Truyện Kiều (chữ Nôm: 傳翹), tên gốc là Đoạn trường tân thanh(chữ Hán: 斷腸新聲), là truyện thơ kinh điển trong Nền Văn học Việt Nam, được viết bằng chữ Nôm theo thể lục bát của Nguyễn Du, gồm 3254 câu, dựa theo tiểu thuyết " Kim Vân Kiều truyện" (金雲翹傳) của Thanh Tâm Tài Nhân (青心才人),Trung Quốc[1]

Hoàn cảnh ra đời

Có thuyết nói Nguyễn Du viết Truyện Kiều sau khi đi sứ Trung Quốc (1814-1820). Lại có thuyết nói ông viết trước đi đi sứ, có thể vào khoảng thời gian làm Cai bạ ở Quảng Bình (1804-1809). Thuyết sau được nhiều người chấp nhận hơn [2]. Ngay sau khi ra đời, Truyện Kiều được nhiều nơi khắc in và lưu hành rộng rãi. Hai bản in xưa nhất hiện còn là bản của Liễu Văn Đường (1871) và bản của Duy Minh Thị (1872), đều ở thời vua Tự Đức [2].

Các nhân vật trong Truyện Kiều

Vương ông (王翁, nghĩa là "ông họ Vương"): cha của Vương Thuý Kiều, Vương Thuý Vân và Vương Quan. Trong "Kim Vân Kiều truyện" hồi một nói ông tên là Vương Lưỡng Tùng (王兩松), biểu tự là Tử Trinh (子貞) nhưng trong hôn thư (婚書, văn ước kết hôn thời xưa) do Vương Thuý Kiều viết ở hồi năm thì lại ghi ông tên là "Vương Chương" (王章). Nhà ông ởBắc Kinh (北京).

Vương bà (王婆, có nghĩa là "bà họ Vương", gọi theo họ của chồng): vợ của Vương ông. Hồi một của "Kim Vân Kiều truyện" nói bà họ Kinh (京) nhưng trong hôn thư do Vương Thuý Kiều viết ở hồi năm lại ghi bà họ Hà (何).

Thuý Kiều (翠翹): họ tên đây đủ là Vương Thuý Kiều (王翠翹). Trưởng nữ của Vương ông, Vương bà, chị cả của Vương Thuý Vân và Vương Quan. Khi Thuý Kiều làm nữ tì trong Hoạn phủ được Hoạn phu nhân đặt cho tên là Hoa Nô (花奴). Khi Kiều vào ở trong Quan Âm các có đạo hiệu là Trạc Tuyền (濯泉). Theo "Kim Vân Kiều truyện" thì cái tên Trạc Tuyền là do Thúc sinh đặt cho Thuý Kiều theo yêu cầu của Hoạn thư.

Thuý Vân (翠雲): Họ tên đầy đủ là Vương Thuý Vân (王翠雲). Thứ nữ của Vương ông, Vương bà, em gái của Vương Thuý Kiều, chị hai của Vương Quan.

Vương Quan (王觀): con trai út của Vương ông, Vương bà, em của Vương Thuý Vân và Vương Thuý Kiều.

Đạm Tiên (淡仙): Theo "Kim Vân Kiều truyện", Đạm Tiên có họ tên đây đủ là Lưu Đạm Tiên (劉淡仙).

Kim Trọng (金重): Theo "Kim Vân Kiều truyện", Kim Trọng có biểu tự là Thiên Lý (千里).

Thằng bán tơ (chữ Nôm: 繩半絲)

Mã giám sinh (馬監生, nghĩa là "giám sinh họ Mã"): Theo "Kim Vân Kiều truyện", Mã giám sinh có họ tên đầy đủ là Mã Quy (馬龜).

Tú bà (秀婆, có nghĩa là "bà Tú"): Theo "Kim Vân Kiều truyện", Tú bà có họ tên đây đủ là Mã Tú (馬秀).

Sở Khanh (楚卿)

Thúc sinh (束生, nghĩa là "thư sinh họ Thúc"): Còn được gọi là "chàng Thúc" (撞束), "Thúc sinh viên" (束生員, nghĩa là "sinh viên họ Thúc"), "Thúc lang" (束郎, nghĩa là "chàng Thúc"). Trong "Truyện Kiều" chỉ được gọi bằng họ, không nói tên là gì. Theo "Kim Vân Kiều truyện" Thúc sinh có họ tên đầy đủ là "Thúc Thủ" (束守), biểu tự là Kỳ Tâm (其心).

Hoạn thư (宦姐, có nghĩa là "chị Hoạn"): vợ của Thúc sinh. Trong "Kim Vân Kiều truyện" Hoạn thư được gọi là "Hoạn tiểu thư" (宦小姐, nghĩa là "tiểu thư họ Hoạn) hoặc "Hoạn thị" (宦氏, nghĩa là "họ Hoạn"). "Kim Vân Kiều truyện" và "Truyện Kiều" đều không nói nhân vật tên là gì.

Hoạn phu nhân (宦夫人): mẹ của Hoạn thư.

Thúc ông (束翁, nghĩa là "ông họ Thúc"): cha của Thúc sinh

Khuyển (犬): Theo "Kim Vân Kiều truyện", Khuyển có họ tên đầy đủ là Hoạn Khuyển (宦犬).

Ưng (鷹): Theo "Kim Vân Kiều truyện", Ưng có tên đầy đủ là Hoạn Ưng (宦鷹).

Giác Duyên (覺緣): ni cô Quan Âm các (觀音閣)

Bạc bà (薄婆, nghĩa là "bà họ Bạc")

Bạc Hạnh (薄幸)

Từ Hải (徐海)

Hồ Tôn Hiến (胡宗憲): Tên người này theo âm Hán Việt tiêu chuẩn hiện đại thì phải đọc là "Hồ Tông Hiến".

3.1 Tác giả nêu luận đề

3.2 Tả hai chị em

3.3 Kiều thăm mộ Đạm Tiên

3.4 Kiều gặp Kim Trọng

3.5 Kiều bán mình chuộc cha

3.6 Kiều rơi vào tay Mã giám sinh và Tú bà

3.7 Kiều mắc lừa Sở Khanh

3.8 Kiều gặp Thúc sinh

3.9 Kiều và Hoạn thư

3.10 Kiều gặp Từ Hải

3.11 Kiều báo ân trả oán

3.12 Kiều tự vẫn

3.13 Kim Trọng đi tìm Kiều

3.14 Đoàn tụ

Tổng quát[sửa | sửa mã nguồn]

Hai thái độ cực đoan về Truyện Kiều đã xảy ra kể từ khi tác phẩm ra đời, đó là "say mê và tôn sùng truyện đến cực độ và mạ lỵ chửi bới cũng hết điều". Dưới con mắt của một số người như Ngô Đức Kế, Huỳnh Thúc Kháng...thì Truyện Kiều chỉ là một dâm thư. Huỳnh Thúc Kháng viết: "Nói cho đúng ra Truyện Kiều chỉ là một dâm thư, rõ ràng không có ích gì mà có hại. Ở xã hội ta từ có kẻ tán dương Truyện Kiều truyền bá học Kiều đến nay, đã biết bao lớp thanh niên say mê sóng sắc, chìm nổi bể tình, dứt cả nền nếp gia đình, trật tự xã hội mà theo mốt đam mê của mình…"[3]

Tựu chung, "về phương diện văn chương thì ai củng công nhận Truyện Kiều là hay, nhưng về đường luân lý, theo các cụ là một quyển không nên cho đàn bà con gái xem" [4]. Bởi vậy trong dân gian đã có câu:

Đàn ông chớ kể Phan TrầnĐàn bà chớ kể Thúy Vân Thúy Kiều.

Ngày nay, việc phân tích và đánh giá về nhiều góc cạnh của Truyện Kiều có nhiều và về phương diện luân lý, việc đánh giá đã không còn khe khắt như trước. Và theo PGS. Nguyễn Thạch Giang, thì mặt ưu và mặt khuyết của tác phẩm, có thể đúc kết khái quát lại như sau:

... Truyện Kiều đã phản ảnh sinh động xã hội thời đại của tác giả, khi mà chế độ phong kiến đang suy thói đã bộc lộ đầy đủ tính chất mục nát, vô nhân, và các tầng lớp nhân dân đã bị dồn đến bước đường cùng...Khi viết, tuy có dựa vào Kim Vân Kiều truyện, nhưng với kỳ công tái tạo, Truyện Kiều của nhà thơ đã trở thành viên ngọc vô giá của thể loại truyện thơ nói riêng và của nền văn học dân tộc Việt nói chung.Cảm hứng hiện thực của tác phẩm được kết tinh vào nhân vật trung tâm Thúy Kiều tài sắc và đa nạn. Xây dựng hình tượng Thúy Kiều và nhiều nhân vật bất hạnh khác trong tác phẩm, tác giả một mặt đã thể hiện lòng thương vô hạn đối với các nạn nhân; đồng thời đã tố cáo, lên án và phản kháng mạnh mẽ mọi thế lực bạo tàn chà đạp lên thân phận con người, nhất là người Phụ nữ. Điều đó đã đưa tinh thần nhân đạo của thời đại lên đỉnh cao mới, chấp cánh cho tác giả tạo nên một giấc mơ hào hứng, cao cả nhuốm màu sắc lãng mạn. Đó là giấc mơ Từ Hải. Nhân vật này xuất hiện như một vị cứu tinh, giải thoát cho cả cái xã hội đau khổ, bế tắc...Về hình thức nghệ thuật, ở đây hội tụ sự thành công của điệu thơ lục bát, của nghệ thuật ngôn ngữ, của các biện pháp tu từ, v.v...Dù tác phẩm còn bị hạn chế bởi tư tưởng định mệnh, nhưng nhìn chung Truyện Kiều vẫn là di sản quý báu của nền văn học Việt Nam...[5].Tầm ảnh hưởng[sửa | sửa mã nguồn]

Tranh miêu tả cảnh chị em Thúy Kiều gặp Kim Trọng trong ngày TếtThanh minh của họa sĩ Lê Chánh, treo trong dinh Độc Lập cũ

Hàng trăm năm qua, Truyện Kiều vẫn luôn tồn tại trong đời sống của dân tộc Việt. Từ đó, lẩy Kiều, trò Kiều, vịnh Kiều, tranh Kiều, bói Kiều... đã phát sinh trong cộng đồng người Việt. Bên cạnh đó, một số nhân vật trong truyện cũng trở thành nhân vật điển hình, như:

Sở Khanh: chỉ những người đàn ông phụ tình.

Tú bà: chỉ những người dùng phụ nữ để mại dâm, và thu lợi về mình.

Hoạn thư: chỉ những người phụ nữ có máu ghen thái quá, v.v....

Ngoài ra, Truyện Kiều còn là đề tài cho các loại hình khác, như âm nhạc, hội họa, sân khấu, điện ảnh, thư pháp vân vân. Hiện nay, Truyện Kiều đang được giảng dạy trong môn Ngữ văn lớp 9 của Việt Nam.