ điều này và nói rằng, "Ồ, cũng được thôi, nhưng như thế nào? Tôi nghĩ là các giá trị của tôi thật tệ và rằng tôi trốn tránh trách nhiệm trước tất cả những vấn đề của tôi và rằng tôi là một cục c*t khi cho rằng cả thế giới này xoay quanh tôi và mọi sự phiền phức mà tôi gặp phải — nhưng tôi phải thay đổi như thế nào đây?"

Và đối với điều này, tôi sẽ nói, bằng khả năng nhại giọng Yoda của mình: "Làm, hoặc không làm; chẳng có 'như thế nào' cả."

Bạn đã lựa chọn rồi đấy chứ, ở mọi thời điểm mỗi ngày, điều gì cần quan tâm, nên việc thay đổi cũng chỉ đơn giản như việc lựa chọn điều gì đó khác để bận tâm tới mà thôi.

Nó thật sự đơn giản như vậy đấy. Nhưng chẳng dễ dàng gì.

Nó không hề dễ dàng bởi vì ban đầu bạn sẽ cảm thấy như thể mình là kẻ thua cuộc, một kẻ giả tạo, một kẻ ngu ngốc. Bạn sẽ có cảm giác sợ hãi. Bạn sẽ thấy bực bội với vợ hay bạn bè hay ông già nhà bạn trong quá trình ấy. Tất cả những điều này đều là tác dụng phụ của việc thay đổi các giá trị của bạn, của việc thay đổi đối tượng bận tâm của bạn. Nhưng chúng là điều không thể tránh khỏi.

Nó đơn giản nhưng thật sự, thật sự khó khăn.

Hãy thử nhìn vào một vài tác dụng phụ xem sao. Bạn sẽ cảm thấy không chắc chắn; tôi đảm bảo đó. "Liệu mình có nên từ bỏ không? Liệu đây có phải là việc đúng đắn nên làm hay không?" Từ bỏ một giá trị mà bạn đã dựa vào trong nhiều năm sẽ mang lại cảm giác mất định hướng, giống như là bạn không còn thực sự biết đâu là đúng hay sai nữa. Việc này thật khó, nhưng nó cũng là chuyện thường tình thôi mà.

Tiếp đó, bạn sẽ cảm thấy như thể mình là kẻ thất bại. Bạn đã dành cả nửa cuộc đời để đánh giá bản thân mình dựa trên cái giá trị cũ đó, nên khi mà bạn thay đổi sự ưu tiên của mình, thay đổi các thước đo của mình, và ngừng hành xử theo cách cũ, bạn sẽ thấy mình không phù hợp với cái thước đo cũ đáng tin cậy kia và do đó ngay lập tức sẽ cảm thấy như thể mình là một kẻ giả dối hoặc vô dụng. Điều này cũng thật bình thường và cũng chẳng dễ chịu gì.

Và chắc chắn bạn sẽ phải vượt qua sự cự tuyệt. Rất nhiều mối quan hệ trong cuộc đời bạn được xây dựng dựa trên những giá trị mà bạn đã gìn giữ, nên thời điểm bạn thay đổi những giá trị ấy — thời điểm mà bạn quyết định rằng việc học quan trọng hơn so với rượu chè bù khú, rằng kết hôn và có một gia đình quan trọng hơn so với đi ngủ lang, rằng làm công việc mà bạn yêu thích quan trọng hơn so với tiền bạc — sự quay lưng của bạn sẽ tác động tới những mối quan hệ, và rất nhiều trong số đó sẽ đập vào cái mặt của bạn. Điều này nữa cũng thật bình thường và cũng chẳng dễ chịu gì.

Những điều này là cần thiết, mặc dù đau đớn, là những tác dụng phụ của việc đặt mối bận tâm của bạn ở chỗ khác, ở nơi mà quan trọng và xứng đáng với nguồn năng lượng của bạn hơn. Khi bạn tái đánh giá những giá trị của mình, bạn sẽ gặp phải sự cản trở cả ở bên trong lẫn bên ngoài. Hơn hết, bạn sẽ thấy mông lung; bạn sẽ lo lắng rằng liệu có phải mình đang làm sai điều gì hay không.

Nhưng rồi như ta sẽ thấy, đó là một việc tốt đẹp.