BỐN MƯƠI NĂM

NÓI LÁO(1)

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 1

http://ebooks.vdcmedia.com

(1) In theo bản in của Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin - 1993

Thành kính dâng Cậu, Mợ,

Cô Minh.

Mến tặng Khoái, Lăng, Hầu.

V.B

2 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

PHẦN I

BÁO TẾU

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 3

http://ebooks.vdcmedia.com

"Nói láo" mà chơi, nghe láo chơi

Dàn dưa lún phún hạt mưa rơi

Chuyện đời đã chán không buồn nhắc

Thơ thẩn nghe ma kể mấy lời.

Bồ Tùng Linh, tác giả Liêu Trai Chí Dị, mở đầu tập

truyện bất hủ bằng bốn câu thơ trên, đã cho người ta

hé thấy ông lấy làm vinh dự làm nghề nói láo, không

coi thiên hạ ra gì. Ờ, nói láo đấy, nghe láo đấy, thử hỏi

đã chết ai chưa? Họ Bồ hơn thiên hạ về chỗ đó: dám

nhận huỵch toẹt ngay là mình "nói láo", mình ưa "nói

láo", "nói láo" nói lếu như thế còn hơn là nói chuyện

đời: xấu quá.

Bây giờ, người ta gọi nghề làm báo là nghề nói láo

ăn tiền. Kẻ viết bài này ngã vào nghề đó đã lâu, hôm

nay, ngồi giở lại cuốn sổ ký ức của mình, xin nhận ngay

là mình làm nghề "nói láo". Vì thế tác giả lấy đầu đề

tập ký ức là "Bốn Mươi Năm Nói Láo" chớ không dám

đề là "Bốn Mươi Năm Làm Báo", vì tác giả nhận thấy

4 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

rằng "nói láo" là một cái vinh dự, làm nghề "nói láo" là

làm một nghề đặc biệt ít ai dám đem ra khoe khoang.

Thực vậy, đa số các nhà làm báo bây giờ nghe thấy

danh từ "làm báo nói láo ăn tiền" ngoài mặt thì có vẻ

bất cần, nhưng thâm tâm thì hơi giận: tại sao làm một

cái nghề cao quý như nghề báo, tại sao lãnh một cái sứ

mạng nghiêm trọng là hướng dẫn dư luận, tại sao phụng

sự một quyền lực lớn mạnh vào bực thứ tư trên trái đất

này mà có người dám bảo là làm nghề "nói láo"?

Thú thực có lắm lúc tôi cũng tưởng là tôi oai, mà

nghề tôi là nghề ghê gớm thực; nhưng gặp lúc mây

chiều gió sớm, mình rất thành thực với lòng, tôi cảm

thấy rằng nghĩ như vậy, chỉ là mình tự dối mình. Để

lòng lên bàn tay, tôi chỉ thấy tôi là một anh nói láo

trường kỳ, nói láo vô tội vạ, nói láo ra tiền, để kết cục

đến bây giờ mang lấy cái nghiệp vào thân, không sao

gỡ được, đành là cứ phải tiếp tục nói láo cho đến chết

- vì tôi biết chắc sẽ không thể nào thoát được hai bàn

tay sắt bọc nhung của bà chúa báo. Ngay khi bắt đầu

làm cái nghề điêu đứng này, có phải tôi đã nghe thấy

các bậc đàn anh lập đi lập lại câu nói của Jules Janin:

"Nghề báo đưa người ta đi đến bất cứ đâu - miễn là

thoát được nó ra"?

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 5

http://ebooks.vdcmedia.com

Tôi không tin như vậy. Lúc còn ít tuổi, tôi không tin

gì hết: tôi không tin thuốc phiện có ma, tôi không tin

có nghiệp chướng làm cô đầu, làm đĩ điếm, tôi không

tin câu nói của Nguyễn Du:

Đã mang lấy nghiệp vào thân,

Cũng đừng trách lẫn trời gần, trời xa.

Tôi chỉ biết một điều: thích thì làm, thích làm báo

thì viết báo, chớ cũng chẳng xây mộng lớn lao gì hết.

Không bao giờ tôi nghĩ như Carlyle: "Cao quý thay

nghề làm báo! Mỗi ông chủ báo có khả năng há chẳng

phải là một nhà cai trị thế giới vì là một trong những

người thuyết phục thế giới; mặc dầu không do thế giới

cử mà chỉ do mình cử mình thôi; tuy nhiên cũng được

đảm bảo bằng những con số báo bán ra cho thiên hạ

đọc".

Tôi không "trì" quá khứ như Goethe coi thường nghề

làm báo: "Từ lâu, tôi vẫn tin rằng báo chí sanh ra đời

là để cho đại chúng người ta tiêu khiển giết thời giờ và

lòe bịp họ nhất thời; hoặc vì có một sức mạnh nào đó

ở bên ngoài ngăn viên ký giả nói ra sự thực, hoặc vì

tinh thần đảng phái đánh cho y lạc hướng đi; vì thế tôi

không đọc một tờ báo nào hết". Mà tôi cũng không

khinh miệt báo chí, gọi tuốt là lá cải, là giẻ rách, là đồ

6 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

bỏ như thi hào Beaudelaire: "Bất cứ tờ báo nào cũng vậy,

từ trang đầu đến trang cuối cũng chỉ là một cái ổ chứa

những cái gì gớm ghê, kinh tởm. Chiến tranh, giết chóc,

trộm cướp, hà hiếp, hành hạ, tội ác của các vua chúa,

tội ác của các quốc gia, tội ác của các tù nhân, biết bao

nhiêu là sự say sưa cuồng loạn của vũ trụ loài người. Ấy

thế mà người ta dùng báo để làm đồ khai vị, vì người

văn minh đã dùng tờ báo để làm đồ khai vị, cho bữa ăn

buổi sáng. Tôi tin rằng không có một bàn tay trong sạch

nào cầm lấy tờ báo mà không cảm thấy muốn buồn nôn

buồn mửa".

Không. Đối với nghề báo, tôi không đứng ở thái cực

nào. Tôi chỉ nhớ rằng thuở nhỏ tôi ưa đọc sách là vì

nhà tôi là nhà bán sách, ngoài thời giờ học bài; tôi phải

ngồi bán sách, xếp sách để gửi bán đi khắp nước. Lúc

rảnh, tôi vồ lấy sách để đọc; từ đọc sách tôi thích đọc

báo; đọc mãi thấy hay hay thì tôi làm thơ, tôi viết báo,

thế thôi, chớ chẳng vì lý do gì hết. Bài báo thứ nhất

của tôi đã viết ra hồi Phạm Tất Đắc xuất bản cuốn

"Chiêu Hồn Nước". Bài báo ấy vẻn vẹn có mấy câu đại

khái:

"Chúng tôi kính biếu quí báo cuốn sách nhỏ này và xin quí

báo, nếu tiện, cho đăng mấy dòng sau đây: Sách "Chiêu Hồn

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 7

http://ebooks.vdcmedia.com

Nước" của Phạm Tất Đắc đã có bán ở khắp các hiệu sách, rất

hay, rất lâm ly, xin hải nội chư quân tử tìm đọc ngay kẻo hết".

Các bài đặc biệt ấy dớ dẩn đến thế mà có báo hồi ấy

đăng lên thật. Tôi đọc đi đọc lại mãi đến thuộc lòng;

chưa đủ; tôi cắt ra dán vào an bom. Và từ đó tôi thấy

mình là nhà báo thực sự mà chính tôi không tự biết,

cũng như ông Jourdain trong bài kịch "Trưởng Giả Học

Làm Sang" của Molière nói lên văn xuôi mà không biết

mình làm văn xuôi.

Tôi mê nghề báo từ lúc đó.

Lúc đó báo ra kỳ có "Nam Phong", "Hữu Thanh", toàn

bàn về vấn đề xã hội và văn hóa. Người viết báo, nói

thực ra là làm văn chớ không phải làm báo. Một cái

đoản thiên ngắn bao giờ cũng bắt đầu bằng một đoạn

tả cảnh biền ngẫu, kiểu "Tuyết Hồng lệ sử"; còn xã

thuyết thì bàn về chữ "tín", chữ "nghĩa", và thường là

phải bắt đầu bằng câu "Phàm người ta ở trên đời". Vì thế,

người viết báo trước hết phải tập viết văn cho nhịp

nhàng, thánh thót.

Làm báo là làm một nghề không có trường, không có

thầy. Tôi thích viết báo và muốn làm nghề đó quá,

nhưng biết làm sao bây giờ? Không có cách gì hơn là

bạ tờ báo nào cũng đọc, bạ cuốn sách truyện nào cũng

coi, rồi... học thuộc lòng từng đoạn, kiểu mười bốn, mười

8 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

lăm tuổi đi chim gái, các chàng trai mới lớn lên mượn

mẫu thư tình, cóp lại để vứt vào trong nhà người yêu lý

tưởng!

Tự nhận mình là nhà báo chính cống, tôi khổ công

mài giũa, rèn luyện văn chương con cóc. Thơ và văn xuôi

của Tản Đà, Nam Hương, Nhượng Tống, Thi Nham,

Đàm Xuyên làm cho tôi bái phục. Học thuộc lòng chưa

đủ, tôi còn phải cắt ra dán vào một quyển sách để gối

đầu giường.

Đến đây, tôi xin mở một dấu ngoặc.

Lúc còn nhỏ, đi học, tôi không đến nỗi dốt quá, nhưng

trí nhớ rất kém, cho nên không thể nào học được về

môn toán. Lên đến trung học, giáo sư toán chê, liệt vào

ngoại hạng, cho một hột vịt không đủ, phải cho hai hột

mới đã. Kịp đến khi lớn hơn một chút, tôi sa đọa, hút

xách, rượu chè be bét, trí nhớ lại càng tồi. Rồi đến giai

đoạn cai rượu, cai thuốc phiện: trí nhớ tôi hoàn toàn bị

"liệt". Vì thế, coi tập hồi ký này, xin các bạn đừng buộc

tôi phải ghi năm tháng, đừng bắt tôi phải nhớ hết các

báo chí tôi đã làm mà cũng đừng bắt tôi nhớ hết tên

các nhà báo, nhà văn liên hệ. Nhớ được đến đâu, nhớ

được cái gì, tôi cứ viết đại ra. Nhưng nói thế không có

nghĩa là tôi viết ẩu, viết không có hệ thống.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 9

http://ebooks.vdcmedia.com

Mục đích của tôi là thuật lại thật đúng các giai đoạn

làm báo nói láo ăn tiền của tôi để nhân đó may ra các

bạn có nhận thấy diễn tiến của nghề báo ở nước ta ra

thế nào. Thêm nữa, tôi bắt đầu làm báo từ khi người

mình còn sống dưới sự đô hộ của Pháp; qua thời kỳ

Nhật vác kiếm lê trên mặt đất, đá Pháp một cú vào

mông rồi đuổi đi; đến Việt Minh bí mật; rồi Nhật thua,

Việt Minh nắm chính quyền; quân đội Lư Hán tiếp thu

rồi quân đội Pháp lại trở về Việt Nam; dân ta kháng

chiến... rồi Pháp thua ở Điện Biên Phủ, ký hiệp định

Genève chia đất nước làm đôi, con sông Bến Hải chia hai

ân tình, vác va ly vào Sài Gòn hầu hạ Ngô Đình Diệm,

Ngô Đình Nhu, cho tới bây giờ sống nhờ vào quân đội

Mỹ "ô kê, salem..." rất có thể cứ thuật lại hết những giai đoạn

nói láo của mình, chưa biết chừng mình lại vẽ lại được một giai

đoạn lịch sử đau thương, tang tóc đã qua. Nếu quả được như thế

thì hay biết mấy.

Bây giờ tôi xin khép ngoặc lại.

Vậy là tôi học thuộc lòng văn của người khác rồi bắt

chước tứ văn và cả ý văn của họ để viết bài. Bây giờ,

tôi không còn nhớ những bài văn ấy ra sao, chỉ mang

máng là ngoài mấy cái truyền đơn in thạch phản đối

Pháp bắt Phạm Tất Đắc, tôi có làm một tập thơ đủ các

10 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

loại: lục bát, song thất lục bát, ngũ ngôn cổ phong, yết

hậu... và mấy vở hát cải lương Nam Kỳ theo kiểu "Bội

phu quả báo" ký tên là An Sơn, Thu Tâm Tử... Cố nhiên

những tác phẩm ấy không bao giờ được ra đời. Như vậy

cũng là một cái hay, bởi vì nếu hồi ấy tôi có phương

tiện in thành sách, mà văn khố thư viện còn giữ đến

bây giờ, có lẽ chính tôi phải "từ" tôi, vì sao tôi lại có

thể liều lĩnh và lố lăng đến thế!

Nhưng lúc đó mình mới có mười hai, mười ba tuổi, có

biết thế là lố lăng đâu. Tôi vẫn yên trí là một nhà văn

ghê gớm thực sự và có triển vọng đi xa, đi rất xa như

Nguyễn Du, Ôn Như Hầu... Nói cách khác, tôi hy vọng

một ngày kia thành một "tên tuổi trong nền văn chương

quốc tế". Vì nghĩ như thế, tôi tìm các lý do để hạ các

nhà văn tiền bối, mặc dầu tôi vẫn phục. Tôi tìm cách

hạ thầm họ ở trong bụng để mình lại đánh lừa mình

rằng mình có khả năng tiến xa hơn cả họ, mình sẽ là

một "ken coong" chớ không phải chỉ là một nhà văn,

nhà báo quèn có vài ngàn người đọc.

CHỮ TÀI, CHỮ TAI

Thế là tôi tưởng tôi có tài. Nếu cứ nghĩ mình có tài

là tự nhiên mình có tài thực thì quả là cái tài của tôi

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 11

http://ebooks.vdcmedia.com

liền với cái tai. Chứng cớ là đến đệ ngũ trường Albert

Sarraut, về toán, tôi ngu như con bò, đến đệ tứ, đệ tam

thì dốt đặc cán thuổng; về vật lý và hóa học, giáo sư

nào cũng gớm mặt không buồn kêu lên bảng, vì gọi lên

vô ích, tôi không biết một ly gì hết. Từ năm thứ sáu,

tôi chỉ học ròng về văn chương Pháp, đọc truyện Pháp,

anh em trong lớp đọc gì thì bảo nhau tìm đọc và nghiên

cứu từng chữ dùng, từng cách kết cấu, từng chi tiết tả

cảnh, xuýt xuýt xoa xoa như được thưởng thức một món

ăn gì ngon lắm.

Tôi bắt đầu đọc Alexandre Dumas, André Theuriet,

Guy de Maupassant, Flaubert... từ hồi đó và nhớ rằng

có hai cuốn làm tôi rung cảm nhất là "Les feuilles

mortes" của André Theuriet thì do Trần Mai giới thiệu,

còn cuốn "Manon Lescaut" thì do Lê Khắc Quyên giới

thiệu.

Bây giờ, anh em cũ học Lycée Albert Sarraut tan tác

mỗi người một ngả. Joseph Trần Lê, Nguyễn Sĩ Dinh,

Bửu Lộc, Bửu Thọ, Nguyễn Văn Chi, Paulus Hiếu, Trần

Lệ Xuân (tức là bà Ngô Đình Nhu), Trần Mai, Hoàng

Văn Chí, Nguyễn Kim Hồng, Nguyễn Kim Hải, Marie

Điện... kẻ thì làm nên, người thì đã chết, có kẻ lại lạc

loài sương gió bốn phương, mỗi khi mưa chiều gió sớm,

12 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

sực nhớ lại thuở anh em cùng chung một mái học đường

cũng thấy hiu hiu buồn, không thể nào quên được những

kỷ niệm xa xưa.

Tuy nhiên các kỷ niệm về sự học hành, tôi gần như

không còn nhớ được gì. Duy có một điều không bao giờ

tôi quên được là chính ở vào thời kỳ đó, giữa một không

khí Pháp, bắt buộc phải theo tác phong Pháp, nói tiếng

Pháp với nhau (ai nói tiếng Việt mà kiểm soát viên bắt được

thì ăn công xinh mệt), chúng tôi, một bọn anh em gồm bốn

năm người, đã "xuất bản" một tập báo viết tay đề là

"Hồn Nước Nam" để chuyển tay nhau đọc. Lúc đó, chúng

tôi quan niệm lạ lắm: báo mà không có xã thuyết thì

không phải là báo. Vì thế nguyệt san "Hồn Nước Nam"

số nào cũng có một bài xã thuyết như ai, nói những vấn

đề rặng đa bà cụ "nước ta văn hiến bốn ngàn năm",

"hùng khí của các bậc anh hùng như Lê Lợi, Trần Hưng

Đạo..." và đến dịp giỗ Hai Bà cũng làm một bài thơ

"Vịnh Trưng Vương" thi đua với Hoàng Cao Khải. Tôi

làm thư ký tòa soạn của báo. Nghĩ nát óc ra, cũng

không biết ngoài bài xã thuyết thì nên có những mục

gì, tôi "chế" ra mục thơ và một mục kêu là "Linh tinh

beng" đăng những tin tức liên quan đến học sinh người

Việt trong trường Pháp, còn bao nhiêu đăng toàn truyện

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 13

http://ebooks.vdcmedia.com

ngắn. Có truyện cóp Guy de Maupassant; có truyện kêu

là "Bức Tranh Xã Hội" con nhà giàu viết lăng nhăng về

xã hội người nghèo; có truyện buồn cười, anh nào đọc

tiếu lâm Pháp thấy hay thì tán rộng ra thành một bài

láo lếu.

Anh em đua nhau viết. Tôi làm mặt quan trọng, bỏ

cả làm luận và học kịch "Le Cid", chỉ ngồi đọc văn lai

cảo. Nghe thấy mang máng rằng làm thư ký tòa soạn

báo thì phải sửa văn người khác, tôi cũng trịnh trọng

gạch, xóa, lộn câu đầu xuống đít, lộn câu đít lên đầu,

rồi tấm tắc tự cho là bảnh lắm. Kết quả bảnh chẳng

thấy đâu, bị ngay bọn ác ôn nó chửi và cấm không được

sửa một chữ, "mem" cái phẩy. Tôi tưởng chừng như có

ai cho một nhát búa vào đầu, nhưng sau làm ra mặt oai,

hừ một cái rồi kết luận: Đó là cái vinh, cái nhục của

nghề làm báo!

Bù lại cái đau ấy, tôi được một cái sướng rơn là mục

"Linh tinh beng" của tờ "Hồn Nước Nam" lại được anh

em tán thưởng. Là vì mục này viết bằng một giọng văn

tếu, chửi cứ vong mạng cả lên! Lúc đó, chúng tôi còn

trẻ, khí huyết phương cương, bất cứ anh nào bị chọc

cũng đều hăng say muốn đấm đá, xin tí gân hay tí huyết.

Không hiểu một hôm Trần Mai nói gì, bị một bọn trẻ

14 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

con Tây lấy tay làm cái "chân mũi" chế anh; chúng tôi

viết một cái "pô tanh" huých Trần Mai. Anh này cao

lớn, khỏe mạnh, tức sôi lên, chạy ngay ra cái phông ten

vục đầu vào nước lạnh, rồi tìm lũ trẻ con Tây sanh sự.

Chúng tôi học ban B, chúng học ban A.

Đại diện cho ban A là thằng Wintrebert cao như hộ

pháp. Một cuộc đánh giáp lá cà diễn ra sau giờ học.

Wintrebert cho Trần Mai "nốc ao". Anh em tức tưởng

chừng hộc máu. Chúng tôi đặc biệt ra một số in thạch

kêu gọi anh em "đại đoàn kết" đánh bỏ mẹ Tây đi. Rồi

y như những thằng khùng, chúng tôi không biết làm

cách gì để tỏ rằng "ta đây không coi Tây ra cái thá gì",

chúng tôi cứ hễ trông thấy Tây là ngáng, chửi và nghĩ

cách làm tên tẩm thuốc độc để giết không còn một

mống.

Kết quả học trò Tây vẫn sống nhăn mà chỉ có bọn

chúng tôi "chết đầu nước". Sau một cuộc điều tra gay gắt

của ông "săng sơ" mập thù lu, tờ báo của chúng tôi bị

đóng cửa vô hạn định, còn mấy nhân viên bị đưa lên

hội đồng kỷ luật do hiệu trưởng lúc bấy giờ là Loubet

chủ tọa. Hội đồng phán quyết đuổi chúng tôi, nhưng sau

cho hưởng một đặc ân để kịp thời hối lỗi: cho học thêm

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 15

http://ebooks.vdcmedia.com

sáu tháng nữa; nếu trong thời kỳ đó, tỏ ra có hạnh kiểm

tốt, chăm chỉ học hành thì lại cho học lại.

Thế là mộng làm báo của chúng tôi tan tành. Nhưng

thiếu niên nào mà chẳng thế: hách sì sằng. Mấy bạn

quá khích của tôi, trả thù, nhất định "bất hợp tác" với

học trò Tây. Riêng tôi, tôi chơi trội: không được xuất

bản báo viết, tôi xuất bản báo miệng, nói nôm là tôi

chửi thề. Chửi bằng tiếng Việt. Gặp thằng Tây con nào

cũng chửi. Một hôm, thầy thể thao là Patche bắt tập

một môn nằm ép xuống cỏ. Tôi mặc quần dài nằm xuống

cỏ ướt bị lấm bê bết, tức mình tôi chửi "Đ... mẹ cha

mày!". Vô phúc thằng cha nghe tiếng. Ang chừng nó ăn

cơm Việt mòn răng ra rồi, hay là nó lấy vợ lô can thì

không rõ, nhưng vừa nghe thấy thế nó trợn mắt, gọi tôi

lên "sửa lưng" cho một trận ra gì và trình lên hiệu

trưởng. Lần này, tôi yên trí đi đời, nhất định được mời

về nhà; nhưng không hiểu trường nó quên, hay là kỷ

luật nhà trường lỏng lẻo, tôi chỉ ăn ba công- xinh tô-tan,

ba chủ nhật đi đến trường ngồi một mình một chỗ như

con cú để "tự phê bình kiểm thảo".

Sự chán nản bắt đầu từ đó. Nghề báo đã hại tôi.

Nhưng kỳ lắm: nghề báo cũng như nghề "hát nhà trò"

ngày trước, hay nghề "bán ba" bây giờ. Nó là cái nghiệp:

16 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

đã mắc phải nó thì mê, không chịu được. Tôi thích cái

nghề báo hại tôi như thế. Tôi sẽ lấy cớ chán nản ấy để

trốn học đi lên Hồ Tây, vườn Bách Thảo để đọc văn,

đọc báo và "tìm một lối đi cho ngày mai".

NGHỀ BÁO ĐƯA NGƯỜI TA

ĐẾN BẤT CƯ ĐÂU

Trong những dịp suy ngẫm như thế, có một câu

thường năng đến với đầu óc tôi: "Nghề báo đưa người ta

đến bất cứ đâu, miễn là thoát được nó ra". Thú thực, lúc

đó tôi suy ngẫm rất nhiều mà vẫn không hiểu thấu tư

tưởng ấy. Đưa đến đâu? Tôi không biết nghề báo đưa

người ta đến đâu hết. Riêng tôi, tôi chỉ thấy nó đưa tôi

đến chỗ chán chường, bỏ học bỏ hành, đi nói dối cha về

nhà nói dối chú. Là tại thế này: ở trường Albert Sarraut,

học trò có thể cứ tự động nghỉ, không cần xin phép

trước. Vài hôm sau đi học, chỉ cần biên một lá thư, ký

tên bố mẹ rồi trình cho "săng sơ" là được. Thấy ngon

như thế, mỗi tháng tôi lại nghỉ một hai lần, và mỗi lần

nghỉ xong lại làm một đơn, ký tên bố mẹ, nói là "con

tôi ốm".

"Nghề báo đưa người ta đến bất cứ đâu". Thì quả như

thế thật: nghề báo đưa tôi đến chỗ trốn học, nói dối,

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 17

http://ebooks.vdcmedia.com

nhưng chưa đủ; nó còn đưa tôi đi xa hơn nữa. Nguyên

hồi ấy biến động ở Yên Bái diễn ra thất lợi, Tây bắt

giữ các nhà ái quốc và đầy ải nhiều thanh niên. Một sự

chán chường mông mênh tràn lan trên đất nước. Cũng

như ai, tôi mắc phải cái bệnh của thời đại, nghĩa là tự

cho mình "sinh bất phùng thời".

Nhà tôi là nhà bán sách và buôn giấy. Vì giao thiệp

với Pháp, mẹ tôi nuôi cái mộng là tôi thi đỗ Tú tài, rồi

nhờ một hai người Pháp quen thuộc nhận làm con nuôi

đưa sang học thuốc ở Ba Lê. Tội nghiệp, chính mẹ tôi

không nhận biết tôi đã chớm nghiện và tiếng là đi học

chớ tôi vẫn trốn đi chơi. Thảng hoặc có đến lớp thì thể

xác ngồi đó mà hồn thì phiêu diêu tận đâu đâu: tôi nghĩ

đến cuốn "Cours de journalisme par correspondance" và

nung nấu một kịch ngắn hay một tiểu thuyết viết cho

báo An Nam Tạp Chí của Nguyễn Khắc Hiếu (bí danh

Tản Đà Nguyễn Khặc Khừ).

Nói đến quá trình báo chí ở Bắc Việt, theo tôi, các

nhà văn lão thành như Hoàng Tăng Bí, Dương Bá Trạc,

Nguyễn Đỗ Mục, Đinh Gia Thuyết, Phạm Duy Tốn,

Nhượng Tống... đều có công đóng góp rất lớn lao, nhưng

phải đợi đến lúc Nguyễn Văn Vĩnh và Phạm Quỳnh bút

chiến về vấn đề lập hiến thì ta mới thấy một thứ nhựa

18 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

mới làm cho làng báo mạnh hơn lên. Tuy nhiên, mạnh

không có nghĩa là tiến bộ. Tôi còn nhớ lúc đó báo hàng

ngày có ba tờ: Thực Nghiệp của ông Mai Du Lân, Trung

Bắc của ông Nguyễn Văn Vĩnh và Khai Hóa của ông

Bạch Thái Bưởi. Tin tức do Sở Cẩm Hàng Đậu và Hàng

Trống cung cấp, còn xã thuyết thì Trung Bắc bao giờ

cũng kết luận: "Quốc dân đồng bào nghĩ sao?". Ông Đỗ

Thận, râu một đống, viết xã thuyết cho báo Khai Hóa,

cứ tết mồng năm thì có một bài xã thuyết mồng 5 tháng

5, tết Nguyên Đán thì không bao giờ thay đổi, mở đầu

bài xã thuyết bằng hai câu (có dấu than): "Tết đến rồi!

Tết đến rồi!" Còn ông Mai Du Lân thì mặc cho Trúc

Khê Ngô Văn Triện và cụ cử Mai Đăng Đệ viết gì thì

viết, việc chính của chủ báo là nhận đồ về in, lấy tiền

ăn chắc hơn là bán báo.

Tôi đọc Hữu Thanh, Nam Phong và các báo hàng

ngày không ham mấy, nhưng đọc đều đều để xem có tiểu

thuyết nào hay thì học thuộc mấy câu mở đầu "biền

ngẫu".

Phải đợi đến lúc lên "sơ gông" ở trường, tôi mới thật

thích nghề viết báo. Nhà báo tôi gặp đầu tiên là Tản

Đà Nguyễn Khắc Hiếu. Những bài tôi viết ở An Nam

Tạp Chí là những tư tưởng của một ông cụ non, may đã

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 19

http://ebooks.vdcmedia.com

tam sao thất bản rồi, chớ không mà phải đọc lại thì xấu

hổ mà chết mất. Tôi nói: "thích nghề viết báo". Chớ

thực ra thì chưa ham viết.

Tôi còn nhớ rõ ràng tôi bắt đầu ham viết báo là kể

từ ngày các ông Hoàng Tích Chu, Đỗ Văn, Phùng Bảo

Thạch, Tạ Đình Bính, Vũ Đình Chí làm tờ Ngọ Báo của

ông Bùi Xuân Học. Cho đến bây giờ và mãi mãi tôi vẫn

nhận rằng Hoàng Tích Chu đã làm được một kỳ tích:

viết Nam Phong ký tên Kế Thương, đọc chán như cơm

nếp nát, thế mà đi Pháp mấy năm về, làm được một

phát rất "trì" là làm sôi động cả ngành báo chí, đem lại

cho tờ báo một bộ mặt mới, một hơi thở mới, một sinh

lực mới. Ngọ Báo một xu bán chạy không chê được. Đọc

không bỏ một chữ. Văn hay không chịu được, cái lớp

tiểu yêu như tôi lúc đó đều công nhận như thế, nhưng

các ông lớn tuổi thì dường như không tán thành.

PHONG TRÀO ĐÔNG TÂY

Nhưng thời gian đem tiến bộ đến cho người ta sức

mấy mà chờ đợi những người ngồi bình luận suông. Ông

phản đối ư? Thì xin mời ông hành động. Chỉ "tri" mà

không "hành" như Vương Dương Minh đã nói, thì... tiêu!

Làn sóng Hoàng Tích Chu và tập đoàn đánh ào các bố

20 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

già đi, không có gì lạ hết. Và người ta sẽ không lạ là

một khi cao trào đã phát khởi rồi thì chỉ có tiến mà

không có lùi, chỉ có lên mà không có xuống.

Tôi không thể tả được sự khâm phục của tôi lúc thấy

ở các bức tường đầu Hàng Trống, Hàng Bông dán những

bức quảng cáo to bằng cái chiếu vẽ một ông quỳ xuống

đội quả địa cầu ở trên vai. Mới quá, cao cấp quá! Báo

Đông Tây của Hoàng Tích Chu ra đời, sau khi ly khai

với cụ Bùi Xuân Thành, thân phụ ông Bùi Xuân Học.

Phải nói rằng bốn mươi năm đã trôi qua, tôi chưa thấy

có một quảng cáo nào làm cho tôi say mê như thế, hấp

dẫn như thế, kể cả những tờ báo bây giờ có nhiều

phương tiện mà cũng có nhiều tiền hơn tờ Đông Tây!

Tôi còn nhớ có chiều đi học về, đỗ xe đạp lại, tôi

đứng xem từng nét vẽ cái ông Atlas ôm quả địa cầu và

quả thực tôi đã đợi từng ngày để mua Đông Tây số 1.

Phải nói thực: đẹp thì tờ báo có đẹp thực, nhưng bài ít

quá, và không có gì xuất sắc, trừ vài câu thơ in ở những

chỗ thiếu bài như: "trên chiếc ô tô con chó ngồi - dưới cái xe

bò thằng người lôi"... Chính lúc này, bọn người "nghịch"

với Hoàng Tích Chu mới đưa ra luận điệu tấn công:

"Chu học dở chết đi, rỗng như đít bụt" hay "Chu thì chữ

nho một vốc, chữ Tây ba xí ba tu chớ có xôm gì!".

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 21

http://ebooks.vdcmedia.com

Muốn nói gì, mặc; người ta vẫn theo đọc Đông Tây và

đến lúc ra hàng tuần (khổ báo 60x80), rồi từ hàng tuần

ra hàng ngày (khổ báo như tờ Monde bây giờ) hầu hết

đều nhận thấy Đông Tây là tờ báo số dách ở Hà thành.

Ngoài mục "Chuyện đâu" của Văn Tôi mà lúc đó tôi coi

là "siêu văn nghệ", tôi còn nhớ mãi mấy cái truyện ngắn

mà tôi lấy làm kiểu mẫu viết văn, như "Gò Cô Mít" của

Hoàng Ngọc Phách (ký tên là Hoàng Tung) truyện

"Trương Chi" của Phùng Tất Đắc, kể lại câu chuyện cũ

anh lái đò mê con quan thừa tướng, lúc chết, nhập hồn

vào một cây bạch đàn, và truyện "Bích Mã Lương" (cũng

của Phùng Tất Đắc) nhắc lại chuyện nhà nghệ sĩ mê

chính bức tượng mà mình đã tạo ra...

Đọc những truyện đó, tôi thán phục các tác giả, rồi

từ đó, tôi coi tất cả những người nào đã cộng tác, đã

giao du với Hoàng Tích Chu đều là những bậc tài ba lỗi

lạc, và có nhiều lúc tôi mơ ước nếu được "biết" các vị

này, có một bài đăng lên báo cùng với họ thì "bô" hết

sức. Thèm quá đâm ra liều. Một ngày mùa thu của một

năm mà bây giờ tôi cũng không còn nhớ nữa, người học

trò dốt toán nhứt Lýt Sê là tôi đã đánh liều gửi ba

truyện ngắn đến cho báo Đông Tây, yêu cầu "phủ chính"

và "nếu có thể được thì đăng tải".

22 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Đến bây giờ, tôi vẫn cho rằng tôi đã may hết sức, là

vì bài của tôi gửi đến nhà báo lại được nhà báo vui lòng

giở ra để đọc. Tôi nói "may" là vì sau này vào hẳn nghề

rồi, làm chủ bút, thư ký tòa soạn cho nhiều tuần báo và

nhựt báo, tôi biết có nhiều bài vở, truyện tích rất hay

của bạn đọc gửi tới mà không được chủ nhiệm, chủ bút

mó tới hay mở ra coi, hoặc coi sơ sơ rồi bỏ, làm cho phí

mất bao nhiêu mầm non, có nhiều hy vọng nẩy nở sau

này. Tôi may là vì ba truyện của tôi gửi lại, được ông

chủ bút báo Đông Tây lúc đó là Phùng Tất Đắc lưu ý

sửa chữa và cho đăng tải (vào đúng chỗ đã đăng truyện

"Gò Cô Mít" của Hoàng Tùng). Truyện thứ nhất của tôi

đăng Đông Tây là truyện "Con Ngựa Già" mà ông Phùng

Tất Đắc cho đặt dưới một tít-ruy-bờ-rích là "Bút Mới".

Được sự khuyến khích vô giá đó, tôi biếng học; hết ngày

ấy sang ngày khác, chỉ lo viết "Bút Mới". Rồi, để mở

rộng phạm vi, tôi lại đề nghị mở thêm một mục mới ở

trang nhất: mục "Cuốn film" vẽ lại những nhân vật thời

đại như "ông Phòng Phành", "ông Tò Toe".

Khỏi phải nói, được đứng tên bên cạnh các bậc đàn

anh, tôi "vây" hết chỗ nói, nhưng hãnh diện nhất cho

tôi, ấy là ngày tôi nhận được một cái thiếp của Hoàng

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 23

http://ebooks.vdcmedia.com

Tích Chu mời tôi đến tòa báo ở phố Nhà Thờ nói

chuyện.

BAR DÂN MỚI

Tôi được gặp ông Phùng Tất Đắc lần đầu tiên, vào

một chiều tắt nắng, nhân dịp đến "yết kiến" Hoàng Tích

Chu tại trụ sở báo Đông Tây ở 12 phố Nhà Thờ. Vừa

mới thấy ông Đắc ngồi ở bàn viết ở cửa sổ đi thẳng vào,

tôi đã biết ngay; không phải vì đã được ông tự giới

thiệu, nhưng tại chính tôi được biết vì có bè bạn, trước

đó, đã chỉ ông cho tôi rồi. Ngồi xuống ghế, nói với ông

câu đầu, máu tôi chảy có một dòng, phần vì sợ văn ông,

phần vì vẫn nghe tiếng ông là con nhà giầu ở Nam

Thành, thạo đời một cây, lại có tiếng là tay ăn chơi sộp,

mà mình thì chỉ là một anh học trò bé nhỏ mới bước

chân vào đời qua mấy ả sẩm và cu-tuy-ri-e tồi! Nói thì

biết nói gì bây giờ? Tôi luống cuống và cảm thấy tay

chân thừa cả, không biết giấu chỗ nào.

Mà ông Phùng Tất Đắc thì mặt lại lạnh như tiền,

không hề khuyến khích tôi một ly ông cụ. Thành thử ngồi

chưa đầy năm phút, tôi đứng dậy xin lên lầu gặp ông

Hoàng Tích Chu như đã hẹn, nhưng trong năm phút ấy,

24 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

có ai biết rằng tôi đã sợ ông Phùng Tất Đắc thêm biết

chừng nào không?

Ông Đắc mặc âu phục, vén tay áo sơ mi lên ngồi rung

đùi khảo cứu Nho giáo. Bên cạnh hai cuốn sách của Lệ

Thần Trần Trọng Kim, tôi thấy một chồng sách chữ

nho. Đêm hôm ấy, về nằm nhớ lại buổi ban chiều, tôi

chán đời không thể tả, vì thấy Phùng Tất Đắc, tôi quan

niệm muốn viết báo cho ra viết báo, muốn sử dụng ngòi

bút cho tài tình như ông Đắc trong mục "Trước Đèn" của

báo Đông Tây, người ta phải thông kim bác cổ, thạo cả

chữ Hán lẫn chữ Tây. Mà tôi thì chữ Tây mới đến sơ

gông, còn chữ Hán thì biết có mấy chữ "Cố công điền

giao từ" do hai cụ Thiện và cụ Chính dạy ở trường Hàng

Vôi lúc còn theo tiểu học. Thế này thì đến kiếp chết

cũng không thể thành một nhà báo như Phùng Tất Đắc

và Hoàng Tích Chu!

Tôi lại xây mộng, tôi lại mơ ước học chữ Hán, nhưng

đó chỉ là mơ ước hão thôi, cũng như sau này tôi thấy

bọn các ông Đỗ Văn, Chu Mậu, Đặng Trọng Duyệt làm

báo chữ Tây, viết chữ Tây, tôi lại mơ ước giỏi chữ Tây

để viết báo Tây kiểu "Cri de Hanoi", nhưng rút cục bao

nhiêu mộng ấy đều biến ra mây khói... phù du hết.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 25

http://ebooks.vdcmedia.com

Xã hội Việt Nam lúc ấy mắc một cái bịnh mà người

ta gọi là bịnh thời đại. Thanh, thiếu niên chưa mất gốc

hẳn, nhưng không bám víu vào đâu, sống bấp bênh như

những cái phao. Qua mấy cuộc đàn áp các nhà ái quốc

lão thành như Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, người

ta thấy cần phải có một cái thần tượng gì để tôn thờ,

để làm đích đi theo, thì vừa vặn bọn Tây Du như Chu

Mậu, Hoàng Tích Chu, Đặng Trọng Duyệt, Đặng Phục

Thông, Nguyễn Bỉnh Nam... về nước đưa ra phong trào

sống mới, nghĩ mới, ăn mặc mới, tranh đấu mới.

Phải, tôi đã nói vậy và tôi nhắc lại rằng tôi thán

phục tất cả những người đã cộng tác, đã giao du với

Hoàng Tích Chu mà hồi đó tôi coi là những bực tài ba

lỗi lạc. Đến bây giờ tôi vẫn còn nhớ rõ rằng mỗi khi

thấy các ông Đỗ Văn, Chu Mậu, Đặng Trọng Duyệt đi

từ nhà in Trung Bắc ở Hàng Bông ra, rồi coi họ là

những bực kỳ tài, muốn chiêm ngưỡng. Thấy bọn các

ông làm công việc gì, xuất bản báo sách gì, túng mấy

đi nữa, tôi cũng để dành tiền mua đọc cho kỳ được. Tôi

sẽ không tả lại cảm giác của tôi khi đọc những tờ như

"Cri de Hanoi", "Dân Mới", "Nhân Loại", "Chiếu Bóng"

hay cuốn sách thơ gì đó của bạn các ông, trong đó có

một bài nói về con morpion, không chê được!

26 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Tôi chỉ muốn nhắc lại lần đầu tôi nhìn vào cái bar

"Dân Mới" của Chu Mậu, chỗ đầu Hàng Gai rẽ ra Hàng

Hành. Bây giờ bar mở nhiều, ngồi uống rượu ở quầy,

trên những chiếc ghế cao lêu nghêu là thường; nhưng

hồi đó ở Hà Nội mà thấy thế thì người ta muốn té xỉu

vì lạ quá. Uống rượu; nhảy đầm; có ông ra đứng ở cửa

nói tiếng Tây vi va vi vút như gió; lại thêm ông Chu

Mậu đội cái "mũ đấu" của Chà chạy ra chạy vào nói toàn

tiếng Tây, tôi cảm thấy mình quê một cục; do đó tôi phải

thú thực là từ khi bar Dân Mới ra đời cho tới khi đóng

cửa, tôi không dám bước chân vào một lần nào, mặc dầu

tôi có thừa phương tiện.

Tôi không dám bước chân vào không phải vì tôi đạo

đức. Trái lại, lúc đó tôi cũng sa đọa như ai, nhưng cái

tâm lý của người trẻ tuổi thực là phiền toái. Cá nhân

tôi đủ các tật xấu nết hư, nhưng tôi quan niệm các bậc

đàn anh đó, các thủ lãnh của tôi không được là những

người tầm thường, lố lăng, nhăng nhít. Bởi vì nói cho

thực, thấy các ông ra cái vẻ chơi bời khét tiếng, có khi

lố lỉnh, trắng trợn, lại trà rượu, nhảy nhót, tôi cảm thấy

họ đã vi phạm đạo đức, mà đạo đức lúc ấy đã xuống quá

rồi. Tập đoàn Hoàng Tích Chu, Chu Mậu, muốn nói gì

thì nói, cũng đã có một cái lỗi, là đẩy cho thanh niên,

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 27

http://ebooks.vdcmedia.com

thiếu nữ lúc đó nhảy những bước nhảy vọt vào sự ăn

chơi liều lĩnh, coi đời là "nơ pa", coi đời "như bãi phân".

Có nhiều người, đồng ý với tôi, không tán thành; nhưng

trái lại, cũng có một số người cởi mở hơn, sẵn sàng tha

thứ, viện lẽ rằng mỗi khi có một cuộc đổi thay quan

trọng, trong lúc giao thời, sao tránh được những sự lăng

nhăng, quá trớn!

Dù sao đi nữa, cảm tình của tôi với tập đoàn Hoàng

Tích Chu, Đỗ Văn, Chu Mậu vẫn không vì thế mà giảm

thiểu. Tôi có cảm giác là tập đoàn ấy ngồi xổm lên xã

hội, và một số người trong tập đoàn có một thái độ

khinh bạc, kiêu hãnh; nhưng nghe thấy họ thóa mạ xã

hội, mạt sát những cái thối tha - dù là không có một

kế hoạch gì xây dựng - tôi vẫn cứ mê như thường. Điển

hình là tuần báo "Duy Tân" của Nguyễn Đình Thấu chửi

nghe sao mà sướng thế, mà truyện với trò nghe sao

mà... đểu thế?! Đểu đến phát ớn, nhưng không tìm đọc

không chịu được. Tôi có cảm giác như bây giờ đọc những

báo Mỹ như "Play Boy", "Feminal", "Figure", "For Male",

đăng những hình đểu quá, dâm quá, một mặt cứ thích

và cứ phục, nhưng một mặt cứ chê - chê cái xã hội Mỹ

sướng quá hóa rồ, giải phóng con lợn lòng quá mức,

28 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

chẳng trước thì sau cũng sẽ đưa người dân Mỹ đến một

con đường đen tối hơn bây giờ.

Tôi còn nhớ hôm báo Đông Tây đăng bài "Bút Mới"

đầu tiên, tôi tưởng vì xúc động quá có thể bị một cú đờ

săng mà ngoẻo. Chiều hôm đó, họ hàng thân quyến và

bạn bè đến hỏi thăm. Tôi phớt tỉnh, ra cái ý "đó là

chuyện rất thường, hà cớ gì phải làm ồn như vậy!". Với

cái vẻ mặt phớt tỉnh giả tạo đó, tôi có ý muốn nói lên

một cách thầm kín cho thiên hạ biết rằng "đấy mới chỉ

là một chưởng xoàng, tôi còn trăm ngàn chưởng khác ác

lắm, rồi sẽ giở ra dần dần, tôi là thiên tài mà!".

Vài ngày sau đó, tôi nẩy ra một sáng kiến: tôi là nhà

báo thực thụ. Chứng cớ là tôi đã có bài in trên báo gửi

đi toàn quốc. Mà là nhà báo thực thụ thì phải có cái gì

khác người ta chứ! Không phải suy nghĩ lâu la gì lắm,

tôi biết ngay rằng đã là một nhà báo thì phải khác

người, phải lập dị, phải có tác phong y như những nhà

báo nổi tiếng lúc bấy giờ như Hoàng Tích Chu, Phùng

Bảo Thạch, Tạ Đình Bính, Bùi Xuân Học, Đặng Trọng

Duyệt, Phùng Tất Đắc mà tôi vẫn thường nghe đồn đại

là những tay chơi chí tử.

Tôi hút. Tôi uống rượu, tôi chơi đĩ bợm.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 29

http://ebooks.vdcmedia.com

Và để tỏ ra rằng mình cũng là tay lão luyện như ai,

tôi hút dữ, uống dữ. Như thế, tôi còn oai về một phương

diện khác nữa. Là lúc bấy giờ dân nước oán Tây vô

cùng, vụ Phan Bội Châu bị bắt đưa về nước xử chưa

xong thì tiếp đến vụ Phan Chu Trinh gửi huyết thư cho

Tây gây phong trào bãi công bãi khóa rồi lại đến vụ

Yên Bái làm cho mười ba liệt sĩ lên máy chém. Bao

nhiêu biến thiên đó đã tạo nên một phong trào sôi nổi

hăng say. Những người thực tâm ái quốc, vào tù ra

khám, không ngày nào không có. Nhưng bên cạnh đó,

cũng không ngày nào không có những tay ái quốc sa lông

thở vắn than dài cho thế nước, thỉnh thoảng lại đóng

cửa oán Tây, hoặc làm thơ con cóc chửi thằng Tây (nhưng

lại sợ bị bắt nên gọi chệch thằng Tây là thầy tăng) và cho như

thế là... cay chua lắm.

Thú thật lúc đó, đọc những bài thơ như "Tiếng Quốc

Kêu" của Đàm Xuyên Nguyễn Phan Lãng hay "Chiêu

Hồn Nước" của Phạm Tất Đắc hoặc thơ "Gánh Nước

Đêm" của Trần Tuấn Khải, tôi phục cứ lăn ra và trong

thâm tâm cũng muốn có cái tài chửi đổng, chửi cạnh,

chửi bóng, chửi gió như thế; nhưng vì không có tài nên

đành phải chịu "tho".

30 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Không chửi Tây được như ai (vì tôi sợ bị Tây bắt đưa

ra Côn Đảo) tôi bèn buộc ngay lên cổ tôi một thứ bịnh:

bịnh chán đời. Tôi làm ra vẻ chán chường thế sự, uất

ức vì những cảnh chướng tai gai mắt, đất nước lầm

than, tìm đủ các cách trác táng hình hài, tìm đủ các

cách để tự hủy mình đi. Làm như thế - theo tôi nghĩ

lúc bấy giờ - nó có vẻ "cha", mà mới thật hợp với con

người làm báo.

Rồi các bài báo nào mình viết ra, đọc lại, mình cũng

thấy hay phi thường và tự cho văn òinh là "nhứt tự

thiên kim", tòa soạn bỏ đi một đoạn hay sửa một chữ -

một chữ thôi - mình cảm thấy là làm hại văn mình, giết

mình, phá hoại mình.

Tôi vừa nói đến danh từ "nhứt tự thiên kim". Phải

rồi, từ thuở nhỏ tôi vẫn nghe thấy nói đến danh từ ấy:

một chữ đáng giá ngàn vàng. Về sau này, tôi lại nghe

thấy có người làm một câu thơ mà đuổi được giặc, làm

báo như hạng Nguyễn Phan Long. Nguyễn Văn Vĩnh,

Phạm Quỳnh, viết một bài, Tây sợ "chết cha chết mẹ",

phải mua chuộc hàng ngàn, hàng vạn mà chưa chắc đã

êm... Mê quá. Tôi mê nghề báo vì cho nó là một nghề

đã oai mà lại hốt bạc, nhưng thú thực từ lúc bắt tay vào

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 31

http://ebooks.vdcmedia.com

nghề đến lúc ấy, quả tôi chưa kiếm được một đồng xu

nhỏ.

Là vì tôi viết là viết đấy thôi, chớ có báo nào mướn

làm thực sự đâu. Cơm nhà vác ngà voi. Nhưng không sao,

được cái tiếng là nhà văn, nhà báo, oai quá rồi, cần gì

phải có tiền. Và tôi nghĩ như nhà triết lý: Tiền bạc

không gây hạnh phúc cho con người.

THẤT VỌNG ĐẦU TIÊN

Sở dĩ tôi nghĩ "cửa cha" như vậy là vì chưa có bận

bịu, vướng víu gì đến thân: cơm ăn, áo mặc đã có mẹ lo

cho, thỉnh thoảng lại "làm một mẻ" ở nhà đi ăn, đi chơi,

đi hát. Thực quả là tôi chưa cần tiền, chưa phải nhọc

óc vì chuyện xoay tiền... nên ngoài những giờ trác táng

ra, tôi chỉ đọc sách, viết văn, viết báo. Lúc nào cũng

nghĩ một tứ lạ, lúc nào cũng nhằm tìm một đề hay cho

nên văn chương, lúc đó, đẽo gọt hơn cả luận thi Tú tài.

Hồi ấy, tôi hãy còn đi học, nhưng một tư tưởng đã

manh nha trong trí óc: ai đời viết báo lại đi học bao

giờ? Y định bỏ trường học phát sanh ra từ đó; nhưng

phải đợi đến một trường hợp đặc biệt sẽ xảy ra, tôi mới

nhất định thi hành. Giữa lúc đó, một sự việc khá quan

32 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

trọng xảy ra thực: tờ tuần báo Đông Tây đổi ra báo

hàng ngày.

Làm tạp chí, chưa phải là làm báo; làm tuần báo,

chưa phải làm báo. Muốn xứng đáng với danh nghĩa nhà

báo, phải làm "bỉnh bút" cho một tờ báo hàng ngày. Cờ

đã đến tay rồi, phải phất! Tôi viết lia viết lịa, không

quản ngày đêm. Có bài đăng lên, có bài cho vào sọt rác.

Không kỳ quản, tôi cứ viết. Thế rồi một hôm, tôi nhận

được một tấm các của Hoàng Tích Chu, như đã nói ở

đoạn trên. Giờ quyết định đã tới. Tôi cứ đinh ninh là

Hoàng Tích Chu mời tôi cộng sự hẳn với tờ Đông Tây.

Không hiểu cái óc người thiếu niên nó ra sao mà cầm

cái các mời, tôi lại có thể yên trí ngay như vậy. Tôi mơ,

mai đây mốt nọ tôi cộng sự hẳn với nhà báo, ngày ngày

đến nhà báo viết, gọi điện thoại ầm lên, rồi đến giờ thì

ôm một tập báo "dầy tổ bố" ra về, gọi một cái xe kéo

nhảy lên ngồi chễm chệ, đúng một anh nhà báo: oai biết

mấy, danh giá bao nhiêu! Cô Sâm ở trước cửa, cô con

gái ông Hàn Đắc ở Hàng Khay và cả cô Điển ở nhà Gô

Đa nữa, phen này cho mà "bở vía"!

Thôi, chỉ nói bấy nhiêu thôi, đủ rồi. Tất cả điều tôi

có thể nói ra lời là lúc ấy cả người tôi căng lên một trời

hy vọng. Để mãi như thế, chịu làm sao nổi: tôi điên lên,

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 33

http://ebooks.vdcmedia.com

tôi không thể hy vọng giữ nguyên trạng lâu hơn nữa,

tôi bỏ học.

TỪ HOÀNG TÍCH CHU QUA

NGUYỄN KHẮC HIẾU ĐẾN TRÚC ĐỲNH,

NGHIÊM XUÂN HUYẾN

Bỏ học, tôi giấu mẹ tôi cho đến giờ chót để làm "việc

đã rồi". Bao nhiêu hy vọng đặt vào "thằng ba", tâm tâm

niệm niệm cho nó đỗ tú tài rồi đi học thuốc, hay lấy

cái bằng luật ra làm tri huyện còm, mộng ấy bây giờ

"đổ cái rụp": ai mà không ngán! Nhưng ngán mấy đi nữa

cũng không bằng cái ngán của mẹ tôi khi thấy thằng

con mất dạy trắng trợn tuyên bố công khai rằng tôi bỏ

học để đi làm báo! Trời ơi là trời, làm cái nghề gì, chớ

lại đi làm báo: điều ấy mẹ tôi, anh chị tôi, em tôi,

không thể nào quan niệm nổi. Riêng đối với mẹ tôi thì

nếu ơoe đời có cái nghề gì xấu nhất, tồi bại nhất, bất thân

bạc ác nhất thì nhất định đó là nghề làm báo. Mẹ tôi

bảo:

- Tôi xin anh thương tôi, đừng có bao giờ làm nghề

ấy, vì phúc đức nhà ta không được bao nhiêu đâu... Anh

trông thì biết: tôi bán giấy, các ông nhà báo đến mua

hàng ngày đấy, có người nào khá không? Ông Thực

34 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Nghiệp mua giấy in, chịu ba tháng không có một đồng

xu để trả; ông Khai Hóa méo mặt đi vì tiền; lại còn cái

ông Bạn Dân Mi Xen đó, anh có thấy là người ta đi ăn

mày vì làm báo không?

Theo nhận thức của mẹ tôi, nghề báo là một nghề bạc

bẽo, không nuôi sống được người làm nghề; nhưng cái

đó cũng chưa quan hệ bằng sự kiện này: làm báo là chửi

bới người ta, là đào cha bới ông người ta lên và làm

một cái gì rất tổn âm đức của ông cha mình. Ac lắm,

không thể nào chịu được.

Tôi nghe tất cả những lời mẹ nói bằng hai lỗ tai lơ

đễnh. Tôi phải thú nhận là lúc nhỏ tôi mất dạy không

chê vào đâu được; ai nói, tôi cũng cho là hủ hậu; mình

tự cho mình là siêu nhân, không ai hiểu nổi mình, và

từ cử chỉ đến giọng nói, tôi cố làm ra phớt tỉnh, khinh

khỉnh và coi thiên hạ không có kí lô nào hết. Vì thế

mẹ nói mặc mẹ, tôi cứ đường tôi tôi đi. Tôi đi đến cái

mục tiêu đã vạch sẵn là quyết xây dựng danh dự và

tương lai trên nghề báo.

Và tôi bị một búa vào đầu ngay lúc định bước vào

nghề: không có hy vọng vào tờ Đông Tây giúp việc - sau

cuộc hội kiến với Hoàng Tích Chu.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 35

http://ebooks.vdcmedia.com

Vừa đi bước một ở ven hồ Hoàn Kiếm, tôi vừa suy

nghĩ. Tôi nhớ lại đã có một lần, không cách đó bao xa,

tôi cũng được "chơi trèo" hội kiến với một nhà văn tên

tuổi là Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu. Ông Vũ Hùng Toán,

lấy tư cách là quản lý báo, mời tôi là một nhà bỉnh bút

của Tạp chí An Nam đến thăm ông chủ bút. Cuộc diện

kiến diễn vào buổi tối một mùa đông lất phất mấy hạt

mưa phùn. Lần đó, tôi cũng thất vọng như lần này: Tản

Đà, thấy tôi vào, cứ ngồi ì ra không thèm đứng dậy; một

lúc lâu, mới nhìn tôi một hồi như thể nhìn thằng ăn

cắp, rồi "à" một tiếng và bảo tôi ngồi xuống ghế. Thì ra

ông ta đang say. Bên cạnh ông là một cái hỏa lò than

cháy râm râm, trước mặt là một cái mâm nhỏ trên bầy

thức ăn bừa bãi. Ông ta uống một tợp, gắp một miếng,

khà một cái, hơ tay vào lò than rồi... ngồi rung đùi

ngâm, với một giọng khê nằng nặc:

Vèo trông lá rụng đầy sân,

Tóc tơ ngắn ngủi có ngần ấy thôi.

Rồi ông day cái mặt tròn, đỏ như trái bồ quân, trên

cắm một cái mũi tròn xoe có hàng ngàn vạn đường gân

máu chạy ngang chạy dọc như các con kinh đào vẽ trên

bức địa đồ quân sự, ông nhe răng ra (tôi không biết ông

cười hay mếu) nói một cách dõng dạc:

36 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

- À, ông Bằng, ông có thấy không? Chữ "vèo" ấy có

cho mấy khuyên son cũng chưa đủ! "Vèo trông lá rụng",

hay lắm chớ, hay lắm chớ!

Theo lời ông Vũ Hùng Toán nói với tôi sau này, ông

Hiếu suốt ngày cứ tự khen mình như thế, một tí phản

đối cũng làm cho ông không bằng lòng.

Vừa ngã vào làng báo, tôi gặp hai nhân vật điển

hình: một công tử bột, đánh phấn bôi môi làm cách

mạng văn chương với một giọng văn cụt lủn, có khi

không "suy dê", không "véc bờ" và nổi tiếng làm tiền

của gái, và một ông hủ "mớ đời", làm báo mà chỉ lo trau

chuốt một chữ trong thơ, cả ngày say rượu, không thèm

biết một tí gì về tình hình quốc nội và quốc tế!

Nghĩ vậy, nhưng trong thâm tâm, tôi phục sát đất cả

hai ông, bởi vì thơ của một ông rung động, còn văn của

một ông có tính cách cách mạng, trẻ trung, chứ không

già khụ như Hoàng Tăng Bí hay Dương Bá Trạc. Tôi

phục Tản Đà đã đem một cái đẹp cao siêu vào mục thi

ca cho làng báo, còn Hoàng Tích Chu thì đã làm "cách

mạng thực sự" trong nghề báo, dám đưa ra những cải

cách mà lúc đó ai cũng cho là quá ngổ.

Cả hai đặc điểm đó, tôi tự xét không thể nào theo

nổi, nhưng sau khi gặp Hoàng Tích Chu, điều hợp, mổ

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 37

http://ebooks.vdcmedia.com

xẻ và học tập hai buổi tiếp xúc lịch sử, tôi rút được một

đặc điểm thứ ba, mà đặc điểm này chung cho cả hai

người: đó là tính tự phụ, coi thiên hạ như cỏ rác. Vì lẽ

tôi không bắt chước được hai bậc đàn anh về những cái

gì cao siêu, tôi bắt chước cái gì dễ theo nhất, dễ làm

nhất, để ra cái vẻ "ta đây cũng là một thứ đàn anh".

Sửa một bộ mặt lạnh lùng, khinh khỉnh, tôi mặc "ba đờ

suy", quàng "ca rê", đi "ghệt đờ vin", cầm ba toong gỗ

ép ngồi chồm chỗm trên xe tay, làm mặt chán chường một

cây, không thiết sống, không buồn nhìn chung quanh. Ai

nói chuyện, tôi cũng nghe bằng lỗ tai lơ đãng, ra cái vẻ

"mình đã biết cả rồi".

Giữa lúc mình tự phong cho mình cái chức vị ông cha

như thế, một sự kiện xảy đến làm cho tôi yên trí tôi

thuộc vào loại "ông cha chính cống bà lang trọc".

Nguyễn Doãn Vượng, hiện giờ là giám đốc kỹ thuật nhà

in Kim Lai, vốn là bạn học từ lúc hai thằng còn là tiểu

yêu mài đũng quần trên ghế trường Hàng Vôi, Hàng

Kèn, một hôm "chồm" đến nhà tôi và bảo:

- Tao vừa gặp thằng Nghiêm Xuân Huyến, chủ nhiệm

"Bắc Kỳ Thể Thao". Nó định ra tờ "Rạng Đông", tuần

lễ xuất bản hai kỳ. Tao giới thiệu mày. Nó chịu liền và

nó muốn gặp mày. Mày nghĩ sao?

38 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Còn nghĩ sao nữa! Tôi được cái bé người mà "hợm"

một cây. Tôi không chịu cùng đi với Vượng đến Nghiêm

Xuân Huyến, nhưng điều đình riêng với Vượng sắp xếp

một cuộc gặp gỡ tay ba: Nghiêm Xuân Huyến, Nguyễn

Doãn Vượng và tôi. Hình như đã thành một công lệ khi

người ta nói chuyện làm báo làm bổ, tổ chức tòa soạn, trị

sự với nhau thì thể nào cũng phải đi ăn, đi hút. Sau

một cuộc đớp hít sáng đêm, tôi và Nghiêm Xuân Huyến

đã thành đôi bạn "làm như thể quen nhau từ tiền kiếp":

Huyến thì chửi thề văng tục, tôi thì làm ra vẻ hiền

lành, dớ dẩn, nhưng thỉnh thoảng lại xen vào câu

chuyện một vài trường hợp "nói phét đâu ra đấy". Bấy

giờ, Nghiêm Xuân Huyến - sước hiệu là Voi Đen, về sau

này lại tự phong cho mình là bố Việt Minh (vì là bố vợ

nhạc sĩ Văn Cao) - Nghiêm Xuân Huyến giờ đã ra người

thiên cổ, nhưng mỗi khi mưa xanh gió tím, chợt có gì

nhắc lại những kỷ niệm xa xưa, tôi vẫn thấy rõ ràng

trước mặt một "khối nhục" thâm sì sì, miệng nói cứ

chúm lại như sắp huýt gió, và bất cứ chuyện lạ hay

không cũng trợn tròn đôi mắt to quá cỡ, dễ làm cho trẻ

con bị sài! Tôi buồn rằng lúc Việt Minh bắt đầu hoạt

động ở Hà Nội, tôi ít gặp Nghiêm Xuân Huyến. Chỉ mãi

về sau mới nghe thấy phát xít Nhật bắt anh, xin âm

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 39

http://ebooks.vdcmedia.com

dương, tàn ác đến làm cho anh phải bỏ mình trong ngục,

thì đã muộn. Mà cũng chính vì lúc chung cục không được

gặp nhau than thở đôi lời, cho nên đến tận bây giờ tôi

vẫn băn khoăn một điều: là không biết trong khi làm

tờ Rạng Đông, thỉnh thoảng tôi nói phét nói lác như thế

thì Huyến có biết không. Nếu không thì quả là đại phúc

cho tôi, chứ biết mà không nói, cứ giữ trong bụng mà

cười thầm thì tôi tưởng tượng có thể xấu hổ chết đi

được.

Huyến đặt tôi làm thư ký tòa soạn. Chủ bút là Trúc

Đỳnh Trương Công Đỉnh. Trước khi bắt tay vào làm thư

ký tòa soạn, tôi đã hội ý kiến riêng với Trúc Đỳnh, lúc

ấy, ở ngõ Thuốc Cam Phú Tý - một cái hẻm đâm thẳng

ra Cải Lương Hí Viện ở Hàng Bạc. Cũng như ông Hiếu,

Trúc Đỳnh, cũng làm tôi phục lăn đùng ra ngay trong

buổi gặp gỡ đầu tiên: anh vận áo kimono dài chấm gót,

đi dép Nhật quai nhung, có cục bông đỏ, đầu chải bi

dăng tin láng mướt, môi thoa son, mặt lại dồi phấn làm

bật đôi mắt nhỏ ươn ướt mới trông như có viền vải tây

điều.

Kỳ lạ thay là các ông làm báo nhà nghề! Chưa gặp,

các ông đã kêu là "bận quá, có việc phải đi ngay". Tác

giả "Minh toòng xây" và "Một đêm với Dương Quí Phi"

40 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

cũng vậy: tôi chưa kịp ngồi xuống ghế thì ông đã cuống

cuồng lên vào đề ngay: "Tôi mới nghe thấy Huyến nó

mời anh trông nom tờ Rạng Đông. Tôi dặn anh phải cẩn

thận, nó ghê lắm đấy, phải trị nó thẳng tay. Lơ mơ

không được". Đó là bài học vỡ lòng của tôi lúc bước chân

vào nghề báo chính thức, nghĩa là nghề báo ra tiền, viết

ra tiền, làm ra tiền thực sự chớ không phải là viết tài

tử, viết lấy tiếng, cốt để có tên trên báo.

Trúc Đỳnh ở lại Hà Nội. Sau này lúc nghỉ tờ Rạng

Đông, tôi không gặp được anh. Có lẽ anh ra khu, mà có

lẽ anh đi ngoại quốc, hay là chết rồi cũng chưa biết

chừng. Bạn thân của Trúc Đỳnh là Vi Huyền Đắc, tay

tổ về kịch, nổi tiếng một thời với vở "Uyên Ương". Gần

đây, tôi có gặp Vi Huyền Đắc rút về ở một ngoại ô xa

xôi. Tôi tiếc không hỏi thăm Vi Huyền Đắc xem tin tức

của Trúc Đỳnh ra sao.

SANG NHẬT TÂN

Thế là tôi thành nhà báo chánh thức bà lang trọc, nghĩa

là làm báo có tiền. Trên một căn gác ở phố Hàng Đàn,

tất cả tòa soạn chỉ có một người thường trực là tôi. Các

bài của A Nam, Dương Mầu Ngọc (tức Ngọc Thỏ), Trúc

Đỳnh, Trần Tán Cửu (sau này làm Phong Hóa lấy biệt

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 41

http://ebooks.vdcmedia.com

hiệu là Trọng Lang) gửi đến, Nghiêm Xuân Huyến vứt

cho tôi, rồi cứ như thế mà chuyển cho nhà in, nguyên

văn đăng báo. Cả một tháng, tôi không thấy chủ bút

đến một lần. Các bỉnh bút khác thì dăm thì mười họa

tạt đến "đả cẩu" (nghĩa là đánh chó đá vãi cứt, nói lịch sự

là lấy tiền) rồi rông đi như gió. Tất cả chúng tôi lúc ấy

đều quan niệm một cách dễ dàng: làm báo là trò chơi,

ai muốn viết gì thì viết, quăng bài vào tòa soạn rồi in

ra, thế là xong. Chúng tôi không cần phải có đường lối

chánh trị, không cần phải có quan điểm, lập trường, lôi

thôi lắm. Vả lại sống vào thời đó, Tây lo cho hết cả rồi,

thì quan điểm, lập trường làm gì vô ích? Vì thế bài xã

thuyết thì viết về vấn đề xã hội, mùa xuân thì viết xã

thuyết về xuân, mùa hạ thì viết xã thuyết về hạ, thỉnh

thoảng đổi giọng lại viết xã thuyết về vấn đề quốc tế

cho oai, ra cái giọng ta đây thông kim quán cổ, biết hết

cả chuyện năm châu bốn biển, mà trước sau vẫn không

quên vấn đề chuồng tiêu công cộng ở chợ Đồng Xuân hôi

quá, hay đống rác ở Ô Đồng Lầm ruồi nhặng vo ve suốt

ngày, rất hại cho vệ sinh chung.

Ngoài bài xã thuyết thì là truyện, thơ, phóng sự,

muốn đăng cái gì cũng được, nhưng thế nào cũng phải

để dành một chỗ kha khá cho mục "Nói hay Đừng". Chửi

42 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

loạn xà ngầu (miễn là đừng chửi Tây) chửi chết thôi, mà

nếu chửi tục, chửi dơ dáy, thỉnh thoảng xen vài câu dâm

dục thì lại càng được hoan nghênh tệ.

Vốn trẻ người non dạ mà lại hỗn, tôi nhận ngay làm

công việc đó, bất cứ cái gì cũng chửi vung xích chó.

Nhưng chửi mãi thì chửi cái gì? Chửi vấn đề xã hội thì

Tây phụ trách, chửi người mà không biết lựa thì nó lên

méc Tây, Tây cho vào xà lim ép rệp bỏ cha; chửi về

chánh trị thì mình không biết oong đơ gì hết, mà chửi

về kinh tế thì quả là mình đui quá. Rút lại tên thư ký

tòa soạn tờ Rạng Đông, cũng như hầu hết các ký giả trẻ

khác hồi đó, chỉ còn biết quay ra chửi bậy, chửi cá nhân,

chửi đời tư của những người mà mình ghét, và nhất là

chửi đồng nghiệp, vì "nghe đâu báo của nó chạy hơn của

mình". Mà nó không có tài, chẳng hiểu làm sao báo lại

chạy? Mình thế này mà chịu thua nó hay sao? Tức thì

lại càng chửi khỏe.

Bây giờ ngồi nghĩ lại "thuở ban đầu lưu luyến ấy", tôi cảm

thấy nhục nhã, ê chề vô cùng, nhưng biết làm sao được?

"Đợt sóng mới" mà! Bao giờ sống trong "đợt sóng mới",

lại không có những con dê cỏn buồn sừng, những con ngựa

mới được ra quần trên cỏ, tưởng đâu trên thì trời, dưới

thì đất, mà giữa chỉ có một mình mình "thiên hạ độc

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 43

http://ebooks.vdcmedia.com

tôn". Chẳng biết rồi những cây bút "của hôm nay" chửi

tía lia, chửi loạn xạ bây giờ, đến một ngày nào đó, hồi

tưởng lại những chuyện đã qua thì có hối hận như tôi

lúc này không, chứ quả thật tôi thấy cái tác phong làm

báo của tôi hồi ấy quả là... ê trệ. Ê trệ hơn một lần nữa

là đã chửi láo chửi lếu, chửi ông chửi cha người ta lên,

mà lại còn cho là chưa đủ, còn tìm cách viết những câu

thực tục tĩu, thực dơ bẩn nhớp nhúa và cho như thế

mới... mặn mà! Tuy vậy, đấy mới chỉ là bề ngoài. Tội

lỗi nhất là cái mưu lược của tôi ở bên trong, khi viết

chửi người ta như tát nước: Phàm những bài chửi quan

trọng đều nuôi ác ý, mưu làm cho người bị chửi mất

công việc làm ăn, sinh sống, bị bắt, bị tù, hay ít nữa

thì vợ cũng bỏ chồng, cha bỏ con, đầy tớ bỏ chủ, cho

người bị chửi không cất đầu lên được.

Tôi còn nhớ lúc ấy có vụ Salengro. Các bạn đọc chắc

còn nhớ Salengro là bộ trưởng, thứ trưởng nội vụ gì đó

trong nội các Pháp do Blum làm thủ tướng. Báo

"Gringoire", cực hữu, mỗi khi viết một bài xã thuyết để

lên đầu trang nhứt thì chửi cả lò nhà Blum. Blum là tay

lì, chửi mãi cũng thế thôi; nhưng Salengro thì không

hiểu vì yếu linh hồn hay bị chửi đúng tẩy thực, đã tự tử

sau loạt bài thóa mạ bẩn thỉu của Henri Béraud. Chửi

44 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

chết được người: lúc đó tôi phục Béraud sát đất (sau này,

sau thế chiến thứ nhì, đọc một cuốn nói về kháng chiến,

tôi mới biết ông là một tên mọi bút, bất cần gì hết, mà

càng cho nhiều tiền thì chửi càng hăng).

Nhưng lúc đó, tôi phục Béraud sát đất. Nuôi tham

vọng thành một Béraud "lô can", tôi chửi rất tục tĩu, đểu

giả đến nỗi có anh ngán phải viết thư đến nhà báo

Rạng Đông điều đình ngưng pháo kích. Có anh khác

không chịu nổi phải bắn tiếng đến cho tôi là trước sau

gì cũng phải "uýnh" cho tôi một trận, "chớ cái quân này

nói chuyện văn chương không được". Nhưng may làm

sao, họ chưa kịp uýnh tôi thì báo đã chết, tính ra vỏn

vẹn trước sau ra được 42 số. Tất cả không để lại một

âm ba gì, trừ một bài "Tráng sĩ hành" của Trần Tuấn

Khải tả lúc Kinh Kha đi hành thích vua Tần bắt đầu

bằng hai câu:

Gió đìu hiu, sông Dịch lạnh lùng ghê

Tráng sĩ một đi không bao giờ về...

"Rạng Đông" chết, tôi sang làm "Bắc Kỳ Thể Thao"

nói chuyện đá banh đánh vợt, đánh khúc côn cầu một dạo,

nhưng rồi "Bắc Kỳ Thể Thao" cũng chết luôn. Tôi bắt

đầu biết thất nghiệp là gì. Thất nghiệp nghĩa là đỡ nói

phét và đỡ tưởng mình là quan trọng.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 45

http://ebooks.vdcmedia.com

Nhưng bù lại, tôi hút hăng hơn và bắt đầu ghiền thực

thụ, vì có lúc tôi nghĩ một cách lầm lạc, điên rồ là tôi

làm báo chưa thành công, là vì tôi... chưa ghiền nặng.

Đấy, xem như Cuồng Sỹ Tạ Mạnh Khải, Ngọc Thỏ

Dương Mầu Ngọc... đấy, họ hút rất nặng, có phải là nổi

tiếng cả không?

Cuồng Sỹ là một nhà văn hoạt kê, làm thơ vui nhanh

như cắt, viết sách cho nhà Tân Dân và nhà Nam Ký

nhiều hơn là viết báo, nên tôi chỉ quen biết, giao du mà

không cùng hợp tác bao giờ. Nhưng Dương Mầu Ngọc,

tức Ngọc Thỏ, là cả một cái "nợ" của tôi. Từ lúc tôi bắt

đầu làm báo cho đến khi anh chết, tôi làm báo nào cũng

có anh và lúc nào anh ta cũng lì lợm, ngang bướng và

lên mặt không chịu nổi. Anh em cho anh là đồng bóng,

cũng không sai. Nguyên là một giáo học ở Hải Dương,

anh xin thôi về làm báo, nên đến lúc tôi vào nghề thì

anh đã là một người thông thạo về đủ các môn: dịch

Aríp một cây, làm phóng sự tòa án, thi xe đạp, đá banh,

viết điều tra, truyện ngắn theo kiểu Guy de Maupassant,

được độc giả yêu mến vì loạt truyện ngắn mà sau này

ông Vũ Đình Long sưu tập để in thành sách dưới tên

"Mặt trái đời" và một thiên ký sự điều tra viết về một

46 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

anh ăn cắp nổi tiếng ở Hà Nội tên là Hoành, sước hiệu

là Quấn Cò (tức Có Quần).

Trong tất cả các anh em viết báo thời ấy, Ngọc Thỏ

là một ký giả nghiền hút vào bực "lâm ly quy phượng"

nhất, gầy lõ cả điến bộ ra, nhưng ra ngoài thì sửa soạn

không chê được: chải đầu bi dăng tin, mặc ba đờ suy đờ vin,

đi ghệt, cầm ba toong gỗ ép mua ở nhà Chabot, đánh

phấn một tí, bôi môi một tí để lấy le. Vì Dương Mầu

Ngọc sống độc thân, lúc nào anh cũng dọa người ta là

sắp lấy vợ. Nhưng trong khi chờ một giai nhân vừa ý,

hãy hút thuốc phiện đã: hút thâu đêm suốt sáng ở nhà

Francois hay nhà Triệu, gắt cứ như mắm tôm, mà người

như cái tăm, bất cứ gặp ai trái ý cũng dọa đánh "chết

thôi", nhưng chính anh thì lại sợ chết hơn ai hết.

Những bạn hữu bây giờ còn lại không thể nào quên

một loại "sợ" cố hữu của anh: đi bộ không nổi, lúc nào

anh cũng phải đi xe tay, mà đi xe tay thì bất cứ thấy

cái ô tô nào ở phía trước tiến đến anh cũng cho là sắp

cán anh, la hét ầm ỹ cả lên, chửi rủa người phu xe

không tiếc lời vì anh tưởng chừng như là ai cũng nuôi

ác ý giết anh, đẩy anh vào chỗ chết.

Biết là mình còn sống, anh hát ầm ĩ cả lên, vào tiệm

mặc cái quần đùi, phô hai cái chân ống sậy ra, đi một

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 47

http://ebooks.vdcmedia.com

bài quyền rồi hát tuồng và kết luận bằng một khẩu hiệu

nhạo cụ Nguyễn Văn Luận: "Lỗ Túc, Lỗ Tích" vì bút hiệu

của cụ Luận là Lỗ Thư.

Làm việc chung với Dương Mầu Ngọc ở nhiều tờ báo,

tôi học được nhiều nhất về các danh từ dịch Arip (cũng

như AFP, UPI, AP, Reuter bây giờ) lúc bấy giờ, nhưng

đồng thời tôi cũng bị Ngọc truyền lại cho hai đức tính

mà sau này cố gắng lắm tôi mới từ bỏ được: hút quên

chết, và viết bài bằng viết chì, đã khó đọc mà chữ lại

nhỏ li ti như con kiến, viết toàn theo lối tắt, rồi ngoạch

xuống một cái dài, ai đọc lần đầu tiên cũng muốn đui

hai con mắt; nhưng tài một cái là các anh em xếp chữ

hồi đó đều thuộc mặt chữ anh, xếp như chơi, có anh lại

còn cho là chữ Ngọc Thỏ và chữ tôi đọc dễ hơn là chữ

của các cụ Hoàng Tăng Bí, Doãn Kế Thiện, Dương

Phượng Dực...

Trở lại lúc làm báo "Rạng Đông". Báo không chạy một

phần lớn cũng là tại vì anh em tòa soạn đều ghiền hút

cả, ai cũng viết bậy bạ cho có đủ bài thì thôi, mà

Nghiêm Xuân Huyến lúc bấy giờ thì lo tiệm ảnh (vì ra

tiền) hơn là lo cho tờ báo (vì làm báo chỉ là để lấy le

thôi). Đó là nhận xét của tôi về sau này, chớ ngay lúc

48 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

đó, tôi nào có biết thế đâu, cứ cho là độc giả không biết

gì nên tờ báo bị chìm đi và mai một.

Hồi ấy, tôi viết một phóng sự dài đầu tay, lấy đề

"Một đêm trăng với năm bông hoa tàn", tả cái cảnh cô

đầu cô đít ở Khâm Thiên, Vạn Thái. Viết phóng sự mà

thỉnh thoảng lại xen vào những đoạn triết lý cám hấp

kiểu "Miếng da lừa" của Honoré de Balzac, cố nhiên là

không ai chịu nổi - mà cũng không phải là phóng sự

nữa - nhưng tôi tức tối là tại sao tôi viết hay như thế

mà không thấy ai buồn để ý. Tôi nhất định là tại tôi

chưa ghiền nặng cho nên văn chưa luyện. Tìm ra chân

lý đó rồi, tôi bắt chước Ngọc Thỏ hút á phiện tối ngày,

thở khói như cái ống khói tầu Bạch Thái Bưởi, rồi khi

say thì nhắm mắt lại lơ mơ suy nghĩ tìm một cách nào

đó để chóng nổi tiếng trong nghề báo.

Thì chính giữa lúc đó, một sự tình cờ đưa tôi gặp Đỗ

Văn, Tạ Đình Bính: cả hai anh mời tôi về viết "Nhựt

Tân", một tờ tuần báo tự phụ in đẹp nhất lúc bấy giờ.

Tôi nhấn mạnh chữ "mời" vì lúc đó tôi quan niệm có

người bảo mình viết báo là một cái gì trang nghiêm

lắm, "mời", chứ không phải là "rủ viết báo", "bảo viết

báo". Vậy là Đỗ Văn và Tạ Đình Bính mời tôi viết báo

Nhựt Tân, và đáng ghi nhất là, để đánh dấu cuộc hợp

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 49

http://ebooks.vdcmedia.com

tác này, Tạ Đình Bính mời tôi đi ăn một bữa thịt dê ở

một tiệm Hàng Buồm, (lúc đó hình như do Ngô Khởi

đứng ra làm chủ quán, mà tài chánh do ông Trần

Nguyên Anh đài thọ). Ăn xong bữa thịt dê đó với dăm

bảy ly rượu tiết dê rồi, Tạ Đình Bính nói gì tôi cũng ô

kê, mặc dầu trước đó, tôi đã nghe phong phanh rằng báo

này ra đời là do tiền của Đỗ Hùng lúc đó làm việc với

Tây. Tôi tự an ủi: mình cộng tác với một tờ báo của Tây,

nhưng mình không viết bài nịnh Tây, thì có tội gì! Với

ngụy biện đó, tôi cho là hữu lý lắm và không xấu hổ tí

nào; trái lại, tôi còn lấy làm tự phụ được nằm trong một

tòa soạn, có những tay viết báo cửa cha như Tạ Đình

Bính, Phùng Bảo Thạch, Đỗ Văn, Nguyễn Công Hoan...

Một tòa soạn gồm toàn những người nếu không "tơ rua

đờ Phờ Răng xơ" thì ít nhất cũng ghiền lõ đít! Thực là

một tòa soạn lý tưởng - đối với tôi - và tôi cực kỳ tự

phụ vì may làm sao, tôi cũng ghiền, cũng hút "com mơ

ki" (như ai). Nếu không thế thì nhục biết bao nhiêu, vì

đã có tiếng là tay viết báo nhà nghề mà không biết hút

thuốc phiện thì yếu không để đâu cho hết!

Thời kỳ làm báo "Nhựt Tân" không khác thời kỳ làm

báo "Rạng Đông" mấy chút. Có khác một điều là tôi

không làm thư ký tòa soạn, cho nên bài vở của tòa soạn,

50 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

của độc giả gửi đến hay "của những nơi bí mật nào gửi

đến bảo đăng", tôi đều không rõ. Mỗi tuần lễ, tôi phụ

trách viết hai bài: một bài dài nơi trang 2, hoặc là

phỏng vấn điều tra, hay phóng sự, và một bài ngắn

đánh đập bậy bạ, chửi bới lung tung, kiểu "cuốn phim",

nhưng mang một tít "ruy bờ rích" mới: "Nam Hải Rị

Nhân", nhạo cái tít Nam Hải Dị Nhân của Phan Kế

Bính viết về những nhân vật kỳ lạ trong Việt sử.

Trong "Cuốn Film" ở báo "Đông Tây", tôi viết về các

mẫu người một cách tổng quát theo kiểu La Bruyère,

mỗi một mẫu người điển hình cho một tính tình (phần

nhiều là những tính xấu). Trong mục "Nam Hải Rị

Nhân" tôi đã đi quá trớn hơn thế: tôi chửi cá nhân các

nhân vật trong nước lúc bấy giờ, nhưng sợ họ kiện nên

đổi chệch đi một tí, đại khái Phạm Văn Độ thì kêu

Phạm Vũ Đức, Mân Châu Nguyễn Mạnh Bổng (anh vợ

Nguyễn Khắc Hiếu) thì tôi đổi ra Sờ Bò! Đổi như thế,

tôi cho là khôn lắm và yên trí một cách vụng dại rằng

các người bị chửi không có cách gì để đưa mình ra tòa

án. Tôi dốt, nhưng tòa soạn, nhất là Tạ Đình Bính

không phản đối mà lại còn khuyến khích tôi. Thành ra

được thể, tôi chửi "tuốt mo", chửi văng mạng, chửi đời

tư của người ta một cách bỉ ổi... đến nỗi ai cũng phát

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 51

http://ebooks.vdcmedia.com

ghét, và Mân Châu Nguyễn Mạnh Bổng tức quá cũng đe

thuê du đãng đánh cho tôi... bỏ mẹ! Nhưng vốn là ngựa

non háu đá, lại thêm cái đức tính điếc không sợ súng,

tôi lại lấy thế làm hãnh diện, vì... viết mà làm cho

người ta uất ức phải lăng mạ và hăm đánh mình, có

phải là chuyện thường đâu! Chính vào thời kỳ này, tôi

hăm hở viết một cách hăng say kỳ lạ. Sau này nghĩ lại,

tôi ngờ rằng viết văn làm báo cũng như làm công việc

sinh lý: trai gái mèo nhau có kỳ; gặp kỳ, yêu nhau chết

thì thôi, nhưng cũng có kỳ tự nhiên chán nản, những

nghĩ đến mà phát ngấy.

Vậy ở vào thời kỳ "Nhựt Tân", tôi viết văn, viết báo

hăng say nhất. Có khi trong giấc ngủ, nằm mơ cũng

thấy bàng bạc cái không khí mà mình đương viết trong

bài. Thí dụ làm cho tôi nhớ lâu nhất là bài "Một tổ

mèo" phóng sự về những con mèo hoang ở trong nhà

thương Phủ Doãn (Hà Nội).

Bây giờ tôi còn nhớ đại khái cứ thứ ba mỗi tuần thì

phải đưa một hay hai bài. Hình như chủ nhật hay là

thứ hai tôi viết bài, nhưng viết bài "Một tổ mèo" đến

chừng mười một, mười hai giờ đêm gì đó thì bí quá

không biết tìm cách gì kết thúc. Tức mình, tôi bỏ đại,

rồi đi ngủ. Ngủ li bì đến gần sáng thì thấy có một người

52 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

đến nói chuyện về loài mèo với tôi và bảo rằng: "Anh

không biết à? ƠOE nhiều nơi tại miền thượng du, người ta

ăn thịt mèo. Thịt mèo tốt lắm, không phải vì ngon,

nhưng nó có một đặc tính là chữa bịnh sốt rét ngã nước

rất hay". Sáng dậy, tôi lấy sự việc đó làm ngay đoạn

kết, đưa cho nhà báo, thế rồi cũng quên đi. Tình cờ ít

lâu sau có người đọc bài "Một tổ mèo" lại viết thư về

cho biết những tình tiết trong bài "Một tổ mèo" rất

đúng và khen rằng quả thực ở miền thượng du Bắc Việt,

người ta ăn thịt mèo để trừ bịnh sốt rét ngã nước và

chính ông ta đã làm như thế và thấy công hiệu thực.

Tôi muốn khắc tên ông bạn đọc vào một tấm lắc đồng

để kỷ công ông, vì từ thuở cầm bút viết báo đến nay,

lần này là lần đầu tiên tôi nhận được một bức thư gửi

chính cho tên tôi và khen tôi hết lời. May là hồi nhỏ

tôi hấp thụ văn hóa Pháp, không phong kiến mấy theo

kiểu Tàu cổ, nên không làm một cái khung để lồng vào

kiếng treo ở trên bàn viết! Tôi chỉ giữ bức thư đó như

một vật gia bảo và nhũn nhặn đưa cho các bè bạn coi.

Chính vì bài đó, tôi được dịp làm quen với Tẩy Xìa. Cho

mãi đến lúc tờ "Đông Tây" đóng cửa, tôi vẫn chưa được

biết Tẩy Xìa Đái Đức Tuấn, mà thực tình cũng không

đậm đà tìm biết làm gì. Nói trộm vong hồn anh, qua

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 53

http://ebooks.vdcmedia.com

những bức tranh nhái truyện Kiều in trên báo "Đông

Tây" và mấy bài thơ, tôi rất lấy làm "bực" Tuấn. Vẽ cái

gì mà nguệch ngoạc, nét chẳng ra nét, lời chẳng ra lời.

Đến cái tên ký thì lại càng chướng quá: Tê-chi-a là cái

mốc gì? Tây chẳng ra Tây, Tàu chẳng ra Tàu, có lúc tán

ra là "Tôi chẳng yêu ai", có lúc lại bảo "Tôi chỉ yêu

Angèle", lố không thể nào chịu được. Đã cái anh Trần

Quang Trân ký Ngym - Người Yêu Mợ hay Người Yêu

Mình gì đó - lại đến cái tên Tê Xia này, nghe đến cứ

tức như thể là bò đá!

Vì thế, tôi cứ nói thực: chưa gặp Tê Xia, tôi cảm thấy

không thể chịu nổi anh. Nhưng ít lâu sau thì sự thực đã

cho tôi thấy tôi lầm khốn nạn.

Đái Đức Tuấn, ngay từ buổi đầu gặp gỡ, đã hoàn toàn

chiếm được cảm tình của tôi. Là một tham tá trẻ măng

làm việc ở sở Học Chánh, Tuấn là một nghệ sĩ tuyệt

vời, tài hoa đến chân lông kẽ tóc, tài hoa một cái tài

hoa thiên nhiên chớ không nhân tạo một ly nào.

Ngay từ lúc đó, Tuấn đã mê thơ Lý Bạch, nhứt là hai

bài "Hoàng hạc lâu" và "Tương tiến tửu". Và dường như

thấm nhuần tính tình phóng túng trong thơ ca họ Lý,

Tuấn cũng có cái quá độ làm cho nhiều người tức bực.

Tôi nhận là anh "hách" lắm, nhưng có một điều là anh

54 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

chỉ "hách" với những người đáng hách và cần hách;

riêng đối với anh em thân tình, trái lại, anh lại khiêm

nhường, có khi đến yếu mềm, và sẵn sàng nhường nhịn

về mọi phương diện, dù là có thiệt đến bản thân. Là vì

trong suốt một đời Đái Đức Tuấn, theo tôi biết, anh chỉ

sống với bạn, vì bạn, cho bạn. Bạn, đối với anh, đứng

trên hết ở trên đời, có khi còn trọng hơn cả tình gia

tộc và cũng vì thế anh sống theo những nguyên tắc bất

di bất dịch đối với bố mẹ bạn và vợ con của bạn.

Tôi biết Đái Đức Tuấn từ khi làm báo "Nhựt Tân" của

Đỗ Văn. Mặc dầu không hợp tác với "Nhựt Tân", Tuấn

vẫn thường đi lại chơi bời với tòa soạn. Tối tối, anh em

thường họp mặt đông đủ ở tầng hầm của tòa báo để tán

láo chung quanh một cái bàn đèn của Tạ Đình Bính (vì

Bính cùng ở với gia đình ở tầng hầm của tòa báo ba

tầng).

Hồi ấy trời rét như cắt ruột, tối nào cũng mưa phùn

rả rích. Đường "Hàng Da thầy bói" độ từ bảy giờ trở đi

vắng tanh vắng ngắt. Lặn lội trời mưa đến đó, khẽ đẩy

cái cửa sắt lách vào trong cái phòng ẩm thấp, mình cảm

thấy như sống một truyện Liêu Trai, nhưng chỉ một lát

sau nằm chung quanh cái bàn đèn tán đủ chuyện trên

trời dưới bể, người trong cuộc thấy ấm cúng lạ kỳ.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 55

http://ebooks.vdcmedia.com

Giường bên kia, nữ ký giả Mỹ Chân - bấy giờ là vợ

anh Tạ Đình Bính - nằm trên cái võng ru con. ƠOE chân

giường, đốt một hỏa lò than, có những bông hoa lửa

thỉnh thoảng lại bắn lên như pháo hoa cà hoa cải nhỏ.

Thỉnh thoảng đứa bé khóc, Mỹ Chân đưa võng ru con

bằng mấy vần thơ của TchyA (sau này gom lại đăng

trong tập "Đầy Vơi"):

Có khóc, khóc anh khi chửa chết,

Anh còn vui vẻ với tân nhân.

Rồi đây anh chết thời em khóc,

Không biết dòng Tương chảy mấy lần.

Mỹ Chân có giọng ngâm thơ hay mà buồn. Đêm mùa

đông, tứ bề êm ả mà nghe thoáng giọng ngâm thơ ấy,

ai cũng buồn muốn khóc. Nhưng riêng tôi có một điều

thắc mắc là hình như bốn câu thơ không đúng nguyên

văn như thế. Phải chăng bao nhiêu chữ "anh" trong bốn

câu trên là bấy nhiêu chữ "em", mà chữ "em" thì lại là

"anh"? Có phải Mỹ Chân tự ý đổi đi? Hay là Đái Đức

Tuấn đã sửa lại lúc nào mà tôi không được biết?

Tôi hỏi nhỏ Tuấn. Anh bấm vào tay tôi một cái, ngồi

dậy, sửa lại áo quần, bảo tôi đứng dậy cùng đi. Đi đâu?

Tôi cũng chẳng biết nữa nhưng vì là đàn em ít tuổi hơn

Tuấn, tôi chỉ biết nghe theo mà không dám hỏi.

56 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Đêm ấy là đêm đầu tiên, Tuấn và tôi nằm tâm sự với

nhau. Trên một cái gác xép nhỏ bằng cái khăn tay ở

tiệm chú Cắm đường Gia Ngư, chúng tôi nằm hút với

nhau và trò chuyện thì thầm như thể hai con ma trên

núi Đại, trong tập "Truyền kỳ mạn lục", Tuấn bảo tôi:

- Chắc anh không hiểu tại sao tôi không trả lời anh

về câu hỏi liên quan đến bốn câu thơ "Cái lò sưởi" của

tôi và hẳn anh cũng không hiểu luôn tại sao tôi lại

không muốn ở Hàng Da nữa mà rủ anh đến đây nằm...

Anh yên tâm, thế nào tôi cũng nói... nhưng bây giờ chưa

tiện... Sau này, có dịp, tôi sẽ cho anh rõ...

Cho đến lúc chết, Tẩy Xìa - bởi vì từ hôm đó tôi

không kêu tên anh là Tuấn hay Tê Xia nữa - cũng quên

mất không nói cho tôi rõ lý do câu chuyện, nhưng đại

khái tôi cũng hiểu lờ mờ tại sao rồi. Là bạn của Xìa ba,

bốn chục năm trời, tôi mến anh vì văn chương một phần

nhỏ, nhưng cảm vì quan niệm sống của anh một phần

lớn. Anh là một thứ Sartre đi trước Sartre, nhưng lúc

nào cũng tự khép mình vào trong khuôn khổ đạo lý

Đông phương.

Ngoài vấn đề đó ra, phải sống cho triệt để, không tiếc

đến hình hài: "Anh chẳng thấy nước sông Hoàng Hà ở

trên trời chảy xuống không bao giờ trở lại? Và lên trên

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 57

http://ebooks.vdcmedia.com

lầu, nhìn vào gương anh có thấy tóc buổi sáng còn như

sợi tơ xanh mà đến chiều đã bạc như sợi cước?

"Vì vậy khi người ta đắc ý cứ nên đánh chén cho đẫy,

những đêm sáng trăng đừng để cái chén bỏ không. Trời

đã sinh cho mình cái tài tất nhiên là có chỗ dùng.

Nghìn vàng tiêu hết lại có. Hãy cứ hầm dê, giết trâu

làm đồ uống rượu. Và uống mỗi lần phải đủ ba trăm

chén".

Đêm ấy, chúng tôi hút đến mờ mờ sáng. Hai đứa

chúng tôi mới ghiền được vài năm, lúc đó, hút độ ba

ngao là vừa. Tôi tính mẩm trong bụng có hút cho nhiều

lắm thì cả hai cũng chỉ đến mười ngao là cùng.

Không ai có thể tả được nỗi băn khoăn trong bụng

tôi khi đó: đến hai giờ hút còn vui, đến ba giờ thì bắt

lo, và đến chừng bốn giờ thì phát sợ.

Là vì tôi lẩm nhẩm tiền ở trong túi, chỉ đủ trả đến

mười ngao, mà Tẩy Xìa thì cứ gọi hết ngao này đến

ngao khác, mười hai, mười lăm ngao, kết cục đến mười

bảy ngao hai đứa. Năm giờ sáng, tôi yên trí phải vờ có

việc gì khẩn cấp để đi đập tiền đâu về trả cho chủ tiệm,

thì Tẩy Xìa lại giáng cho tôi một vố mạnh vào đầu: anh

kêu bồi tiêm đi mua bất cứ bằng cách gì một hộp "Three

58 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

casles magnum" giá đắt như vàng, một đồng rưỡi hay

một đồng rưỡi năm xu gì đó.

Thôi, đến thế này thì có tài thánh cũng không xoay

nổi để trả tiền thuốc phiện, nhất là vào lúc này, tối

không còn tối nữa, mà sáng chưa sáng hẳn, nhà nào

cũng còn đóng cửa im 'm ngủ kỹ trong chăn.

Vụt một cái, tôi thấy lòng nở hoa. Nhã đâu mà nhã

lạ: Tẩy Xìa vừa bảo tên bồi píp đi mua thuốc, vừa quay

vào bóng tối tháo chiếc nhẫn ma dê bự giúi vào tay nó.

Ngay lúc đó, tôi không kịp nghĩ chuyện cao xa gì cả, chỉ

cảm thấy lòng mình nhẹ thênh thênh vì giải quyết cảnh

ngộ như Tẩy Xìa, tôi chưa gặp người nào lanh thế. Sau

này, nghĩ lại, tôi cứ nhớ mãi cái điệu bộ của Tẩy Xìa

lúc bấy giờ: đương nằm hút, vùng ngồi dậy, rút cái nhẫn

ở ngón tay thật lẹ rồi đưa rất kín cho tên bồi, vừa đưa

vừa nói một giọng rất hách "Đi kiếm cho kỳ được một

hộp, nghe; về nhanh, ta có thưởng".

Quả như thơ Lý Bạch, nước sông Hoàng Hà ở trên

trời chảy xuống không bao giờ trở lại, và lên trên lầu

cao nhìn vào gương, tóc buổi sáng còn như sợi tơ xanh,

mà đến chiều đã bạc. Tẩy Xìa và tôi vẫn theo đuổi cái

mạt nghệ là nghề báo, nhưng anh em ít khi cộng sự với

nhau chung một tờ cho nên cũng ít khi gặp gỡ. Nhưng

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 59

http://ebooks.vdcmedia.com

bất cứ trong cuộc trò chuyện nào với các văn hữu, nhắc

đến các bạn như Tẩy Xìa, Nguyễn Công Hoan, Lê Văn

Trương... tôi lại nhớ ngay đến cái đêm hút sáng đêm ở

nhà chú Cắm, Tẩy Xìa rút cái nhẫn cưới ở tay ra trả

tiền thuốc phiện.

Những lúc ấy, tôi không nhớ tới những chuyện như

"Thần Hổ", "Tiếng ai khóc trong rừng khuya", tôi không

nhớ tới bao nhiêu truyện ngắn của Tẩy Xìa viết cho các

báo mà chỉ nhớ đến hai bài thơ dịch, một bài là "Hoàng

Hạc Lâu", và một bài là "Tương Tiến Tửu".

"Sầm phu tử và Đan Khâu Sinh! Rượu đã kèo, các anh

chớ ngừng tay nâng chén. Tôi vì các anh mà hát một

khúc, các anh vì tôi nghiêng tai nghe.

"Hát rằng: chuông, trống, tiệc, ngọc chẳng quý gì.

Chúng ta chỉ muốn cứ say mãi. ƠOE đời, nổi tiếng nhất là

Trần Vương Tào Thực. Thực có thết tiệc ở quán Bình

Lạc, khách khứa uống hết mười ngàn đấu rượu, tha hồ

vui đùa. ƠOE đời, như thế mới đáng.

"Chủ nhân hà vi ngôn thiểu tiền,

"Kính tu cô thủ đối quân chước!

"Ngũ hoa mã, thiên kim cừu

"Hô nhi tương xuất hoán mỹ tửu

"Dữ nhĩ đồng tiêu vạn cổ sầu"

60 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Tẩy Xìa có tài đọc nhái thơ người cũ.

Từ "Đông Tây", "Nhựt Tân", anh đã có những bài thơ

nhái thơ Nguyễn Khuyến, Tản Đà, Nguyễn Trãi.

Vào đây, dưới thời Ngô Gia có một bài phú truyền

tụng nhái bài hịch Tướng Sĩ "Mở nhân nổi nghĩa" in

thạch bản, phổ cập bí mật trong dân chúng cũng là do

anh làm.

Mãi mãi tôi cũng không quên được những cuộc nói

chuyện về chánh trị. Văn và Bính nằm hút, chửi Pháp

không tiếc lời, nhưng đến lúc viết bài thì khen Pháp

giỏi và hơi một câu gì đụng đến Pháp cũng phải hội

nhau lại để bàn luận xem nên giữ hay nên bỏ.

Tạ Đình Bính là một cự phách trong những cuộc bàn

luận đó. Điển hình là câu chuyện sau đây: Bính có cái

tính kỳ lạ là thấy ai có cái gì, dù xấu dù tốt, cũng nhận

luôn là mình cũng có thứ ấy như ai. Một hôm, TchyA

nói chuyện về cái tật cận thị của ông Phạm Quỳnh,

Bính đang hút, bỏ luôn dọc tẩu, ngồi phắt dậy và chỉ

vào mắt mình, nhận anh cũng cận thị. Một vài tháng

trôi qua. Cũng nằm ở bàn đèn, một bữa khác có người

nói rằng cụ Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc viễn thị, tìm mua

mãi một cái kính vừa mắt mà không sao mua được.

Đang đeo kính, Bính bỏ ra đặt xuống bàn mà nói:

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 61

http://ebooks.vdcmedia.com

- Bỏ cha chưa, các người thông thái có nhiều điểm

giống nhau kỳ lạ: tớ cũng viễn thị!

Bất ngờ trong buổi họp mặt lần này lại có TchyA.

Anh này, không gượng nhẹ gì hết, lật tẩy luôn Tạ Đình

Bính:

- Tao chịu mày quá. Ba sạo đến như mày thật là vô

địch. Tao còn nhớ cách đây không lâu, mày bảo mày cận

thị như Phạm Quỳnh; hôm nay mày thấy Nguyễn Văn

Ngọc viễn thị, mày lại khoe mày viễn thị. Thế thì mắt

mày là cái thứ mắt gì?

Giả thử ở vào trường hợp một người khác bị bắt quả

tang nói láo như thế, ít nhất cũng cuống lên, ấp a ấp

úng một lúc rồi muốn trả lời ra sao mới trả lời được.

Đối với Tạ Đình Bính thì không, tuyệt đối không. TchyA

chưa chửi hết câu thì anh đã đáp liền, không cần nghĩ

ngợi, tuồng như cái tật nói phét, nói dóc, ngụy biện lúc

nào cũng nằm sẵn ở trong máu anh rồi:

- Ồ, thế thì mày không biết tao rồi. Mắt mày tao cận

thị này, còn mắt bên này thì viễn thị. Tao nói dóc thì

tao không trông thấy mày.

Rồi sợ anh em chưa đủ tin, anh bình luận tiếp với

một sự vững tin ghê gớm: Thực quả, tao chưa thấy mấy

trường hợp một mắt viễn thị, một mắt cận thị như thế

62 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

bao giờ. Chính tao cũng lạ cho tao, nhưng sau tao nghĩ

có lẽ đấy là một dị tướng, chớ không phải là chuyện

đùa.

Ai dám đùa với Tạ Đình Bính? Mới gặp anh, ai cũng

phải nghĩ rằng anh không những là một nhà báo đàn

anh mà lại còn là một học giả uyên bác nữa. Chung

quanh chỗ anh nằm, có hàng núi sách, nhưng bất cứ ai

nói có cuốn sách gì hay anh cũng hỏi mượn cho kỳ được,

và sách càng dày, càng lớn bao nhiêu thì lại càng tốt

bấy nhiêu. Lúc mới biết Bính, tôi cũng tởn vì thấy anh

yêu sách, đọc sách nhiều, nhưng sau thấy rằng cả ngày

Bính chỉ nói huyên thuyên hết chuyện này sang chuyện

khác, rồi tối đến hút tới hai ba giờ sáng mới ngủ thì

còn thời giờ đâu mà đọc sách, tôi bèn hỏi Phùng Bảo

Thạch. Thì Thạch cười ngất, bảo:

- Trời ơi, anh mà tin Bính thì đổ thóc giống ra mà

ăn. Cứ để ý mà coi: nó thấy ai có sách cũng mượn,

nhưng có phải là để đọc đâu. Anh lại để ý thêm một

chút nữa sẽ thấy nó chỉ ưa mượn những sách thực dầy,

thực lớn: nó lấy sách để gối đầu nằm hút đấy!

Đỗ Văn, trái lại, trầm tĩnh hơn. Lúc đầu, làm tờ

"Nhựt Tân", ông viết tiếng Việt khó khăn và không am

hiểu nghề báo mấy, nhưng về sau này, tiếp xúc hàng

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 63

http://ebooks.vdcmedia.com

ngày với anh em ký giả, ông cũng viết được đôi ba bài,

nhưng, về phương diện ấn loát, có thể nói ông là người

thứ nhất ở Pháp về cải tiến ngành ấn loát ở đây - mà

nhà in Trung Bắc là nơi để cho ông thí nghiệm. ƠOE bên

cạnh ông, có hai anh Nguyễn Doãn Vượng và Nguyễn

Phổ. Phổ là con trai ông Nguyễn Văn Vĩnh. Thực tế hơn

ai hết, ông Vĩnh thấy ngành in có tương lai, quyết định

cho Phổ học nghề in và ảnh kẽm. Còn Nguyễn Doãn

Vượng, cháu cụ Luận thì lúc đó giúp cho Đỗ Văn một

tay đắc lực là do một nguyên nhân khác.

Nguyên lúc đó Vượng ở vào một tình trạng có thể coi

như là không xứng ý: một mặt vì gia đình thiếu thốn

tình thương yêu, và mặt khác vì xã hội, tràn đầy cảnh

bất công bóc lột tạo ra vì chế độ thực dân tàn ác. Đa

số thanh niên hồi ấy, cũng như tôi, không biết dùng

tiềm lực làm gì, buông theo một cuộc đời trác táng trong

rượu chè, đĩ bợm. Vượng đã tránh được sự sa đọa ấy,

sống một mình, nung nấu một mình ý chí muốn làm

một cái gì khác lạ "dù có chết cũng cam tâm": anh ngỏ

ý với tôi muốn tìm cách trốn đi Tàu hay đi Tây để lìa

bỏ tù ngục gia đình, nhân đó để nhìn thêm, biết rộng,

chớ cứ buộc chân mãi ở đất này, bất quá cũng chỉ ngày

hai bữa rồi già đi, rồi chết.

64 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Cụ Nguyễn Văn Luận, không hiểu vì đâu, biết được ý

định của Vượng bỏ nhà đi, bèn khuyên Vượng nên nấn

ná ở lại. Vừa khi ấy, cụ Vĩnh giao nhà in Trung Bắc

cho cụ Luận. Cụ bèn ủy nhiệm Vượng trông coi và nhân

tiện học hỏi thêm, đãn hậu có đi ra ngoài thì cũng có

một nghề trong tay, không lo ngại. Vì thế Vượng ở lại,

vì Vượng biết rằng đến 1931 thì cụ Vĩnh đi dự một cuộc

đấu xảo thuộc địa ở Marseille mà cụ Vĩnh đã hứa với cụ

Luận sẽ vận động cho Vượng đi theo làm thư ký, cũng

như trước đó cụ Vĩnh đã đưa cụ Trần Trọng Kim đi

Pháp vào khoảng 1905. Cả hai cụ Vĩnh và Luận thỏa

thuận với nhau sẽ đài thọ mỗi người một nửa số tiền

ăn học của Vượng ở Pháp, với điều kiện là sau này, học

thành tài rồi, Vượng sẽ phải làm việc cho nhà in Trung

Bắc, bởi vì cụ Vĩnh lúc nào cũng tin rằng mình sẽ có

rất nhiều tiền, và sẽ mở mang cơ sở rất lớn, ra báo từng

"giây", in toàn bằng máy tối tân như các nước tân tiến

lúc bấy giờ, và có những hệ thống vô tuyến riêng để

thâu thập các tin tức trong thế giới.

Vì thế Vượng ở lại làm tại nhà in Trung Bắc. Nói

"làm" không đúng; anh ở lại để học, vì hai cụ Vĩnh và

Luận thỏa thuận rằng trước khi đi Pháp, Vượng phải

biết nhà in, ảnh kẽm, máy móc, mà muốn thế ít ra phải

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 65

http://ebooks.vdcmedia.com

học mỗi một ngành sáu tháng... Nhưng không may cho

Vượng là chừng nửa năm sau đó, cụ Vĩnh lại không đi

dự cuộc triển lãm Marseille được. Vượng ở lại, chuyên

về ngành ảnh kẽm với Phổ, và cả hai anh đều thừa dịp

này để học hỏi thêm. Chiều chiều, tôi vẫn đến chuyện

trò láo lếu với Phổ và Vượng. ƠOE vào một gia đình như

cụ Vĩnh, sách vở rất nhiều, Phổ bất cứ gặp sách gì cũng

đọc, cho nên sau này, về bất cứ vấn đề gì anh cũng nói

đâu ra đấy về đại cương. Tôi học được của Phổ khá

nhiều, còn về phần Vượng thì có sách gì hay, mới, anh

đọc xong thường thuật lại cho tôi nghe và dí vào tay

"bắt" đọc, "nếu không thì uổng quá".

Đến bây giờ, tôi vẫn nhận rằng viết tờ "Nhựt Tân"

và các báo sau này, tôi đã nhờ Phổ và Vượng rất nhiều.

BÁO TRUNG BẮC VÀ CON NGƯỜI

NGUYỄN VĂN VĨNH

Báo "Nhựt Tân" sống lây lất, Tạ Đình Bính, Phùng

Bảo Thạch rút đi rồi, tôi vì anh hùng tính cũng theo

luôn họ, để cho lớp khác lên thay. Nhưng tôi cũng

không thất nghiệp lâu. Nguyễn Doãn Vượng, thấy tôi

viết thiên phóng sự "Một đêm trăng với năm bông hoa

66 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

tàn", cho là được, vận động để tôi vào làm Trung Bắc

Tân Văn (lúc đó vừa được ông Nguyễn Văn Vĩnh trao lại

cho ông Nguyễn Văn Luận là chú, mà cũng là dưỡng phụ

của anh). Ông Vĩnh làm báo "An nam Nouveau" (lúc đó

có Hy Tống trợ bút). Tôi có lúc đến đầu phố Hàng Gai

(tòa báo "Annam Nouveau"), có lúc đến nhà in Trung

Bắc Tân Văn (ở giữa phố Hàng Bông, chỗ rẽ ra Nhà

Thương Phủ Doãn). Vì là giai đoạn quá độ giữa chủ

nhiệm cũ và chủ nhiệm mới, báo cứ nhùng nhà nhùng

nhằng không ra thế nào. Riêng tôi không biết làm gì,

mỗi ngày cứ đến bơ bơ cái mặt ra xem báo, rồi ngồi

ngắm hết người nọ đến người kia. Thư ký tòa soạn

Trung Bắc lúc đó là Dương Phượng Dực; trợ bút thường

trực có Sở Bảo Doãn Kế Thiện, Tam Hữu Mai Đăng Đệ,

Nguyễn Đỗ Mục, Hoàng Tăng Bí, Dương Bá Trạc, Nhị

Lang Dương Mầu Ngọc... Và tôi bắt đầu sống trong một

thế giới mới, vì tất cả cụ chủ bút, trợ bút (trừ Dương

Mầu Ngọc) đều mặc quần áo Việt, khăn đóng áo dài, đi

giày Đức Mậu, răng đen, có cụ còn búi tóc củ hành to

bằng cái nấm rơm. Nổi bật nhất và tân tiến nhất là ông

Nguyễn Văn Vĩnh, lúc nào cũng đội cái "cát cô lô nhân"

ở trên đầu không chịu bỏ ra, kể cả những khi viết bài,

tiếp khách. Tôi chưa thấy ai nói to, cười to như thế. Bất

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 67

http://ebooks.vdcmedia.com

cứ chuyện làm ăn hay đùa giỡn, ông cứ nói bô bô lên,

gặp ai cũng cười, nói một câu chuyện hay bắt tay. Tôi

làm Trung Bắc được chừng hơn một tháng, ông không

biết tôi là ai hết. Ông chào tôi rồi niềm nở, bắt tay và

hỏi tôi trong khóa họp tuần trước, nghị viện có gì mới

lạ không. Thì ra ông tưởng tôi là nghị sĩ đến thăm nhà

báo!

Chính nhờ được gần gũi các cụ, tôi học thêm được ít

chữ nho trong thời đó. nói là học chữ nho cho oai, chớ

thực ra bao nhiêu chữ học được lúc lên mười, mười một

tuổi, tôi đã trả lại hết cho các bực thánh hiền ngay khi

cắp sách học "a b c dắt dê đi 'a". Học chữ nho đây là

tôi muốn nói học mót chữ nho. Có những chữ học dớ da

dớ dẩn, hoặc nghe lỏm được, mà suốt đời tôi không

quên. Đại khái như chữ kích thích, cụ Sở Bảo chữa là

khích thích; nói ảo mộng là sai, chính ra phải nói là

"huyễn mộng"; chia buồn với nhà người ta có đàn bà qua

đời thì phải viết "Xin cầu chúc cho hương hồn bà (hay

cụ) phiêu diêu nơi cực lạc", nhưng nếu là đàn ông mà

viết như thế, người ta cười cho thối óc, phải viết là "cầu

chúc cho linh hồn ông" hay "anh hồn" ông... mới đúng.

Có một chữ mà cụ Tú Nguyễn Đỗ Mục bảo tôi, nhưng

đến bây giờ tôi vẫn bán tín bán nghi, không biết sai

68 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

hay đúng. Chữ đó là công nhận. Theo cụ Tú Mục, một

người chỉ có thể nói là nhận, thừa nhận, và chỉ khi nào

có nhiều người mới có thể dùng chữ công nhận mà thôi,

ý giả muốn hiểu rằng chữ công đây chỉ một số đồng

(như công cộng). Nhưng một số đông khác cho rằng nói

như thế là hiểu sai chữ công, công nhận cũng như công

động, công tâm, công bằng; công nhận tức là nhận một

cách thực tâm, nhận một cách đầy thiện ý.

Đại khái, tôi học lỏm chữ nho của các cụ như thế đó.

Tôi không dám nói rằng cái túi chữ nho đó giúp ích cho

tôi một phần nào trong đời làm báo của tôi sau này,

nhưng tôi thấy có một cái lợi hiển nhiên là từ khi biết

chữ nho phiền toái thế, tôi rợn tóc gáy và mỗi khi phải

dùng chữ nho trong câu văn, tôi hết sức thận trọng, vì

chỉ sợ dùng lầm thì thiên hạ cười... bằng thích!

Mà không thận trọng như thế cũng không được. Vì

lúc bấy giờ, viết một bài văn, viết một cái tin, thực có

phần khó khăn vất vả hơn là đi vào Ba Thục. Bài viết

rồi phải đưa cho Dương Phượng Dực sửa đổi câu văn, xóa

bỏ những đoạn thừa, hay thêm mắm thêm muối rồi

chuyển sang cho cụ Tú Mục hay Sở Bảo Doãn Kế Thiện

xem lại văn có hay không, và chữ dùng có "đắt" không;

sau cùng, chuyển lên cho "cụ chủ nhiệm", lúc ấy còn là

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 69

http://ebooks.vdcmedia.com

ông Vĩnh. Nhưng ông Vĩnh là một người lắm công nhiều

việc - chỉ riêng việc ngồi nghe điện thoại và tiếp khách

cũng đã mất nhiều thì giờ lắm rồi - nên ông Vĩnh ít

xem.

Vả chăng lúc ấy, ông Vĩnh còn thì giờ đâu mà để ý

đến tờ Trung Bắc Tân Văn nữa! Phần thì lo nợ, phần lại bận

viết bài cho báo "Annam Nouveau" phần lại do dàn xếp

câu chuyện gia đình, phần lại lo chống Phạm Quỳnh,

"chơi" lại thực dân Pháp, ông Vĩnh chỉ cho chỉ thị cũng

đã không đủ thời giờ rồi; nói chi đến chuyện xem lại

một bài "phông" ngán như cơm nguội của Hoàng Tăng

Bí, Dương Bá Trạc, một truyện khôi hài cù bảy ngày

không cười của Hi Đình Nguyễn Văn Tôi, Sơn Phong Bùi

Đức Long, hoặc một cái tin xe cán chết người... "nhưng

đưa vào bệnh viện nhờ bác sĩ khám xét thì cũng không

lấy gì làm nặng lắm".

Đến đây, tôi không thể không nhớ lại cái tài viết báo

của ông Nguyễn Văn Vĩnh. Không phải nói, ai cũng biết

ông Vĩnh là một nhà học nhiều biết rộng, vấn đề gì

cũng biết. Điểm đó không phải là một điểm đặc biệt, vì

chung quanh ông cũng có nhiều người tài ba như thế.

Nhưng khác một điều là những người kia thì không ứng

dụng được cái biết của mình làm lợi ích cho người khác.

70 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Đằng này ông Vĩnh học và hành ngay. Phải nói ngay,

thời ấy, ông đã có một ý thức về nghề báo và những

bài xã thuyết hay, ý nghĩa, được người đời đương thời

lưu ý đều ký là Tân Nam Tử (biệt hiệu của ông Nguyễn

Văn Vĩnh) và đăng ở Đông Dương Tạp Chí, Trung Bắc

Tân Văn lẫn Annam Nouveau.

Tuy nhiên, đặc điểm của Nguyễn Văn Vĩnh không

phải ở chỗ đó. Hiện nay, chúng ta thấy có những tiểu

thuyết gia viết một lúc bốn, năm, tiểu thuyết cho bốn,

năm báo khác nhau, hoặc những tay kiếm tiền có hạng

như Kim Dung, viết sáu bảy truyện chưởng một lúc;

những người ấy, ta phải nhận là có tài, nhưng dù sao

các bản thảo đều chỉ thuộc về một loại như nhau: tiểu

thuyết hẳn, ký sự hẳn, chưởng hẳn hay khôi hài hẳn...

Tóm lại, tức là cùng một thể văn. Đến Nguyễn Văn Vĩnh

thì khác hẳn. Tôi nhớ có một lần Nguyễn Văn Vĩnh bị

mấy nhà Ngân hàng thúc nợ dữ quá, dọa tịch thu gia

sản. Trong khi ấy thì nhân viên nhà báo, mấy tháng

không có tiền, bỏ bê công việc; đã thế hai bà lại xích

mích, làm tình làm tội ông; ấy là chưa kể mấy ông con,

quen lối sống như con Tây, đòi hết thứ này thứ nọ, để

ăn chơi phè phỡn. Đặt địa vị một người thường thì gặp

bao nhiêu cảnh "bí rì rì" đó cùng một lúc, người ta dễ

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 71

http://ebooks.vdcmedia.com

điên đầu. Ông Nguyễn Văn Vĩnh hơn nhiều người khác

ở chỗ không liều mà cũng không lì. Dù hoàn cảnh gay

gắt đến chừng nào, ông cũng phớt tỉnh; chỉ khi nào

vắng vẻ, ông mới thở hắt ra. Có lẽ trong tất cả bạn bè,

bác sĩ Tụng, một trong những người bạn già lâu đời

nhất của ông Vĩnh còn lại cho đến ngày nay, còn hầu

hết đều qui tiên cả rồi, là người được ông Vĩnh cởi mở

nỗi lòng nhiều nhất.

Theo chỗ biết của tôi, bác sĩ Tụng không những chạy

tiền cho ông Vĩnh (lúc đó ông Tụng còn là nhân viên

đắc lực của Sai Gòn Ngân hàng), mà còn lo dàn xếp cả

chuyện gia đình cho ông Vĩnh, điều giải các cuộc tranh

chấp giữa bà cả và bà hai. Ông Vĩnh làm việc như con

trâu cày, không mấy khi muốn phiền người khác. Có

một lần, tôi đã được mục kích một cảnh như sau: không

biết giận gia đình gì đó, ông lên một căn gác nằm

khoèo, nhờ ông Tụng mua cho một mẹt bún chả ăn trừ

cơm, rồi viết luôn một lúc một bài xã thuyết cho Annam

Nouveau, thảo một thư cho Toàn quyền Pháp đưa xuống

dưới nhà đánh máy luôn, dịch miệng "Têlêmac phiêu lưu

ký" cho Đông lĩnh Dương Phượng Dực ngồi ám tả, trong

khi chính ông lại quay sang nói chuyện với ông Tụng

về chuyện thống sứ Pháp "có ý muốn giúp ông tiền bất

72 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

cứ lúc nào, bao nhiêu cũng được", miễn là ông tạm gác

ý kiến đả kích Pháp và ngưng chống nhà vua".

Thú thực cho đến bây giờ, tôi sợ nhiều người nhưng

chưa sợ gì như sợ cái tài viết của Nguyễn Văn Vĩnh. Tôi

được biết tài viết của Vương Quang Nhường lúc theo Thủ

tướng Tâm ra Hà Nội, hút rồi, ngồi gác chân lên ghế,

quay sang bên phải đọc một bài diễn văn chữ Pháp,

quay sang bên trái đọc một bài diễn văn chữ Việt để

cho Thủ tướng Tâm đọc, nhân một buổi lễ khánh thành.

Đem so sánh, tôi vẫn nghiêng về Nguyễn Văn Vĩnh

nhiều hơn, và cho mãi đến tận bây giờ, tôi vẫn chưa

thấy có ai viết báo nhiều loại khác nhau một cách tài

tình và nghĩa lý như ông Vĩnh.

Ông viết tin, viết xã thuyết, làm thơ, khảo cứu, phóng

sự (Volonté Indochinoise) và dịch tiểu thuyết thì quả

không chê được. Nhiều cụ bỉnh bút báo Trung Bắc kể

chuyện cho tôi rằng ông Vĩnh, về truyện dịch, đắc ý

nhất cuốn "Ba người ngự lâm pháo thủ". Nhưng một bạn

chí thân của ông, từng sống những giây phút gay cấn

nhất đời với ông, vốn biết rõ về đời công và đời tư ông

hơn ai hết, quả quyết là không có truyện nào ông vừa

ý mà lại để công phu dịch thuật như truyện "Mai Nương

lệ cốt". Hầu hết các bài báo, truyện dịch của ông Vĩnh,

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 73

http://ebooks.vdcmedia.com

đều do bạn hữu hay thư ký thân tín chép theo lời ông

đọc; chép xong, ít khi ông đọc lại, bảo đưa xuống nhà

in xếp chữ luôn. Riêng có bản dịch "Mai Nương lệ cốt"

là do chính tay ông viết, mà viết xong, ông không đưa

cho nhà in xếp chữ ngay, lại đưa cho cụ Tụng "bình" lại

và cùng tìm những danh từ thích đáng hơn hay tình tứ

hơn, nếu cần. Mỗi kỳ dịch như thế gồm chừng bảy, tám

hay mười lăm trang chữ viết; đăng báo gần hết, lại dịch

tiếp. Nhưng lần nào cũng vậy, dịch xong, bình xong rồi,

ông cũng bảo Tư Đạt sang Gia Lâm đưa cho bà Suzanne

đọc trước. Thành thử truyện "Mai Nương lệ cốt", tuy ông

Vĩnh không nói ra, chính là cuốn truyện dịch mà ông

để tâm nhiều nhất, cuốn truyện dịch gọt giũa công phu

nhất.

Đây không phải là một thiên chép về đời tình ái của

ông Vĩnh, nên tôi không ghi lại những băn khoăn, buồn

phiền của ông Vĩnh đối với mấy bà, cũng như vấn đề

con cái của ông. Nhưng có thể nói rằng đời công cũng

như đời tư của ông Nguyễn Văn Vĩnh là cả một cuộc vật

lộn lao đao, hào hứng, lên xuống như nước thủy triều,

bị bao nhiêu day dứt, nào là Tây, nào là tiền, nào là

con, nào là vợ, nhưng không một lúc nào ông chịu ngồi

74 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

yên, một mặt cứ đối phó, cứ giải quyết, mà một mặt, cứ

lo chiến đấu, chống áp bức và bóc lột.

Nói đến ông Vĩnh, người ta thường nhớ ngay đến loạt

bài đả kích chủ trương quân chủ của Phạm Quỳnh theo

sát với Tây, mà hầu hết đều quên rằng chiến dịch làm

cho từ Bắc vào Nam sôi nổi, hăng say, chiến dịch khích

động lòng yêu nước của toàn dân lúc ấy, chiến dịch làm

cho Pháp giựt mình, vì không ngờ ông Vĩnh lại được

dân chúng tin yêu đến thế, chính là chiến dịch "tẩy

chay Hoa kiều". Theo chỗ hiểu biết của tôi do các bậc

đàn anh tâm sự, ông Vĩnh lúc ấy chỉ viết có một bài

báo, kêu gọi lòng ái quốc của đồng bào mà cả nước vùng

lên tẩy chay Hoa kiều rầm rộ. Bài báo ấy ký một bút

tự của ông Nguyễn Văn Vĩnh mà ít người được biết:

Quan Thành. Bút tự này, ông chỉ ký dưới những bài báo

đấu tranh, còn bút tự Tân Nam Tử thì dùng cho bất cứ

bài nào đề cập đến vấn đề xã hội, văn hóa hay chánh

trị. Mân Châu Nguyễn Mạnh Bổng, anh của Nguyễn

Tiến Lãng, đồng thời là anh vợ của Tản Đà Nguyễn

Khắc Hiếu, khi đó là người tán đồng ý kiến bài báo này

nhất, và cũng là người đã phổ biến ý kiến bài báo đó,

chỉ huy công cuộc bài Hoa. Các phố Hàng Ngang, Hàng

Đào, Hàng Buồm ở Hà Nội là những đường phố có nhiều

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 75

http://ebooks.vdcmedia.com

người Hoa kiều sinh sống, bị tê liệt về thương mãi trong

nhiều ngày. Không ngày nào không có những vụ đổ vỡ

phá phách.

Vì vấn đề ngoại giao, mà cũng vì vấn đề an ninh nữa,

phủ Toàn quyền phải yêu cầu ông Nguyễn Văn Vĩnh

ngưng loạt bài ấy lại và đe dọa nếu ông Vĩnh không

chịu thì không những đóng cửa báo mà lại có nhiều cách

để buộc các nhà ngân hàng đòi nợ ông Vĩnh, làm cho

ông phá sản.

Những lời đe dọa ấy, khi thì sỗ sàng, khi thì mềm

dẻo của nhà cầm quyền Pháp hồi đó, kéo dài không ngớt

trong suốt cuộc đời ông Vĩnh, có khi làm cho ông Vĩnh

tạm yên giai đoạn, nhưng có khi làm cho ông nức lòng

chiến đấu hơn; thà là chịu khổ sở, thiếu thốn, hiểm

nghèo, chớ không chịu vị tình người Pháp hay vì tiền

của họ mà thay đổi lập trường, chí hướng.

Người ta kể chuyện rằng ông Vĩnh mở chiến dịch bài

Hoa như thế, thực ra không phải do Hoa kiều ở Bắc, bởi

vì dù sao Hoa kiều ở Bắc cũng không lũng đoạn kinh tế

của Việt Nam như ở miền Nam, nhưng chính là vì Hoa

kiều ở Nam làm mưa làm gió ác liệt quá, không còn coi

người Việt Nam ra gì. Chính vì thế, cụ Nguyễn Phan

Long và cụ Bùi Quang Chiêu là hai người đặc biệt tán

76 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

thưởng ý kiến nêu ra trong bài báo ký tên Quan Thành,

nhưng tại sao lúc đó Nguyễn Phan Long không họa theo

Quan Thành mở rộng chiến dịch bài Hoa vào Nam Việt

thì nhiều người không được rõ. Có người bảo là tại lý

do muốn phát động một chiến dịch như thế, không thể

dùng Pháp ngữ, ít phổ biến trong dân gian; mà cụ

Nguyễn Phan Long, một học giả người Nam, một anh

tài của đất nước, lại không sử dụng được Việt ngữ tài

tình như Pháp ngữ.

Thú thực, làm bỉnh bút ở tờ Trung Bắc, dưới sự chỉ

huy của ông Nguyễn Văn Vĩnh, nhiều người lấy làm

hãnh diện, chớ không phải chỉ riêng tôi. Đáng kể nhất

là tất cả các anh em trong nhà báo đều kính yêu ông;

người chân chính thì yêu ông vì tài ba đức độ, còn

những người quay quắt cũng yêu vì ông rất rộng rãi về

tiền nong, dù biết là họ ăn cắp, bóc lột ông hay đâm

vào sau lưng ông, ông cũng coi là thường, tha thứ hết,

và không hề giận dỗi hay phiền trách.

Trong suốt cuộc đời làm báo, tôi học được nhiều nhất

trong thời gian ngắn ngủi này. Ngắn ngủi vì chỉ vỏn vẹn

được ít lâu, thì vì vấn đề tiền nong, công nợ, ông Vĩnh

gán tờ Trung Bắc Tân Văn cho ông Nguyễn Văn Luận.

Lãnh tờ Trung Bắc, ông Luận vẫn giữ nguyên nhân viên

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 77

http://ebooks.vdcmedia.com

cũ; nhưng quyết định "tiêm một sinh khí mới" cho tờ

báo. Trước hết, ông muốn cho mục xã thuyết trẻ hơn

một chút nên đem vụ này ra bàn với các cụ Hoàng Tăng

Bí, Dương Bá Trạc, nhưng các cụ già khó tính lắm, chưa

bàn, các cụ đã cáo ốm xin nghỉ làm.

Duy còn ba cụ via là Sở Bảo Doãn Kế Thiện, Đông

Lĩnh Dương Phượng Dực và Nguyễn Đỗ Mục ở lại làm

chơi lừng khừng. Trong ê kíp "cũ mà mới" còn lại Dương

Mầu Ngọc tức Ngọc Thỏ, tôi và một phóng viên "khăn

đóng áo dài" là Nguyễn Văn Bân, bây giờ cũng đã quá

cố rồi.

Sang chủ nhân mới và nhờ tân chủ nhiệm tiêm sinh

lực mới, tờ Trung Bắc Tân Văn cũng không chạy hơn

được bao nhiêu. Cụ Nguyễn Văn Luận tuyển thêm người

là cụ Mai Đăng Đệ chia nhau với tôi viết "phim hàng

ngày" ký một tên chung là Lẩn Thẩn Tiên Sinh; ngoài

ra, mua thêm truyện của những nhà văn trẻ như Nguyễn

Dân Giám (tức tác giả truyện "Dưới Rặng Thông", lúc ấy

mới ở Pháp về), và Lê Văn Trương (mới ở Nam Vang

buôn hột xoàn Xiêm về). Cuốn bản thảo đầu tiên của

Dân Giám, tác giả "Dưới Rặng Thông" sau này, là "Sóng

Gió Thái Bình Dương"; còn bản thảo đầu tiên của

Trương là "Những cảnh hoang tàn Đế Thiên Đế Thích".

78 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Lúc ấy, Nguyễn Tuân là phóng viên Trung Bắc ở Thanh

Hóa.

Bổn phận tôi là phải đọc những truyện đó để phúc

trình lên chủ nhiệm. Ông Luận đeo kính trắng, vuốt râu

bên này một cái, vuốt râu bên kia một cái, tợp một tợp

rượu, chép miệng thở dài (tại sao ông cứ thở dài, tôi

không tài nào hiểu nổi) rồi bảo: "Ừ, đăng được thì

đăng!". Thế là đăng báo. Ngoài công việc, hai ba ngày

tôi phải viết một cái "phim" đỡ cho cụ cử Đệ, ra tòa lấy

tin tòa án, làm phóng viên thể thao, phụ trách trang

"Chiếu Bóng". Đến bây giờ tôi vẫn còn nhớ câu châm

ngôn của cụ Lỗ Thư (bút hiệu của cụ Luận) thường ban

ra để dạy nghề báo cho kẻ hậu sinh: "Làm báo phải như

con dao pha. Bất cứ cái gì cũng phải viết được, mà viết

nhanh, thiếu mục gì là mình có bài điền vào luôn,

không anh nào bắt bí được mình!".

Những lời ấy là khuôn vàng thước ngọc cho tôi. Tôi

nỗ lực học hỏi và tập viết đủ mọi mặt. Ngoài ra, tôi lại

còn đi xa hơn nữa là xông vào nhà in để học hỏi xếp

chữ thế nào, kiểu chữ này kêu là gì, cái "tác qua" là cái

gì, lên khuôn ra sao, các dấu sửa épreuve thế nào, máy

chạy tốt xấu ra sao... vì theo lời các bậc đàn anh, làm

báo không thể nào không biết nhà in; nhà in và nhà

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 79

http://ebooks.vdcmedia.com

báo như cá với nước, như răng với môi, môi hở thì răng

lạnh...

SUÝT BỊ ĂN ĐÒN CỦA PHE

PHAN NHỰT SÂM

Trong thời kỳ này, tôi có mấy kỷ niệm không thể nào

quên được. Kỷ niệm rùng rợn nhất là suýt bị một đoàn

cua rơ xe đạp Nam Kỳ (lúc đó còn kêu là Nam Kỳ) cho

lỗ mũi tôi ăn trầu. Tôi nói rùng rợn nhất là vì trong đời

làm báo của tôi về sau này cũng còn nhiều người khác

dọa chém giết, thủ tiêu, hốt lên xe rác... nhưng tôi nói

lần này rùng rợn nhất, vì đây là lần đầu tiên bị "thử

lửa", mà bọn người dọa giết tôi lúc ấy lại "ngổ ngáo"

quá, khí thế của họ lúc tìm tôi để đánh ghê gớm như

vũ bão.

Đó là lần tôi đi làm phóng sự đua xe đạp vòng quanh

Đông Dương. Trong phái đoàn cua rơ Bắc, tôi không nhớ

rõ lắm, nhưng hình như có Bổng, Cổng hay Tiên gì đó

(lúc ấy Bổng, Cổng là thần tượng cua rơ Bắc), còn phái

đoàn cua rơ Nam có Phan Nhựt Sâm, Nguyễn Đình

Dương, Nguyễn Văn Thân, Lê Thành Các. Còn ít tuổi,

tôi hăng say và thiên vị. Bây giờ, tôi không còn nhớ rõ

những sự việc gì đã xảy ra, nhưng lúc viết bài tường

80 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

thuật các cuộc đua vòng quanh Đông Dương, tôi có ý

thiên các cua rơ Bắc và đả kích một cách thiếu lễ độ

một số cua rơ người Nam. Phản ứng xảy ra liền: Phan

Nhựt Sâm và một nhóm gồm chừng chục bạn người Nam

khác đã đến tận tòa báo tìm tôi, mặt đầy tức giận, sỉ

vả tôi thậm tệ và một chíu xíu, nếu không có sự can

thiệp kịp thời của bao nhiêu người, tôi đã bị "nốc nao"

trên mặt đất.

Bài học ấy làm cho tỉnh hẳn người. Từ trước, tôi vẫn

yên trí là làm báo, muốn nói bậy thế nào thì nói, không

ai cấm. Đến vụ này, tôi mới biết là không ai cấm thật,

nhưng nếu quá lắm thì có người cho ăn đòn. Mà ăn đòn

lắm khi lại còn đau hơn cả bị tòa phạt hay dân chúng

chửi. Biết như thế rồi, tôi tự nguyện sẽ tởn đến già và

tự thề với mình rằng từ giờ sắp sau viết báo không đụng

chạm đến một người nào hết. Nhưng thói đời vẫn thế:

miệng thì khôn, trôn thì dại... tôi mong muốn thế mà

nào có được đâu! Rút cục chứng nào tật ấy, vẫn không

chừa. Và trong đời làm báo của tôi còn nhiều vụ khác

tương tự như vụ Phan Nhựt Sâm khủng bố và dọa giết.

Nhưng đó là chuyện sau, tôi sẽ có dịp hầu chuyện các

bạn trong những trang sắp tới.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 81

http://ebooks.vdcmedia.com

TẠ TỪ TRUNG BẮC VÀO NAM

Thấm thoát một năm hai tháng trôi qua. Núp dưới

bóng các cụ via, vỡ lòng học lấy nghề báo hàng ngày,

tôi học được nhiều cái hay, nhưng đồng thời tôi cũng đã

bắt chước Dương Mầu Ngọc (tức Ngọc Thỏ) một cái dở

không chê được: hút thuốc phiện thật hỗn, hút không

phân biệt ngày đêm, hút không mở được mắt. Ngồi kiểm

điểm lại thành tích hút thuốc phiện lúc bấy giờ, thời

khóa biểu hút của tôi như sau: sáng làm việc tới mười

giờ, vội vàng về hút; chiều không đi làm; đến sáu giờ

lên tiệm "Triệu ghi đông xe cuốc" ở Hàng Vải Thâm hút

độ một, hai giờ khuya thì về. Bây giờ tôi không nhớ lý

do gì đã khiến Dương Mầu Ngọc làm reo tiệm Triệu để

sang hút tiệm Phờ Răng Xoa, nhưng hồi ấy tôi bỏ tiệm

Triệu, thuê một căn gác đường Hàng Cót thiết lập bàn

đèn, mướn người tiêm hút tại gia. Thời kỳ này, tôi hút

quên chết: buổi sáng, làm việc xong về hút. Hút xong,

ăn qua loa một tí xôi hay mẩu bánh mì, tôi lại hút luôn

một mạch đến năm giờ, tạt đến nhà báo một chốc, rồi

từ bảy giờ lại hút đến hai, ba giờ sáng. Rồi tơ lơ mơ

ngủ. Chính giữa lúc đang chập chà chập chờn trong giấc

82 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

vu sơn, thì nhà báo cho người đến "hót" các nhân viên

đến tòa soạn làm việc. Dương Mầu Ngọc và tôi nổi tiếng

lười, sáng nào cứ vào khoảng năm giờ rưỡi, sáu giờ là

có chú Rô ở nhà in đến đánh thức dậy bắt đi làm. Cố

nhiên hút cả đêm, vừa chợp mắt một tí mà bị gọi dậy,

người thuần tính đến đâu cũng phải càu nhàu cáu kỉnh.

Nhiều sáng, tôi không muốn đi làm, nhưng Rô không

cần, cứ lôi đại tôi ra xe, đưa về nhà báo. Tôi uất hận

một cách vô lý và nhiều lần quyết định xin nghỉ việc,

không thể sống mất tự do như vậy. Cùng lúc đó, tôi nhớ

rằng trong đầu óc tôi bàng bạc một cái gì không rõ rệt,

tựa như là hối tiếc, mà cũng tựa như là cảnh giác.

Có những đêm hút xong, không ngủ được, tôi lơ mơ

nằm nghĩ đến chuyện xa xưa, cũ mới, những chuyện mà

có khi tôi bỏ qua không lưu ý tới bao giờ. Trong số đó,

tôi nhớ đến một buổi chiều âm u ở báo quán "Annam

Nouveau", ông Nguyễn Văn Vĩnh không hiểu vì sợ trời

mưa ngồi nán lại hay vì lý do gì khác, đã trút tâm sự

với mấy người ngồi đó, trong đó có Dương Phượng Dực,

Hy Tống... Bây giờ tôi không nhớ rõ câu chuyện của ông

Vĩnh bắt đầu như thế nào, nhưng có những đoạn tôi

nghe thoáng qua lúc đó không hiểu vì sao lại làm cho

tôi chợt nhớ lại rất rõ ràng, tỉ mỉ.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 83

http://ebooks.vdcmedia.com

Nói một lúc lâu nóng người, ông Nguyễn Văn Vĩnh

đập cái nón "cô lô nhần" xuống bàn và tiếp: "Ờ, báo là

đệ tứ quyền, thật thế; nhưng là đệ tứ quyền ở các nước

Âu châu, chớ ở nước ta thì nói như thế làm gì, cho mắc

cỡ. Ta còn phải học nhiều, tranh đấu gian khổ nhiều

trong nhiều năm nữa thì báo chí mới hy vọng có một

địa vị cao như vậy. Trước hết, theo tôi, ta phải cải thiện

và phổ biến quốc ngữ để làm một cái xe truyền bá tư

tưởng; thứ hai, người viết báo phải quan niệm mình làm

nghề không phải là để chơi hay để kiếm tiền, nhưng

phải quan niệm mình là những người thừa kế của cách

mạng tư sản, mở đầu là cách mạng tư sản Pháp, say

sưa với tự do, trung thành với lý tưởng, chống áp bức,

chuộng tiến bộ mà quyền lợi tinh thần của con người đã

ủy thác nơi báo chí".

Không hiểu Hy Tống nói gì (vì khẽ quá tôi nghe

không rõ), ông Vĩnh cười ầm ầm, đập tay vào đùi mà

nói: "Báo chí của mình hiện nay chỉ có thể coi là ở vào

giai đoạn bán khai. Thực ra, muốn cho người ta nghe,

muốn cho người ta lưu ý, muốn là một đệ tứ quyền, báo

phải luôn luôn có tính năng đấu tranh và xây dựng:

khuyến khích điều tốt là xây dựng; ngược lại, hoặc công

khai, hoặc dùng mánh lới để phanh phui cái xấu, nói rõ

84 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

sự thật phũ phàng, cũng không ngoài mục đích xây dựng

- xây dựng cho sự vươn lên của xã hội, sự tồn vong của

giống nòi.

"Hiện nay có bao nhiêu áp lực kìm hãm không cho

dân ta tiến bộ; vì thế muốn xây dựng, phải đấu tranh,

vì bao giờ cũng vậy, người Pháp (hay chính phủ Nam

triều cũng thế) cũng phải lo cho quyền lợi của họ, mà

dân thì có quyền lợi của dân; hai quyền lợi ấy trái

nghịch nhau, làm sao mà đi được với nhau? Do đó, báo

chí là tiếng nói của dân, binh vực quyền lợi cho dân,

không thể không nói lên những sai lầm của chính phủ,

những sơ hở của chế độ, và đưa ra những khía cạnh bất

lợi của chính phủ đối với dân. Nói rút lại, người làm

báo không thể để cho ngòi bút của mình tủi hổ. Cố

nhiên, muốn được như thế, báo chí phải kinh qua những

nghịch cảnh, thăng trầm, mà người làm báo, cũng như

các nhà cách mạng, chính trị, thường không tránh được

bị vu cáo, bị tù đày hay bị thiếu thốn về vật chất...".

Phải, có những đêm không ngủ, tôi cứ nằm ôn lại

những mảnh chuyện như thế. Bảo rằng tôi tự nhắc với

mình như thế để suy luận thì không đúng, mà bảo rằng

nhớ lại những mảnh chuyện đó để rồi quên đi cũng

không đúng. Thực ra, đầu óc tôi mông lung như mây

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 85

http://ebooks.vdcmedia.com

khói; tôi không biết rõ là cái gì đã xảy ra; nhưng quả

là tôi đã cảm thấy chán nản vô cùng, vì đây là những

phút đầu tiên trong đời tôi, qua một câu chuyện của một

bực đàn anh, tự dưng thấy rõ là làm báo không phải là

chửi bậy, không phải là viết một vài bài lấy le, nhưng

làm báo là làm một cái gì lớn lao, nói lên được phẩm

chất văn minh, hoặc ưu biệt, hoặc thoái hóa của một chế

độ và hơn thế nữa, mổ xẻ tình tiết, tâm tư của con

người, đi sâu vào từng khía cạnh trớ trêu, uẩn khúc và

giả tạo của một chế độ để chống lại chế độ ấy, nếu cần,

hầu cho xã hội vươn lên và cho giống nòi tồn tại và tiến

bộ.

Lần đầu tiên, tôi cảm thấy mình yếu quá trước một

nhiệm vụ quá lớn lao. Tôi mất định hướng, không biết

phải hành động ra sao, hành nghề ra sao, nhất là sau

mấy năm trời giúp việc cho những tờ báo không có mục

đích gì cao cả, chỉ nhắm vào những tin tức lặt vặt và

những bài bình luận suông, nếu không là những bài tán

dương chế độ bảo hộ và chính phủ Nam triều thối nát,

không hề dám hé miệng ra viết một câu chống áp bức

hay đề cao một tư tưởng gì khả dĩ vẽ lên được tinh thần

hiên ngang của giống nòi, dân tộc. Không bao giờ tôi

thấy chán đời như những lúc ấy. Tôi muốn làm một cái

86 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

gì khác thế, tôi muốn tranh đấu thực, nhưng biết trông

vào ai đưa đường chỉ lối bây giờ? Mà cứ nằm dài hút

sách, bê tha như thế này thì có hy vọng gì thoát khỏi

được sự chi phối của xã hội và chính trị của Pháp?

Hai năm trôi qua, hai năm bịnh hoạn, sầu đau, khổ

não, không biết nói với ai, không biết than thở với ai,

không biết cùng ai đi tìm một phương châm tranh đấu.

Y định xin thôi Trung Bắc Tân Văn manh nha từ đó và,

để bắt đầu, tôi cai thuốc phiện, trở lại đời sống bình

thường: ít lâu sau, tôi xin với cụ Luận cho tôi nghỉ việc

thường trực ở nhà báo và hứa sẽ giúp báo bằng cách gửi

bài về, vì tôi đã quyết định qua Trung vào Nam để học

hỏi thêm.

Qua Trung, tôi đã tìm gặp và phỏng vấn cụ Phan Bội

Châu, Huỳnh Thúc Kháng (lúc ấy là chủ báo Tiếng dân)

đi sát với ông Nguyễn Văn Bá và tiếp xúc với nhiều nhà

văn tên tuổi. Nhưng cuộc đời vẫn không đem lại hứng

khởi cho người thanh niên cô trích. Tôi vào Nam ở, với

hy vọng gặp nhiều bạn bè từng trải đưa tôi xuống tàu

qua Pháp, rồi từ đó đi qua các nước Âu châu khác. Để

làm gì? Tôi chưa có ý tưởng gì rõ rệt, nhưng miễn là cứ

đi, đi làm bất cứ việc gì, miễn không phải là nghề báo.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 87

http://ebooks.vdcmedia.com

Thực vậy, tôi đã suy nghĩ một cách nghiêm trọng về

nghề này, và tôi thành thực muốn thôi nghề thực, nhưng

không hiểu làm sao cứ nghỉ được ít lâu, cáo chết ba năm

lại quay đầu về núi. Có người bảo nghề báo có ma cũng

như thuốc phiện, ai có lòng yêu thương nó thì nó "đeo"

cho đến khi nào mình hai tay buông xuôi mới chịu tha;

có người bảo nó là cái nghiệp, cũng như cô Kiều mang

lấy cái nghiệp vào thân, cho nên "thanh lâu hai lượt, thanh

y hai lần", mới đứng đầu đứng số. Riêng tôi nghĩ khác

hẳn: làm báo, vấn vương với nghề báo, không thoát được

ra, chung quy tại tôi "đốn", không biết xoay sở làm ăn

ra sao. Những người tháo vát, bạ cái gì cũng làm được,

vứt bụi tre không chết, chẳng làm nghề sửa điện, thì đi

chữa khóa, không làm bộ trưởng, thứ trưởng, giám đốc,

thì đi đánh máy, bán dầu cù là trên xe lửa hay cùng

lắm dắt một con khỉ đi mãi võ Sơn Đông bán thuốc cao.

Họ tài lắm, không có cách gì chết được. Riêng phần tôi,

tôi không thể bỏ nghề báo, chẳng qua là vì tôi quỷnh,

không biết nghề gì khác.

Thành ra quanh đi quẩn lại cứ làm báo hoài, cũng

như người cô đầu lấy khách, khách về Tàu, lấy nhà giàu,

nhà giàu hết của, mà lại quen ăn trắng mặc trơn, ăn

sẵn nằm ngửa, nên lại quay trở về với sênh phách ê a.

88 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Rút lại ở Sài Gòn được bốn tháng không có tiền, tôi lại

phải quay về làm báo lại! Tôi làm một tờ báo có hàng

vạn người đọc mà không ai biết tiếng: đó là tờ báo

"Chiếu Bóng" của rạp Majestic.

Nói là hàng vạn người đọc không ngoa, vì báo ra bốn

trang nhỏ, in tóm tắt truyện phim chiếu hôm đó, kèm

hai trang quảng cáo, hơn một trang còn lại thì in hình

và lượm lặt những pô tanh về Marlène Dietrich, Rudolph

Valentino, Mae West, Shirley Temple, Greta Garbo v.v...

Đó cũng là một cách làm báo để giải trí và kiếm tiền,

mặc dầu không thú vị; nhưng tôi còn nhớ mãi, nhớ hơn

cả những lúc làm báo sôi động nhất. Tại sao? Chính tôi

cũng không hiểu. Nhưng phải thành thật nói rằng,

chính nhờ có một chỗ để sống hàng ngày, tôi mới ở lại

Sài Gòn được tới ba năm, và chính nhờ vì thế tôi đã có

dịp tiếp xúc với nhiều nhà báo có hạng lúc bấy giờ, để

đấu láo, rút kinh nghiệm sống và học hỏi thêm về nghề

báo.

Lúc đó, chưa có chợ Bến Thành. ƠOE trước cửa chợ Bến

Thành bây giờ, chỗ đầu đường Lê Thánh Tôn, quãng rẽ

ra Thủ Khoa Huân (đường Aviateur Garros cũ) có một

quán rượu, cứ chiều đến là các tay nhà báo kỳ cựu đến

nhậu nhẹt tơi bời; trong số, có các ông Lê Trung Cang,

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 89

http://ebooks.vdcmedia.com

Nguyễn Văn Bá, đôi khi Phan Khôi, Đào Trinh Nhất,

Diệp Văn Kỳ cũng đến uống tí tỉnh và bàn chuyện con

cà con kê.

Sau khi đi boóng các vị đó một thời gian, tôi thấy có

sự khác biệt giữa báo Nam và Bắc. Tôi học lối lấy tin,

viết báo, nhất là việc tiểu thuyết hóa tin tức và anh

hùng hóa các tay anh chị...

Tôi xin thề rất độc là không có ý muốn "sỏ" những

người nào ghiền hút, tôi chỉ nói riêng về tôi. Sau khi

cai thuốc phiện, tôi nhận thấy một sự thực mà ai cũng

biết: cai thuốc phiện được thì mạnh lên nhiều lắm, cả

về vật chất lẫn tinh thần. Trước kia lúc hút, thấy bất

cứ công việc gì tôi cũng ngán không buồn làm, và mặc

dầu tôi mới có hơn hai mươi tuổi, tôi thấy sợ chiến đấu,

sợ lôi thôi, sợ sanh chuyện, dù biết rằng những điều

mắt trông thấy, tai nghe thấy là chướng tai gai mắt. Tôi

đóng cái cửa sổ đời lại để cho không có một tiếng động

nào lọt đến tôi. Phàm ai nói chuyện chơi bời hay phản

đối cái này, chống đối cái kia, nhất nhất tôi cho là vô

ích, chỉ nghe thôi cũng đã mệt rồi.

Không phải nói ra để đề cao việc cai thuốc phiện, từ

khi tôi cai thuốc, thân xác tôi khác hẳn đi, và cố nhiên

thân xác không đau ốm nữa, thì tinh thần phải mạnh

90 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

hơn lên. Trở về Bắc sau ba năm lê gót khắp miền Nam

và lang thang ở miền Trung, tôi ra Bắc, mang một tâm

hồn, trạng thái, khác hẳn lúc làm cho báo "Rạng Đông",

"Trung Bắc Tân Văn" hay "Annam Tạp Chí". Bây giờ

nghĩ lại thì chính lúc ấy tôi không cảm thấy sự lột xác

của tôi, nhưng ngồi nhớ lại từng tờ báo tôi làm sau khi

ở Sài Gòn về, tôi thấy mình hăng một cách khác

thường. Trước hết là tờ "Công Dân".

BẮT ĐẦU ĐÁ PHAP

Tôi ra Bắc không ở nhà, cả ngày đi la cà đấu hót hết

chỗ này đến chỗ khác. Nhà tôi nguyên là một nhà bán

giấy. Một hôm, nhân tôi đi chơi, tạt về nhà, mẹ tôi nhờ

đi ra phố Hàng Da, gặp ông Tiết Như Ngọc để đòi tiền

giấy báo ông mua chưa trả. Đến 11 Hàng Da, tôi gặp

Phùng Bảo Thạch và Vũ Liên. Cả ba ông mời tôi ở lại

uống rượu. Bọn này nói cho tôi biết là ở đây anh em

làm tờ "Công Dân" với nhau, ăn cơm tập thể, có lời thì

chia nhau, chớ không có ai làm chủ ai. Đến lúc ăn cơm,

tôi thấy cửa mở, tiếng giày đi ầm ầm. Trông ra sân thì

thấy Vũ Trọng Phụng, Nguyễn Triệu Luật, Nguyễn Như

Hoàn. Bọn bạn cũ gặp nhau vui quá. Tôi không hỏi tiền

giấy nữa. Chuyện trò đi lại một hồi lâu, tôi được biết

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 91

http://ebooks.vdcmedia.com

ông Tiết Như Ngọc được tờ "Công Dân" là do ông Tissot

giúp đỡ và có lẽ lúc sơ khởi cũng giúp đỡ ít nhiều về

tài chánh, nhưng của thiên trả địa hết cả rồi. Thạch,

Phụng, Vũ Liên, mỗi anh "đế" vào một câu khôn khéo;

lập tức tôi quyết định về lo liệu một số tiền để chung

với ông Tiết Như Ngọc làm tờ "Công Dân".

Đó là một tuần báo xuất bản trên 12 trang, khổ

30x45, không có bìa, bán không lấy gì làm chạy lắm,

nhưng phải nói rằng trong số các tuần báo và nhựt báo

tôi cộng tác cho đến lúc bấy giờ, "Công Dân" là tờ báo

"ra hồn báo".

Anh em tòa soạn gồm bảy, tám người, ai cũng hăng

say tìm cái lạ, cái hay, thành thử ra số nào cũng có cái

mới. Nhờ anh em đã lớn tuổi, lại thương yêu nhau và

nặng một tinh thần đồng đội, chúng tôi góp ý kiến thay

đổi mục luôn, kỳ này có bài tòa án thì kỳ sau có phóng

sự, phỏng vấn, kỳ này có truyện ngắn thì kỳ sau có "đơ

dem ác tích", "Bức hình", hay phê bình văn học. Nguyễn

Triệu Luật, Ngô Tất Tố, Phùng Bảo Thạch, là những

bạn phụ trách các bài đứng đắn, còn Vũ Liên, Nguyễn

Như Hoàn, Vũ Trọng Phụng và tôi có nhiệm vụ viết "pô

tanh", tiểu thuyết, ký sự, phóng sự, chuyện vui tòa án.

92 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Sau này, Ngô Tất Tố nổi tiếng về mục "Phim hàng

ngày", chính vì đã bắt đầu viết những bài sâu sắc, đau

đớn, chua chát, ngộ nghĩnh trong mục "Nói hay Đừng"

của báo "Công Dân", còn Nguyễn Triệu Luật, tác giả

"Hòm Đựng Người", "Bà Chúa Chè", cũng nổi tiếng trên

báo này vì những bài phê bình văn học mà được lưu ý

nhất là loạt bài đả Phan Trần Chúc.

Sau một thời kỳ gieo neo, báo "Công Dân" tương đối

là tờ báo chạy, một phần vì cách làm báo, thêm được

các cây bút có tiếng tăm và kinh nghiệm, một phần vì

lập trường cũng rõ rệt hơn so với các báo khác lúc bấy

giờ: đả kích quan trường, chống đối chính phủ bảo hộ.

Tuy nhiên, báo có tiếng là chạy mà tiền thì ty trị sự

không thu được bao nhiêu. Là vì quan trường hồi ấy căm

thù tờ "Công Dân", tìm các cách để dìm cho chết. Vì thế

có nhiều nơi, các ông huyện, ông phủ ra lịnh cho đại lý

cất báo "Công Dân" đi, không cho bán, chỉ vì lý do báo

ấy đã động chạm đến các ông. Thêm vào đó, sở Mật

thám liên bang lại ghét nó, binh quan trường, nên

không tuần nào không làm khó dễ, hết gọi ông chủ

nhiệm ra nói chuyện lại mời quản lý, chủ bút trưng ra

bằng chứng ông huyện này ăn cắp, ông phủ kia làm chó

săn và giết dân.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 93

http://ebooks.vdcmedia.com

Lúc ấy, chế độ thực dân Pháp đang hồi toàn thịnh;

một viên cò mật thám hách như một tiểu vương. Tôi còn

nhớ có một ông tri huyện họ Phạm làm tiền dân không

được, nhốt người ta vào nhà lao đánh cho đến chết. Thư

tố cáo gửi về nhà báo dồn dập, chính gia đình nạn nhân

lại ký giấy nhận chồng, cha họ bị đánh đến chết và cam

đoan chịu trách nhiệm nếu khai sai sự thật. Nhà báo,

với mọi sự dè dặt, chụp hình bức thư của gia đình nạn

nhân lên và đặt vấn đề với các nhà hữu trách một cách

nhẹ nhàng, vậy mà số báo đăng tải tin ấy vừa ra, viên

chánh mật thám làm như trời sập, cho một lũ a dăng

đến nhà báo, mời cả chủ nhiệm lẫn chủ bút đến để "trả

lời về một việc mà chi tiết sẽ được gợi ra sau".

Vô lý nhất là vừa đề cập đến vụ cố sát của viên tri

huyện họ Phạm, viên cò mật thám đập bàn đập ghế và

tỏ ra tức bực, như chính y bị nhà báo đả. Hơn thế, y

lại còn bắt phải đình chỉ ngay loạt bài này và viết mấy

câu xin lỗi viên tri huyện.

Chúng tôi ra về, uất ức không để đâu cho hết, nhưng

vì xét mình không có hậu thuẫn, lại không có một thế

lực khác ủng hộ, nên chúng tôi quyết định không ra báo

nữa. Cố nhiên là không đời nào chúng tôi lại chịu hạ

bút xin lỗi viên tri huyện giết người.

94 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Báo "Công Dân" ra đến số 13, đóng cửa vừa kịp lúc.

Vì như trên đã nói, báo này nguyên của ông Tissot đứng

ra xin phép và đỡ đầu cho ông Tiết Như Ngọc, tưởng

đâu báo này xuất bản không nhiều thì ít cũng bắt chước

"Tứ Dân Văn Uyển", thỉnh thoảng viết một bài ca tụng

chính phủ bảo hộ; đàng này, đã không làm như thế lại

còn đả kích quan trường, con đẻ của chế độ bảo hộ, nên

ông Tissot cũng không được hài lòng mấy. Do đó, giữa

ông Tiết Như Ngọc và tòa soạn thường vẫn có những

cuộc xích mích làm cho ông Ngọc bực mình, có khi bỏ

đại về Hưng Yên, mặc cho anh em nhịn đói (vì ông

Ngọc phụ trách việc ăn uống tập đoàn của anh em trị

sự và tòa soạn).

Nhiều người cho việc đóng cửa báo là một cái may.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 95

http://ebooks.vdcmedia.com

Phần II

BÁO ĐẤU TRANH

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 96

http://ebooks.vdcmedia.com

TÔI, THẰNG VÔ LẠI

Lỗ lã không đáng kể. Đóng cửa tờ "Công Dân", chúng

tôi vui như Tết, bởi vì còn bao nhiêu tiền, chúng tôi đi

hát sáng đêm. Thực ra, trong thời gian làm báo, anh em

cũng chẳng ai có tiền tiêu xài, người nào cũng lo xoay

sở riêng để chi tiêu trong gia đình. Riêng có Vũ Trọng

Phụng bấn nhất, là vì anh chưa có vợ để buôn bán giúp

đỡ, mà bà nội và mẹ lại già, không thể kiếm ra tiền.

Vì thế Vũ Trọng Phụng không mấy tán thành nếp sống

của chúng tôi lúc đó; nhiều khi anh em đi hát hay chè

rượu, phiện phò thì anh ngồi uống nước, hút thuốc lào

một mình và viết bài cho báo khác để kiếm thêm giúp

bà, nuôi mẹ.

Cuốn "Dứt tình" và "Giông tố" của Thiên Hư Vũ Trọng

Phụng viết trong thời kỳ này. Bây giờ đọc hai cuốn

truyện ấy, có nhiều người tưởng là anh viết một hơi;

thực ra, Vũ Trọng Phụng không bao giờ có thời giờ để

viết quá mười trang giấy. Cứ gần đến ngày phải nộp bài

97 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

cho "Hà Nội Báo" - tiểu thuyết "Giông tố" bắt đầu viết

từng kỳ trên báo này - Vũ Trọng Phụng lại ngồi ì ra

một đống, hút thuốc lào và hỏi ầm lên có ai biết kỳ

trước "Giông tố" đã viết đến đoạn nào rồi không. Chẳng

ai trả lời cả, bởi vì chẳng có ai đọc "Giông tố" hết.

Vũ Trọng Phụng chán đời hết sức, đành phải đi tìm

"Hà Nội Báo" để đọc xem mình đã viết đến câu gì, bấy

giờ mới phủ phục xuống giường như con voi viết tiếp,

mắt hiếng hẳn đi mà lưỡi thì lè ra như lưỡi con thằn

lằn, có khi vừa viết vừa chửi thề sao mình lại khổ đến thế

này, cứ phải viết mới có tiền sanh sống.

Bây giờ Phụng đã ra người thiên cổ; nhắc đến anh,

người ta thường kể lại một câu nói của anh: "Nếu mỗi

ngày tôi có một miếng bít tết để ăn thì đâu có phải chết

non như thế này".

VŨ TRỌNG PHỤNG

Câu nói ấy, chính Phụng đã thổ lộ với tôi trên giường

bịnh. Phụng và tôi là bạn học từ lớp Dự bị trường Hàng

Vôi. ƠOE trường này ra, tôi theo học Lycée Albert Sarraut,

còn Phụng lúc được mười tám, mười chín tuổi đã phải đi

làm thư ký cho nhà in IDEO, kiếm mỗi tháng mười hai

đồng bạc để về nuôi bà và nuôi mẹ. Vì không đủ sống

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 98

http://ebooks.vdcmedia.com

một phần, mà cũng vì thích viết văn, đọc báo phần

khác, đến tối về nhà, anh viết truyện ngắn để bán cho

tờ "Ngọ Báo" của Bùi Xuân Học và "Nông Công Thương"

của ông Phạm Chân Hưng (thân phụ Phạm Huy Thông,

tác giả cuốn thơ bất hủ "Tiếng địch sông Ô"). Những

truyện ngắn đầu tay của Vũ Trọng Phụng là những

truyện "bực thầy". Bây giờ nhắc đến anh, ai cũng nhớ

đến "Số đỏ", "Giông tố", "Trúng số độc đắc", "Dứt tình",

hay những phóng sự như "Cạm bẫy người", "Kỹ nghệ lấy

Tây", mà ít có ai nhớ rằng Vũ Trọng Phụng nổi tiếng

một thời là vì những truyện ngắn như "Chống nạng lên

đường", "Cái răng vàng" và nhiều truyện khác nữa mà

tôi không nhớ tên đề, trong đó có một truyện đăng báo

"Nông Công Thương", thuộc về loại hiện thực, tả một gia

đình ở Hàng Bạc có mấy cô con gái đứng trong mành

mành nhìn trai ở ngoài đường và tối đến lại tụ họp gẩy

đàn "xừ, xang, xê, líu, cộng".

Phụng có một cái tài đặc biệt là không hề biết đánh

bạc là gì, mà tập phóng sự đầu tiên viết cho báo "Nhựt

Tân", anh dám đề cập đến vấn đề bạc bịp. Thực ra, anh

cũng chưa hề quan sát một vụ "đánh bờ" bao giờ, nhưng

anh viết như một người đánh bạc thông thạo nhất, đó

là nhờ một người anh là ông Trưởng Tạo, cũng ở phố

99 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Hàng Bạc, nói chuyện lại để cho anh viết. Cũng thế, đọc

truyện "Số đỏ", ai cũng tưởng Phụng là một tay ăn chơi

sành sỏi khét tiếng mà lại "đểu" là khác nữa, nhưng sự

thật trái ngược hẳn: trong tất cả anh em quen biết,

Phụng có lẽ là người "chân chỉ hạt bột" nhất, hiền lành

nhất mà tương đối cũng là đạo đức nhất. Tiêu pha hay

chơi bời gì, anh tính toán từng đồng xu, không phải là

vì kẹo, nhưng chính vì anh phải đứng mũi chịu sào lo

cho cả nhà, trong đó có một bà nội góa và một bà mẹ

góa, đồng thời lo sao để dành dụm được ít tiền lấy vợ,

hầu có con nối dõi.

Về sau này, Phụng mòn mỏi đi, một phần lớn cũng

là vì thức đêm thức hôm để viết cho nhiều báo như

"Tiểu thuyết thứ bảy", "Tiểu thuyết thứ năm", "Hà Nội

tân văn", lấy tiền, nhưng cuộc sống của anh ở bên ngoài

đối với những người lạ, không có vẻ gì vất vả; trái lại,

anh lại ra cái dáng nhàn nhã, ung dung là khác. Dù bận

rộn viết lách đến mấy đi nữa, tuần nào anh cũng đọc

hàng chục tờ báo Pháp để học thêm. Trong anh em, có

thể nói anh là người hiểu rõ tinh thần của giọng văn

"Canard Enchainé" nhất, mà anh cũng am hiểu nhất

chánh trị ở nước Pháp và thế giới lúc bấy giờ.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 100

http://ebooks.vdcmedia.com

Cũng trong tất cả anh em, Phụng là người có thứ tự,

phàm có tài liệu gì, hay, lạ thì cất đi, cho nên vào lúc

một tuần báo ở Huế đả kích anh viết văn khiêu dâm,

anh đã lên tiếng trả lời rất vững, kèm nhiều chứng cớ

và tài liệu rất "búa" làm cho một linh mục phải nhận

là anh có lý... Phụng sống một cuộc đời kín đáo, khiêm

nhường, coi việc gì cũng là thường và không bao giờ tỏ

ra ngạc nhiên hay lo sợ quá trớn. Không có tiền thì

không tiêu, anh không hỏi vay của ai bao giờ mà cũng

ít phàn nàn với ai rằng mình khổ. Đó là một đức tính

làm cho anh em kính nể, nhưng anh em thương Phụng

nhất về điểm dù khổ đến thế nào, Phụng cũng thủy

chung như nhứt với anh em, cứ mỗi khi có báo dù biết

trước là viết không có tiền, không nhiều thì ít, thế nào

Phụng cũng có bài cộng tác với anh em, và lâu lâu

Phụng lại đi hát với chúng tôi, nhậu nhẹt như ai và

quấy cũng như ai.

Bây giờ, ngồi kể lại cuộc đời nói láo, tôi thơ thẩn còn

như trông thấy "những con ma" thân thiết đó, vào

những đêm mưa phùn, nằm tròn chung quanh một khay

đèn nói chuyện thắm thiết ân tình; tuy không tuyên bố

ra lời, nhưng qua ánh mắt thì người nào như cũng tự

thề với lòng là sinh tử có nhau.

101 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Nhưng cuộc đời bao giờ đứng im một chỗ mãi, không

thay đổi? Tiền hết, các buổi họp ở hồng lâu cũng không

còn. Mỗi người đi một ngả: Nguyễn Triệu Luật đi dạy

học; Vũ Liên chết; Nguyễn Như Hoàn cũng qua đời. Còn

lại Phùng Bảo Thạch, Ngô Tất Tố, Vũ Trọng Phụng và

tôi ngồi chờ một cái gì.

Chờ thì cái gì mà chẳng đến? Chúng tôi lại gặp Đinh

Khắc Giao rủ nhau làm tờ "Tương Lai", giám đốc chính

trị là Hà Văn Bính, còn chủ bút là Phùng Bảo Thạch.

Cho đến bây giờ, tôi vẫn nhận rằng Phùng Bảo Thạch

là một nhà báo lão luyện, có nhiều sáng kiến và nhiều

mánh lới, nhưng đó là một người bạn không may suốt

cả một cuộc đời, nên về vật chất đã chẳng bằng ai, mà

tiếng tăm về nghề báo thì hầu như không có mấy ai biết

tới. Bây giờ chẳng biết ở bên kia Bến Hải, anh còn làm

nghề báo nữa không? Riêng tôi biết, thì từ hiệp định

Genève trở về trước, anh là một người khổ cực về nghề

báo, tù tội về nghề báo, nhưng tuyệt nhiên tôi không hề

nghe thấy anh ta oán một lời nào. Trái lại, trong những

cuộc hội họp với anh em, anh lại ưa cười, ưa phá, và

cũng là người đầu tiên bầy ra những trò vui nhộn để

làm cho anh em quên lãng cuộc đời đầy nước mắt.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 102

http://ebooks.vdcmedia.com

Để "giúp vui", nhiều anh em bị đưa ra làm mục tiêu

cho bọn chúng tôi đùa cợt. Đùa ít thì không sao, đáng

tiếc là có nhiều khi anh em đùa dai quá, thành thử "nạn

nhân" tức bực cáu bẳn, không ngại đưa ra những lời lỗ

mãng để đáp lại.

Đó là trường hợp Vũ Liên bị chọc, tức quá không chịu

nổi nữa, nửa đêm bỏ nhà báo đi về nhà quê, sau khi

thóa mạ cả bọn chúng tôi là "quân mất dạy". Nguyễn

Triệu Luật cũng vậy, nắm tay đập xuống bàn bị thương,

chảy máu, thề từ giờ "không thèm viết lách với bọn

bay". Riêng Ngô Tất Tố thì có khi bị Phùng Bảo Thạch

và tôi chọc uất quá, tưởng như có thể thổ ra máu như

Chu Công Cẩn. Thực tâm lúc nào tôi cũng kính phục

Ngô Tất Tố về đức độ, về văn tài, học lực, như một bực

đàn anh. Thành thực hơn nữa, tôi lại phải nói thêm

rằng tôi rất bất bình khi thấy báo "Duy Tân" của

Nguyễn Đình Thấu kêu đầu xứ Tố là Đồ Tố và cứ nhắc

đi nhắc lại câu vè:

Anh Đồ ơi, đôi mắt anh không sáng, cũng không nhèm.

Suốt đời anh không biết ăn kem Bờ Hồ.

Nhưng không hiểu duyên nợ gì cứ buộc tôi phải chọc

Ngô Tất Tố. Điển hình là vụ Ngô Tất Tố dạy tôi học

chữ nho, và tôi dạy lại Ngô Tất Tố học chữ Tây.

103 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Sau một mật ước với anh em, tôi làm ra bộ rất đứng

đắn, một hôm, trịnh trọng bảo Ngô Tất Tố:

- "Bác Tố ạ, chúng ta làm báo đã lâu, nhưng thực ra

chưa làm báo". Tố quắc mắt, hỏi tôi:

- Bác nói gì? Tại sao ta lại chưa làm báo?

- Là ý tôi muốn nói thế này, bác ạ. Bác viết báo vào

hạng cừ, anh em đều nhận thế; nhưng dù sao bác cũng

phải nhận rằng bác còn thiếu chữ Tây, mà tôi vào cái

hạng đàn em, nhưng viết cũng gọi là khơ khớ, tôi lại

thiếu hẳn cái chữ nho.

Thế rồi tôi bỏ lửng không nói nữa. Lát sau, Phùng

Bảo Thạch mới bàn:

- Thì có khó gì đâu. Bác Tố và anh Bằng bổ túc lẫn

cho nhau thì chu hết, cần gì phải băn khoăn.

Ngô Tất Tố hỏi bổ túc thế nào. Phùng Bảo Thạch đề

nghị mỗi ngày hai người nên dành ra nửa tiếng đồng

hồ để dạy lẫn nhau: Tố dạy Bằng chữ nho, còn Bằng

dạy Tố tiếng Pháp. Anh em cho là phải.

Ngay hôm sau, tôi bắt đầu chương trình dạy tiếng

Pháp và được bác Tố chăm chú học hỏi một cách thành

kính. Tôi bắt đầu bằng một tràng lý luận:

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 104

http://ebooks.vdcmedia.com

- Tôi không hiểu chữ nho ra sao chứ cách cấu tạo chữ

Pháp của họ tinh vi và thiết thực hết sức. Đại khái cây

mía. Nó nói gì?

Thoạt đầu, nó giống cây tre, cây tre tiếng Pháp là

[bambou]. Hít cây mía, có nước. Nước là eau. Vì thế cây

mía tiếng Tây gọi là bambou hít ra lô.

Nghe được lắm. Bác Tố lẩm nhẩm đọc "bambou hít ra

lô" là cây mía, cây mía là "bambou hít ra lô"... Mặt tôi

vẫn nghiêm. Vẫn lý luận như trên, tôi dạy thêm: lanh

nhanh là cái tàu điện, đanh đông là cái đỉnh đồng, lơ sơ

vơ là anh sợ vợ, laboratoire là Lã Bố ra tòa.

Đến hai danh từ sau cùng, anh em và chính tôi thấy

mặt bác Tố bơ vơ, không thể nín cười được nữa, bật ra

một tràng cười khổng lồ làm rung động cả cửa kính và

sàn gác. Tố biết mình bị lỡm, cầm cái gối ném vào mặt

tôi và ngay lúc đó đứng dậy mặc cái áo the, chụp cái

khăn vào đầu, lê đôi giầy Gia Định một cách thiểu não

đến nhà Mai Lĩnh nằm nhai khối hận.

Từ hôm đó, Ngô Tất Tố kêu tôi là "đồ vô lại" và "gạt

tôi sang hàng ngũ thành tích bất hảo", không thèm

nhìn mà cũng không thèm nói một câu. Phần tôi, tôi

hối hận không để đâu cho hết và tự nguyền rủa mình

105 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

sao lại có thể "đem một linh hồn ra đùa giỡn" một cách

vô học, vô liêm sỉ đến như thế được.

Cả tòa soạn phải họp lại, cử một phái đoàn đưa tôi

đến nhà xuất bản Mai Lĩnh để xin lỗi Ngô Tất Tố. Anh

em bao giờ lại nỡ bỏ nhau: Ngô Tất Tố, rút cục, bằng

lòng tha lỗi cho tôi. Vì thế, trong tờ "Tương Lai", ba chữ

Ngô Tất Tố và bút hiệu Ngô Công lại chịu cùng đứng

chung với bút hiệu của chúng tôi để làm cho tờ "Tương

Lai" thành một tờ tuần báo tranh đấu được người ta lưu

ý.

THẤT VỌNG THƯ NHÌ

Chính vì báo "Tương Lai" được lưu ý mà chúng tôi

mắc bẫy của thực dân và gặt lấy một thất vọng trong

nghề báo.

Nguyên lúc ấy, chế độ bảo hộ đang trải qua một thời

kỳ xáo trộn. Léon Blum lên cầm quyền ở Pháp, Marius

Moutet là bộ trưởng thuộc địa. Mặt trận bình dân ra

đời. ƠOE nước ta, chính trị cũng vì thế mà sôi động hơn

lúc trước, tờ "Tân Xã Hội" của Trần Đình Long xuất bản

ít lâu thì nhóm "Le Travail" xuất hiện, đặt trụ sở ở góc

đường Nguyễn Trãi, ra vào có một số nhân vật hiện nay

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 106

http://ebooks.vdcmedia.com

đang tranh đấu "ở hàng ngũ bên kia". Chúng tôi là bạn,

hàng ngày, vẫn gặp nhau trò chuyện. Tưởng rằng có tờ

"Le Travail" bây giờ lại thêm tờ "Tương Lai" thì cũng

như cọp thêm cánh, ai ngờ chính vì tờ "Tương Lai" mà

anh em lại bất hòa, rút cục đến sanh ra giận dỗi và ly

tán mất một thời gian.

"Tương Lai", cũng như tờ "Công Dân", là một tờ báo

trình bày rất sạch sẽ, lấy hai điểm này làm đích: đả

kích quan trường, lên án chế độ thực dân. Tất cả tòa

soạn đều hăng say viết lách, không ngờ ở ngay chính

cạnh chúng tôi lại có những tay sai của mật thám

thường xuyên báo cáo hoạt động của anh em mà không

ai biết. Do đó, thực dân đã lợi dụng những tay sai đó

gây mâu thuẫn giữa nhóm "Tương Lai" và nhóm "Le

Travail", để rút cuộc khi không, chẳng có chuyện gì

đáng kể, chúng tôi căm thù Trịnh Văn Phú, Nguyễn Văn

Tiến và các anh em khác, và coi như là thù nghịch.

Nhưng hiểu lầm gì rồi cũng qua đi, chẳng sớm thì

muộn, anh em cầm bút chân chính cũng bắt tay nhau

thông cảm. Bởi vì những mánh khóe của thực dân không

còn ai không rõ. Nhóm "Le Travail" cũng như nhóm

"Tương Lai", vẫn chưa quên vụ chánh mật thám Arnoux,

giữa một buổi trưa, rình lúc đồng chí Văn đi vắng, đến

107 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

nhà Văn ở đường Henri d'Orléans tạ sự viếng thăm rồi

liệng một tấm thiệp có tên và chức vụ của y, mưu làm

cho Văn mang tai mang tiếng, mất uy tín với anh em,

cùng biết bao nhiêu vụ khác mưu gây hoang mang trong

các anh em yêu nước, như vụ một tên mật thám trông

thấy Thượng Sỹ Nguyễn Đức Long nhẩy chồm từ xe hơi

xuống bắt tay lia lịa và trách "sao lâu nay không ra

ngoài ấy (ý nói sở Mật thám) tán chuyện với nhau", hay

vụ một tên mật thám khác viết thư đến cho Nguyễn

Mạnh Chất ở báo "Le Travail" kèm một số tiền năm

mươi đồng. Chẳng nói, các bạn đọc cũng thừa biết cả

Nguyễn Đức Long và Nguyễn Mạnh Chất đều không hề

giao thiệp với mật thám bao giờ.

Về vụ tờ "Tương Lai" thì khác: bọn tay sai của mật

thám "nằm vùng" trong báo đã bán đứng chúng tôi để

ăn mày một chút danh vọng cho bản thân của chúng.

Biết vậy, tòa soạn, sau một cuộc họp kín, quyết định từ

chức hết để cho "bọn chúng" làm với nhau, nhưng xuất

bản tập tễnh được vài ba số thì "Tương Lai" cũng chết.

Chính vì vụ "từ chức tập đoàn" này, các anh em "Le

Travail" và chúng tôi cùng hiểu nhau hơn, và cũng do

đó, một số lớn anh em ở nhóm "Tương Lai" cùng nhóm

"Le Travail" tiếp tục tranh đấu cho đất nước đến bây

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 108

http://ebooks.vdcmedia.com

giờ, có người còn sống nhưng cũng nhiều người đã chết

ở chốn non cao nước thẳm.

Bây giờ, thảng hoặc có khi tình cờ lượm được một tờ

báo "Tương Lai" cũ, đọc từ đầu đến cuối, tôi thấy buồn

se sắt khi nhớ lại một quãng đời làm báo đã qua và

nhiều lúc tôi ngạc nhiên sao lúc ấy anh em lại có thể

viết được những bài hay như những bài phim của Ngu

Công, những pô tanh kín đáo mà chua chát của Vũ Trọng

Phụng, những xã thuyết sắc bén của Phùng Bảo Thạch...

Và từ ý nghĩ này bước sang ý nghĩ kia, tôi ưa nhớ lại

một ngày nào bỏ Thủ đô theo kháng chiến, tôi được

nghe một câu nói không thể nào quên được, lúc dự một

buổi họp nhắm lập "làng văn hóa": "Tạo một lớp thợ

chân tay chỉ cần năm năm, chớ tạo một lớp thợ văn hóa

thì phải mười lăm năm là ít".

LÀM "VỊT ĐỰC"

Làm báo là một cái nghiệp, nhưng cũng là một cái

tật. Lúc có báo phải nghĩ, phải viết, phải tìm cái mới,

lạ để hơn người, thêm vào đó lại phải giải quyết, phải

đối phó, lắm khi người viết báo cảm thấy mình khổ hơn

con chó, và chỉ muốn tung hê hết cả đi để mà nghỉ ngơi

cho nó khỏe khoắn cả tâm hồn và thể xác. Vì thế mỗi

109 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

khi tờ báo mình làm bị đóng cửa, người ký giả tuy buồn

nhưng thở một cái phào vì hé thấy viễn cảnh của những

ngày thanh thản, thư nhàn, ăn chơi thỏa chí. Nhưng

không lâu đâu, chỉ dăm bữa, nửa tháng, thì lại thấy

buồn chân buồn tay, muốn viết và cảm thấy không có

tờ báo để làm thì chán không để đâu cho hết, dù biết

trước là thiếu hụt tiền nong cũng kệ.

Chính vì thế, chúng tôi không chịu để cho ngòi bút

thất nghiệp lâu. Sau khi "Tương Lai" đóng cửa, chúng

tôi điều đình lấy lại tờ "Tương Lai" làm một loại mới,

không in dọc mà in ngang. Kế đó, cùng với Tô Chân

Nho làm tờ "Việt Nữ", đặt nặng vấn đề chị em bạn gái

về phương diện xã hội hơn là chánh trị. Tuy nhiên, đó

chỉ là những công việc qua thời, làm để tiêu sầu, chớ

thâm tâm chúng tôi vẫn tìm cách chơi một cái trò gì

rất trội mà anh em ký giả chưa hề làm. Cơ hội đến một

cách bất thần: Vũ Đình Hải (em bà Đốc Sao) đã giúp

tôi gặp ông Nguyễn Văn Thái mới được phép xuất bản

một tuần báo tên là "Vịt Đực". Ông Thái không có

phương tiện ra báo nên vui lòng để cho chúng tôi khai

thác.

Nhứt định thay đào đổi kép chuyến này, để cho Tây

bớt trù phần nào hay phần ấy, chúng tôi đặt Vũ Chung

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 110

http://ebooks.vdcmedia.com

đứng làm giám đốc, Tam Lang Vũ Đình Chí làm chủ

bút, Nguyễn Đức Long làm quản lý, còn ở bên trong thì

vẫn là các anh em cũ, trừ Vũ Trọng Phụng mới qua đời,

và Nguyễn Triệu Luật (đi dạy học). Lập trường vẫn giữ

nguyên như các tờ báo trước nhưng nội dung thì khác

hẳn: thay vì dùng lời văn đứng đắn, trang nghiêm để

trình bày ý kiến, chúng tôi áp dụng một thể văn trẻ

trung hơn, có tính cách châm biếm, mỉa mai, giễu cợt.

Tóm lại, chúng tôi định làm một tờ báo theo lối "Con

Vịt Buộc" của Pháp. Cố nhiên chúng tôi đã biết trước

không thể nào viết được những câu văn xuất quỉ nhập

thần của Tréno, Bénard... nhưng chúng tôi cũng cứ cố

thử làm xem sao. Mấy số đầu báo chạy, nhưng lần lần

mất dần độc giả, và đến chừng số mười, mười hai gì đó

thì tài chánh kiệt quệ. Họp nhau lại để rút kinh nghiệm

và tìm hiểu nguyên nhân báo xuống, chúng tôi công

nhận mình đã không bắt chước được tờ "Canard

Enchainé" một ly ông cu, trái lại còn tẻ nhạt là khác, vì từ

đầu đến cuối báo viết toàn một giọng văn, mà hầu hết

các bài đăng tải đều có tính cách bình luận các việc đã

xảy ra hơn là đem lại cho độc giả những vấn đề, sự việc

hay, mới lạ, chưa ai biết.

111 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Riêng Tam Lang hồi đó nổi tiếng nhiều hơn trước gấp

bội, vì mỗi kỳ anh lại thả được cái sở trường của anh

ra: chơi chữ - đúng với ý thích của độc giả lúc bấy giờ.

Tam Lang Vũ Đình Chí thuộc vào loại làm báo đàn

anh, nên được anh em vì nể, giữ chức chủ bút thật là

"trúng mối", nhưng anh có cái tật là "vần thùng", đã để

tâm vào việc gì, thì chỉ để tâm được vào một thứ, nên

các công việc khác phần lớn do Phùng Bảo Thạch, Thiết

Can và tôi phụ trách. Bây giờ, Thiết Can đã mất, nhưng

nhắc đến "Vịt Đực" buổi sơ đầu, anh em còn sống bây

giờ không thể quên được cái "mẩu người" bé nhỏ đó viết

rất lâu, cũng từ báo Đông Tây gì đó, mà cho đến khi

mất, ít người biết tiếng. Tên thực là Nguyễn Văn Xuân,

anh là bạn với tôi từ thời còn đi đất học lớp Dự bị

trường Hàng Vôi. Hai anh em cùng ở một phố, lớn lên

cùng vào thư viện tự học, cùng viết báo và mỗi khi đọc

một cuốn sách gì hay thì cùng tán gẫu, cùng học tập.

Làm tờ "Vịt Đực", tôi mời Thiết Can về hợp tác, và anh

đã viết truyện trào phúng đầu tiên của anh, truyện "Mọc

sừng", trên báo ấy, ra cái mặt thạo đời, ngón ăn chơi gì

cũng thạo, nhưng thực ra thì "quê một cục", có lẽ trong

làng văn làng báo, không có anh nào quê hơn. Chính vì

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 112

http://ebooks.vdcmedia.com

quê mà lại làm ra vẻ thạo, nên anh em hùa lại phá anh.

Nguyên Thiết Can Nguyễn Văn Xuân là một người gầy

ốm và bé nhỏ - nếu không muốn nói là loắt choắt - anh

có mặc cảm gái không mê mình là vì mình không được

lớn con; phải chi làm thế nào mà to lớn lên được thì

bao nhiêu con gái Hà Nội đều chết hết về tay anh. Anh

em thấy anh nói to lên mộng ấy đều bụm miệng lại,

chạy ra chỗ khác để cười (vì cười trước mặt thì anh

giận), và cũng do đó đã toa rập nghĩ cách để phá anh.

Một người quả quyết biết bí quyết làm cho thân hình to

lớn: ăn củ sắn băm nhỏ trộn với hồ nếp. Một anh bàn

sáng nào cũng phải tập thể thao rồi tắm, rồi lại tập thể

thao rồi tắm, mỗi sáng cứ làm như thế liền trong ba

tiếng đồng hồ. Lại một anh khác nhất định với Thiết

Can nếu anh chịu khó thọ khí âm dương, ban ngày nhìn

mặt trời hít rồi thở ra một trăm lần, ban đêm nhìn mặt

trăng thở ra rồi hít vào một trăm lần thì bảy bảy bốn

mươi chín ngày phải cao lớn lên trông thấy.

Bây giờ, có lẽ nói ra thì không có mấy ai tin, nhưng

còn nhiều bạn như Tam Lang, Nguyễn Đức Long,

Nguyễn Đăng Đệ hãy còn sống sờ sờ ra đó, tôi nói mà

không sợ phải cải chính: Thiết Can đã thi hành tất cả

những phương pháp ấy, mưu biến thành một lực sĩ như

113 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Westmuller. Tam Lang, suốt ngày ngồi cậy móng chân

đau, thỉnh thoảng lại nhìn Thiết Can và trố mắt, chụm

miệng lại nói với một vẻ hết sức ngạc nhiên: "Bỏ mẹ

chửa, mày tiến bộ trông thấy, chỉ có hôm trước hôm sau

mà tao trông mày khác hẳn đi". Thiết Can nức lòng hết

sức, càng gia công tập võ, luyện nội công và ăn củ sắn

băm trộn với hồ nếp, rồi đứng sát vào tường đo, gạch

một gạch chì xanh lên tường để đánh dấu mỗi ngày anh

cao lên được mấy phân. Anh em đã âm mưu đánh lừa

anh, tự động đứng ra vạch giúp và cố nhiên là vạch sai,

nhưng Thiết Can đâu có biết như thế, cứ trông vào vạch

mỗi ngày mỗi tăng lên mà nắc nỏm tưởng mình cao lớn

thực.

Sau, lại có một người đề nghị: Bây giờ mày cao rồi,

nhưng chân mày đi chữ bát, trông không "cừ", mày phải

làm cách nào cho hai chân mày thẳng như... chân Tây

thì con gái, đàn bà mới chịu. Tất cả đều tán thành ý

kiến đó. Thế là Thiết Can lại bị ám ảnh vì hai cái chân

đi chữ bát, lúc nào cũng hỏi dò hết người này người nọ,

xem làm cách nào cho hai cái chân thẳng như chân Tây

được. Anh em bắt anh phải tổ chức một "chầu" gì mới

tiết lộ cho anh biết bí quyết gia truyền. Thiết Can chịu

liền. Và mấy hôm sau, anh vui như Tết, thực hành bí

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 114

http://ebooks.vdcmedia.com

quyết ấy một cách hết sức siêng năng, tin tưởng: nhào

bột bó hai ống chân, rồi lấy bốn miếng cây dài ép lại,

lấy thừng buộc như ta gói giò. Chắc chắn tất cả bạn đọc

đến đây đều không tin, nhưng tôi cam đoan một trăm

phần trăm Thiết Can đã làm đúng như thế, và chừng

một tuần sau, anh yên trí rằng chân anh thẳng như

chân Tây thực. Thấy mình đã cao lớn mà hai chân lại

thẳng, tự nhiên anh thấy mình oai phong lầm lẫn, suốt

ngày chỉ lo chải đầu, nhổ râu và tưởng tượng có rất

nhiều trang quốc sắc thiên hương say mê anh thực.

Lợi dụng tình trạng tâm lý ấy, một hôm, Tam Lang

đi đâu về không rõ, hớt hơ hớt hải bấm Thiết Can ra

ngoài đường nói chuyện bí mật "chỉ hai người biết với

nhau thôi". Nhưng thực ra thì tất cả anh em đều biết

hết: Tam Lang trịnh trọng tiết lộ cho Thiết Can biết là

anh vừa gặp một cô đẹp não nùng, đẹp ghê lắm, đẹp

chết đi được, hỏi thăm: Thiết Can, tác giả truyện "Mọc

Sừng" là ai và ngỏ ý muốn được "biết" Thiết Can.

Nguyên Thiết Can đã quê một cục, thêm Tam Lang lại

nói dối như ranh mà vẻ mặt lại làm ra thực thà gia rít ,

nên anh em không phải đợi lâu, đã thấy Thiết Can mắc

bẫy. Về sau này, có người biết chuyện, cho là chúng tôi

tàn ác, đem linh hồn của một con người ra nhạo báng,

115 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

nô đùa; nhưng thực tình lúc ấy đa số anh em tin là đã

giúp ích rất nhiều cho anh bạn "thiếu cả bề ngang lẫn

bề cao" đó. Vì nhờ thế mà ít ra trong một thời gian,

Thiết Can biết lẽ vui sống, tin tưởng ở đời và do đó yêu

mình, yêu người hơn lên. Giai nhân tuyệt sắc mà Tam

Lang nói đó, anh đặt tên cho là Thùy Dương, Kiều Thị

Thùy Dương. Suốt ngày Thiết Can lẩm bẩm cái tên kiều

diễm đó. Vì tôi là bạn từ tấm bé, lại được gán cho cái

chức vị chơi bời, đàng điếm, Thiết Can ngỏ bí mật

thiêng liêng ấy với tôi và hỏi tôi có biết Kiều Thị Thùy

Dương là ai không. Tôi bèn quắc mắt lên bảo Thiết Can:

- Mày định giở trò gì vậy? ƠOE đây, ai còn không biết

Thùy Dương là vợ sắp cưới của tao. Bộ mày muốn phỗng

tay trên tao hả?

Từ đó, một chuyện bi tình tưởng tượng có sắt, máu

và nước mắt diễn ra giữa Thiết Can và tôi. Trong khi

đó, Tam Lang và các anh em khác, cách hai ngày, lại

"chế tạo" một bức thư xanh viết giọng văn "Giọt lệ sông

Hương" ký tên Kiều Thị Thùy Dương, gửi bưu điện đến

cho nhà văn kiêm ký giả Thiết Can, tả nỗi lòng u uất

của một người yêu thầm nhớ trộm mà "không biết ai kia

có biết cho chăng". Thiết Can gói những thư ấy vào một

tấm giấy mầu ép vào trong áo, ngay ở chính trái tim,

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 116

http://ebooks.vdcmedia.com

kiểu Lucrèce Borgia ở đoạn kết vở kịch của Victor Hugo.

Kể làm sao cho xiết được nỗi lòng bi thảm của chúng

tôi khi đó: một bên là bạn, một bên là vị hôn thê, mà

vị hôn thê đó lại mê bạn mình, chẳng lẽ tôi giết bạn

đi? Mà hy sinh vị hôn thê cho bạn, tôi đau đớn chịu

làm sao cho nổi? Hết ngày ấy sang ngày khác, Thiết

Can van lơn tôi, dỗ dành tôi. Đến nửa tháng sau, được

thêm lời khuyên nhủ của anh em, tôi đành "hy sinh"

vậy. Và từ đó người đẹp tưởng tượng Kiều Thị Thùy

Dương hoàn toàn thuộc về Thiết Can trong một sự mê

say kỳ ảo, không khác gì chàng thư sinh trong truyện

Liêu Trai mê hồ ly tinh. Và có lẽ nếu trời chứng sống

cho Thiết Can, đến bây giờ anh vẫn cứ còn yêu say sưa,

yêu mê mệt Kiều Thị Thùy Dương như "trong buổi ban

đầu lưu luyến ấy".

Trong suốt thời kỳ làm "Vịt Đực" đường Cột Cờ,

những vở kịch bi hài như vậy diễn ra thường xuyên,

cũng làm cho anh em đỡ buồn và quên đi chốc lát cuộc

đời. Tuy nhiên, mỗi lúc kiểm điểm lại công việc, xem

báo lỗ lã ra sao thì không anh nào vui hết, vì báo đứng,

mà đứng thì nguy, vì số chi nặng hơn là số thu. Giữa

lúc đó, có vài anh em đề nghị với tôi nhường "Vịt Đực"

lại cho một người khác vẫn thì thọt lại chơi nhà báo,

117 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

mà dường như có nhiều chân tay trong sở Mật thám.

Trong mấy buổi họp ở quán Anh Mỹ của Bùi Trọng Hưu,

bỉnh bút tờ "Việt Báo" của Bùi Xuân Học, tôi không

phát biểu ý kiến. Đến tận giờ chót, sau khi đã điều đình

được một nhà in mới nhận in tờ "Vịt Đực", tôi nói thẳng

là tôi không nhường báo lại cho ai cả, anh nào bằng

lòng tiếp tục cộng tác thì ở, ai ngại vất vả, túng thiếu

thì tùy nghi.

Báo "Vịt Đực" không nghỉ một số nào. Trụ sở từ

đường Cột Cờ dọn lại phố nhà thương Phủ Doãn trên

một cái gác bé nhỏ, oi bức, còn tòa soạn thì chỉ còn có

hai người là Phùng Bảo Thạch và tôi chia nhau ra viết

bốn trang khổ giấy 40x55, không quảng cáo. Nhờ vì chi

tiêu ít, mà cũng may là có một vài sự việc xảy ra, báo

lên lần lần. Chúng tôi thêm nhiều mục, thay đổi giọng

văn và cách trình bày "việc có thực viết như là bịa, mà

bịa thì viết y như có thực". Độc giả ăn giọng dần dần,

báo in tăng lên trông thấy.

Làm báo, không có gì khích lệ người ta hơn là thấy

báo mỗi ngày mỗi chạy hơn. Không ai bảo ai, Phùng

Bảo Thạch và tôi mát cả gan cả ruột, và lại càng cố

gắng "học tập" tờ "Canard Enchainé" viết cho lâm ly quy

phượng hơn nữa, hơn nhiều nữa. Phần lớn ý kiến là của

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 118

http://ebooks.vdcmedia.com

Thạch; tôi có nhiệm vụ đào sâu và biến hóa các ý kiến

đó khi viết bài. Tôi sẽ không thành thật nếu không

nhận rằng cách thức viết "Vịt Đực" lúc ấy, một phần tôi

đã chịu ảnh hưởng của tờ "Duy Tân", nhưng dù sao báo

"Duy Tân" cũng chỉ là một loại báo "mặn" ăn tục nói

phét kiểu Frou Frou, Le Rire... nhiều khi đọc đểu quá,

những người đứng đắn dù có muốn đọc cũng chỉ lén lút,

chớ không dám cầm công khai ở tay đi ngoài đường.

Chúng tôi muốn có một trình độ cao hơn thế ở tờ "Vịt

Đực", nghĩa là muốn làm tờ báo ấy thành một tờ báo

chánh trị, xã hội, có một lối viết hư hư, thực thực, châm

chọc nhưng không làm cho người ta tức giận, oán hờn,

đùa cợt mà không làm thương tổn đến thuần phong mỹ

tục.

Riêng tôi lúc ấy, tôi lấy Pierre Bénard, De

Lafouchardière, Clément Vautel... làm gương mẫu, còn

các văn nhân trong nước, lúc nào tôi cũng coi Văn Tôi

Hoàng Tích Chu, tác giả mục "Chuyện Đâu", Lãng Nhân

Phùng Tất Đắc, tác giả mục "Trước Đèn" cùng Phan

Khôi ký tên Thông Reo, Ngô Tất Tố bút hiệu Ngu Công,

là những người đàn anh lỗi lạc.

Bây giờ, ngồi kiểm điểm lại những cây bút trào phúng

như thế không còn có bao nhiêu, vì thế có lúc mây chiều

119 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

gió sớm, ngồi ôn lại những ngày qua, trò chuyện với

những con ma quá khứ, tôi vẫn nghĩ không phải mươi,

mười lăm năm mà đã dễ gây được một lớp người văn

hóa. Bao nhiêu nước đã chảy qua cầu, thực tình tôi vẫn

chưa thấy có những cây bút thay thế được các bậc đàn

anh ấy, nói riêng về môn trào phúng mà chơi.

Riêng tờ "Vịt Đực", chúng tôi muốn có nhiều bài,

nhiều mục mà văn thật ngắn, sỏ người ta càng kín đáo

càng hay. Nhưng nghĩ một đàng mà làm được lại là việc

khác. Số người bị sỏ mỗi ngày mỗi tăng thêm. Bắt đầu

là bà Đốc Trịnh Thục Oanh, lái xe đến nhà báo định

giở trò lăng mạ, nhưng vì biết trước, cả tòa soạn hóa

trang thành Tarzan, nên bà mắc cỡ bỏ đi, rồi đến ông

bà Kề Hông, các vị tai to mặt lớn, các quan lại, các

giám đốc nha, sở, các ông các bà đốc học nịnh Tây...

phàm anh nào dính dáng đến Tây, bợ Tây, lấy oai Tây

ra ăn hiếp đồng bào, chúng tôi đều "cân" hết. Cố nhiên,

chúng tôi "cân" một cách "hạn chế", nhưng người mình

lạ lắm, phần lớn họ tự coi như là "bất khả xâm phạm",

hơi động đến họ cũng làm cho họ không bằng lòng, vận

động đóng cửa "Vịt Đực" bằng cách này hay cách khác,

nên có nhiều khi chúng tôi mất bình tĩnh, nhất là vụ

Tôn Thất Bình, chủ bút báo "La Patrie Annamite" do

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 120

http://ebooks.vdcmedia.com

Phạm Lê Bổng làm giám đốc. Bình ra tranh chức hội

viên thành phố. Giới thiệu các danh sách ứng cử, tôi

viết về Tôn Thất Bình chỉ có một câu: "Tôn Thất Bình:

con rể Phạm Quỳnh, đêm nào cũng chửi Phạm Giao(1)

rả rích". Đùac a i a n h c h a n g

m a t v u o n g , l o n g

m a y d a u m a c , m a t

p h e n h p h a o s a n g ,

l a i b a n t i e n g h a m

d o a c h u n g t o i , n e n

b a t h a n g s a u , a n h t a

c o n b ị c h ư i . T h a c h

v a t o i c o m o t

n g u y e n t a c " c h ơ i "

v ơ i n h ư n g t e n

" p h e n h p h a o " : đ a

k h o n g c h ư i t h ì

t h o i , đ a c h ư i t h ì

đ o i p h ư ơ n g k h o n

n h a t l a i m đ i , c h ư i

l a i h a y l i e m g o t

t h ư c d a n h o a c q u a n

121 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

(1) Phạm Giao là con trai Phạm Quỳnh đã bị giết chết hồi cách

mạng mới lên.

t o , h a u m ư u h a i c h u n g t o i , c h u k y , c h ư i h a n g t h a n g , h a n g n a X u a t , k y c h o đ e n k h i n a o c h a n m ơ i t h o i .

Điển hình là vụ bà Đốc Trịnh Thục Oanh, nổi tiếng

một thời là gương xấu cho học trò con gái lúc bấy giờ.

"Vịt Đực" chế nhạo bà. Tự cho là có thế lực, bà kiện

"Vịt Đực". Chúng tôi ra luôn mấy số báo tổng công kích,

và cố nhiên thua kiện; nhưng tất cả chúng tôi bất cần,

chúng tôi cứ pháo kích bà với những hỏa tiễn "bự thấy

mồ" kèm những tranh vẽ bà Oanh, đại khái ngồi trước

một cái chậu rửa mặt, mà mắt mũi đen thui như mực:

"Bà đốc Oanh rửa mặt tại tòa". Dư luận xôn xao, các

bực phụ huynh nhảy lên vì vẫn oán ức bà Đốc này,

nhưng không ai dám ho he phàn nàn, và bà có tiếng là

tiếp xúc thân mật với rất nhiều Tây bự, trêu vào thì

chết.

Mà chúng tôi cũng tưởng chơi bà chuyện ấy thì chết

thật, nhưng có lẽ vì Tây chỉ lấy lòng bà ngoài mặt mà

trong bụng thì khinh, nên dù bà nhờ nhiều quan can

thiệp mà chúng tôi cứ sống nhăn. Sau hết, một hôm có

một người lính khố xanh đến đưa một văn thư mời

chúng tôi lên văn phòng báo chí phủ Thống sứ "có việc

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 122

http://ebooks.vdcmedia.com

cần". Quản lý Nguyễn Đức Long đi liền, được ông Lê Tài

Trường tiếp đón rất niềm nở: Ông thống sứ Châtel muốn

nhà báo chấm dứt loạt bài chửi bà Oanh đi. Ông Trường

còn cho biết là nhà báo "có cần gì thì cứ nói, anh em

với nhau cả mà!".

Chúng tôi chẳng cần gì cả, chỉ cần pháo kích bà Oanh

cho đến khi nào bà đờ ra, không ngo ngoe nữa - mặc

dầu có ông Thống sứ che chở cho bà. Và chúng tôi đã

liều hết chỗ nói: xỏ luôn cả ông Thống sứ, với bà Oanh,

mà lạ một cái là báo vẫn không làm sao cả. Chắc hẳn

ở trong có một ẩn tình gì cho nên Châtel mới không

bóp cổ Vịt cho chết luôn, chớ thật ra, Thống sứ lúc ấy

còn ghê hơn tổng thống, thủ tướng bây giờ, nếu định

hại chúng tôi thì mấy mà không chết sớm. Có lẽ Châtel

sợ binh bà Oanh quá thì mang tiếng về đến Pháp

chăng...

Vậy là chúng tôi chửi chí chạp, chửi chết thì thôi. Độc

giả mua đọc nhiều. Nhưng dù sao, đó cũng là một cái

"yếu" của chúng tôi làm cho "Vịt Đực" mất phần nào uy

tín. Thêm nữa, được cái đà báo chạy quá, chúng tôi về

sau có một thái độ hơi phóng túng, mở ra vài mục hơi

tục tĩu như "Tiếu Lâm Vịt Đực", "Tiếng Oanh" do cô Ngã

(Ngửa) phụ trách, nên tờ báo hơi mang tiếng. Nhưng

123 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

mang tiếng là một đàng, mà số in mỗi ngày mỗi nhiều

hơn lại là chuyện khác. Có người đọc công khai, có

người mua rồi giấu đi đem về nhà chờ lúc vắng vẻ mới

dám đem ra thưởng thức; nhưng dù cách nào đi nữa thì

người ta cũng tranh nhau tìm đọc "xem họ chửi cái gì"

và do đó "Vịt Đực" thành một lực lượng đáng kể, thường

in không đủ bán. Những lúc như thế, anh em bè bạn ở

bốn phương về chơi với báo sao mà nhiều thế! Có người

"không vì lý do gì cả" rủ anh em đi hát luôn cả một

tuần; có bọn mời đi ăn đi uống cho bằng được "nếu

không thì giận"; lại có người bỏ ra hàng đống bạc mời

anh em làm một "tua ở Huế đi thuyền trên sông Hương

nghe hò".

Không cần biết ai là bạn, là thù - mà thù nhiều hơn

bạn - chúng tôi chấp nhận đi chơi bời ăn uống với tất

cả, không phân biệt, mà cũng không cần "gác đờ co",

chớ phải chi bây giờ sống một cuộc đời nguy hiểm, lúc

nào cũng có sẵn người muốn "xin tí gân, tí huyết", ít

nhất là mỗi anh trong bọn chúng tôi cũng phải có hai

con khỉ độc canh chừng, và đi đâu thì xoàng ra cũng

phải có một đoàn hộ tống đi mô tô và xe díp bấm còi

điếc mũi người ta. Không, chúng tôi là bọn điếc không

sợ súng, lúc nào cũng tin ở số tử vi, chưa đến số thì

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 124

http://ebooks.vdcmedia.com

"không có thằng chó nào làm hại được mình, chỉ có trời

hại được mình thôi".

Phải, chúng tôi viết báo rất ác, rất đểu, rất hại người,

nhưng trong thâm tâm thì lúc nào cũng chủ trương phải

ăn ở phúc đức vì "có Trời cả", mà cuộc đời chúng tôi lao

đao, lận đận, lên voi xuống chó bao phen cũng là do ông

trời. Có ai, vào buổi sáng tinh mơ, nghe thấy Nguyễn

Đăng Đệ (biệt hiệu Thiên Thê), một bạn thân của nhà

báo, ngâm câu thơ đắc ý của anh, nói rõ lên được tâm

sự của cả bọn chúng tôi lúc đó mới biết cái buồn của

anh em viết báo lúc thắng cũng như khi bại ra sao:

Trên tiên cung, có tội gì?

Xuống trần mà trả nợ đi cho rồi.

Đến đây, chúng tôi thiết nghĩ cũng nên nói tại sao

lại chửi hăng như thế. Nguyên hồi ấy là thuở "Thịnh

Đường" của chế độ thực dân. Pháp và tay sai nắm vững

các cơ cấu trong nước, các đảng cách mạng chỉ có thể

hoạt động ngấm ngầm, phàm cái gì nghịch lại với thực

dân đều bị đàn áp một cách kín đáo và thâm độc. Riêng

trong lãnh vực báo chí, họ không cần áp dụng chế độ

kiểm duyệt, mà cũng chẳng cần phải buộc "nạp bản" làm

gì; duy có ai ra báo phải xin phép trước và in xong một

số báo rồi thì phải đưa ra "dépôt légal".

125 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Nạp bản và dépôt légal mới nghe thì tưởng cũng

giống nhau, nhưng bên trong thì khác biệt. Nạp bản là

báo đập thử ra giấy rồi đưa ra cho Thông tin hay một

cơ quan nào tương tự đọc, bình thường chẳng làm sao,

nhưng nếu có gì xét ra chướng ngại thì một cú "phôn"

sẽ khuyến cáo nhà báo nên "tự bỏ" bài ấy hay đoạn ấy

đi ngay "cho khỏi xảy ra sự đáng tiếc" sau này. "Dépôt

légal" rộng rãi hơn thế: nhà báo cứ in hẳn ra mà bán,

đồng thời nộp mươi, mười lăm số cho các cơ quan liên

hệ như Thông tin, Tòa án, Thư viện... Bài vở trơn tru

chẳng làm sao, nếu có gì trục trặc, láo lếu thì tòa án

truy tố chủ nhiệm và quản lý ra tòa.

Vì thế "Vịt Đực" cũng như các báo "Công Dân",

"Tương Lai", "Việt Nữ"... viết thả cửa, "ra tòa hay tù tội

là chuyện sau". Trong suốt cuộc đời làm báo, có lẽ không

có hồi nào chúng tôi vui như lúc làm "Vịt Đực": thường

thường chúng tôi thức trắng đêm không ngủ, họp nhau

tán gẫu và cứ tán gẫu như thế thì ra nhiều chuyện tức

cười. Có đêm nghĩ ra một câu xỏ ngọt thần diệu, hay

một vấn đề giễu cợt tài tình, chúng tôi cười thắt cả ruột,

cười đau cả bụng. Thế rồi có khi vì sướng quá, có khi

vì mệt quá, có khi vì chán đời quá, chúng tôi không ngủ

nữa, nửa đêm kéo nhau đi ăn, đi hút, đi hát và thường

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 126

http://ebooks.vdcmedia.com

thường đi hát như thế, chúng tôi không trở về nhà báo

nữa, ở luôn cô đầu, ở nhà này vài đêm, nhà kia vài đêm,

viết bài luôn tại chỗ, rồi đưa tùy phái đem về nhà in

xếp chữ, "mi" lấy và in luôn, không cần "bon à tirer".

Lưu Văn Phụng, quản lý, và Vũ Chung, chủ nhiệm, vài

ngày lại tạt về báo quán một lần, để giải quyết vấn đề

trị sự và thu tiền của cai báo, của trẻ em bán báo lẻ và

của các người mua năm trả bằng tiền mặt hay ngân

phiếu.

Nếu thu được nhiều, chúng tôi không ăn cơm ở cô

đầu, trưa và chiều nghễu nghện mỗi người một xe đi từ

Vạn Thái, Khâm Thiên lên Bôn Be, Hàng Buồm ăn nhà

hàng rồi lại trở về nhà hát và thường thường thì trị sự

thu được tiền rất khá, vì báo bán chạy, có nhậu nhẹt

hát xướng cả năm cũng không sợ thiếu. Ấy vậy mà

chúng tôi thiếu tiền thường xuyên, và chúng tôi không

hiểu tại sao lại thế. Khốn nạn nhất là mỗi ngày thứ ba

hàng tuần, tức là ngày phải trả tiền nhà in để lấy báo

phát cho cai và trẻ em. Nhân viên của "tờ báo chạy

nhất Hà Nội" lúc bấy giờ, mặt buồn như sắp phải trèo

lên núi Can Ve, đành phải trở về nói khó với nhà in

chịu tiền. Chịu hai số, năm, sáu số, được đi; nhưng chịu

tiền in đến chín số báo, điều đó không thể dung thứ

127 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

được. Nhà in gửi cho một tối hậu thư. Thạch và tôi,

đương trưa trời nắng, phải cuốc bộ đi tìm người để vay

dăm ba trăm lấy báo. Còn giấy in? Tôi về vay giấy của

mẹ, nhưng vay mãi, cả nhà tôi cũng ngán: rút lại, báo

càng chạy, anh em lại càng khổ, vì đến kỳ lấy báo nào

cũng không có tiền; báo xuất bản ít thì tiền in cũng ít,

mà giấy đi xoay đồng thời cũng ít hơn. Thành thử ra

làm "Vịt Đực", chúng tôi thường xuyên sống trong một

sự vô lý ngoài óc tưởng tượng của người ta: lúc nào cũng

cầu mong cho báo đừng chạy quá. Chạy quá thì báo phải

chết, vì số tiền vay sẽ lớn hơn, mà rồi cũng hết người

cho vay tiền.

Mà mình tự in ít đi không được. Có một vài số chúng

tôi đã thí nghiệm biện pháp này, vào dịp tất niên. Ai

ngờ đâu số tất niên, cai báo và trẻ em lại mua báo gấp

đôi, gấp ba số thường; báo thiếu bán nhiều quá, anh em

bán báo mất một số lợi đáng kể vào cuối năm, biểu tình

trước nhà báo, ném đá, phá cửa và không ngại chửi

chúng tôi bằng những lời thô tục nhất và hò hét ầm ĩ

cả phố là chúng tôi "ăn chơi xài phí quá, hết tiền, không

có báo bán cho anh em, t...s... cha chúng mày".

Ngay lúc ấy, chúng tôi uất ức không để đâu hết,

nhưng đến đêm, chúng tôi cười như phá, vì không bao

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 128

http://ebooks.vdcmedia.com

giờ lại sung sướng đến thế: làm báo mà bị trẻ con chửi

tàn nhẫn vì in không đủ bán! Đồng thời, chúng tôi

quyết định ăn chơi rả rích cho hết năm cũ; ra giêng sẽ

đổi hẳn lề lối làm việc. Nhưng, chứng nào vẫn giữ tật

ấy; báo chạy mà tiền thì không còn đồng nào trong két.

Tuy nhiên, kỹ thuật viết trào phúng hư hư thực thực của

chúng tôi hình như do đó đã tiến bộ hơn lên, cùng với

những sáng kiến cũng táo bạo hơn. Đả kích thực dân và

quan lại quen quá mất rồi, chúng tôi nhất định làm một

cú thực trì: pháo kích vua Bảo Đại lúc đó bị gãy chân vì một vụ

mèo chuột sì sằng gì đó. Dưới một cái tít lớn, chạy dài trên trang

nhất "Thánh túc vi hòa, vạn tuế thánh túc", chúng tôi giễu nhà

vua luôn cả một tuần, trong đủ các mục, và có bài đã thành vè

truyền khẩu trong dân chúng:

Trên trời có ông sao tua,

ƠOE dưới hạ giới có vua thụt hầm.

Kết cục, lần lượt chúng tôi nhận được ba trát đòi ra

tòa hầu kiện. Cố nhiên, chúng tôi phải thua. Theo luật,

"Vịt Đực" phải nộp tiền phạt trước mới có quyền chống

án. Mà tiền thì dù lúc ấy chỉ cần độ một ngàn đồng,

bói đâu ra? Thành thử án lịnh ban hành, chúng tôi biết

ngay là báo sẽ chết và phải chết. Tuy nhiên, còn sống

ngày nào chúng tôi cứ viết toáng lên cho sướng thần

129 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

khẩu ngày ấy. Vụ liều chót của "Vịt Đực" là vụ chơi đề

đốc Terreau, liên quan tới vụ tàu Phoenix bị chìm ở

ngoài khơi Bắc Việt. Mục đích làm to vụ này là định

dọa chính phủ thực dân hồi đó, để bù lại, họ đứng ra

dàn xếp cho xong vụ án "Vịt Đực - Bảo Đại", hầu mua

lấy sự im lặng của chúng tôi. Nhưng thực dân cứ áp

dụng hành động quyết liệt: bắt quản lý và chủ nhiệm

"Vịt Đực", giam cầm hơn một tháng. Trong khi ấy,

chúng tôi hết hạn nộp tiền để chống án. "Vịt Đực" phải

tự đóng cửa sau năm mươi hai số đả kích không thiếu

mặt nào trong xã hội Bắc Kỳ, làm cho nhiều người thích

thú, nhưng đồng thời cũng gây ra không biết bao nhiêu

kẻ thù lúc nào cũng vái trời vái phật cho Tây đóng cửa

"Vịt Đực" sớm ngày nào hay ngày ấy.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 130

http://ebooks.vdcmedia.com

PHẦN III

BAO XÂY DỰNG

131 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

TIỂU THUYẾT THƯ BẢY

Báo "Vịt Đực" đóng cửa, nhiều nhân vật trong nước,

nhất là bọn quan lại, bọn bợ Tây, bọn "Tây Annam" chửi

đồng bào Việt Nam là "sale Annamite", bọn nghị viên

nghị hòn, bọn lai căng mất gốc, đều thở phào vì đã nhổ

được một cái đanh trước mắt.

Riêng chúng tôi không tiếc lắm, vì làm được ngần ấy

số báo, anh em đã thấy mệt mỏi quá rồi. Mệt mỏi vì

viết bài, xoay tiền; mệt mỏi vì phải lo đối phó đủ mọi

mặt với Tây và bọn chó săn gà chọi; nhưng mệt mỏi

nhất là lúc nào cũng phải đề phòng, vì không có mấy

khi chúng tôi không bị người ta đe dọa. Người thì dọa

bắn; người thì dọa cho ăn dơ; người thì dọa cho vào bẫy

rồi tống vào tù mọt gông; người thì dọa sẽ dùng lựu đạn

nội hoá san bằng tòa báo. Chúng tôi sẽ còn nhớ rất lâu

vụ đàn em Lý Vịt ở Bạch Mai, một đêm khoảng hai giờ,

thừa lúc chúng tôi đang nghe hát ở Vạn Thái, nhảy vào

sanh sự, ném dao, quăng búa, một hai định chọc tiết

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 132

http://ebooks.vdcmedia.com

chúng tôi vì chúng tôi không ngớt tố cáo chúng mở

nhiều sòng bạc ăn thua hàng ngàn, hàng vạn, mà viên

đồn Pháp ở đấy lại thông lưng với chúng.

Tại sao chúng lại dám làm dữ như vậy?

Có nhiều phần chắc chắn là tại chúng đặt tin tưởng

vào viên đồn người Pháp, nhưng chúng tôi đâu có ngán:

ngay lúc ấy, một anh em nhảy qua tường, đi gọi dây nói

về sở Cẩm và Mật Thám cho người đến ngay để lập vi

bằng và mặt khác, chúng tôi tin ngay cho tên đồn người

Pháp ở Bạch Mai biết rằng ngay sáng sớm hôm sau,

chúng tôi sẽ đăng báo tất cả các vụ này và khởi tố với

các cơ quan hữu quyền bọn vô danh đột nhập tại gia để

giết người cướp của, và tố cáo sự bất lực của viên đồn

người Pháp trong việc duy trì trật tự, an ninh.

Kết quả trái hẳn với điều mà bọn Lý Vịt hằng mong

đợi: bọn "Vịt Đực" không những không lạnh mắt, hơn thế

lại phản công chúng, như có thể làm mất chức ông thầy

của chúng như chơi. Chúng bèn nhờ một người quen với

cả hai bên đứng ra dàn xếp và tổ chức một bữa tiệc linh

đình để cho bọn răng đen mã tấu hành hung chúng tôi ở Vạn

Thái có dịp cúi đầu tạ lỗi. Cố nhiên không có một người

nào trong bọn chúng tôi thèm tới, nhưng "đánh người

chạy đi chớ không đánh người chạy lại", chúng tôi cũng

133 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

sẵn sàng tiếp riêng Lý Vịt, và bảo cho y biết là chúng

tôi sẵn sàng tha thứ.

Ấy đó, ngày nào cũng sống căng thẳng như thế, chịu

làm sao cho nổi. Sống như thế, một năm bằng mười

năm. Bởi vậy, đóng cửa báo "Vịt Đực" vào lúc đang chạy

"lẫm liệt", chúng tôi chỉ tiếc rẻ sơ sơ: anh em trong tòa

soạn, trị sự, cũng như tất cả bạn bè của báo đều thấy

nhão cả người ra, có dừng bước nghỉ xả hơi cũng là

nhằm lúc. Duy buồn một điều là từ đây không có tờ báo

nữa, anh em ít có dịp tán gẫu và bàn tán xỏ xiên thiên

hạ, cũng như Khổng Minh nửa đêm dậy nhìn trời, biết

khí số mình đã tận rồi mà tiếc "trời dài đất rộng, từ

đây ta không còn được ra ngoài trận địa nữa, trời hỡi

trời!".

Đây cũng là thời kỳ chấm dứt đời làm báo tập đoàn

của tôi, anh em cùng chung sống với nhau ở nhà báo,

giải chiếu nằm sàn gác tán chuyện đầu voi đuôi chuột,

đến trưa dậy ăn cơm tập thể rồi ngủ, để chừng năm,

sáu giờ thức dậy đi ăn uống, phiện phò, rồi đi hát thâu

đêm.

Ít lâu sau, anh em phân tán mỗi người một ngả.

Phùng Bảo Thạch, Vũ Chung, Lưu Văn Phụng, cùng

Dương Tự Giáp làm tạp chí "Văn Hóa", được chừng hai

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 134

http://ebooks.vdcmedia.com

ba số thì thôi; còn tôi, không còn cách gì khác, tôi lại

trở về nhà, sống như một con ốc cuộn tròn trong vỏ, đọc

các tác phẩm của Dostoievsky, Simenon, Vicky Baum...

Các tác phẩm của Dostoievsky ảnh hưởng đến óc tôi hết

sức sâu rộng: lần đầu, lòng tôi bớt chua chát, và cảm

thấy rằng chỉ có sự thương yêu và nhiều tha thứ mới

đem lại một ý nghĩa cho cuộc đời. Đồng thời, tôi nhớ

lại những lời mẹ nói, lúc tôi bước chân vào làng báo, và

cảm thấy lòng se sắt khi nghĩ rằng trong thời kỳ qua

mình đã làm bao nhiêu việc thiếu âm đức, thất nhân

tâm... Một cuộc sống mới hình thành: tôi không muốn

làm báo chửi bới nữa.

Đọc sách báo Pháp mãi chán, tôi tìm đọc thơ của Lưu

Trọng Lư, Hồ Dzếnh, Hàn Mặc Tử và trong lúc này, tôi

thường sang tán láo ở nhà Lưu Trọng Lư ở chung với

Nguyễn Tuân đường Nguyễn Trãi. Mỗi khi đọc một

truyện gì hay, chúng tôi lại thuật lại cho nhau nghe: Lư

lúc ấy mê André Gide, còn Nguyễn Tuân và tôi thì ưa

Dostoievsky.

Lúc ấy, Lư cộng tác với mấy tờ báo văn chương, rồi

cùng Lê Tràng Kiều tổ chức tờ "Tân Thiếu Niên" của

Trần Tấn Thọ (anh họa sĩ Trần Tấn Lộc), nhưng ra được

vài số thì báo bị tịch thu và đóng cửa. Cái "chất" của

135 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Lư không phải là để làm báo hàng ngày: anh ốm yếu

luôn, lại thêm lúc nào cũng lơ mơ như ở trên mặt trăng

rớt xuống, có nhiều khi anh em ngồi đông đủ nói

chuyện, mà tâm hồn để tận đâu đâu, sịch một cái, anh

chạy ra vơ lấy quản bút và mảnh giấy ghi lại một câu

thơ mà anh vừa nghĩ được. Lưu Trọng Lư làm thơ như

một ký giả lão thành viết báo; báo thiếu một đoạn, thợ

in đòi một bài ngắn để đắp vào, kẻo để trắng trông

không được, thì Lư làm "Hà Nội Báo", "Tiểu thuyết thứ

năm" cũng vậy. Lê Tràng Kiều phàn nàn thiếu bài, Lư

nằm phủ phục xuống cái chiếu trải trên gạch viết luôn

một bài thơ. Thú thực, lúc đó, tôi không bao giờ đọc thơ

của Lư, vì yên trí là thơ nhăng nhít; mãi về sau này,

đến lúc Nhật hạ Tây, có nhiều thời giờ nhàn rỗi, tôi

mới bắt đầu thưởng thức thơ của Lưu Trọng Lư và do

đó cũng yêu anh hơn, chớ thực ra lúc đầu thì tôi gần

như không chịu được nhà thi sĩ đó, chậm chạp, lười

biếng, trốn chui trốn lủi như con cù lần.

Tiếp xúc lâu hơn, tôi mới thấy Lưu Trọng Lư là một

người có học, ham đọc và mâu thuẫn nhất là làm thơ

như thế, anh lại thích đọc các sách chánh trị, và tìm

hiểu các hiến pháp, các tổ chức, các đảng phái của Pháp

lúc bấy giờ; vì thế sau này anh theo kháng chiến không

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 136

http://ebooks.vdcmedia.com

về, tôi không lấy làm lạ, mà chỉ lạ sao trong anh em,

có tin người này chết, người kia chết mà không lúc nào

tôi nghe thấy tin anh chết trong khi anh mang bao thứ

bịnh và bao nhiêu trác táng trong thớ thịt và huyết

quản.

Lúc cùng ở với Lư, Nguyễn Tuân chưa nổi tiếng. Tôi

biết Tuân từ lúc anh còn làm thông tín viên ở Thanh

Hóa cho tờ "Trung Bắc Tân Văn". Đến khi tôi làm "Vịt

Đực", anh cũng thường lại chơi nhà báo, thỉnh thoảng

lại quăng cho một hai bài, nhưng vì anh viết dài, nên

nhà báo không đăng được. Những bài này hợp với một

tờ báo - như "Ngòi Bút" của nhà xuất bản Hàn Thuyên

của tập đoàn Nguyễn Xuân Tái, Trương Tửu, Nguyễn

Đức Quỳnh - cho nên mới tung ra vài bài như bài nói

về "văn minh đồ hộp" nhạo Mỹ thì anh nổi bật. Thực

ra, trước đó, Nguyễn Tuân đã nổi tiếng trên văn đàn,

với cuốn "Thiếu Quê Hương", "Vang Bóng Một Thời",

nhưng thật trội, phải kể từ lúc anh viết truyện ngắn

loại "Thèm Ốm" cho Trung Bắc Chủ Nhật" (được Nguyễn

Doãn Vượng "mi" thật "trì", và Mạnh Quỳnh vẽ theo

đúng ý muốn của anh). Đến cuốn "Chùa Đàn", "Tóc Chị

Hoài, "Chiếc Lư Đồng Mắt Cua" thì tên anh thật vững,

nhưng nói riêng về cá nhân Tuân, bao giờ cũng như bây

137 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

giờ, tôi vẫn nói công khai giữa thanh thiên bạch nhật

là tôi yêu mến anh thật, nhưng có nhiều điểm "tôi

không thể nào thương nổi". Chắc tôi cũng có nhiều điểm

để cho anh không ngửi được, nhưng anh em cứ là anh

em, lâu lâu không gặp nhau thì nhớ, mà gặp nhau thì

hôm trước hôm sau có chuyện "tẩy" lẫn nhau... gia rít.

Tôi còn nhớ hồi làm Trung Bắc, tôi về Thanh Hóa

thăm anh. Đi tầu hỏa đã mệt, tôi đến nhà anh chuyện

trò một lát sau đi ngủ liền. Tuân nhè đúng lúc tôi đang

ngon giấc, lay dậy, bảo mặc quần áo đi có việc cần. Trời

thì rét mà ở ngoài còn tối om như mực, tôi không đi,

nhưng không được. Tôi đành phải chiều anh bạn "lọ".

Để đi đâu? Anh bắt tôi đi bộ, vòng hết đường này sang

đường khác, rồi rủ đi ăn bánh ướt ở một căn nhà lá mà

anh bảo là ngon nhất Thang Mộc Ấp. Riêng một cái việc

ngồi chờ cho bà cụ bán hàng thắp đèn lên, tráng bánh

và rán đậu cũng đã mất hai tiếng đồng hồ.

Những hành động lẩm cẩm và dớ dẩn, lộn ruột như

thế không thể nào kể xiết. Trong khi người ta mặc quần

áo Tây, anh mặc áo gấm huyền, đội khăn; mùa nực, cầm

cái quạt đánh chó phải chết, để phe phẩy; nói thì rấm

rẳn, đang vui câu chuyện ngừng phắt lại, nhăn cái mũi

cười rồi thôi, không nói nữa; đi ăn thì lè khè nhấm

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 138

http://ebooks.vdcmedia.com

nháp, lấy hai ngón tay nhón cái chân chim bồ câu bỏ

lò, ăn chậm như rùa - mà chỉ ăn có hai chân thôi - còn

cả con chim thì lấy tay ngoắt phổ ky lại (chớ không gọi)

bảo đem "cất giùm" vào bếp. Cái nếp sống hàng ngày

của Tuân đúng y như văn của anh viết trong các bài báo

và tác phẩm của anh: khó chịu lạ lùng, làm cho người

mới quen bực muốn chết; nhưng các bạn đã biết thì mặc

cho anh muốn giở trò trống gì ra, tùy ý. Thanh Châu,

Thượng Sỹ, Thâm Tâm, Ngô Tất Tố, Nguyễn Triệu Luật

cho anh là một "quái thai" và đả kích kịch liệt, nhưng

muốn "tẩy" cách nào, Nguyễn Tuân cứ lập dị nguyên như

thế, không thay đổi và kỳ cục nhất là một số người đả

kích tính lập dị của Tuân, về sau, lại nói giọng lè nhè,

ăn uống kiểu cách, bắt chước như Tuân.

Quên làm sao được hôm Thanh Châu Ngô Hoan cưới

vợ, mời anh em văn nghệ đến ăn uống đông đủ ở nhà.

Riêng Nguyễn Tuân không tới; anh em tức quá đợi nửa

tiếng đồng hồ, rồi quyết định ăn uống không chờ nữa.

Chừng một tiếng đồng hồ sau, Nguyễn Tuân mặc quần

áo Tây cẩn thận, đến gõ cửa khe khẽ, khều ngón tay

kêu Thanh Châu ra ngoài, bảo cho mượn năm đồng rồi

đi. Tất cả anh em ngồi đó nổi đóa muốn "xuống phố"

(lúc ấy gọi là xuống phố chớ không gọi là xuống đường),

139 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

chất vấn Tuân, nhưng chỉ một lát sau thì anh trở lại,

với cái đầu bù tổ quạ, nhón hai ngón tay cầm một cành

la-dơn thực đẹp như trẻ con đi rước đèn tháng tám,

mừng Thanh Châu. Thì ra anh mượn tiền để đi mua

bông hoa đó! Lúc ấy, một cành la-dơn giá cao lắm độ

hai hào, nhưng sau này có người biết anh đã mua tới

bảy hào, và biếu bà bán hoa thêm một đồng, còn lại bao

nhiêu thì xe đi, xe về hết nhẵn, không còn xu nhỏ!

Chính tôi đến bây giờ vẫn không biết có phải Nguyễn

Tuân có chất khùng ở trong đầu óc không, nhưng trước

phong trào đang lên ở Mỹ hiện nay, tôi dám quả quyết

anh là một thứ tổ sư hippy, quấy không chê được. Điển

hình nhất là vụ sau đây:

Một đêm kia, chúng tôi đi hát ở Khâm Thiên, bắt

được Tuân ở giữa đường, rủ cùng đi đập trống. Tôi nhớ

ngoài các anh em quen biết ra, có ông Ba Mai Lĩnh.

Ông Ba, Vũ Trọng Phụng, Nguyễn Tuân và tôi, mỗi

người ngồi xếp bằng tròn, dưới đất, ở một góc nhà cô

đầu, tu mỗi người một chai Văn Điển (mà cấm không

cho đưa cay một thứ gì, dù là củ lạc). Đã đành tu như

thế xong thì Lý Bạch, Lưu Linh cũng gẫy. Ấy thế mà

Nguyễn Tuân, sau đó lại còn đi lờ khờ hết nhà này sang

nhà khác uống nữa, và đến khoảng ba giờ sáng thì cả

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 140

http://ebooks.vdcmedia.com

phố Khâm Thiên nhao lên như có loạn: ở trên nóc nhà,

trên một cái gờ bằng gạch nối liền một dẫy với nhau,

Tuân đi lại như một anh hát xiếc, giơ hai tay ra lấy

thăng bằng, nhún nhảy trên một chân, thỉnh thoảng lại

quay ngoắt người trở lại. Bao nhiêu hồn vía của cô đầu

và quan viên đều lên mây. Thật là kỳ lạ mà Tuân xuống

được, nhưng chuyện đến đây chưa hết.

Thấy Tuân say quá, anh em bắt cô đầu phải chăn cho

anh đi ngủ. Cuộc vui tạm đình. Đến sáng, mọi người

đang ngon giấc ở trong chăn, cả nhà lại loạn lên như

thể bị mất trộm. Hỏi ra thì lại mất Nguyễn Tuân: không

hiểu anh ta biến đâu rồi. Mỗi người chia nhau một ngả

để tìm. Thôi thì chẳng còn thiếu nơi nào không lục soát:

dưới gầm giường, trong tủ áo, trong hồ nước, trên bàn

thờ ông vải của bà chủ cô đầu. Vẫn chẳng thấy "Tuân

mũi to" đâu hết. Vũ Trọng Phụng đoán: "Hay là nó về

nhà rồi?". Anh em định cử một người về nhà để tìm, thì

có tiếng gõ cửa rất gấp. Mở ra, lù lù một người cảnh

sát. Nghe ông này cho biết thì té ra khoảng năm giờ

sáng hôm đó, vào lúc gà cõng con đi đái, Nguyễn Tuân

đi xe đến Cẩm Hàng Đậu bấm chuông xin vào thăm

chánh cẩm Arnaud (ở trên lầu sở Cẩm) để nói một vài

câu chuyện cần. Cẩm Arnaud, bình thường gắt như mắm

141 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

tôm, lúc ấy đương ngủ ngon với vợ, mà trời lại rét, bỗng

nhiên bị người ta đến phá, uất không thể nào chịu được,

chửi nhân viên trực đêm cứ oang lên và mời ông khách

bất nhã vào ngồi phòng khách cho đến sáng mới tiếp.

Do đó, viên Cẩm mới biết Tuân hát ở nhà nào và cho

người đến báo để anh em đến bưng Tuân về.

Trở lại câu chuyện đọc sách với Lưu Trọng Lư và

Nguyễn Tuân. Thực ra, Tuân viết ít và chỉ viết khi nào

thích chí thôi; túng thì đến "gõ" anh em chớ nhất định

không chịu viết, như công chức, để cuối tháng lấy tiền.

Phần tôi, trước khi làm các báo Công Dân, Tương Lai,

Rạng Đông, tôi đã viết truyện dài, truyện ngắn, nhưng

không chuyên chú lắm. Bây giờ, ngày rộng tháng dài,

muốn tìm học cách viết truyện của người Âu Mỹ mới,

tôi mua Gringoire, Candide, Lu, Vu, để đọc và chú ý đặc

biệt về tiểu thuyết. Lúc đó, trong toàn quốc, chỉ có một

tờ báo chuyên về tiểu thuyết: đó là "Tiểu Thuyết Thứ

bảy" của ông Vũ Đình Long, chủ nhà xuất bản Tân Dân.

Đến bây giờ, tôi vẫn còn cảm phục ông Vũ Đình Long,

vì ông đã tỏ ra hiểu biết ngay từ buổi đầu hội kiến.

Trên căn gác nhỏ trang trí theo kiểu Tầu, tôi đi thẳng

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 142

http://ebooks.vdcmedia.com

vào vấn đề với ông Long: từ trước đến nay, truyện ngắn

của ta đòi người viết phải có một cốt truyện hoặc ly kỳ

ít, hoặc ly kỳ nhiều, thí dụ các truyện ngắn nói về

những mối tình éo le làm cho người đọc hồi hộp và than

khóc.

Dù sao, báo "Tiểu Thuyết Thứ Bảy" cũng là tờ báo

hiện giờ chạy nhất nước, có một số độc giả vững chắc

rồi. Ông thử nghĩ xem có nên đưa ra một loại truyện

mới để cho lãnh vực tiểu thuyết của ta phồn thịnh hơn?

Ông Vũ Đình Long bằng lòng thí nghiệm. Những

truyện ngắn đầu tiên của tôi trên báo "Tiểu Thuyết Thứ

Bảy" (khổ nhỏ, ngoài vẽ một bức tượng bán thân) như

"Chàng Kim người Bắc, cô Kiều người Kinh", hay "Một

Người Rơi Xuống Hố"... đều thuộc về loại truyện ngắn

kiểu mới vừa nói trên. Cuộc đời, theo tôi nghĩ, thường

bình dị, xuôi đuột, không có khúc mắc như các tiểu

thuyết gia thường tả. Bịa đặt, phóng đại hay phiền phức

hóa cuộc đời không phải là hiện thực. Thí dụ một cô gái

yêu một chàng trai, nhất định phải lấy nhau cho bằng

được. Nhưng hoàn cảnh không cho lấy nhau: nhà tiểu

thuyết cho họ đâm đầu xuống sông, bỏ nhà đi tu, hay

là bắn súng vào đầu trên một nấm mả ở ngoài đồng.

Rất có thể như thế lắm. Nhưng trong khi đó ta cũng

143 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

thường thấy những cặp trai gái như thế dắt nhau ra bờ

sông đứng than khóc và đòi cùng trầm mình một lúc,

song le đến lúc chót thì họ chẳng nhảy xuống sông, mà

cũng chẳng đi tu, nhưng chia tay từ giã, ai về nhà người

ấy ngủ ngon. Một trường hợp khác: có anh say rượu, đi

đêm về nhà, rơi xuống một cái hố. Anh ta la lối om

sòm, kêu mọi người đến cứu. Có ông sư, có thày tu, có

nhà chính khách, có ông bác học đi qua, ai cũng hứa sẽ

tìm cách để lôi người ở dưới hố lên. Nhưng rút cục, ai

cũng đi mất tăm, mất tích. Đêm vắng, anh rơi xuống hố

còn lại một mình với mình. Anh ta suy nghĩ lung và

cuối cùng bật ra một sáng kiến: cái hố không lấy gì làm

sâu, anh cho hai tay lên miệng hố leo lên mặt đất,

thủng thẳng đi về nhà.

Một truyện ngắn hồi đó đăng lên "Tiểu Thuyết Thứ

Bảy" được nhuận bút năm đồng. Năm đồng tiêu được

nhiều việc hơn 5.000 đồng bây giờ, nhưng điều đó là thứ

yếu. Điểm chính yếu, đáng lưu ý, là mình đã đưa ra

được một loại truyện mới - có thể độc giả không ưa mấy

- nhưng dù sao thì rồi đây cũng có một số thức giả

không coi thường tờ báo. Đó là điều mong ước của tôi.

Và cũng vì mong ước và tin tưởng như thế nên tôi cứ

tiếp tục viết loại truyện đó... cho đến khi tình giao hữu

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 144

http://ebooks.vdcmedia.com

giữa ông Vũ Đình Long và tôi đậm đà hơn. Qua những

câu chuyện, lần lần tôi được biết ông Vũ Đình Long tự

tay làm hết các công việc của báo: từ việc đọc các bài

của độc giả - trừ mấy bạn cộng tác thường xuyên như

Nguyễn Trẩm Giự, Lan Khai, Vũ Lang, Ngọc Giao,

Thanh Châu, Nguyễn Tuân, Nguyễn Công Hoan - đến

cách xếp đặt trang báo, trình bày tranh vẽ, chọn lựa

tiểu thuyết Tàu, Tây để dịch. Có lẽ cũng qua những câu

chuyện đó, ông Long hiểu tôi hơn và biết tôi cũng hơi

rành về ấn loát, về "mi" và có đôi chút kinh nghiệm về

nhà báo, ông ngỏ ý sẽ lấy mỗi tuần của tôi một truyện

ngắn, thay vì nửa tháng một truyện. Và tôi cứ giúp việc

"Tiểu Thuyết Thứ Bảy" như thế chừng nửa năm, cho đến

một ngày kia, ông mời tôi, buổi tối, sang nói chuyện.

Câu chuyện lần này tương đối trịnh trọng hơn các lần

trước: ông Ngọc Giao giúp việc thường trực "Tiểu Thuyết

Thứ Bảy" trong phạm vi sửa văn, sửa lỗi xếp chữ ở mô

rát, có ý định muốn đi Sài Gòn làm ăn. Ông Bằng có

vui lòng đến giúp việc hẳn "Tiểu Thuyết Thứ Bảy"

không?

Không thích điệu, tôi nhận lời ngay, nhưng xin một

điều kiện là tôi giúp "Tiểu Thuyết Thứ Bảy" trong mọi

việc mà ông ủy thác, nhưng không thể theo giờ công

145 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

chức. Tôi đến lúc nào, tùy tôi; miễn tôi thu xếp với nhà

in cho mọi công việc không trục trặc. Hai bên thỏa

thuận. Ông Long không phải bận tâm về nhà in, về vấn

đề họa sĩ, về bài vở nữa. Ông rất thành thực: báo đứng,

báo chạy hay báo xuống, ông đều nhất nhất nói cho tôi

biết.

Rồi một hôm, để mở rộng phạm vi hơn nữa, và đăng

nhiều truyện của các bạn nhà văn gửi về, ông ngỏ ý

muốn ra khổ lớn hơn và cũng nhiều trang hơn. Nói rất

thành thực, trong thời kỳ này, tôi học hỏi được ông

Long rất nhiều điều hữu ích về lề lối làm việc: ông chịu

khó đọc báo, sách của Pháp để tìm sáng kiến; có sáng

kiến nào hay, ông nghiên cứu, khơi sâu rất kỹ lưỡng và

ghi ra giấy. Nhưng tựu trung nguyên tắc làm báo của

ông có thể gói ghém lại như sau: không làm chánh trị,

phục vụ văn hóa, giúp ích đại chúng bằng cách vừa mua

vui cho họ, vừa mở mang trí tuệ, in rõ ràng và đẹp để

đọc không mệt mắt, và bán bằng một cái giá hạ nhất

để cho các bạn đồng nghiệp không theo kịp, mà cũng là

để cho bất cứ độc giả nào cũng có thể bỏ tiền ra mua.

Mà loại độc giả ông nhằm nhiều nhứt là trẻ em và phụ

nữ. Bởi vì trước khi làm việc gì, ông Long tính toán rất

kỹ lưỡng, cân nhắc lợi hại từng ly, nên "Tiểu Thuyết

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 146

http://ebooks.vdcmedia.com

Thứ Bảy" khổ lớn lại chạy hơn loại nhỏ, và cũng vì thế,

số anh em viết văn qui tụ về nhà xuất bản Tân Dân

mỗi ngày mỗi đông hơn. Để cho tờ báo sống động hơn

lúc ra khổ nhỏ, chúng tôi đặt nhiều mục mới như "Biết

Ai Tâm Sự" để trả lời các thư nhờ giải quyết tâm tình,

"Để Cười Khi Chung Bóng" cho các em gửi văn vui về

họp bạn, "Y Nghĩ Của Người Dạo Phố" nói về vấn đề

văn hóa và văn nghệ. Riêng về tiểu thuyết, chúng tôi

khai thác đủ các loại mà khổ nhỏ không có: truyện có

thật (theo kiểu histoires vraies của báo Confidence),

truyện cổ tích nhi đồng, truyện dài bằng thơ, truyện

ngắn bốn phương (theo kiểu Les Mille et Une Nouvelles

của Hung Gia Lợi), truyện ma quỉ (theo kiểu

Flammarion), truyện trinh thám ngắn (theo kiểu

Mystère Magazine)...

Người bạn giúp tôi nhiều ý kiến nhất lúc đó là Thanh

Châu Ngô Hoan. Phần nhiều bạn đọc "Tiểu Thuyết Thứ

Bảy" khổ nhỏ, thấy cái tên Thanh Châu đi kèm sát với

Ngọc Giao hồi đó, tưởng đâu Thanh Châu và Ngọc Giao

là hình với bóng, là một khối "bất khả chia lìa"; thực

ra, cùng viết một báo với nhau, thường thường gặp gỡ

nhau, nhưng Thanh Châu ít trò truyện với Ngọc Giao,

vì hai người bất đồng ý kiến về nhiều quan điểm, nhất

147 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

là về phương diện văn chương và xã hội. Bắt đầu viết

văn, Ngọc Giao là một thư ký toà án, nặng về phần

công chức hơn là văn sĩ; trái lại, Thanh Châu phóng

khoáng hơn, có sẵn tiền, sống nhàn nhã, không muốn

bất cứ ai hay bất cứ cái gì kiềm chế.

Là người Thang Mộc Ấp, Thanh Châu vừa viết "Tiểu

Thuyết Thứ Bảy" vừa học thêm, lúc nào cũng cầu tiến,

lúc nào cũng phục thiện, và có một cái tính đáng khen

là không có tiền không sao, chớ phàm đã viết thì phải

thích, chớ không thể viết miễn cưỡng, viết "sur

commande" được. Thực ra, Thanh Châu là một nhà văn

đọc nhiều mà lại có một tâm hồn thi sĩ, thấy bất cứ

một sự việc gì cũng rung cảm mà lại viết nhanh, viết

khỏe, nhưng cho đến lúc ra ngoài kháng chiến, anh

tương đối có ít tác phẩm ra đời, một phần lớn cũng là

tại anh không mấy tha thiết đến danh tiếng, đến tiền

tài. Anh còn trẻ, lại đủ xài, cho nên anh muốn sống cho

mình nhiều hơn, sống với nội tâm một mặt, và mặt

khác hưởng lạc, nhưng luôn luôn giữ gìn chớ không sa

đọa. Ban ngày anh đi chơi hay ngủ, tối đến lờ phờ lên

rạp Tố Như tán róc vì vị hôn thê của anh là dòng dõi

nhà Trần Viết, sở hữu chủ rạp Tố Như.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 148

http://ebooks.vdcmedia.com

Mỗi khi có điều gì tâm sự, Thanh Châu, Micro Bùi

Xuân Như (em trai Bùi Xuân Học) và tôi thường vẫn

thảo luận ở cái gác nhỏ mà diêm dúa của Thanh Châu

ở Ngõ Trạm, gần Trung Bắc. Anh có nhiều thiện chí,

chiều anh em và có những câu nói văn hoa khuyến

khích tôi làm "Tiểu Thuyết Thứ Bảy" rất tài tình.

Đọc bài của anh em và độc giả gửi về; đứng lựa chữ

ít, trông in; tối đến, đem mô rát về nhà để sửa, tôi làm

việc không kể thì giờ, nhưng không bao giờ cảm thấy

mệt mỏi, có lẽ vì trong lòng hứng khởi vì những lời của

Thanh Châu.

Trừ vấn đề nhuận bút hay vay mượn, anh em viết văn

lúc đó hầu hết đều tiếp xúc với tôi, cho nên ngoài cái

lợi được học hỏi thêm về văn hóa, văn chương ngoại

quốc, ngoài cái lợi rút kinh nghiệm và trau dồi nghề

nghiệp, tôi lại còn được biết rõ hơn về tài đức, tư tưởng,

sở trường, sở đoản của từng anh em văn nghệ. Thanh

Châu và vài người bạn khác bàn với tôi nên mở rộng

phạm vi hoạt động ra, chớ bao nhiêu anh em mà chỉ

quy tụ ở vẻn vẹn hai tờ "Phổ Thông Bán Nguyệt San"

và "Tiểu Thuyết Thứ Bảy", e rằng chật hẹp. Tôi nẩy ra

ý muốn bàn với ông Long ra thêm một tờ báo nữa, vì

nói thực ra, viết có hai tờ, có khi một vài tuần mới đăng

149 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

một truyện hay vài bốn tháng mới xuất bản một cuốn

tiểu thuyết, anh em sẽ nản vì đời sống vật chất hàng

ngày thường cấp bách, vả lại anh nào anh nấy lại tiêu

xài lẹ lắm.

Thâm Tâm lúc ấy ở Nhà Diêm với đại gia đình. Mấy

em gái anh sống về nghề đóng sách mướn cho các nhà

xuất bản, kiếm ăn chật vật. Được đồng nào, anh chỉ

mang về cho gia đình được một ít, còn lại phải thù tiếp

trả lại anh em, nên trong nhà ít khi có đủ tiền tiêu.

Mặc dầu suốt trong thời kỳ tôi đi lại chơi bời với anh,

Thâm Tâm không hề than thở với tôi một lời nào,

nhưng ai cũng biết các em anh phải vay mượn thêm mới

đủ ăn, mà ăn không đủ chất bổ cũng như Phụng vậy.

Có lẽ cũng vì thế, Thâm Tâm thường phải vay trước tiền

của nhà báo. Một hôm, không hiểu vì nguyên nhân gì,

ông Long từ khước và bảo Thâm Tâm: "Ông không nên

vay thì hơn". Thế là Thâm Tâm đứng dậy liền, móc túi

còn bao nhiêu mời anh em đi uống rượu hết và anh uống

thật say rồi độc thoại "Không cho vay thì bảo là không

cho vay có được không, tại sao lại nói ông không vay

thì hơn! Thế nào là hơn? Mà tại sao lại hơn? Hơn cái

gì? Hở khỉ!"

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 150

http://ebooks.vdcmedia.com

Sau đó, Thâm Tâm đi kháng chiến, và đã mất rồi.

Tôi không gặp anh lần nào ở hậu phương, cho nên

không biết tâm tính anh có thay đổi nhiều không,

nhưng trước đó thì anh là một người "đa bất mãn hoài",

nhưng lì lì không nói, bao nhiêu oán hận, tủi hờn đối

với tổ chức xã hội lúc bấy giờ đều gói ghém vào trong

các truyện ngắn và các bài thơ tuyệt diệu. Truyện "Con

Vờ" của anh là điển hình quan niệm của anh về xã hội

lúc bấy giờ, và sau này, nghĩ lại thì có vẻ anh đã hoạt

động bí mật lúc múa bút viết bài thơ bất hủ trên "Tiểu

Thuyết Thứ Bảy".

Đưa người ta không đưa qua sông,

Sao có tiếng sóng ở trong lòng...

Trần Huyền Trân, Tô Hoài, Nam Cao dường như cũng

bí mật hoạt động cho kháng chiến với Thâm Tâm cùng

một lúc với Lý Văn Sâm chiến đấu ở trong Nam. Nói

trộm vong hồn ông Vũ Đình Long, ông không muốn cho

ai đã viết ở báo của ông lại viết cho tờ khác, mặc dầu

không nói ra miệng bao giờ. Nhóm Thâm Tâm đã bẻ

gẫy mưu đồ ấy của ông Long, viết bừa bãi cho các báo

khác: Tô Hoài viết sách bán cho các nhà xuất bản khác,

Trần Huyền Trân viết truyện dài bán cho một tờ tuần

báo hình như của Trác Vỹ xuất bản, còn Nam Cao thì

151 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

viết truyện ngắn cho "Trung Bắc Chủ Nhật" và bán tiểu

thuyết, trong đó có truyện "Đôi Lứa Xứng Đôi", cho nhà

in Công Lực ở đường Tiên Tsin. Theo chỗ biết của tôi

thì Thâm Tâm không viết cho báo nào hay bán sách cho

nhà xuất bản nào khác, có lẽ một phần vì anh yếu phổi

đã lâu, mà mặt khác anh lại không mấy thiết tha đến

việc kiếm tiền "có thì ăn, không có thì nhịn, vấn đề bao

tử không quan hệ lắm".

Rút cuộc, ông Vũ Đình Long cũng phải chịu vụ "tranh

đấu" này, mà không chịu cũng không thể được, vì ông

Long ngồi một chỗ không thể biết rằng nhuận bút của

"Tiểu Thuyết Thứ Bảy" và "Phổ Thông Bán Nguyệt San",

nhất là vào hồi Nhựt đến Đông Dương, không thể giải

quyết được việc gì.

Trần Huyền Trân sống heo hút trong một cái chòi

đánh cá bắc trên sông để làm thơ và viết truyện.

Truyện thì hay mà thơ thì tuyệt, nhưng thường thường

mỗi tháng nhịn ăn ít nhất cũng năm sáu ngày. Còn

Nam Cao thì nghèo nhất Nam Định, bần cùng bất đắc

dĩ lắm mới chịu hớt tóc vì tiền chi tiêu ở trong nhà anh

phải tính toán từng đồng xu. Anh ở với một người bà,

có vợ, nhiều con. Ngoài số nhuận bút còm hàng tháng

(mà có khi nhà báo lại gửi ngân phiếu chậm!), tất cả

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 152

http://ebooks.vdcmedia.com

gia đình anh trông vào một giàn trầu mà bà anh vừa

ăn vừa đem ra chợ bán lấy tiền thêm nuôi các cháu. Có

ai đọc truyện "Cười Với Trăng" của Nam Cao, hẳn còn

nhớ cái anh chàng không có tiền đem về nhà, bị vợ day

dứt trong khi con cái đứa thì khóc, đứa thì mếu, đứa thì

đau, đứa thì phá... không biết đối phó ra sao, đâm ra

mặt lì, khoanh tay dưới đầu nằm nhìn lên trời cao và

bật cười, rồi cười thật to, cười mãi, cười đến đau bụng

và chảy cả nước mắt ra.

Trong tất cả các truyện của Nam Cao, tôi nhớ nhất

truyện ấy và tôi nhớ là vợ chồng tôi đọc xong cùng

không nhịn được cười và chịu là Nam Cao viết tài tình

quá.

Tôi không biết Nam Cao bắt đầu viết từ lúc nào, gửi

bài về "Tiểu Thuyết Thứ Bảy" từ bao giờ, nhưng cái bút

hiệu "Nam Cao" nổi bật lên cho đến bây giờ cũng là do

một tình cờ may mắn.

Ngọc Giao đi Sài Gòn, tôi là thư ký tòa soạn cho

"Tiểu Thuyết Thứ Bảy" bị tràn ngập vì bài cũ và bài

mới, nên sao nhãng có khi không đọc xuể. Có khi những

bài ấy đem ra quay lại mặt sau để dùng làm giấy viết

bài; có khi thất lạc; lại cũng có khi để chồng đống cho

đến lúc nào cao quá thì bỏ đi. Một buổi chiều tháng bảy,

153 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

đường sá bùn lầy dơ dáy vì mưa Ngâu, không có bạn bè

đến chơi, tôi không biết làm gì trong khi ngồi chờ cơm,

rút một tập ở trong những chồng bài cũ ra để đọc. May

mắn làm sao tôi lại được đọc một truyện của Nam Cao,

và ngay mấy câu đầu tôi đã thích thú vì lối hành văn

với những câu kệch cỡm, nghịch ngợm, có khi dớ dẩn

nhưng đậm đà có duyên. Truyện ấy - bây giờ tôi quên

mất nhan đề rồi - đăng lên "Tiểu Thuyết Thứ Bảy" được

độc giả để ý liền. Tôi lại lục tập bài cũ tìm nữa, thấy

hai truyện khác, đăng luôn và nhắn Nam Cao trong mục

thư tín viết tiếp gửi về. Đến truyện thứ năm, thứ sáu

thì Nam Cao được các anh em văn nghệ bàn tán rất

nhiều và cho là trong loại văn nghệ sĩ mới lên, Nam

Cao viết "được" lắm, và người ta bắt đầu hỏi Nam Cao

là bút hiệu của anh nào vậy. Đến cuối tháng ấy, Nam

Cao lù lù tìm đến nhà tôi. Anh đến nhà báo, Trần Kim

Dần chỉ sang nhà tôi ở cách báo quán độ mươi bước

đường. Lần thứ nhất, gặp Nam Cao, tôi có cảm tưởng

anh là một người hiền lành, tử tế. Tôi có cảm tình liền,

đi ăn nhà hàng, lại có thể có một thanh niên chừng hai

mươi bốn, hai mươi lăm tuổi không biết món vây là cái

gì, và hỏi cơm chiên đã có lạp xưởng và trứng rồi hà cớ

gì lại phải ăn vây, và "thịt bò tây hồ" cho tốn tiền? Về

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 154

http://ebooks.vdcmedia.com

sau này, tôi giữ nguyên cảm tình của tôi đối với Nam

Cao Trần Văn Trí, một nhà văn dí dỏm, chua chát lại

sâu xa, nhưng chân thật và hồn nhiên "vượt mức",

không có nhà báo, nhà văn nào so sánh được. Đi sâu

vào tình bạn hơn, anh nhỏ nhẻ cho tôi biết rằng cái

chàng thanh niên "cười với trăng" chính là anh, nhưng

các nhân vật say rượu, chơi bời láo lếu thì nhất định

không phải là anh đâu, mà là những người ở lối xóm

hay những người mà anh thấy ở Nam Định mỗi khi anh

đi bộ từ làng lên tỉnh để lãnh tiền của nhà báo gửi cho.

Tác giả ưa nhất là Alphonse Daudet; truyện đọc nhiều

lần là "Le Petit Chose". Ngoài vợ ra, không hề biết một

người đàn bà nào khác. Đến chỗ đông, sợ lắm; mà khổ

nhất cho tôi - lời Nam Cao là trước mặt người lạ, mặt

tôi cứ nóng bừng lên, mà lưỡi như muốn líu lại, không

nói ra lời.

Đến lúc ra ngoài kháng chiến, một hôm, anh lù lù đi

vào nhà tôi và đến bây giờ, tôi cũng không biết tại sao

anh lại tìm được nơi tôi ở hay như vậy. Anh ở chơi với

tôi hai ngày, hai đêm. Hỏi có gì lạ không, anh bảo cũng

thường thường thôi. Anh làm thư ký riêng cho Nguyễn

Sơn. Vẫn gặp các anh em cũ. Tây thế nào cũng thua,

anh ạ. Tôi mấy lần suýt chết vì bom. Nhưng có lẽ mình

155 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

khổ quá rồi nên trời đền bù, cho được sống để nhìn thấy

thực dân cút cả đi. Tội nghiệp Nam Cao, cả một đời vất

vả, chỉ mong được thấy ngày ta toàn thắng để trở về

Thủ đô thương mến, ăn một bữa cơm với anh em rồi cả

cười với nhau, thì trước khi ký kết hiệp định, tôi được

tin anh đã mất trong một vụ ném bom tàn ác của lũ

lang sói vô nhân đạo. Hai ngày anh ở lại chuyện trò

tâm sự với tôi thì ra là ngày cuối cùng gặp nhau. Nam

Cao vẫn bẽn lẽn thẹn thò như thế, tóc vẫn bờm như thế,

mà tâm tính vẫn hồn nhiên như thế. Không biết hút

thuốc lá; vẫn không uống rượu. Cả đời chưa đọc chuyện

Tam Quốc bao giờ. Nhân có một bộ Tam Quốc do Phan

Kế Bính dịch, nhà in Lê Văn Phúc ấn hành, tôi thắp

một ngọn đèn dầu, bỏ màn xuống, hai anh em cùng đọc.

Lần thứ nhất và cũng là lần duy nhất, tôi thấy Nam

Cao cười lớn tiếng lúc Tào Tháo giết Lã Bá Sa. Cái đêm

hôm ấy, sau này, anh thuật lại trong một bài đăng trên

tạp chí "Văn Nghệ" của Mặt Trận và chính nhờ bài ấy,

tôi được biết Nam Cao cũng có cảm tình với tôi.

Là bạn của Nam Cao, Tô Hoài cũng không dễ chịu về

tiền nong hơn mấy chút, nhưng tương đối anh cũng đỡ

lo lắng và cũng đỡ phải vật lộn với sự sống hàng ngày

như Nam Cao. Có lẽ vì thế giọng văn của Tô Hoài ít

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 156

http://ebooks.vdcmedia.com

chua chát, sâu xa: anh đúng là con dế mèn phiêu lưu,

nhìn con vật gì ở chung quanh cũng lạ lùng với con mắt

thơ ngây. Không có gì lạ hết: Tô Hoài lúc viết cuốn

truyện đầu tay "Dế Mèn Phiêu Lưu Ký" chỉ là một bạch

diện thư sinh mới ở trường ra và sống một cách hiền

lành, cơm ngày hai bữa, ở một làng làm giấy bản trên

sông Tô Lịch, ngày ngày ngồi ở hiên nhìn ra sân xem

những gà, lợn, chim sẻ, cào cào, bươm bướm... Tô Hoài

cũng hiền lành như Nam Cao, nhưng ranh mãnh hơn

một chút; tuy vậy, không lúc nào để mất tính chân

thành.

Trước khi di cư vào Nam, anh còn tỏ sự chân thành

ấy với tôi lần chót: trong một thư dài viết tay, anh đã

chí tình khuyên tôi ở lại và nói lên những giờ phút

mong đợi trở về gặp nhau đông đủ để sống lại những

ngày thân mến trước đây.

Riêng trong bọn anh em, từ lúc rời Hà Nội, tôi không

biết tin tức của Nguyên Hồng, Kim Lân và bao nhiêu

anh em văn nghệ khác nữa, nhưng dù còn sống hay đã

mất, dù chiến đấu ở những nơi lam sơn chướng khí, hay

giang hồ phiêu bạt ở quê người, các anh em ký giả, văn

nghệ đó vẫn giữ được tiết tháo, không vì nghèo mà sợ

157 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

kẻ giàu, không vì nghèo mà phải gục đầu với kẻ mạnh,

không vì nghèo mà sợ khó khăn vất vả.

Giữa tiếng súng ở ven đô vọng về, thường đêm tôi

nghe thấy một cái gì trầm trầm, bàng bạc đến làm xáo

trộn nhân sinh quan của tôi lúc bấy giờ. Có đêm tôi

nằm mê thấy hàng trăm ngàn người đói khát, đi thành

hàng bất tuyệt đến đòi tôi trả nợ; có đêm tôi mơ thấy

cái núi xác của những người chết đói năm 1946 chồng

chất lên ở bãi chợ Hàng Da tan rã rồi từ đó hiện ra

những bộ xương đi lọc cọc và nhìn tôi cười ngạo nghễ;

lại cũng có những đêm tôi mê thấy các anh em văn

nghệ họp ở nhà hàng Anh Mỹ uống rượu nghe Vũ Hoàng

Chương xốc cái tay áo gấm huyền, bắc một cái ghế lên

trên bàn ngâm một bài thơ tràng thiên nói về một trăm

năm đô hộ, Việt Minh lên nắm chính quyền trong tiếng

hoan hô như sấm sét. Thế là nghĩa lý gì? Tôi không

hiểu. Nhớ lại bao nhiêu bạn làm báo, viết văn với mình

bây giờ đã đi khu cả rồi, tôi cảm thấy trơ trọi. Và nằm

một mình giữa cái không gian khói lửa vang lên những

tiếng ta oán thảm thê của một dân tộc bị gót sắt của

hết bọn xâm lăng này đến bọn xâm lăng kia dầy xéo,

tôi nghe thấy một cái gì manh nha trong tim óc tôi và

tôi tiên cảm rằng cái gì đó sẽ thay đổi rất nhiều ý niệm

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 158

http://ebooks.vdcmedia.com

về nếp sống, về cách nghĩ và cả về nghề nghiệp của tôi.

Nhưng đó là chuyện sau. Trở lại lúc làm "Tiểu Thuyết

Thứ Bảy", thấy anh em đông mà phạm vi hoạt động chỉ

có tờ đó và tờ "Phổ Thông Bán Nguyệt San", Thanh

Châu bàn với tôi nên nói với ông Vũ Đình Long xin ra

thêm một tờ báo nữa để cho anh em có đủ chỗ thi thố

tài năng và phô bầy ý kiến.

TRUYỀN BA, PHỔ THÔNG, ÍCH HỮU

Thấy độc giả "Tiểu Thuyết Thứ Bảy" đã vững rồi, tôi

thảo một thư rất dài gửi cho ông Long (tôi viết thư mới

giãi bày được ý kiến đầy đủ, chớ nói thì tôi rất vụng)

đề nghị nên ra một tờ báo trẻ em. Lúc ấy, tờ "Cậu Ấm"

của Thái Phỉ Nguyễn Đức Phong vừa đóng cửa, cả nước

không có một tờ báo loại đó, nếu ra được thì không

những có ích mà lại còn hy vọng chạy như "Tiểu Thuyết

Thứ Bảy", hay hơn thế.

Ba hôm sau, ông Vũ Đình Long không trả lời thư tôi.

Nhưng đến ngày thứ bảy, ông trịnh trọng bấm chuông

nhà tôi vào thăm, mang theo một tập giấy: ông ngồi sít

lại tôi, thì thầm như buôn giấy bạc giả. Thì ra ông đã

có ý kiến ấy từ lâu và bí mật cho tôi biết ông đã được

159 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

phép xuất bản một tờ báo loại đó lấy tên là "Truyền Bá"

từ hai tháng trước.

Ông đã vẽ ma két rồi. Kế hoạch bán báo như thế này.

Trình bày như thế này. Chữ in như thế này. Đoạn phụ

lục giúp vui bạn đọc như thế này. Ông Bằng xem đi rồi

cho tôi biết ý kiến, đồng thời cũng nên nghĩ luôn cả các

mục vui ở trang bìa 2, 3, và 4, hay là ta để thêm 4

trang trong nữa để cho bạn đọc xem cho đã?...

Suốt một tháng, tôi sang nhà báo chỉ thấy ông Long

nghĩ về tờ "Truyền Bá", và bất cứ chuyện gì cũng quy

về "Truyền Bá". Ông Long và tôi chia nhau ra viết

quảng cáo, lời phi lộ. Báo in trước ba số để sẵn đấy, bắt

đầu bán số 1 thì in số 4 (hầu hết các báo của nhà Tân

Dân in như thế, vì vậy báo thứ bảy ra thì từ Nam Quan

đến Cà Mau, nhà đại lý nào cũng có từ chiều thứ sáu).

Đúng như lòng mong mỏi, báo chạy dữ dội ngay từ số

đầu. Ông vẫn trung thành với quan điểm cố hữu: tiểu

thuyết, ai cũng thích đọc tiểu thuyết; bình luận, nghiên

cứu khô khan lắm. Tờ "Truyền Bá" ra khổ nhỏ bằng bàn

tay, đăng mỗi số một truyện, trừ 8 trang cuối đăng các

bài ngắn, vui, giải buồn cho bạn đọc như "Đố Bạn",

"Truyện Tốc Hành", "Kịch Vui", "Ô Chữ", "Nhịp Cầu",

"Truyện Lạ Thế Giới", "Kỳ Lạ Nhưng Có Thực"...

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 160

http://ebooks.vdcmedia.com

Có thêm một cơ quan, anh em "Tiểu Thuyết Thứ Bảy"

chạy sang viết thêm cho "Truyền Bá". Đồng thời, các

độc giả bốn phương cũng gửi nhiều truyện về nhà báo,

nhất là các mục vặt ở tám trang cuối, nên chẳng mấy

lúc chúng tôi lại thấy rằng có thêm tờ "Truyền Bá" cũng

chẳng giải quyết được việc gì cho anh em.

Ông Vũ Đình Long làm đơn xin thêm một tờ báo nữa,

tờ "Ích Hữu", làm một cơ quan sưu tầm, bình luận để

làm chỗ phát biểu ý kiến của anh em, nhân tiện cũng

là để nói lên quan điểm văn nghệ, văn hóa, xã hội của

nhóm Tân Dân (và ít lâu sau này, phe Tự Lực Văn Đoàn

vẫn giễu ông Long là lái sách, chỉ lo vét tiền chớ không

có quan tâm gì đến văn nghệ cũng như văn hóa).

Trong khi chờ phép tờ "Ích Hữu", ông Long đưa ra

thêm một sáng kiến: thay vì tờ "Phổ Thông" ra mỗi

tháng một số đăng trọn một truyện dài (loại bìa xanh),

ông cho ra thêm một loại nữa (loại bìa vàng). Thực ra,

truyện của hai loại này không cách biệt nhau nhiều lắm,

nhưng ra thêm loại vàng, chúng tôi có ý kết hợp thêm

nhiều nhà văn, nhà báo, mà cũng là để cho báo chạy

nhiều hơn nữa, vì loại này bán rẻ hơn. Về phương diện

thương mại, sáng kiến ấy đem lại một kết quả tốt đẹp:

"Phổ Thông Bán Nguyệt San" cả loại xanh, loại vàng

161 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

đều chạy hơn. Hai loại này, đánh số 1,2,3... riêng biệt,

có một cái lợi khác là ai đã mua báo cũng đều muốn cho

đủ bộ để bầy tủ sách gia đình, không thiếu một số nào.

Vì thế, ai đọc quảng cáo của nhà Tân Dân đều thấy ông

Long rất chú ý đề rõ giá báo và nhấn mạnh độc giả nên

mua cho đủ số thứ tự, đừng để thiếu, e mất giá trị của

tủ sách gia đình.

Về phương diện văn nghệ, nhờ hai loại này, anh em

trong nước có dịp thi thố tài nghệ rộng rãi hơn, đồng

thời cũng kiếm được nhiều tiền nhuận bút hơn khi trước.

Nổi tiếng nhất trong bọn này là Nguyễn Công Hoan, Lê

Văn Trương, Thanh Châu, còn cuốn nọ kéo cuốn kia hầu

hết đều sàn sàn bằng nhau, thành thử có những nhà

văn không nổi tiếng mấy mà cũng được nhiều người đọc

như những nhà văn nổi tiếng rồi, là nhờ các tập báo in

ra đều chước số thứ tự 1, 2, 3, 4...

Trong tám năm trời, vì phụ trách đọc, sửa, chọn lựa

bài vở và trông nom phần kỹ thuật của cả ba tờ "Tiểu

Thuyết Thứ Bảy", "Truyền Bá", "Phổ Thông Bán Nguyệt

San" (Phần khảo cứu, sưu tầm và thơ do ông Trúc Khê

Ngô Văn Triện phụ trách) của nhà Tân Dân, tôi mặc

nhiên được cái may là giao thiệp với đủ mặt anh em

văn nghệ sĩ lúc bấy giờ.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 162

http://ebooks.vdcmedia.com

Bây giờ các anh em đã tản mác, mỗi người mỗi ngả:

người thì chết bịnh, người thì chết bom đạn ở ngoài mặt

trận, người còn sống ở miền Nam, người thì chiến đấu

ở chốn đèo heo hút gió, lại cũng có người sống ở nước

ngoài, đôi khi được biết tin tức là nhờ có bạn quen cho

biết... Có lẽ đây chưa phải là lúc kiểm điểm lại những

người còn người mất, nhưng ngay lúc này, tôi có thể nói

rằng số anh em văn nghệ sĩ góp công vào việc xây dựng

ba tờ báo đó thật đông và thật kỳ lạ, y như một cánh

vườn có trăm hoa, không hoa nào giống hoa nào, mà cả

trăm hoa đều đua nở. Ngoài những vị đã được biết từ

trước như Nguyễn Đỗ Mục (dịch Tam Quốc Chí, Liêu

Trai), Dương Phượng Dực (dịch Les Mystères de Paris),

Nghiêm Xuân Lãm, Ngô Văn Triện (tôi được biết từ khi

ông làm "Thực Nghiệp", thỉnh thoảng lại đến bán sách

cho nhà tôi xuất bản) và những bạn quen sau này như

Nguyễn Công Hoan, Nguyễn Công Mỹ (tức Anh Mỹ), Lê

Văn Trương, Thanh Châu, Nguyễn Trẩm Giự, Ngọc Giao,

Thâm Tâm, Hiên Chy, Trần Huyền Trân, Nguyễn Bính,

Lưu Trọng Lư, Kinh Kha, Từ Thạch, Nguyên Hồng,

Nguyễn Tuân, Vũ Lang, Lan Khai, Nguyễn Dân Giám,

Vũ Ngọc Phan... trong lúc làm ba tờ báo nói trên, tôi

còn có cái may là tìm được nhiều bạn mới, trong số có

163 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

nhiều anh hiện giờ nổi tiếng như Tô Hoài, Nam Cao,

Nguyễn Tất Thứ, Nguyễn Văn Nhàn, Lý Văn Sâm, Phan

Du, Bùi Hiển, Kim Lân, Nguyễn Văn Xuân, Lê Công

Thành, Lâm Mỹ Hoàng Ba, Nguyễn Duy Diễn, Văn Thu,

nữ sĩ Ngân Giang, Trần Thanh Địch...

Nam Cao, cùng với tôi, nuôi cái ý thích là viết truyện

không có chuyện. Tôi tiếc một điều là lúc ký hiệp định

Genève, từ Bắc di chuyển vào Nam, tôi đã để lạc mất

hàng ngàn bức thư trao đổi với các văn nghệ sĩ, nói lên

sở trường, sở đoản và hoài vọng của từng người thành

thực cởi mở cõi lòng với tôi. Tôi chỉ nhớ rằng qua những

bức phúc thư, đối với mỗi người, tôi đều đề nghị hướng

về một con đường chuyên biệt: như với Nam Cao, tôi đề

nghị nên chuyên viết về những bạn trí thức nghèo, Tô

Hoài về loài vật, Nguyễn Tất Thứ về các phong tục và

đồng dao miền Trung, Lý Văn Sâm về những chuyện

đường rừng Trung Nam, Phan Du về bọn quan lại đế

kinh xuống dốc và các lề lối ăn chơi ở sông Hương, núi

Ngự, Nguyễn Văn Nhàn, về đời giáo học ở tỉnh nhỏ,

Nguyễn Duy Diễn về đời sống của người bịnh hoạn

quanh năm, Kim Lân về các cách ăn chơi lọc lõi của các

vị con quan thất thế, như đá gà, chọi trâu, chơi chó,

chơi chữ, chơi cây, đấu kiệu... Tóm lại, tôi có ý muốn đề

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 164

http://ebooks.vdcmedia.com

nghị với các anh em chú ý hướng về một đường đi riêng

biệt, để cho mỗi anh em có một "dấu" độc đáo, dễ làm

cho người viết văn nổi tiếng, cũng như ở Pháp, nói đến

văn kỳ ảo, bí mật thì phải kể Simenon, dâm thư viết

thực mê ly có Pierre Louys, mà nói về bọn anh chị có

Francis Carco chẳng hạn...

Hầu hết các anh em thỉnh thoảng lại về trụ sở "Tiểu

Thuyết Thứ Bảy" để hội với nhau, mỗi khi có việc quan

trọng như ra số Tết, hay ra số đặc biệt; nhưng vì bịnh

tim nên ông Long ít khi thù tiếp được. Đại diện có

Nguyễn Khánh Đàm (em Nguyễn Tuân), Trầm Kim Dần,

phụ trách trị sự những tờ báo của nhà Tân Dân và coi

về nhà in, cùng tôi, đưa các bạn ấy đi ăn, đi hát hay

đi hút. Vì ít trực tiếp giao thiệp với ông Long, nhiều

anh em không hiểu ông và tưởng ông là một lái sách.

Thực ra, ông là một người cần mẫn, có tài, có học và

có nhiều kinh nghiệm về nghề làm báo. Tôi học được

ông rất nhiều trong tám, chín năm hợp tác.

"Truyền Bá" đóng cửa lúc Nhựt Bổn đánh Pháp cùng

với "Phổ Thông Bán Nguyệt San". Nhà in Tân Dân dọn

về Mục Xá (Hà Đông) tức là quê ông Vũ Đình Long. Cọc

cạch chỉ còn lại "Tiểu Thuyết Thứ Bảy" ra khổ 45x30,

nghiêng về chánh trị, rồi lại ra khổ 7.5x11 chuyên về

165 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

nghiên cứu văn học, nhưng trong suốt thời gian Nhật

thuộc, "Tiểu Thuyết Thứ Bảy" không còn cách nào sống

lại được những buổi huy hoàng khi trước nữa.

Sở dĩ như vậy, một phần lớn là vì đa số anh em văn

nghệ trong nhóm Tân Dân xếp bút nghiên theo kháng

chiến. Thực ra không phải đến lúc đó anh em mới theo

kháng chiến; ngay từ hồi Nhựt tới, Pétain lên cầm

quyền ở Pháp thì nhiều anh em trong nhóm đã bí mật

hoạt động rồi, nhưng vẫn viết bài thường trực. Phải chờ

đến lúc Pháp tiến vào Thủ đô, dân ta tiêu thổ kháng

chiến, lúc ấy anh em mới ra bưng thật sự. Trong khi

đó, hầu hết dân chúng Hà Nội và các tỉnh cũng như các

thành phố lớn cũng đi theo kháng chiến, không ai buồn

đọc báo, thành ra làng báo có vẻ hoang vắng, xác xơ,

buồn nản. Ngoài những người ra đi, các nhà văn nhà

báo còn ở lại khoanh tay nhìn thời cuộc, thay vì viết

văn viết báo, hoặc cạo trọc đầu nằm đọc truyện kiếm

hiệp Tàu ở tỉnh nhỏ như Lãng Nhân Phùng Tất Đắc.

Ông Vũ Đình Long, tuy không nói ra lời, nhưng cũng

ở trong tâm cảnh ấy. Thêm nữa, từ lúc này bịnh tim

làm cho ông nhọc mệt hơn bao giờ, nên ông chỉ làm báo

cầm chừng, và thừa lúc ở Mục Xá, ông nghỉ ngơi nhiều

hơn làm việc, và mỗi khi tôi về thăm, ông sung sướng

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 166

http://ebooks.vdcmedia.com

vô cùng, trịnh trọng làm một cử chỉ hiếm có: mở rượu

sâm banh ra, để cùng nói chuyện về tình hình đất nước,

mà cũng là để tiễn đưa một thời gian làm báo vàng son.

Thôi, từ đây không còn những ngày dài tháng rộng

tương đối được viết lách và xuất bản tự do: Nhật đến,

chế độ kiểm duyệt được lập ra ngay dưới quyền điều

khiển của một người Cao Ly theo Nhật. Nhà báo bị hiến

binh nửa đêm đến bắt có hàng trăm, hàng ngàn. Dân

chúng sống trong sự hãi hùng rùng rợn. Cùng lúc đó,

Việt Minh nổi lên hoạt động ngay trong lòng địch, đánh

thức dậy lòng uất hận đối với cả "Pháp thực dân" và

"Nhật phát xít". Kết luận: văn chương lùi xuống hàng

thứ yếu, người nào cũng thấy bừng lên trong lòng ngọn

lửa thiêng chống xâm lăng và muốn xông ra tiền tuyến.

Cố nhiên, ở vào một giai đoạn như thế, làm báo văn

nghệ không thể nào sống được. Người ta chỉ muốn tìm

đọc những tờ báo nói lên uất hận và nguyện vọng của

người dân, những tờ báo gào thét lên những tội lỗi tầy

đình của thực dân và phát xít, nhưng ai dám nói?

Chỉ nói bóng nói gió một chút thôi cũng đủ làm cho

những kẻ thống trị bắt giữ, cho đi tù đày hay đánh đập

cho đến chết và đóng cửa báo liền. Báo bí mật của

kháng chiến được hinh hương như sấm truyền. Những

167 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

người không có gan đọc báo lậu, đành trùm chăn, tìm

những tờ báo khảo cứu, sưu tầm để đọc tiêu sầu và cũng

muốn nhân lúc quốc gia đa sự, học hỏi thêm để mở

mang trí óc. Tờ "Tri Tân" của ông Nguyễn Tường

Phượng, có nhiều nhà văn lớp cũ hợp tác như Nguyễn

Văn Tố, Nguyễn Triệu, Nguyễn Quang Oánh nhờ đó cứ

sống dai dẳng mãi. Tờ "Thanh Nghị" của nhóm Đặng

Thai Mai, Đinh Gia Trinh cũng được nhiều người lưu ý,

nhưng trội hơn hết trong thời gian này là tờ "Trung Bắc

Chủ Nhật" của Nguyễn Doãn Vượng.

TRUNG BẮC CHỦ NHẬT

GIỮA HAI NƯƠC TỀ VÀ SƠOE

Nói thực ra thì tờ "Trung Bắc Chủ Nhật" không đợi

đến lúc này mới nổi bật trên làng báo Việt Nam, nhưng

đã giữ được một địa vị cao từ lâu lắm, ngay từ hồi mới

xuất bản, hồi Pháp còn thanh bình bảo hộ đất nước ta.

Lúc đó, ông Nguyễn Văn Luận làm tờ "Trung Bắc".

Nhờ uy tín từ hồi ông Nguyễn Văn Vĩnh còn để lại, báo

"Trung Bắc" vẫn được người Pháp nể vì cho nên dù

không chạy bằng các báo hằng ngày khác như "Đông

Pháp" chẳng hạn, nhưng mỗi khi nêu một ý kiến ra thì

vẫn được các nhà cầm quyền Pháp đặc biệt lưu ý.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 168

http://ebooks.vdcmedia.com

Tôi không hiểu làm sao Ngô Văn Phú và Hoàng Hữu

Huy, chủ nhiệm và chủ bút "Đông Pháp", nhiều lần

muốn ra một tờ "Đông Pháp hàng tuần" mà lại không

thi hành ý định. Ông Nguyễn Văn Luận xin ra tờ

"Trung Bắc Chủ Nhật" thì được phép ngay trong hai

tuần. Lúc đó, tôi không còn hợp tác với tờ "Trung Bắc"

nữa: còn lại Dương Phượng Dực, Dương Mầu Ngọc, Mai

Đăng Đệ, Hồ Khắc Tráng, Nguyễn Văn Bân... Nếu tòa

soạn này làm "Trung Bắc Chủ Nhật", chắc chắn báo sẽ

thành cơm nguội, nên dù được phép, ông Luận vẫn lừng

khừng không biết quyết định ra sao. Cho đến một ngày

kia, Nguyễn Doãn Vượng chạy sang nhà tôi, báo cho biết

là anh đứng chủ trương tờ "Trung Bắc Chủ Nhật" do ông

Luận trao toàn quyền cho anh đứng làm.

Vượng và tôi là bạn, nhưng thực ra thì như anh em

một nhà. Chính anh đã đưa tôi vào báo "Trung Bắc"

hàng ngày, làm phóng viên, và "Rạng Đông" làm thư ký

tòa soạn. Anh em vẫn giao du thân mật với nhau, riêng

có thời kỳ làm "Vịt Đực" là tôi ít khi gặp Vượng, vì anh

không mấy tán thành đường lối của báo này, mặc dầu

đi đâu người ta cũng nói đến tờ báo đó. Vượng đặt nặng

vấn đề xây dựng hơn là phá hoại. Vì thế, lúc gặp tôi

nói về tờ "Trung Bắc Chủ Nhật" và rủ tôi hợp tác, anh

169 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

nói rõ ngay ra là anh nghiêng về mặt xây dựng và muốn

rằng tờ "Trung Bắc Chủ Nhật" sẽ có một "dấu" đặc biệt,

độc đáo cả về nội dung lẫn hình thức, không giống các

tuần báo đã từng xuất bản ở Việt Nam.

Đầy một thứ nhựa mới. Nguyễn Doãn Vượng mất ăn

mất ngủ để nghĩ cách trình bày tờ báo. Bây giờ, bìa báo

như thế trông quen mắt nên người ta coi là thường, chớ

vào lúc đó, quả là một sáng kiến táo bạo: bìa "Trung

Bắc Chủ Nhật" số 1 trông như bìa một số báo Life hay

Match. Mỗi kỳ, cách trình bày lại đổi đi; còn bên trong

thì các tít bài hoặc vẽ, hoặc xếp typo; thẳng, ngang, dầy,

mỏng, chỉ đơn thuần có chữ hay kèm hình ảnh, tất cả

đều theo tinh thần từ bài báo tiết ra.

Về nội dung, "Trung Bắc Chủ Nhật" cũng hoàn toàn

mới: thay vì cứ mua bài xếp đống, rồi mỗi kỳ lấy ra một

hai bài tương đối có tính cách thời sự để lên đầu rồi

kèm những bài "vô hại" đăng năm nào cũng được, mùa

nào cũng được, như trăm ngàn tờ báo khác lúc bấy giờ,

Nguyễn Doãn Vượng chủ trương mỗi kỳ báo đề cập đến

một vấn đề nhứt định, đại khái một kỳ nói về chiến

tranh, một kỳ nhắm về cô đầu, một kỳ nhắm về hội họa

mà những vấn đề mang ra viết đó phải thiết thực, sát

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 170

http://ebooks.vdcmedia.com

với thực tế, gắn liền với thời sự, mà nếu đi trước thời

cuộc càng hay.

Tôi tức Nguyễn Doãn Vượng vì anh ta khó tính, làm

việc gì cũng muốn cho toàn chân, toàn mỹ - mà theo tôi

thì chân, thiện, mỹ hoàn toàn, có bao giờ lại thể hiện

được ở đời này? Mỗi khi suy nghĩ tìm vấn đề gì khai

thác, có khi anh thức sáng đêm như con ma, đi lại trong

buồng sách để tìm tài liệu và ghi chép những điều bật

ra trong trí óc; như thế cũng chẳng làm sao, nhưng ác

hại là sáng hôm sau, anh sang nhà tôi kêu dậy thực

sớm, để phô bày ý kiến rồi đi thúc giục các anh em viết

bài, triệt để khai thác từng vấn đề. Có vấn đề viết một

kỳ báo thì tạm đủ, nhưng cũng có những vấn đề ra đến

bốn, năm số báo liền mới sử dụng hết tài liệu, hay trình

bày ý kiến. Vượng làm tất cả các công việc ấy, còn tôi

thì sắp xếp, làm tít, đặt thứ tự và sửa chữa các bài để

cho tất cả đều nhất trí, phối hợp cho có hệ thống và

làm tít để cho độc giả ham mà đọc. Làm xong các công

việc ấy rồi, tôi chuyển lại trả Vượng; nếu có thêm ý

kiến hay tài liệu hoặc có sự việc gì mới xảy ra liên quan

đến các bài sắp đưa xếp chữ, anh lại sửa nữa, tìm thêm

tranh ảnh để gài vào bài và nhiều khi anh vùng đứng

dậy chạy đi mất hút để tìm một anh nào khác nữa viết

171 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

thêm cho một bài liên quan đến vấn đề, mà anh biết

rằng người bạn ấy có thừa khả năng và hiểu biết về vấn

đề muốn nói.

Làm báo như vậy, không thể viết gì thì viết, nhưng

phải viết những bài theo những mục đề và tinh thần do

tòa soạn thảo luận và quyết định. Cũng vì thế, sự đoàn

kết của tòa soạn với ban giám đốc hết sức chặt chẽ, mà

những người viết phải tham khảo tài liệu, và viết thực

nhanh. Bởi vì có nhiều khi, thí dụ báo bắt đầu in ngày

thứ năm, mà thứ hai mới biết cần viết về vấn đề gì,

người viết phải làm thế nào nội trong hai ngày thứ ba,

thứ tư, đi tìm tài liệu hay đi phóng sự, phỏng vấn để

về viết cho kịp bài đưa chiều thứ tư hay sáng thứ năm

là cùng. Vào lúc đó là lúc hầu hết người ta viết báo theo

kiểu "dưỡng lão", làm một tờ như tờ "Trung Bắc Chủ

Nhật" thật là vất vả, nhưng nhờ cách quảng cáo, phát

hành, cổ động rùm beng, báo chạy ồ ạt ngay từ số đầu,

nên anh em cũng không thấy mệt mỏi lắm, trái lại phấn

khởi và hăng hái hơn lên.

Dần dần, số anh em bỉnh bút tăng lên gấp đôi, gấp

ba, thay vì chỉ có Vượng, Hồ Khắc Tráng, Sở Bảo Doãn

Kế Thiện và tôi lúc đầu. Tòa soạn tăng cường có thêm

Đào Trinh Nhất, Văn Hạc Lê Văn Hòe hợp tác thường

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 172

http://ebooks.vdcmedia.com

trực, còn viết bài không nhất định thì có Nguyễn Huyền

Tĩnh, Ngô Tất Tố, Hồ Khắc Quảng, Huyền Hà Nguyễn

Lan Hòa, Hồ Dzếnh, Tùng Hiệp, Nguyễn Tuân... và sau

này có cụ Nguyễn Quang Oánh dịch cho tập "An Tử

Xuân Thu" và cụ Bùi Kỷ mỗi kỳ cho một bài "Phương

Pháp Học Chữ Nho".

Ông Đào Trinh Nhất cũng như các cụ Bùi Kỷ, Nguyễn

Quang Oánh dăm thì mười họa mới đến nhà báo nói đôi

ba câu chuyện. Tòa soạn, làm thường trực có Hồ Khắc

Tráng, Lê Văn Hòe, Huyền Hà, Tùng Hiệp và tôi. Hồ

Khắc Tráng, bút hiệu là Hồng Lam, lúc nào cũng hớt hơ

hớt hoảng như sắp chạy đi làm áp phe (thực ra anh đi

hút), đúng là một người làm báo: anh rất thính tai, thâu

lượm được nhiều tin tức mà viết lại nhanh, viết đủ mọi

mặt, viết bất kể ở đâu và bất kể lúc nào cho nhiều tờ

báo cùng một lúc, nhưng lúc nào cũng thiếu tiền, bạ ai

cũng vay, nhưng được một cái là vay có trả. Cùng với

Ngọc Thỏ, lúc nào anh cũng bỏm bẻm nhai trầu, môi đỏ

toe toét, tay cầm một tập giấy và, rất trơ, bất cứ ai cũng

gạ làm quen cho kỳ được, miễn là lấy được tin tức thì

thôi, chửi hay khen anh không bao giờ kỳ quản.

Tùng Hiệp cũng là một trang thính tai như Hồ Khắc

Tráng, nhưng chỉ trong phạm vi những chuyện gia đình

173 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

của người ta. Không hiểu nhờ hệ thống ăng ten nào, anh

rất thông thạo, nhưng biết để đấy, hoặc tiết lộ "từng

giọt" cho anh em nghe chơi, chớ không viết lên trên

báo, vì anh rất "nguyên tắc" trong ý niệm về đời tư và

đời công của người ta: ông là thượng thư, bộ trưởng mà

làm hại dân, hại nước thì tôi đả, nhưng ông ăn chơi cờ

bạc, ngủ bậy, ngủ bạ thì tôi không biết và tôi không

muốn biết. Có lẽ Tùng Hiệp Nguyễn Xuân Hiệp phải

phân định rõ ràng như thế, là vì chính anh không muốn

ai trộn lộn đời tư vào với đời công của chính anh. Hiệp

là con trai một của một nhà có miếng ăn ở Hàng Bồ,

sống một đời tương đối đầy đủ từ tấm bé. Cuộc đời anh

bình thản, vô lo lự, làm báo lấy tiền để tiêu thêm; tuy

có yêu nghề thực, nhưng yêu rượu, yêu cái đẹp của phụ

nữ và yêu sự cười cợt, sự vui nhộn còn hơn thế.

Cho đến bây giờ, tôi chưa thấy một người nào biết

nhiều truyện quấy, truyện tiếu lâm Ta, Tầu, Tây, Ấn...

như Tùng Hiệp. Bất cứ ai nói về vấn đề gì nghiêm chỉnh

đến đâu, anh cũng đề vào được một truyện "mặn", một

truyện "mạc xây de", một truyện "đểu" văn hoa nghĩa lý

để cho ta cười cợt và bất cứ người nào, dù quan trọng

đến chừng nào, cũng hóa ra tầm thường, mất thiêng.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 174

http://ebooks.vdcmedia.com

Vì thế, mặc dầu làm phóng viên và bỉnh bút viết điều

tra và truyện ngắn, Tùng Hiệp ở báo nào cũng phụ trách

mục thả vịt, mục vui nhộn, giọng văn không ác nhưng

làm cho nhiều người tức không chịu được, vì thế mới xảy

ra vụ Clau- de Bourrin trong Hội Kịch Bắc Kỳ đem binh

tôm tướng cá đến trước cửa báo "Trung Bắc Chủ Nhật"

đòi xin tí huyết của anh, nhưng, nhờ Vượng, vừa tung

vừa hứng, vừa khuyên can, vừa đe dọa dùng võ lực, nếu

cần, nên công việc êm thấm và tướng cá binh tôm rút

ra về, không trống không kèn.

Tuy nhiên, Hiệp vẫn không vì thế mà chùn tay viết.

Sau này, vào lúc Pháp trở lại Hà Nội, người mình tản

cư kháng chiến ra ngoài, Hiệp không có báo để viết nữa,

tiếp tục trêu tức người ta bằng báo miệng ở trong thành,

vì thế mấy ông Tây lai uất không chịu được, đã bắn

Hiệp chết giữa lúc đời anh đang "xanh lên không biết

bao nhiêu hy vọng".

Văn Hạc Lê Văn Hòe trái ngược hẳn với Hiệp. Tùng

Hiệp quấy bao nhiêu, trẻ bao nhiêu, vui đời bao nhiêu

thì Văn Hạc Lê Văn Hòe lại nghiêm bấy nhiêu, trịnh

trọng bấy nhiêu và già bấy nhiêu. Người đọc báo xem

văn Lê Văn Hòe, tác giả những cuốn như "Tầm Nguyên

Tự Điển", sổ hàng tràng chữ nho ra trong các bài báo,

175 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

tưởng đâu Lê Văn Hòe không là một ông lụ khụ thì

cũng râu ria đạo mạo, có cháu nội cháu ngoại rồi. Lầm.

Văn Hạc Lê Văn Hòe cũng sít soát cùng tuổi với chúng

tôi khi đó, nhưng cũng như Đào Trinh Nhất, anh có một

tư thế hơn nhiều anh em khác, là vì anh là người... Tây

pha Nho, thêm cái đức tính viết khỏe, viết nhanh mà

lại sống ngăn nắp, giữ được nhiều tài liệu, nên bất cứ

vấn đề gì nêu ra trong "Trung Bắc Chủ Nhật" và "Báo

Mới", anh thường với tay ra là có.

Câu chuyện sau đây là một chuyện thực về Lê Văn

Hòe: anh ta nói nhiều không chê được, nói thiên hô bát

sát, nói không để cho ai nói xen vào được một câu.

Thậm chí có lần, không nhớ đề cập đến vấn đề gì, anh

nói nhiều đến nỗi phát ho hen lên. Một người, thừa dịp

anh ho, lắp bắp sắp nói xen vào thì... không, các bạn

không thể tưởng tượng được Lê Văn Hòe xử sự ra sao!

Anh giơ cả hai tay lên xua xua, ra hiệu bảo ông kia

đừng nói, để cho anh... ho nốt rồi nói tiếp, và kết cục

là đến lúc đứng lên ra về, ông bạn không nói được một

câu nào hết. Vì thế, tôi băn khoăn không hiểu Lê Văn

Hòe cứ nói như thế thì còn thời giờ đâu mà viết, viết

"Trung Bắc Chủ Nhật", viết "Báo Mới", viết sách, lại

viết xã thuyết cho "Việt Báo" cùng với một số bạn hữu

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 176

http://ebooks.vdcmedia.com

khác để cho Phạm Lê Bổng ký tên "Lê Hoàng Long" và

nhận là của mình viết ra. Nhiều lần, tôi định hỏi Lê

Văn Hòe nói suốt ngày như thế, còn thì giờ đâu mà viết,

thì Tùng Hiệp, thổ công Hà Nội, cho tôi hay là phúc

cho Văn Hạc Lê Văn Hòe, anh ta lại nể vợ - nể, chớ

không phải sợ - về đến nhà là không ho he một tiếng,

im cứ thin thít như là thịt nấu đông.

ĐÀO TRINH NHẤT

Đào Trinh Nhất là một thái cực của Lê Văn Hòe. Hòe

nói nhiều bao nhiêu thì Đào Trinh Nhất lại ít nói bấy

nhiêu. Ông không năng đến nhà báo, cứ đúng ngày đúng

tháng đẻ ra bài xong thì có tùy phái đến lấy bài đưa

về; đôi khi, dạo lên báo quán lấy ít tiền trước về tiêu.

Anh em đều ngán vì ông nói khoan thai, chậm chạp, yếu

ớt; đã thế có khi đến mươi, mười lăm phút mới nói một

câu; xong, ngồi xì ra đấy. Bị Tây trục xuất ở Nam ra vì

bị ngờ là chống Pháp và thân Nhật, ông Nhất xì ra

không nói, có thể là vì buồn - nhiều người ngờ thế, viện

lẽ ông ở Nam đã lâu ngày, quen thuộc với làng báo ở

Nam hơn là Bắc. Thực ra, tính ông từ xưa đến nay vẫn

thế. Trong suốt thời kỳ tôi ở Nam, nằm hút ở đường

Lefèbvre, Nhất vẫn cứ xì ra như thế; mặt ông lúc nào

177 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

cũng bệch bạc, lạnh lẽo, nhất là mỗi khi cười thì càng

lạnh lẽo quá làm cho người đối thoại với ông lần đầu

ơn ớn nơi xương sống và không thể có cảm tình ngay;

nhưng biết Nhất lâu ngày, anh em thân đều nhận ông

là một người chung thủy, trước sau như một và đối xử

rất tận tình với bạn. Việc ông đứng ra làm tờ "Cải Tạo"

cho Phạm Văn Thụ - mà người đầu tiên ông nói với Thụ

mời về hợp tác là tôi - cũng như việc ông viết bài cho

báo "Vì Dân" của Hội Đồng An Dân, một phần lớn, theo

tôi, là vì cái tình đối với hai người bạn của ông lúc bấy

giờ là bác sĩ Phạm Văn Phán và ông Mai Ngọc Thiệu.

Giúp cho tờ "Trung Bắc Chủ Nhật", ông vì tình với cụ

Luận và Nguyễn Doãn Vượng nhiều hơn; nhưng lúc đầu,

ông vẫn giữ gìn, chỉ ký tên XYZ, sau rồi mới ký là Quán

Chi và mãi sau này, hiểu biết rõ Vượng hơn, ông mới

chịu để báo quảng cáo rõ cái tên Đào Trinh Nhất. Lúc

ấy, đối với làng báo Bắc, ông đã quen với độc giả rồi:

những bài sưu tầm, nghiên cứu của ông được người ta

tìm đọc, một phần vì tài liệu súc tích, mà một phần

cũng vì ông đã khéo làm những cái tít khiến cho độc

giả giựt gân, muốn đọc xem trong bài ông nói gì. Loạt

bài "Vương Dương Minh", tuy nhiên chỉ được một số

người ham chuộng. Độc giả "Trung Bắc Chủ Nhật" mê

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 178

http://ebooks.vdcmedia.com

Đào Trinh Nhất là vào hồi ông viết tiểu thuyết dài như

"Cô Tư Hồng", "Con Quỷ Phong Lưu"... khả dĩ đối địch

được lại với những truyện dài của Lê Văn Trương lúc ấy

đang làm mưa làm gió trong làng tiểu thuyết và đồng

thời cũng là tiểu thuyết gia số một của nhà xuất bản

Tân Dân, được ông Vũ Đình Long hết lòng chiều chuộng.

Thấy tiểu thuyết của Đào Trinh Nhất được người ta đọc

say mê, ông Vũ Đình Long nhờ Vũ Ngọc Phan điều đình

ông viết thêm cho "Tiểu Thuyết Thứ Bảy", nhưng ông

Nhất rất phân minh: ông nhận lời viết cho nhà Tân

Dân, nhưng không viết tiểu thuyết, chỉ viết những bài

sưu tầm, khảo cứu về văn học, tôn giáo. Sự hợp tác

không được lâu vì "Tiểu Thuyết Thứ Bảy" bị một vài cha

cố Tây lúc ấy làm khó dễ vì một bài nói về đức bà

Maria và chúa Giê Su, "viết không đúng theo Kinh

Thánh".

Cái việc cha cố Tây lúc ấy chơi ngang xương như vậy

đã làm cho các ký giả không hài lòng. Văn Hạc Lê Văn

Hòe cho Nhất viết thế là đúng; Hồng Lam Hồ Khắc

Tráng cũng vậy; riêng Huyền Hà là người theo đạo Công

giáo thì không nói gì, chỉ mỉm cười. Là vì thực ra Huyền

Hà không thích những chuyện lôi thôi như thế: ngoài

việc dịch truyện từ Anh ngữ sang Việt ngữ cho "Trung

179 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Bắc Chủ Nhật", như "Chài", "Bức Màn Sơn", "Con Đường

Nguy Hiểm"... và một số truyện ngắn của các danh văn

ngoại quốc, Huyền Hà không muốn bàn tán đến việc gì,

ngoài việc đánh bài.

Huyền Hà cùng học một trường, theo cùng lớp, và

ngồi cùng một bàn với tôi. Anh khá về cả văn chương

lẫn toán, nhưng lười vào số dách vì ngay từ lúc ấy anh

đã ham đánh bạc - đánh bạc ngay cả trong khi cô

Lataste giảng về sử địa. Sau này ra đời, vẫn chơi bời đi

lại với nhau, tôi biết là anh đánh bạc dữ dội, nhưng

không lúc nào tôi đả động, vì tôi biết từ thuở bé, anh

đã sống thiếu tình thương trong một gia đình giàu có ở

đường Hàng Trống, mà rất ít người biết chuyện đau

thương ấy. Tuy đã lớn tuổi, chúng tôi ra đời vẫn giao

du với nhau như lúc hãy còn bé nhỏ: tôi có cái ấm cò

bay để pha trà ban đêm lúc viết văn, đem ra khoe với

Huyền Hà, còn Huyền Hà mỗi khi có một cuốn truyện

tình "hy hữu" - kèm tranh vẽ - đạp hộc tốc đến cho tôi

mượn để coi, và lúc thì cho một ít "Lệ chi hồng trà",

lúc thì cho bao thuốc lá Mỹ - lúc ấy không có thuốc lá

Mỹ như bây giờ - hay một vài điếu thuốc lá Nga, lúc thì

cho một gói đường nguyên tử "lạ lắm, toa ạ, chỉ cần cho một

tí thôi cũng đủ làm ngọt cả một ly cà phê lớn". Tình bạn nhàn

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 180

http://ebooks.vdcmedia.com

nhạt như nước lạnh, kéo dài như thế cho đến lúc Pháp

đánh Việt ở Hà Nội thì tôi về một căn nhà nghỉ mát ở

Đầm Linh Đường, rồi từ đó ra hậu phương theo kháng

chiến; còn Huyền Hà ở lại. Đến khi trở về, tôi đi qua

Hàng Trống, vào hỏi thăm anh, thì anh đã mất vì có

một bọn lính lê dương vào quấy ở tiệm ảnh của ông

Hương Ký; anh can thiệp và bị bọn chúng bắn vào sau

lưng trong lúc anh quay lưng lại để trèo lên thang gác.

Cũng khi đó, tôi cũng nghe thấy nói Nghiêm Xuân Lãm

cùng với gia đình chết cả vì Tây ném lựu đạn xuống cái

hầm mà ông với gia đình trú ẩn; Việt Bằng bị bắn ở

một ngoại ô; Nguyễn Triệu Luật, Phan Trần Chúc cũng

không còn nữa. Nghe thấy thế, tôi buồn muốn khóc, đi

một mình ở ven hồ, đọc một mình câu thơ của Thao

Thao nói về chim sếu "bên hồ cứt trắng kho". Từ chỗ sâu

thẳm nhất của lòng, tôi nghe thấy một cái gì rõ rệt hơn

trước cuồn cuộn lên, cuồn cuộn lên. Còn nhớ có một lần,

không xa, tôi đã nghe thấy một cái gì manh nha trong

tim óc, và lúc ấy tôi tiên cảm rằng cái gì đó sẽ thay

đổi rất nhiều ý niệm về nếp sống, về cách nghĩ và cả

nghề nghiệp của tôi. Thì hôm nay đây, "cái gì đó" đã

hiện ra rõ rệt hơn trước một chút: làm báo không thể

là chỉ để chơi hay kiếm tiền, người làm báo phải trả

181 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

nhiều thứ nợ hơn người khác vì người làm báo biết

nhiều hơn, cảm nhiều hơn và cũng sống gần với thực tế

xã hội hơn người khác. Được rồi, người ta bảo làm báo

là nói láo ăn tiền, mặc họ; nhưng người làm báo chân chính

không thể và không bao giờ quan niệm nghề nghiệp của

mình như vậy. Hơn cả ai hết, họ biết rằng báo chí là

một bộ môn văn hóa phản ánh sinh động nhất, đầy đủ

nhất tính chất của một chế độ và cho một chế độ xã

hội, không những nói lên - đúng như lời ông Nguyễn

Văn Vĩnh đã nói với Hy Tống - nói lên phẩm chất hoặc

văn minh ưu việt, hoặc thoái hóa của chế độ ấy, mà còn

đi sâu vào từng tình tiết, tâm tư của con người, từng

khía cạnh trớ trêu, uẩn khúc, giả tạo của chế độ.

Trung thành với lý tưởng chống áp bức, chuộng tiến

bộ mà quyền lợi tinh thần của con người đã ủy thác cho

nó, báo chí luôn luôn có tính năng tranh đấu và xây

dựng. Có khi để thực hiện sứ mạng ấy, người làm báo

hành động trơn tru, êm đẹp, bình thường; nhưng trong

rất nhiều trường hợp, không thể yên ổn, bình an như

các tầng lớp người dân khác.

Là vì quyền lợi dân tộc nhiều khi trái ngược với

quyền lợi của một chế độ, hay của một chính phủ, nên

mâu thuẫn thường phát sanh, tạo ra những điều trái

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 182

http://ebooks.vdcmedia.com

nghịch, uất hận, bất công. Vì thế báo chí phải kinh qua

những nghịch cảnh, thăng trầm, mà người làm báo -

cũng như làm chính trị - thường bị vu cáo, hành hạ, tù

tội, đầy ải hay chết oan, chết ức.

Người làm báo đã bị thiên hạ khinh khi là loại người

nói láo ăn tiền, lại còn mang cái tiếng là dại nữa. Tại

sao cứ chướng ách, chống đối làm gì? Tại sao không làm

như bao nhiêu người khác gục mặt, cúi đầu nhận kẻ thù

làm bạn để chúng thí cho cơm thừa canh cặn mà ăn?

Tại sao không nghe lời chúng như chó nghe lời chủ, cầm

gươm cầm súng để giết cả cha mẹ mình, anh em mình,

họ hàng làng mạc nhà mình? Hỡi tất cả các nhà viết

báo đã chết và còn sống, hỡi tất cả các anh em ký giả

ở bên này và bên kia lằn mức, nghĩ đến bao nhiêu khổ

ải của các anh, nghĩ đến bao nhiêu ngộ nhận mà người

ta gán cho các anh, nghĩ đến bao nhiêu công trình tranh

đấu âm thầm, lặng lẽ, không cần ai biết của các anh,

tôi mới thực hiểu chữ "đoạn trường" nó thế nào, và cũng

từ lúc đó tôi mới thấy, trong quỹ đạo của nghề báo, tôi

cần phải làm một cái gì khác trước, thực tế hơn trước,

mà cũng là để xứng đáng với những anh em xa gần hơn

trước.

183 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Phải, tôi nghĩ như thế và tôi cảm thấy bừng bừng

người lên như thể muốn ra ngay tiền tuyến để hỏi cái

nợ máu của thực dân đối với anh em đồng bào tôi.

Nhưng... về chiều, gió Hồ Gươm thổi lạnh, mưa bay như

rây bột làm cho quần áo và cả lòng người ẩm ướt, tôi

cảm thấy nếu không vào "Le Lac" uống mấy cái "pun

xô" để sưởi ấm lòng thì buồn không chịu được, buồn chết

mất. Và, ngay đêm hôm đó, tôi quên hết bao nhiêu bè

bạn đã chết, tôi quên hết tất cả những ý nghĩ cao đẹp

ban ngày...

Rồi ngày tháng trôi qua, tôi tiếp tục viết thật nhiều,

viết chí tử để sống một cuộc đời đầy đủ, phè phỡn với

gà, chó, chim chóc, cây cảnh... cho đến lúc quân đội

Pháp thua hết trận nọ đến trận kia và dân chúng bắt

đầu bán nhà bán cửa để lên đường vào Nam. Quản lý

văn khế Deroche, cũng rục rịch đem văn phòng đi luôn,

gửi cho tôi một thư yêu cầu, trong thời gian một tháng,

phải đem trả văn phòng số tiền ba trăm ngàn đồng mà

tôi còn thiếu "nếu không thế thì hai cái nhà tôi cầm sẽ

đưa ra bán đấu giá".

Tôi nhớ lúc đó là tháng chạp âm lịch, trời rét như

cắt da cắt thịt, suốt ngày tôi đi mượn tiền để trả quản

lý văn khế mà không ai cho mượn được lấy năm ngàn

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 184

http://ebooks.vdcmedia.com

đồng. Thất vọng quá, tôi lì, cố không nghĩ đến chuyện

bần tiện đó nữa. Đêm giáng sinh năm ấy, tôi cố giữ cho

lòng bình thản, tự bảo mình lúc đi nằm: "Mấy năm nay

ở hậu phương, mình không nghe chuông nhà thờ, năm

nay phải cố thức xem nó có gì đặc biệt không". Nhưng

rồi tôi ngủ lúc nào không biết và tôi giựt mình thức dậy

vào lúc chuông nhà thờ reo gần hết. Giựt mình vì tôi

vừa nằm thấy một giấc mơ vô nghĩa. Tôi mơ mơ màng

màng thấy Huyền Hà từ cầu thang gác nhà tôi đi lên

phía đầu giường tôi; anh vận bộ âu phục mầu xám đậm,

y như lúc sống, và hỏi tôi: "Mày làm sao mà mặt mũi

rầu rĩ thế?". Tôi đáp đúng nguyên văn như thế này: "Tao

khổ hơn con chó, đi xoay tiền khốn nạn mà không

được".

Huyền Hà thản nhiên, gật đầu, rồi tiếp: "Mày nói

thật đấy à? Nếu quả như thế, tao giúp mày". Chỉ có thế,

rồi tôi thức dậy. Con chó sủa mấy tiếng ở dưới nhà. Tôi

nói chuyện với vợ giấc mộng vừa qua và kết luận: "Vô

lý hết sức. Một người chết mà hiện về bảo giúp cho

người sống, nghe không thể được. Bố mày dóc quá, dóc

lúc sống, mà chết đi vẫn còn dóc như thường". Nhưng

vợ tôi không chấp nhận luận cứ đó, vì tin rằng những

người lúc sống thông minh, mà bị bất đắc kỳ tử, thường

185 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

linh thiêng hơn nhiều người khác. Tôi phủ nhận tư

tưởng ấy, nhưng trong thâm tâm, tôi tự nhủ hôm nào

phải hỏi thăm mộ Huyền Hà ở đâu để đến viếng anh

một chút. Tuy nhiên ý định ấy không thể thực hiện

được, vì mỗi ngày, việc xoay tiền cấp bách hơn. Một

hôm, Bùi Cẩm Chương, chủ nhiệm báo "Hồ Gươm" tìm

tôi hỏi có phải tôi cần tiền thực không, rồi anh hứa đi

tìm người cho vay. Tôi không từ chối, nhưng cười vào

mũi Chương mà bảo: "Bố mày hàng tuần xoay có mấy

trăm đồng lấy báo mà còn không nổi, lại nói chuyện vay

mấy chục vạn cho tớ, bố mày đùa đấy chứ?". Bùi Cẩm

Chương không nói, nhưng tối hôm ấy đi xe đạp đến nhà

tôi - anh là Chương Mù nhưng đi xe đạp liều không chịu

được - báo cho biết là mai có ông chú anh tới tìm tôi

nói chuyện.

Nói chuyện thì mới biết ông chú ấy cũng đét như là

bọn tôi, nhưng ông là môi giới đi vay và nói chắc là vay

được. Nhưng đi đến ba bốn chỗ mà cũng không vay được

đồng nào. Tôi bắt đầu thất vọng thì gặp Tuất, thư ký

của Deroche, một người bạn của Chương và tôi, có tiếng

là làm ăn khấm khá, nhưng Tuất cũng không có tiền.

Anh cũng hứa giúp tôi và bảo nếu xoay được sẽ kêu điện

thoại cho tôi liền. Tôi ừ ào gượng gạo, vì một ngàn phần

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 186

http://ebooks.vdcmedia.com

không tin được một; nhưng một buổi sáng, Tuất kêu tôi

thật và bảo đến chiều thứ ba tới thì lại văn phòng

chưởng khế. Đúng hôm đó, tôi lại và ngồi chờ. Deroche

thấy tôi, cho mời vào trước và hỏi có tiền chưa. Tôi nói:

"Có người cho vay rồi". Tôi đưa mắt nhìn Tuất hỏi ai,

thì Tuất luống cuống: "Người cho vay chưa đến, ngồi chờ

một lúc xem sao".

Thất vọng không thể tả được, tôi định ra về thì Tuất

reo lên "Kia rồi!" và bảo tôi vào ngay văn phòng làm

giấy. Trước mặt quản lý văn khế, một quả phụ ăn vận

đồ đen, đưa thẻ kiểm tra ra và nói với quản lý văn khế

rằng bà bằng lòng lấy ra ba chục vạn trong số tiền bà

gửi văn phòng chưởng khế cho tôi mượn. Tỉnh hẳn

người, tôi cũng đưa kiểm tra ra cho chưởng khế làm giấy

tờ; xong rồi, cả hai người cùng ký. Lúc đó, tôi mới liếc

xem thiếu phụ cho tôi vay tên là gì, ở đâu, mà lại tốt

như thế được. Đầu óc tôi như có sương mù; tôi trông bà

mang máng nhớ có gặp vài lần, nhưng ngay lúc đó thì

không nhớ là gặp ở đâu. Đến lúc ra về, tôi liền hỏi thì

mới biết là vợ Huyền hà! Sở dĩ tôi không nhớ được rõ

lắm là vì lúc Huyền hà còn sống, anh ở gác ba, mà vợ

và con ở tầng nhì; phần nhiều đến chuyện trò với Huyền

Hà, tôi chỉ đi qua rồi lên thẳng, nên ít khi gặp mặt,

187 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

nhưng vì bè bạn đi lại với Huyền Hà rất ít, nên chị

cũng biết tôi, và lúc sống, Huyền Hà thường nói tới tên

tôi, mỗi khi tôi biếu thức gì, anh lại về khoe với vợ. Chị

nói:

- Thực tình, tôi không biết anh vay, đến tận lúc anh

đưa kiểm tra ra, tôi mới biết là anh đấy.

Sau đó, vài ngày, chị cho tôi biết thêm:

- Số tiền tôi gửi quản lý văn khế là tiền gia tài của

thày mẹ nhà tôi cho, lúc Huyền Hà mất đi. Có nhiều

người nói với thày mẹ tôi và thày mẹ chồng tôi, khuyên

tôi lấy tiền ra để làm ăn sinh lợi, nhưng tôi không chịu.

Tôi cứ định để đấy để sau này cho các con. Nhưng... kỳ

lắm, anh ạ. Đêm giáng sinh vừa qua, tôi nằm mơ thấy

anh ấy về, vào trong phòng xoa đầu các con đang ngủ

và bảo tôi: "Này em, có ai nhờ giúp gì thì cố giúp người

ta nhé". Tôi nào biết giúp cái gì, mà giúp ai? Tôi suy

nghĩ mãi mà không thể nào hiểu nổi, nhưng kể từ lúc

nằm mê, lúc nào tôi cũng thấy nóng ruột. Rồi một hôm,

ông Tuất gặp tôi ở văn phòng chưởng khế, bảo có một

người muốn vay tiền. Không hiểu tại sao, tôi nhận lời

ngay, mặc dù không biết người vay tiền đó là ai, và mặc

dù từ trước đến lúc đó, có bao nhiêu người đã nhờ thày

mẹ tôi nói giùm mà tôi không chịu. Thực quả là tôi

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 188

http://ebooks.vdcmedia.com

không hiểu tại sao tôi lại nhận lời cho vay như vậy,

nhưng có một điều tôi nhận thấy rất rõ rệt; nhận lời

như thế, tôi không thấy băn khoăn một chút nào và đến

khi ký giấy tờ ở chưởng khế xong, tôi tự nhiên thấy hết

nóng ruột.

Nghe câu chuyện của chị Huyền Hà xong, tôi thấy cả

người lạnh toát, và đến lúc này, thuật lại câu chuyện

không thêm bớt, tôi vẫn còn giật mình, sao lại có thể

có sự cảm thông giữa một người bạn với một người bạn,

một nhà văn nhà báo với một nhà văn nhà báo kỳ lạ

đến như thế được. Và cũng từ lúc đó, lòng tôi thay đổi

rất nhiều: tôi tin ở Phật, Trời; người chết và người sống

có sự tương quan; ở đời có âm phù dương trợ thực; và

tôi cứ tin như thế, không cần biết tin như thế thì có

phải là thoái hóa, phản khoa học hay lạc hậu không...

Bây giờ, trở lại lúc làm "Trung Bắc Chủ Nhật". Làm

thư ký tòa soạn của "Trung Bắc Chủ Nhật" từ số đầu

cho tới khi báo nghỉ, tôi chuyên trách về các bài vở

đăng báo và góp thêm ý kiến với Vượng về việc tìm vấn

đề làm các số. Xong đâu đó, tôi chuyển sang cho Vượng

suy nghĩ về cách mi và tìm hình ảnh để cho báo vui

hơn và sống động hơn. Mời người hợp tác cũng như các

món chi tiêu thù tạc đều do Nguyễn Doãn Vượng liệu lý,

189 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

và nếu cần phải đối phó thì cũng do Vượng cả. Tôi tránh

đi như thế một phần cũng là vì, đúng trong thời gian

đó, tôi là thư ký tòa soạn cho ba tờ báo "Phổ Thông",

"Tiểu Thuyết Thứ Bảy" và "Truyền Bá". Mà "Tiểu thuyết

Thứ Bảy" và "Trung Bắc Chủ Nhật" lại là hai tờ báo

chạy nhất nước, số in xấp xỉ ngang nhau. Đứng vào cái

thế ngang trái ấy, tôi ngỏ ý với Nguyễn Doãn Vượng

một bên, và ông Vũ Đình Long một bên, xin thôi, để

chỉ làm cho một nhà, nhưng vì cả hai cùng có cảm tình,

không chịu, nên rút cục, tôi vẫn làm; sáng, cho nhà Tân

Dân, chiều, cho "Trung Bắc Chủ Nhật", mà cả hai báo

lúc nào cũng vẫn có thiện cảm với nhau. Khó cho tôi

nhất là có một lúc "Tiểu Thuyết Thứ Bảy" muốn mở

rộng phạm vi, mua bài của Đào Trinh Nhất và đồng thời

" Trung Bắc Chủ Nhật" lại muốn nhờ Nam Cao, Kim

Lân viết truyện ngắn, Ngô Tất Tố viết "Thơ Và Tình"

dịch thơ Đường và thuật lại những diễm sử liên hệ đến

các bài thơ đó.

Dù sao, các việc ấy không đáng kể. Thời cục hồi đó

biến chuyển từng ngày, những việc đáng cho người ta

đối phó có một tính cách trọng đại hơn nhiều. Thế chiến

thứ nhì bắt đầu. Vượng đưa ra ý kiến Nhật có thể đổ

bộ ở Việt Nam; báo "Trung Bắc Chủ Nhật" ra một loạt

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 190

http://ebooks.vdcmedia.com

bài về đổ bộ từ Đông qua Tây, từ cổ chí kim. Báo chạy

trội hẳn lên. Cụ Luận vuốt râu, ngồi uống rượu, nhìn ra

đường Henri d'Orléans suy ngẫm: thì ra Nhật đổ bộ

thực. Đi đâu cũng nghe thấy tiếng gươm đập vào gót sắt

của người lính Nhật kêu chan chát. Sách "Nhật Ngữ

Thực Hành" bán chạy như tôm tươi. Bịt tai lại, vẫn

nghe thấy vang lên "Dô tô", "Dô tô nay". Trong khi ấy,

Pháp vẫn còn ở lại. Nhiều vấn đề cần phải đối phó bắt

đầu, thứ nhất là với Nhật. Hàng ngày xảy ra không biết

bao nhiêu việc liên hệ đến Nhật và Pháp. Giá "Trung

Bắc Chủ Nhật" là một tờ báo thường thì có lẽ họ cũng

chẳng kể tới làm gì; đàng này lại mang tiếng là một tờ

báo chạy nhất mà thiên về văn hóa chính trị, nên cả

Nhật lẫn Pháp đều muốn vơ vào mình. Thành thử ra ở

giữa, "Trung Bắc Chủ Nhật" lâm vào cái thế bí: Ngảnh

mặt về Tề e Sở giận, quay đầu sang Sở sợ Tề ghen.

Tôi còn nhớ mãi câu chuyện liên quan tới phụ bản in

vào dịp báo xuân lúc đó. "Tiểu Thuyết Thứ Bảy" in một

bức tranh lụa của Lê Văn Đệ. Muốn chơi "trội", "Trung

Bắc Chủ Nhật" điều đình với họa sĩ Foujita, đến thăm

Hà Nội vào một ngày tháng chạp, vẽ riêng cho một bức

tranh để làm phụ bản "Trung Bắc Chủ Nhật". Thế là

Pháp không bằng lòng. Thiếu tá Robb phàn nàn với cụ

191 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Luận và nhờ khuyên Vượng thay đổi phụ bản đi; nhưng

đã lỡ quảng cáo rồi, Vượng cứ in phụ bản Foujita một

mặt, và lo đối phó với Pháp mặt khác. Rút cục, Pháp

cũng chịu luận cứ của Vượng đưa ra là hợp lý và cũng

kể từ lúc đó, Pháp và Nhật cùng thi đua mua lòng

"Trung Bắc Chủ Nhật" bằng cách này hay bằng cách

khác, và có một lúc đại sứ Nhật đã không ngại bảo viên

Tổng Lãnh Sự của ông là Ogawa đưa ra một túi bạc để

lỳ sì "Trung Bắc Chủ Nhật" nhân dịp Tết.

Vượng đã làm một cử chỉ khiến tôi cảm mến; anh từ

chối, viện cớ rằng báo của anh tạm đủ sống, khi nào

cần, anh sẽ đề nghị sau, còn lúc này thì thật quả chưa

cần. Viên đại sứ Nhật bảo anh cầm lấy số tiền đó cho

con anh "như một thứ tiền mừng tuổi". Rất cám ơn,

nhưng tôi chưa có con - Vượng trả lời kính cẩn.

Từ khi còn nhỏ tuổi, học lớp Dự Bị, Vượng đã sống

một cuộc đời đen tối, thiếu mọi tình yêu thương, thiếu

cả về vật chất, nhưng Vượng không hề bao giờ bê bối

về tiền nong đối với những người lạ, cũng như đối với

anh em. Tôi vẫn phục đức tính ấy của Vượng, nhưng ở

vào trường hợp làm báo - mà báo lại không giầu gì -

quả tôi đã ngạc nhiên trong một phút. Từ chối một sự

giúp đỡ như vậy của Nhật vào lúc bấy giờ, không phải

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 192

http://ebooks.vdcmedia.com

chỉ là một thái độ trong sạch của một nhà báo trung

thành với lý tưởng của mình, nhưng phải nói là can

đảm, vì ai cũng biết trạng thái tâm lý của đa số người

Nhật khi đó kỳ lạ lắm.

Đứng vào cái thế tranh chấp ngấm ngầm với Pháp ở

nước ta lúc ấy, đa số người Nhật cho rằng ai không đi

với họ tức là đi với Tây; họ giận; mà họ đã giận thì

không ngại tỏ ra thái độ cục cằn, có khi võ biền. Nhưng

bù lại, họ lại hiểu biết hơn ai: nếu người đối thoại tỏ

ra thành thực, không khuất sợ uy vũ thì họ lại vì nể và

đãi vào hàng bạn, chớ không coi là một thứ người mà

Đại Nhựt Bản, theo chủ trương Đại Đông A, đến để giác

ngộ và che chở.

Trước cử chỉ ấy của Vượng, tôi cảm thấy như có một

bông hoa bé nhỏ nở ở trong lòng và tự nhủ: "Thôi cũng

được. Như thế, Nhật họ đỡ hiểu lầm là các nhà báo Việt

Nam đều tên là Hoàng Cừ, Đặng Văn Hinh, Trương Anh

Tự".

Cho mãi đến khi phải tự nghỉ vì tình thế không cho

phép, "Trung Bắc Chủ Nhật" lúc nào cũng giữ vững lập

trường mà Vượng và tôi đã thỏa hiệp lúc bàn nhau xuất

bản: lập trường quốc gia, dân tộc.

193 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Thế rồi Nhật chiếm Việt Nam, loại Pháp ra ngoài.

Rất nhiều anh em, già có, trẻ có, khuyên chúng tôi chớ

nên găng quá với người Nhật, trong số đó bạn văn hóa

không hiếm gì. Chúng tôi chỉ ừ ào, nhưng, về thảo luận

với nhau. Vượng và tôi vẫn giữ nguyên đường lối đã

vạch sẵn: làm báo Việt Nam, cho người Việt Nam, vì

người Việt Nam. Một người bạn Nhật, thấy thế, không

hiểu vì vô tình hay hữu ý, bắn tiếng dọa bắt giam

Vượng, mặt khác lại xách đến nhà tôi một cây kiếm dài

thườn thượt, buộc phải nhận một chức vụ về kiểm duyệt.

Vượng đã giải quyết ổn thỏa cho tôi vụ ấy. Nhưng chính

lúc Nhật làm dữ như thế thì trên toàn bộ, Nhật không

còn đánh tốt, thắng mau như vụ Trân Châu Cảng. Tờ

"Trung Bắc Chủ Nhật" vừa làm vừa trông. Báo không chạy

dữ dội nữa, và đến lúc Nhật thua, Việt Minh hoạt động

mạnh, thì chẳng cứ "Trung Bắc Chủ Nhật", tất cả các

báo đều hãm thắng để đi chậm chậm rồi lấy cớ kỹ thuật,

thiếu giấy báo, để nghỉ một thời gian. Cũng vào khoảng

đó, tờ "Báo Mới" cũng của cụ Luận, và do Nguyễn Khắc

Kham làm chủ nhiệm, Nguyễn Doãn Vượng làm thư ký

tòa soạn, cũng nghỉ luôn.

"Báo Mới" là một tờ báo hàng ngày mà anh em định

làm theo một công thức mới, với hy vọng sẽ là một tờ

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 194

http://ebooks.vdcmedia.com

báo lạ nhứt và chạy nhứt, nhưng chưa thực hành được ý

định thì biến cố xảy ra dồn dập để đưa đến việc quân

đội Lư Hán kéo đến tiếp thu Hà Nội.

195 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

TRUNG VIỆT TÂN VĂN

Nguyễn Phổ, Nguyễn Doãn Vượng và tôi sống một

cuộc đời thanh thản trong vài tháng. Hàng ngày, chúng

tôi ngồi bàn bạc với nhau ra một loại báo giật gân theo

kiểu Tabloid (tôi đã viết nhiều về loại báo này trong

"Trung Bắc Chủ Nhật"); có lúc lại bàn làm một tờ báo

in giấy màu hồng cho Đồng Minh (với sự cộng tác của

một ký giả lành nghề mà không hề ai biết tiếng là Văn

Thu), nhưng rồi kết cục không xong đâu vào đâu cả.

Chúng tôi nhìn quân đội Lư Hán vào tiếp thu Hà Nội

với tính cách quan sát viên một thời gian, thì một hôm

Phổ, thay mặt cụ Lê Kỳ, mời tôi sang nhà ở phố Nhà

Thương Phủ Doãn bàn về một tờ báo lớn: Trung Việt

Tân Văn. Phổ nói với tôi một cách dè dặt, vì trước khi

đó, tôi đã từ chối không chịu hợp tác với tờ "Bình

Minh", một tờ báo hàng ngày khác, của Nguyễn Giang,

anh ruột Phổ.

Tại sao lại không làm tờ "Bình Minh"? Muốn cho thật

rõ, ta cần phải biết tại sao dưới thời Nhật lại có tờ báo

đó.

Vào thuở "lên" nhất của Phạm Lê Bổng, ông có ra

một tờ báo chữ Pháp là "Patrie Annamite" do Tôn Thất

Bình, con rể Phạm Quỳnh chủ bút, Tiêu Viên Nguyễn

196 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Đức Bính phụ trách về bài vở và một tờ báo chữ Việt,

tờ "Việt Báo", mua lại của Bùi Xuân Học, do một tập

đoàn gồm có Nguyễn Đức Bính, Văn Hạc Lê Văn Hòe,

Micro Bùi Xuân Như và mấy anh em khác viết bài.

Chính Phạm Lê Bổng không để mắt tới hai tờ báo đó.

Công việc làm báo và doanh thương nằm hết cả trong

tay bà vợ; còn ông thì tất cả hoạt động tập trung vào

việc triệt để theo bám Bảo Đại, Phạm Quỳnh, bảy ngày

một tiệc lớn, ba ngày một tiệc nhỏ, để mua lòng Đại

Pháp bảo hộ, củng cố chức viện trưởng viện Dân biểu

cướp được của Phạm Huy Lục trong tập đoàn Nguyễn

Văn Vĩnh.

Phạm Lê Bổng, lúc đó, là đầu đề của rất nhiều bài

vè nhạo báng mà cũng là điển hình của sự lố bịch, trơ

trẽn trong dân gian; nhưng sự liều lĩnh, sự thiếu suy xét

của ông chỉ lên tới tột bực lúc Nhật đổ bộ lên Đông

Dương, ông đi với Chauvet giữ một chức vị quan trọng

trong ủy ban thu thóc của Pháp, để sửa soạn một cuộc

chống Nhật vô cùng thâm thiểm.

Tôi nhớ có một hôm cuối tháng chạp, dưới mưa bay

lất phất, tập đoàn Trung Bắc Chủ Nhật đi chợ Tết, qua

nhà Phạm Lê Bổng thấy lính canh hết sức uy nghiêm,

một người trong bọn nói đùa:

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 197

http://ebooks.vdcmedia.com

- Nó lên đến tột bực rồi, nay mai thể nào cũng xuống.

Hai cái nhà lớn nhứt phố Hàng Bồ của nó, ai dám quyết

nay mai lại chẳng sang tay chủ khác? Các cụ nói "Nhất

điền thiên vạn chủ", ấy thế mà không có sai đâu nhé.

Nói đùa thế mà thành ra đúng. Nhật hạ Pháp rồi,

bắt luôn Phạm Lê Bổng giam một chỗ. Để cứu vãn lấy

chỗ đội nón, ông Bổng xin dâng cả hai căn nhà ấy cùng

với nhà in, máy móc cho quân đội Nhật sử dụng. Cố

nhiên Nhật vui lòng nhận đỡ cho Bổng, và hai cái nhà

ấy được dùng làm tòa soạn và nhà in báo "Bình Minh",

nhưng sau khi Nhật thua, Tàu tới, rồi Pháp quay trở lại,

thì không hiểu sao, Đỗ Xuân Mai, tức là chủ nhà in Mai

Lĩnh lại sử dụng nhà in đó, đem bán lại cho ông Bách,

công ty với bà Hòa Tường, dọn tất cả về đường Hàng

Chuối, để rồi hình như lại chuyển sang cho "thần

chưởng" Bùi Ngọc Phương (sau này nổi tiếng là Vua Dầu

Hỏa).

Nhưng đó là chuyện sau. Trở lại lúc Phạm Lê Bổng

bị bắt, xin với Tasaki cho gặp bộ trưởng Yokohama, phụ

trách về văn hóa, để tình nguyện dâng cả nhà cửa và

máy in, máy xén, máy đúc cho quân đội Nhật. Hai ông

Komatsu và Omya, trong bộ Văn Hóa, bèn mời ba ký

giả là Nguyễn Doãn Vượng, Khái Hưng Trần Khánh Giư

198 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

(trong tập đoàn Phong Hóa, Ngày Nay) và Nguyễn

Giang (con trai cụ Nguyễn Văn Vĩnh) đứng ra sử dụng

nhà in Việt Báo của Phạm Lê Bổng tặng, và xuất bản

một báo hàng ngày là tờ "Bình Minh" để đề cao quân

đội Nhật và chương trình Đại Đông A của Đại Nhựt

Bản.

Trước mặt Nguyễn Giang và Trần Khánh Giư, Nguyễn

Doãn Vượng từ chối không làm. Tôi biết chắc đây không

phải là lần đầu Vượng từ khước nhà in của Bổng. Trước

đó ít lâu, sau một hội kiến về đêm với Bổng, Vượng đã

cho tôi biết là Bổng, trước biến chuyển của thời cuộc, đã

"lơn" Vượng và đề nghị "tặng" nhà in Việt Báo cho riêng

anh và anh đã đem việc này nói cùng ông Luận. Ông

Luận đưa ra ý kiến là nếu bán rẻ thì mua chớ không

lấy không: còn Vượng thì dù bán rẻ cũng không chơi, vì

anh tuy là bạn với Bổng, nhưng không muốn dính líu gì

với Bổng. Thành ra đến lúc Komatsu và Omya đề nghị

cho tam đầu chế Vượng, Giư, Giang, cái nhà in và hai

tòa nhà, Nguyễn Doãn Vượng từ khước liền, viện cớ

rằng anh đã có hai tờ "Trung Bắc Chủ Nhật", "Báo Mới"

với một nhà in cũng khá lớn, mà hiện giờ thì nhà in

còn đang thiếu thợ làm, chưa sử dụng được triệt để các

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 199

http://ebooks.vdcmedia.com

máy móc nhằm thi hành kế hoạch đã vạch sẵn của anh.

Trần Khánh Giư không nói gì, nhưng Nguyễn Giang

thì nói với Komatsu, với giọng nửa đùa nửa thật: "Vượng

từ chối vì hắn sợ Tây trở lại". Vượng trả lời: "Tôi sợ

Tây hay không thì có Komatsu ngồi đây biết rõ".

Komatsu cười, nhìn Giang và Vượng, nói (bằng tiếng

Pháp): "Không, tôi biết Vượng lắm, anh ta đúng là đạo

Trung Dung; nhưng anh Giang, anh là một cha muốn

làm ái tình, nhưng nhát quá nên đành thủ dâm".

Tờ "Bình Minh" ra đời, không có Nguyễn Doãn Vượng

là do lẽ đó. Trong tháng đầu xuất bản, tờ "Bình Minh"

cũng được người ta tìm đọc khá đông, nhưng về sau,

phần vì không có gì mới lạ, phần vì người ta chán ngán

chế độ hà khắc của Nhật, nên số độc giả "Bình Minh"

sụt dần. Khái Hưng rút lui; Nguyễn Giang mời Phan

Quang Đán (lúc đó làm tổng thư ký hội Cứu Đói với Mai

Văn Hàm, chủ nhiệm tờ "Tin Mới" mua lại của bác sĩ

Luyện) về làm chủ bút. Nhưng vì Đán không rành về

nghề báo, nghề in, lại thêm cái chữ quốc ngữ mới của

Nguyễn Giang đưa ra cố đọc cũng không tài nào mà đọc

được, nên báo "Bình Minh" sụt mãi, sụt mãi, để thành

ra một thứ báo "cơm nguội" không ai buồn mó tới.

200 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Chính vào lúc đó, Nguyễn Phổ và Nguyễn Dương, hai

em trai của Nguyễn Giang, tìm tôi rủ về "cứu vãn" tờ

"Bình Minh", nhưng vì biết Nguyễn Giang là một thứ

"đồ gàn", có tính lẩm cẩm, nên tôi dễ từ chối, và tôi đã

từ chối ngay, viện lẽ là không ai chịu được Giang, có

làm với nhau bất quá cũng chỉ được ít lâu rồi lại thôi

thì hợp tác làm gì. Làm với nhau thì oán thán, thù hằn,

thế thì không làm với nhau để giữ lấy tình anh em

trước sau như một, há lại chẳng hơn ư?

Chính vì lẽ đó, nên lúc Nguyễn Phổ đề cập đến việc

tôi về giúp cho tờ "Trung Việt Tân Văn", anh nói với

tôi một cách dè dặt; nhưng lần này thì tôi nhận lời anh,

sau một vài đêm suy nghĩ.

Tôi nói "suy nghĩ" cũng là đúng một phần nào, vì

người làm báo ở vào lúc đó thật là khó tính, nhất là

một người làm báo không thuộc đảng phái nào, chỉ biết

có nghề mình và quyền lợi của dân tộc. Lúc ấy, Nhật

thua trận, quân đội Lư Hán đến tiếp thu quân đội Nhật,

và Việt Minh thì vừa mới về, đem lại tin tưởng và lẽ

sống cho dân. Tất nhiên, những mâu thuẫn và cọ xát

giữa Việt Minh và Trùng Khánh không thể nào không

xảy ra. Làm ăn mà không khéo thì bị mang tiếng là

phản bội; nhưng trái lại, nếu có lập trường vững chắc

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 201

http://ebooks.vdcmedia.com

và một đường lối sáng suốt thì cũng có thể đỡ đần một

phần nào chính thể mới phôi thai lúc đó, bị tấn công

về mọi mặt.

Không tối nào tôi không cùng Phổ và Kỳ (Nguyễn Kỳ

là con trai cụ Vĩnh, em của Phổ) và Dương nghiên cứu,

thảo luận nên làm ăn ra thế nào, một mặt; và mặt

khác, tôi thường xuyên gặp Phùng Bảo Thạch, Ngô Tất

Tố, Thượng Sĩ, Trần Kim Dần để xét cho thật kỹ có nên

nhận làm báo "Trung Việt Tân Văn", cơ quan chính thức

của quân đội Lư Hán đến tiếp thu quân đội Nhật hay

không.

Anh Phổ, bây giờ anh ở đâu? Vẫn còn ở Bắc Việt hay

đã đi Tây đi Tầu rồi? Mười lăm năm xa cách - bằng cả

một cuộc đời phiêu bạt của cô Kiều! - mười lăm năm đã

trôi qua, nhưng tôi vẫn nhớ thương anh như những ngày

ở hậu phương và không bao giờ tôi quên được những

đêm không ngủ, chúng ta uống cà phê nói chuyện về

quân Nhật đi và quân Tàu tới.

Nguyễn Phổ là tế tử của cụ Lê Kỳ. Trong các bạn của

cụ, có nhiều người Trung Hoa. Vì thế, ông Tsan Cẩm

Thoòng, được phép xuất bản tờ "Trung Việt Tân Văn",

liền được ngay các bạn như cụ Ly Seng Pao, Nguyễn Hải

Thần giới thiệu mời cụ Kỳ ra làm giám đốc và cụ Trần

202 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Phượng Thê làm quản lý. Thực ra, báo ấy không phải

do ông Tsan Cẩm Thoòng cầm chịch, nhưng là của một

Lam Y thân tín của Tưởng Tổng Thống và là con trai

của ông Tsan đứng cầm chịch ở bên trong. Báo ra đời

nhằm mục tiêu xiết chặt tình thân thiện Hoa Việt,

tuyên truyền cho chế độ Trung Hoa trắng và đề cao

quân đội Tàu nói chung và đoàn quân của Lư Hán đến

tiếp thu ở Việt Nam, nói riêng. Vì là bạn của Phổ và

thường chuyện trò với hai cụ Kỳ, Thê được coi là tâm

đầu ý hiệp, các cụ Kỳ, Thê và Lý thân ái mời tôi về

làm chủ bút cho báo.

Từ trước cho đến lúc đó, tôi vẫn có thói quen là không

bao giờ nhận lãnh một chức vụ gì có tên chánh thức in

trên báo. Nhiều bài báo, cũng như nhiều cuốn sách của

tôi, do các nhà xuất bản in ra đều mang bút tự - mà tự

tôi đến giờ cũng quên mất nhiều bút tự của mình, -

thỉnh thoảng mới có bài hay sách mang tên thật. Nhận

lời làm "Trung Việt Tân Văn", tôi cũng định áp dụng

phương thức cố hữu là chỉ nhận làm ở bên trong, còn

tên trên báo thì để cho người khác đứng. Nhưng cụ Lý

và ông Tsan, cũng như Tsan Chi Số - con trai ông Tsan

- không chịu thế. Họ quan niệm chức vụ chủ bút rất

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 203

http://ebooks.vdcmedia.com

quan trọng và ép tôi phải đề tên chủ bút, muốn từ chối

không tài nào được.

Thấy chỉ vì cái tên công việc dằng dai ra mãi, các

anh em như Trần Kim Dần, Thượng Sỹ Nguyễn Đức

Long, Phùng Bảo Thạch, khuyên tôi nhận lời. Tòa soạn

lại gồm các anh em cũ, trừ vài người đã mất hay đã đi

xa. Bù lại, tôi lại được thêm mấy anh em khác trong

nhóm "Tiểu Thuyết Thứ Bảy" hay "Trung Bắc Chủ Nhật"

- lúc ấy đã nghỉ - về hợp tác. Cố nhiên một tờ báo như

thế phải giàu, trụ sở phải to, nhuận bút phải hậu và

có... thế là đàng khác. Nhưng có lẽ vì độc giả không có

mấy cảm tình với quân đội Trung Hoa lúc bấy giờ một

phần, mà phần khác tại anh em cũng không hăng hái

làm việc cho mình như thuở "Công Dân", "Vịt Đực",

"Tương Lai", nên báo không chạy mấy. Vả chăng, Trần

Huy Liệu, lúc ấy, làm bộ trưởng thông tin, ít ra cũng đủ

phép "ếm" chúng tôi. Tôi biết trong anh em lúc bấy giờ,

Trần Huy Liệu "trù" chúng tôi nhiều nhất. "Trung Việt

Tân Văn" viết một loại bài đả kích riêng Trần Huy Liệu

"chậm tiến, chưa chi đã lợi dụng chức vụ bộ trưởng của

anh để hàng ngày đi công xa đến nhà Ngân Giang nữ

sĩ uống trà tàu và ngâm thơ con cóc". Uất hận không

chịu được, Liệu dọa "hót chúng tôi vào xe rác".

204 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

Bắc Bộ Phủ, trái lại, lại tỏ ra gượng nhẹ với chúng

tôi vì thực ra chúng tôi, lấy tư cách là một nhà báo,

cầm chịch quyền thứ tư trong nước - đa số người Trung

Hoa lúc đó tin như vậy - cũng đã đứng ra thu xếp được

một ít điều xích mích nhỏ giữa quân đội Lư Hán với

chánh quyền hồi ấy.

Nói riêng về chức chủ bút của tôi, thật kỳ. Khác hẳn

khi làm thư ký tòa soạn cho các tờ báo khác, người chủ

bút của "Trung Việt Tân Văn", từ lúc báo ra cho đến lúc

báo nghỉ, gần như không viết gì, không biết gì về báo.

Mọi công việc tòa soạn do Phùng Bảo Thạch và Ngô Tất

Tố trông nom hết. Qua ngày này sang ngày khác, tôi

chỉ phụ trách việc đi ăn uống, xã giao, hết cơm Tàu đến

cơm Tây, hết cụ này mời lại đến ông kia thết. Nhưng

dù sao, tất cả những cái đó chưa kỳ bằng việc mấy chủ

nhân của báo quan niệm về nghề báo lúc bấy giờ: bài

vở đăng báo không cần lắm, trọng tâm hoạt động của

chủ bút là công việc tiếp thu quân đội Nhựt. Nghĩa là

mỗi khi quân đội Lư Hán tiếp thu ở đâu thì lại có tin

báo liền cho chủ bút với đầy đủ chi tiết: hôm nay, quân

đội Nhựt làm sao, ta nhận bao nhiêu võ khí, tìm ra được

mấy kho vải, bao nhiêu kho gạo, bao nhiêu kho đường...

Các anh em Trung Hoa lúc ấy đối với riêng tôi thật là

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 205

http://ebooks.vdcmedia.com

đôn hậu đến làm cho tôi cảm động vì họ thành thực đến

mức bảo trắng cho tôi biết rằng các tin ấy không cần

đăng lên trên báo làm gì. Sỡ dĩ họ báo tin cho tôi biết

trước nhất là vì họ muốn dành cho tôi quyền lợi ưu tiên:

ông chủ bút có chỗ tiêu thụ thì bán đi lấy lời, khi nào

ông chủ bút không bán được thì chúng tôi mới bán, ông

chủ bút cứ tự nhiên vì là "anh em cả mà".

Băn khoăn thứ nhì của các vị ấy là việc tham gia

quốc hội đầu tiên Việt Nam độc lập. Ngoài các nghị sĩ

dân bầu, chính phủ chấp nhận một số nghị sĩ chỉ định

dành cho các đảng quốc gia. Ông chủ bút có gia nhập

đảng nào không? Tôi chẳng vào đảng nào hết. Nhưng

không có sao đâu, ông chủ bút cứ nhận lời đi, chúng tôi

sẽ nói với cụ Nguyễn và chắc cụ sẽ bằng lòng lắm.

Thực quả làm báo như thế cũng ngộ và khỏe. Từ thuở

bước chân vào nghề, tôi chưa hề bao giờ lại thấy làm

báo khỏe đến như thế và tôi cũng không biết sẽ còn

khỏe đến chừng nào nếu biến cố không dồn dập xảy ra

trong nước. Phùng Bảo Thạch nhận làm thêm tờ "Đồng

Minh" của cụ Nguyễn Hải Thần, tôi dư thời giờ cũng

giúp vào một tay. Nhưng rồi đến một lúc cả "Trung Việt

Tân Văn" và "Đồng Minh" đều phải tự động đóng cửa vì

tình hình rắc rối không tả được.

206 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

LÀM BÁO LƯU ĐỘNG ƠOE KHU BA

Thế là máy bay Pháp lại gừ gừ trên trời, còn dưới đất

thì xe díp, mô tô chạy ầm ầm như gió - nhiều khi để

chộ, chớ cũng chẳng có việc gì cần. Tôi còn nhớ có anh

lính nai nịt như ra trận địa, ngồi thẳng đườn đườn trên

mô tô nổ máy chạy bay như thể phải đi cứu ông

D'Argenlieu hay Sainteny lâm nạn, nhưng rút cục đến

dốc Hàng Kèn thì hãm máy, vào tửu quán uống một ly

rượu mạnh và ôm con gái chuyện trò như pháo ran.

Thấy Nhật đã đuổi Pháp đi rồi mà bây giờ lại thấy

Pháp trở lại lù lù cả đống, dân chúng chán nản không

tưởng tượng được. Việt Minh ở vào một thế rất khó

khăn: một mặt đối phó với Pháp, một mặt tuyên truyền

dân gian để cho khỏi mất tin tưởng, và mặt khác nữa

lại phải lo chuyện đoàn kết các đảng phái, vì các đảng

phái lúc này léng phéng định xé lẻ rất nhiều và đi với Tàu

hoặc Pháp để chống lại Việt Minh.

Tôi viết bài cho một tờ y học, tờ "Vui Sống", đồng

thời tổ chức nhà in cho nhiều anh em ở các nơi về

thành, vì t'nh nào cũng có một hai tờ báo. Vì là anh

em quen biết cũ, tôi viết bài thêm cho một vài tờ; riêng

có tờ "Kháng Chiến" của Nguyễn Kỳ ở Cao Bắc Lạng thì

tôi để tâm vào nhiều nhất.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 207

http://ebooks.vdcmedia.com

Trong khi ấy, các tờ báo như "Tiểu Thuyết Thứ Bảy",

"Trung Bắc Chủ Nhật", "Truyền Bá", "Phổ Thông Bán

Nguyệt San" đều ngh' hết. Anh em văn hóa, văn nghệ

chuẩn bị lên đường ra hậu phương chiến đấu. Thế rồi

lịnh tiêu thổ kháng chiến ban ra; thành phố đào hầm

trú ẩn; tự vệ xẻ đường đắp ụ để đối phó với một tình

thế nẩy lửa chắc chắn không thể nào tránh được, xảy

ra không biết lúc nào.

Những ngày kháng chiến đầu tiên ở hậu phương thật

là cực khổ, nhưng cũng thực là vui lạ. Tôi chạy về khu

ba, ngồi kéo sợi, và trong hơn nửa năm trời không làm

gì; nhưng sau lần lần bắt liên lạc được với các anh em

cũ, tôi viết mấy vở kịch (trong đó có kịch Bom Ba Càng)

có tính cách tuyên truyền, rồi do đó đi họp văn hóa, viết

một hai tờ báo nhỏ địa phương ở Hà Nam, vùng Đần,

Đọi Đệp. Ngày tháng nặng nề trôi; đời sống thiếu thốn

đủ mọi cách nhưng lòng người hể hả như chết mà sống

lại. Tôi chưa hề được sống những giờ phút sôi động và

ấm lòng như thế: đồng bào thương xót nhau như ruột

thịt; người dân giúp đỡ nhau thực tình; anh lính ho thì

người dân tự nhiên thấy ngực mình đau nhói. Riêng tôi,

tôi rưng rưng nước mắt khi thấy Nguyễn Phổ và Nguyễn

Kỳ từ Cao Bắc Lạng về thăm tôi ở Đần. Mỗi phiên chợ,

208 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

tôi ra ngồi ở quán cà phê, do đó gặp đủ mặt anh em để

trò chuyện và thăm dò tin tức. Cảm động nhất là Sở

Bảo Doãn Kế Thiện đã già rồi mà cũng lặn lội từ Sơn

Tây về rủ tôi đi làm việc văn hóa; Nam Cao được ngh'

xả hơi về nằm khèo với tôi, ăn cơm với cà chua và rau

cải, uống nước chè tươi nhắm với tóp mỡ, cùng bao

nhiêu anh em khác nữa hiện giờ đã chết, mà cũng còn

nhiều người còn chiến đấu. Trong số các anh em đó, có

người đi hàng mấy ngày đường, một thân một mình; có

người ngày ngh', đêm đi bằng đò, có vệ quốc quân hộ

tống. Nguyễn Đức Long, bút hiệu Thượng Sỹ, là người

ẩn hiện, đi về thăm tôi nhiều nhất.

Long bắt đầu viết báo từ tờ "Tin Mới" của bác sĩ

Nguyễn Văn Luyện. Trên tờ hàng tuần, anh viết phóng

sự, điều tra, truyện ngắn; còn trên tờ hàng ngày, anh

đặc trách về phê bình sách và cũng chính vì mục này

anh đã tạo ra nhiều thù, ấy là không kể nhiều bận đã

có văn gia, thi sĩ định cho anh một mách. Ra bưng kháng

chiến, Long làm tờ hàng ngày "Chống Giặc" của Đặng

Thai Mai ở liên khu ba, trong đó có Sỹ Ngọc, Nguyễn

Tuân, Hồ Dzếnh... Vì phụ trách về phóng sự, điều tra

tin tức, anh phải đi luôn, nên thừa dịp về thăm tôi một

tháng đôi lần và rủ tôi viết bài cho "Chống Giặc".

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 209

http://ebooks.vdcmedia.com

Nhưng chẳng bao lâu, chiến tranh lan ra đến đó, tờ

"Chống Giặc" chuyển đến một địa điểm xa xôi khác. Vì

bị sốt rét nặng, Long không đi được, về Kẹo, ở gần với

tôi. Nói là gần, nhưng cũng cách nhau đến bảy, tám cây

số. Tôi kéo sợi, đem ra bán ở chợ Đần, còn Long thì ăn

xong, không ngủ, đi nghe ngóng khắp nơi, thảo hết

chương trình này đến kế hoạch nọ, nhưng rút cục không

thể nào thực hiện được - trừ một tờ bán tuần báo tên

là "Bạn Trẻ".

"Bạn Trẻ" là một tờ báo của tư nhân, tự túc, in trên

giấy bản, khổ nhỏ. Báo quán đặt ở một căn nhà lá chật

chội ở một làng tại khu ba, trong vẻn vẹn có một cái

bàn và một cái giường. Thượng Sỹ Nguyễn Đức Long và

tôi phụ trách về bài vở cho báo ấy. Lúc nào Long đi

thăm dò đường lối chánh trị để viết bài thì tôi trông

nom việc sửa chữa mô rát và đạp cái máy pê đa lét để in.

Chủ nhiệm không có mặt mấy khi ở báo, phải lo tiền,

lo giấy, lo mực mua ở chợ Đồng Quan về. Làm báo như

tờ "Bạn Trẻ", thực cũng lạ lùng, mà thú vị, vì từ thuở

bước chân vào nghề, tôi chưa làm một tờ báo nào thiếu

phương tiện đến như thế bao giờ. Viết bài ban ngày, ban

đêm xếp chữ và in; vừa trông in, vừa ăn cơm; in xong

thì một số anh em - hầu hết là sinh viên và học sinh

210 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

- đến lấy báo tản mác đi bộ, đi thuyền, đi xe máy khắp

các nơi trong vùng kháng chiến để bán. Báo "Bạn Trẻ"

bán cũng khá; bán xong, anh em nhặt tiền về để mua

mực, mua giấy in số sau; nhưng khích lệ nhất là có

nhiều độc giả mua báo lại ủng hộ tiền và có người, dù

biết trước là tình thế thay đổi luôn luôn, vẫn cứ sẵn

sàng gửi tiền mua cả năm hay sáu tháng. Càng làm cho

chúng tôi nức lòng hơn nữa là trong một đại hội ở Liên

khu ba, Ủy ban Kháng chiến đã tổ chức một cuộc trưng

bày các báo kháng chiến để đánh dấu nỗ lực của anh

em văn nghệ sĩ, tờ "Bạn Trẻ" đã được xếp vào hàng đầu

về kỹ thuật làm báo và Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến

đã kêu gọi anh em nên giúp tay cổ động tờ "Bạn Trẻ"

cho mỗi ngày được phổ cập hơn.

Về sau này, về thành, gặp Vũ Đình Chí (Tam Lang)

- bị Tây giam ở một địa điểm tại t'nh Hà Đông trong

thời kỳ kháng chiến - anh có cho Nguyễn Đức Long biết

là anh đã được đọc một số "Bạn Trẻ" trong nhà giam,

và có một bài nói về sự tàn ác của quân đội Pháp hãm

hiếp đàn bà già yếu - dù là không ký tên thực - anh

đọc cũng đoán là của tôi.

Kể lại lúc làm tờ "Bạn Trẻ", tôi không thể quên một

kỷ niệm không bao giờ quên được. Trong "Bạn Trẻ", có

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 211

http://ebooks.vdcmedia.com

một mục về tin tức nội thành, thuật lại tất cả các hành

động của ngụy quyền và hoạt động của các người ở lại

với Pháp, làm cho Pháp. Phụ trách về mục đó, mỗi

tháng một lần, tôi phải đi từ Đần qua nhiều vùng có

Tây chiếm đóng, qua ruộng, qua sông để về một làng tề,

gặp một ông bạn làm giáo học cung cấp cho tin tức

thuộc vào loại đó.

Tôi nhớ hồi đó là mùa đông, trời lạnh cắt da cắt thịt.

Lặn ngòi ngoi nước về được đến nhà ông giáo, thường

là trời đã tối, không còn trông rõ mặt người. Đứng ở

ngoài cổng nhìn vào thì cái vườn ở đằng trước tối om;

trong nhà, có ngọn đèn thắp sáng và những hoa lửa bay

lên như những con đom đóm nhỏ. Ấy là cái hỏa lò than

đốt lên để sưởi. Ông giáo mặc áo bông, đi đi lại lại

trong nhà, th'nh thoảng lại hơ hai bàn tay vào lửa và

ngâm vang câu thơ cũ "Thế sự du du nại lão hà...".

Mỗi lần, tôi về thăm ông như thế, bao giờ ông cũng

hỏi "Đã ăn uống gì chưa?", nhưng đó là hỏi lấy lệ mà

thôi, chớ dù ăn rồi hay chưa ăn, ông cũng hối vợ và cô

em đi thổi một nồi cơm thực nóng, làm một con gà vàng

mời ăn, không quên rót một chén rượu nóng để uống cho

ấm bụng. Vợ và cô em gái ông là những người đàn bà

kiểu mẫu. Em gái ông chừng đôi mươi, đi đi lại lại buôn

212 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

bán từ vùng tề sang vùng kháng chiến như đi chợ, nên

mỗi khi từ giã ông ra về, người em gái lại đưa tôi đi vì

sợ tôi không am hiểu đường lối, có thể sa vào bẫy của

địch hoặc không biết trả lời mỗi khi có việc cần đối phó.

Quên làm sao được những buổi sáng rét căm căm, thức

dậy từ lúc trời hãy còn tối đen như mực để sửa soạn ra

về. Bà giáo, trẻ măng và đẹp như một bài thơ, ông giáo

và cô em cùng dậy, để tiễn tôi. Cả một gia đình lịch sự

như nhau; ông giáo trò chuyện nho nhã, cô em lo liệu

chu đáo cho tôi không thiếu thốn thức gì, còn bà giáo

thì đã đun nước từ lúc nào để pha trà và không lần nào

quên thổi một nồi cơm, nắm mấy thỏi, kèm một ít muối

mè hay vài khúc cá để vào ba lô cho khách. Sống cả

một kiếp người ở nội thành, không thể có những phút

thương thương như thế. Tình đồng bào với đồng bào

ngạt ngào thơm mùi của hoa bưởi nửa đêm về sáng.

Nhưng chiến tranh tàn khốc nào có muốn cây có lộc,

bông có trái, người có con, xuân có bướm: khói lửa lan

tràn từ hậu phương đến các làng tề và một hôm chúng

tôi được tin đa số người làng ấy đã tản cư đi nơi khác.

Thế rồi tôi rinh tê. Tôi rinh, nhưng không có một

chút mặc cảm, là vì tôi quan niệm rằng Hà Nội là đất

nước mình, mình có quyền ở đó, còn vấn đề hèn hay

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 213

http://ebooks.vdcmedia.com

không, đó là tùy ở nhân cách của từng người. Một buổi

sáng kia, nhân đi uống rượu với Nguyễn Đức Long ở "Le

Lac" về, tôi bỗng nghe thấy có tiếng gọi khẽ ở sau lưng.

Đứng lại, tôi định thần một lúc thì tự nhiên t'nh hẳn

rượu: người thiếu phụ chít khăn vuông, mặc áo nâu non,

gánh cam và quýt đứng trước mặt tôi, chính là bà giáo!

Trời lất phất mưa bay. Gió Hồ Gươm thổi mạnh làm

nghiêng cái nón lá của người thiếu phụ, để hé mấy sợi

tóc mây che nửa mặt hoa. Việc đầu tiên là tôi hỏi thăm

ông giáo và cô em. Bà nói vắn tắt cho tôi biết là tháng

tám năm ấy, sau khi tôi đi khỏi được vài ngày, quân

Pháp về làng, càn quét và bắt nhiều người đem đi, trong

số đó có ông giáo. Còn cô em may vừa đi khỏi hôm

trước, và hình như vẫn còn đi lại buôn bán ở liên khu

ba, nhưng lâu lắm không tin về nhà. Về phần ông giáo,

bà tuyệt mù tin tức, nhưng theo lời mấy bạn thân cho

biết sau khi giam ở Nhà Tiến ít lâu, quân Pháp đã bốc

ông cùng với một bọn chừng năm chục người đem lên

máy bay đi Sài Gòn (?) đánh đập bật tròng hai con mắt,

và dường như ông đã không chịu nổi những phương

pháp tra tấn tối ư dã man của bọn thực dân cướp nước.

Thấy đứng lâu chuyện trò như thế ở giữa đường không

tiện, tôi ghi số nhà vào một mảnh giấy con, mời bà lại

214 TUYỂN TẬP VŨ BẰNG

http://ebooks.vdcmedia.com

chơi với nhà tôi; nhưng cho đến tận lúc ký hiệp định

Genève, tôi vẫn không được thấy bóng người đàn bà

diễm tuyệt, kiên trinh kia đâu nữa.

BỐN MƯƠI NĂM NÓI LÁO 215

http://ebooks.vdcmedia.com